Belgisch Voorzitterschap van de Raad van de EU Multilevel governance in stedenbeleid Multilevel Conference Luik

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Belgisch Voorzitterschap van de Raad van de EU Multilevel governance in stedenbeleid Multilevel Conference Luik 2.12.2010"

Transcriptie

1 Belgisch Voorzitterschap van de Raad van de EU Multilevel governance in stedenbeleid Multilevel Conference Luik Inleiding tot de workshop: Coproductie in strategische ruimtelijke ordening en strategieprojecten Jef Van den Broeck, voorzitter Ere-hoogleraar KULeuven Ruimtelijk planner/ontwerper Tijdens deze inleiding wil ik, om te beginnen, de nood aan integratie bespreken, willen we tenminste een duurzame toekomst ontwikkelen. Maar ik besteed ook aandacht aan de obstakels waardoor we moeilijker komen tot een geïntegreerde aanpak en tot multilevel governance, waarvoor samenwerking en overleg de basis vormen. Ik pleit voor strategische planning en de inzet van strategieprojecten als onontbeerlijk medium om integratie en een werkelijk geïntegreerde, sociaal-ruimtelijke transformatie te bewerkstellingen. Ik druk erop dat echte integratie en samenwerking vertrekken van de coproductie (dingen samen doen) van visie, beleidsvorming, inzicht, besluitvorming en uitvoering, waarbij alle zowel conventionele als niet-conventionele actoren bij de processen van ruimtelijke ordening worden betrokken. Ten slotte kom ik tot enkele stellingen omtrent multilevel governance, waarvan ik vind dat er geen statische modellen voor bestaan en dat het slechts een stap is in de richting van echte coproductie. Maar eerst wil ik enkele problemen belichten die zich in de huidige toestand en context voordoen. Willen we deze het hoofd bieden, moeten we beslist anders en geïntegreerd te werk gaan. Nieuwe uitdagingen, nieuwe paradigma s, nieuwe benaderingen De hele wereld, ontwikkelde net zo goed als ontwikkelingslanden, komen voor uitdagingen en mogelijkheden te staan die steden, gebieden en de ruimtelijke ontwikkeling in het algemeen aanzienlijk beïnvloeden. Wij moeten goed weten dat wij met andere omstandigheden en uitdagingen zullen moeten omgaan (CURP, 2010): - het tijdperk van goedkope energie is voorbij, - milieu en ruimte zijn geen gratis goederen maar schaarse middelen met eigen kenmerken en kwaliteiten, - de klimaattoestand van gisteren zal er in de toekomst heel anders uitzien, - migratie en diversiteit worden kenmerkend voor onze wereld, 1

2 - door de ontwikkeling van stadsgewesten ontstaat een nieuwe ruimtelijke, economische en sociale schaal en dus een nieuw beleidsniveau, - de vraag groeit naar lokale, sociaal-ruimtelijke kwaliteit, vaak als reactie op wereldwijde, horizontale en technocratische maatregelen en ruimtelijke benaderingen, - de evolutie van government naar governance en de steeds grotere vraag naar meer betrokkenheid van het maatschappelijk middenveld en van niet-conventionele actoren bij besluitvorming en ruimtelijke ordening, - enz. Deze nieuwe context, die leidt tot een nieuw paradigma voor ruimtelijke ordening, vraagt een andere aanpak dan vroeger. Het paradigma anders dan tijdens de moderniteit is momenteel niet af, en heel wat elementen die erin zitten, wachten nog op een precieze omschrijving. Veel academici en mensen uit de praktijk stellen zelfs dat de contouren van dit nieuwe paradigma nog niet duidelijk zijn (Lorens, 2010). Maar op basis van waar conferenties, onderzoeksprogramma s en publicaties vandaag over gaan, zijn we wel zeker dat de nieuwe context het beroep van ruimtelijk planners fundamenteel zal veranderen. En daarop moet logischerwijze ook in hun opleiding worden ingespeeld. Professioneel zullen zij overkoepelend moeten gaan werken, en moeten omgaan met complexe kwesties die de ruimte beïnvloeden: milieu en gezondheid, natuurlijke systemen en leefgebieden, sociale inclusie en welvaart. Maar ook met de ruimtelijke inrichting (compactheid, concentratie, dichtheid, weefsels, structuur, dimensie, schaal,...) en met de functionele leefbaarheid van ruimte en plaats of met de noden van de mens (huisvesting, mobiliteit, toegankelijkheid, ontspanning, diensten, landschap,...). De spanning tussen het reële gegeven dat de toekomst onzeker is en onze behoefte aan rechtszekerheid is nog zo n paradigma, net als het spanningsveld tussen planning en implementatie en het feit dat er veel actoren nodig zijn om haalbare resultaten te definiëren en om uit de realiteit een betere en meer duurzame wereld te puren. Een geïntegreerde, coproductieve en strategische aanpak is een conditio sine qua non om deze paradigma s aan te kunnen. De nood aan integratie Veel auteurs en mensen uit de praktijk vinden dat we, willen we deze uitdagingen en de toenemende complexiteit het hoofd kunnen bieden, met de verschillende sociale, economische en ruimtelijke dimensies naar integratie moeten streven. Zij stellen dat sectorale maatregelen en benaderingen van één niveau en passieve, controlegerichte instrumenten niet volstaan om duurzame oplossingen te vinden voor complexe en diverse maar onderling verbonden problemen (Albrechts et al, 1999). De roep om integratie in ruimtelijke ordening weerklinkt niet voor het eerst. Die is er altijd geweest, met dat verschil dat deze vandaag, gezien de nieuwe omstandigheden en uitdagingen die we eerder aanhaalden, een nieuwe betekenis krijgt. We weten dat concrete (sectorale) ingrepen die niet binnen een geïntegreerde en holistische context kaderen en geen oog hebben voor hun gevolgen nooit duurzame antwoorden zullen geven en sociaal, ecologisch en ruimtelijk gezien negatieve, zelfs gevaarlijke gevolgen zullen hebben. Maar het begrip integratie is niet geheel duidelijk (Kidd, 2007) en er bestaat heel wat onzekerheid over wat precies waarmee moet worden geïntegreerd, waar deze integratie moet plaatsgrijpen en langs welke weg, welke oude integraties in vraag komen te staan, en in welke mate ruimtelijke ordening en plaatskenmerken in de beoogde integraties centraal staan (Healey, 2006). Algemeen kunnen we integratie omschrijven als de dialoog tussen actoren die de verschillende aspecten van een probleem behandelen, om zo samen een meerwaarde te creëren door actoren en aspecten met elkaar in verbinding te brengen. De relatieve, dynamische en meervoudige aard van de notie maakt dat deze afhankelijk van de context, tijd 2

3 en plaats van gebruik een specifieke betekenis moet krijgen. De literatuur maakt een onderscheid tussen de verschillende dimensies van integratie: ruimtelijke, functionele, actorgebonden en institutionele (horizontale en verticale) integratie (Vanempten, 2011). Ruimte en plaats zijn de voornaamste kaders voor integratie omdat Integratie niet alleen over de ruimte heen plaatsvindt. Ruimte of ruimtes van integratie creëren is fundamenteel voor alle vormen van integratie, omdat zonder zulke ruimtes de sociale verhouding die integratie op zich is niet kan worden gelegd (The Dictionary of Human Geography, 2000). Wel weten we dat integrale en omvattende theorieën en benaderingen van ruimtelijke ordening in de praktijk hebben gefaald, omdat mensen, organisaties, instellingen, middelen maar beperkte mogelijkheden hebben en eigenbelang en macht de drijvende krachten achter het menselijk handelen blijven (Innes et al, 2000). Integratie zal dus altijd een relatief vooruitzicht blijven, een ambitie, een ideaal en geen absoluut duidelijke doelstelling. En dat is niet de enig mogelijke kritiek. Integratie kan leiden tot homogenisatie, tot kleurloze oplossingen omdat een consensus onvermijdelijk is. Tevens kan het de terugkeer van de top-down benaderingen en van integrerende instellingen in de hand werken, als een surrogaat voor decentralisatie en subsidiariteitsmaatregelen en om de centrale macht in een nieuwe vorm te herstellen. Ondanks de risico s is integratie volgens ons een positief streven of een kwaliteit, en geïntegreerde ruimtelijke ordening een tautologie. De nood aan integratie is de voorbije decennia in veel landen en op alle beleidsniveaus uitgesproken, en zelfs op de politieke agenda gezet. Om het concept te implementeren zijn verschillende benaderingen, instrumenten en tools ontwikkeld, zoals multilevel governance en gebiedsgerichte of territoriaal geïntegreerde ontwikkelingssystemen. Telkens vormden samenwerking, networking, onderhandeling, beleidsovereenkomsten en territorialiteit de basis. Samenwerking, networking, onderhandeling, beleidsovereenkomsten en territorialiteit Wij stoten op problemen die uitsluitend door samen te werken kunnen worden opgelost. Deze hebben te maken met de hiërarchische en sectorale (beleidsdomeinen) manier waarop overheden, elk verantwoordelijk voor hun eigen bevoegdheden, zijn georganiseerd. Gebrek aan communicatie, ja zelfs na-ijver en conflicten tussen de beleidsniveaus en domeinen die elk hun eigen doelen en ambities voor ogen houden en hun status en macht willen vrijwaren, dragen niet bij tot goed en duurzaam bestuur. Daaruit is zoals veel actoren uit de praktijk het al hebben benadrukt de nood ontstaan om horizontaal en verticaal te integreren. De behoefte om planning, implementatie en beheer aan elkaar te koppelen en de toenemende complexiteit van problemen die geïntegreerde inzichten, oplossingen en acties vereisen, zijn ook argumenten die voor samenwerking pleiten. En het maatschappelijk middenveld en andere niet-conventionele actoren ten slotte willen actief betrokken worden bij de beleids- en de besluitvorming. Structurele samenwerking via networking wordt vaak gezien als aanvulling op het traditionele bestuur (Wallis, 2007). Sager en Ravlum (2005) zien networking als een proces dat zichtbaar wordt in het geheel van relaties tussen individuele of organisatieactoren, waarbij deze relaties door hun inhoud en vorm kunnen worden omschreven; dat is het type relatie en de kracht ervan. Networking is in se een manier om gemeenschappelijke doelen en doelstellingen te bereiken, door samen te werken en middelen van verschillende actoren te bundelen. Als dusdanig is networking het resultaat van een reeks onderhandelingen, overeenkomsten en 3

4 partnerschappen die actoren binnen netwerken of instanties met elkaar in contact brengen, hun belangen samen leggen en hen tot actie aansporen. Networking is dan een proces van sociale interacties tussen actoren die willen overleggen en samenwerken met het oog op gemeenschappelijke, verwante, voor verschillende actoren aanvaardbare belangen (Serag, 2008). Het moet duidelijk zijn dat het succes van zulke samenwerking van veel factoren afhangt. Zo moeten actoren weten dat ze van elkaar afhankelijk zijn, moeten ze hun eigen doelen, doelstellingen en projecten kunnen verwezenlijken, ervan overtuigd zijn dat netwerkorganisaties resultaten kunnen boeken en zeker zijn van de kracht, het beleid, de stabiliteit en het imago van het netwerk, enz. Het spreekt voor zich dat heel wat obstakels samenwerken en netwerken moeilijk maken, maar uit voorbeelden blijkt dat tastbare resultaten haalbaar zijn en dat oplossingen, naarmate meer standpunten worden geïntegreerd, waardevoller en gelaagder worden. Het succes hangt af van de geëngageerde en bereidwillige inspanningen van de verschillende betrokken actoren. Hun persoonlijkheid is heel belangrijk voor de kwaliteit en de aard van de coalities en werkrelaties waarop het proces naargelang het ontwikkelt kan terugvallen en bouwen. (Albrechts, Van den Broeck, 2004). Strategische (ruimtelijke) ordening, de inzet van strategische, ruimtelijke projecten en coproductie door alle conventionele en niet-conventionele actoren kunnen we mogelijk beschouwen als manieren en instrumenten om selectief te integreren, een echt duurzame sociaal-ruimtelijke transformatie door te voeren en om kwalitatief, correct en democratisch samen te werken, te oordelen, te onderhandelen en de besluitvorming aan te pakken, tenminste wanneer men de ambities beperkt houdt en selecteert en zich enkel op (strategische en haalbare), specifieke en gelokaliseerde/gebiedsgerichte kernthema s richt. Strategische planning Ruimtelijke ordening is vandaag in de meeste landen vooral gericht op controle, waarbij met traditionele bureaucratische instrumenten wordt gewerkt: wettelijke bestemmingsplannen, regels, voorschriften en reglementen die bepalen wat kan en wat niet kan. Planners zagen deze instrumenten mogelijk als een manier om een meer duurzame en kwaliteitsvolle wereld te creëren, maar in feite dienen ze enkel als garantie voor ruimtelijke rechtszekerheid en de gelijke behandeling van mensen. Er is niets mis met deze doelstellingen, maar ze verschillen van onze doelen. Ruimtelijke planning en ruimtelijk ontwerp hebben daadwerkelijk de ambitie, een betere ruimte te ontwikkelen. Het is een proactieve of uitvoeringsgerichte activiteit of zou dit moeten zijn die zich concentreert op wat zou moeten en wat kan. Dit betekent dat men de stap moet zetten van regulering naar een actieve, duurzame ontwikkeling die vertrekt van een visie, van actie en coproductie en ethische beginselen en sociale rechtvaardigheid als basis ziet (Van den Broeck et al 2010). Dit is, in de huidige sociale context, niet vanzelfsprekend. Planningsinstrumenten en de institutionele context concentreren zich vrijwel uitsluitend op de ontwikkeling van kaders en criteria om projecten vanuit het standpunt van (derde) partijen te beoordelen, en niet op het ontwerp van een betere toekomst. Actiegerichtheid houdt in dat inzichten rechtstreeks aan duidelijke programma s, middelen en budgetten moeten worden gekoppeld. Planners moeten pleiten voor een selectieve en proactieve aanpak: strategische planning. We kunnen stellen dat zulk een aanpak transformatie nastreeft (Albrechts 2006) (Van den Broeck et al 2010): - gericht op sociaal-ruimtelijke innovatie en transformatie van de sociale structuur en het sociale weefsel door in te grijpen in de ruimtelijke ordening, - geconcentreerd op structureel ruimtelijke kernthema s, 4

5 - in staat om nieuwe inzichten, concepten en oplossingen te ontwikkelen die de platgetreden paden verlaten, - om de manier te veranderen waarop middelen worden gebruikt, verdeeld en toegewezen. Verder is het een praktijk die rond ruimte werkt, die over een relatieve autonomie beschikt, en de capaciteit om menselijke activiteiten en artefacten in een waardevolle, natuurlijke context te integreren. De nood aan strategische planning Strategische planning kunnen we eenvoudigweg omschrijven als het proces dat met het oog op een welbepaald doel probeert om met de beschikbare en geschikte middelen strategieën te ontwikkelen en implementeren. Sun-Tzu (500 BC) geeft zulke strategieën vier eigenschappen: - realistische doelen, - een correct en precies zicht op de context, - de inzet van binnen de context beschikbare sterktes, - een onafgebroken actie tot betekenisvolle resultaten worden behaald. Sedertdien zijn er een pak definities ontwikkeld. Daaruit kunnen we enkele gemeenschappelijke principes selecteren van wat we vandaag strategische planning noemen: - een creatieve manier om haalbare toekomstbeelden of resultaten te ontwikkelen (Hillier, 2008), vertaald in een aantrekkelijke en verleidelijke visie, - een selectieve praktijk gericht op kernthema's en ingrepen - een actiegerichte praktijk gekoppeld aan programma s en budgetten, - een integratief en coproductief leerproces dat sociaal-ruimtelijke innovatie beoogt, - een niet-neutrale en relationele praktijk die betrokkenheid, emancipatie en empowerment, inzichten, overleg en overeenkomsten tussen actoren nastreeft (Healey, 2008). Willen we deze beginselen in de realiteit kunnen omzetten, moet de institutionele context fundamenteel veranderen: waardesystemen, benaderingen, instrumenten, de rol van planorganisaties, enz... We moeten een institutionele context ambiëren en opbouwen, die naar duurzaamheid en kwaliteit streeft en tegelijk gerechtigheid en sociaal-ruimtelijke rechtvaardigheid beoogt. Wij kijken uit naar coproductieve instrumenten die erin slagen de werkelijkheid echt te veranderen en vernieuwen, en aan de machtsverhoudingen te tornen, ten voordele van de zwakkeren en minderbedeelden in onze maatschappij. Het is een uitdaging ruimtelijke benaderingen, strategieën en instrumenten te ontwikkelen die intrinsiek emancipatorisch van aard zijn (Van den Broeck, P. 2011). Strategische projecten: een sleutel tot transformatie en innovatie Strategische projecten kunnen een hefboom zijn, een katalysator voor effectief structurele en fundamentele wijzigingen, want ze grijpen in een ruimtelijke en sociale context concreet in (Oosterlinck 2011). Ze vallen op en blijven in tijd en ruimte beperkt. Bovendien kunnen zij, gesteld dat zij binnen een duurzame visie kaderen, het tij voor altijd doen keren (De Meulder et al 2004). Hun complexe en multidimensionele karakter zorgt ervoor dat zij een synergie kunnen bewerkstelligen tussen verschillende dynamieken en tussen sociale, culturele, economische en ruimtelijke aspecten. Willen strategische projecten de doelstellingen en verwachtingen halen en een innovatief hefboomeffect veroorzaken, moeten ze aan enkele basisvoorwaarden voldoen. 5

6 - Strategische projecten moeten worden beschouwd als zoek- en leerprojecten met een open karakter, want strategische projecten zoals ze hierboven worden beschreven, hebben de bedoeling de sociale context te transformeren en vernieuwen. Dit betekent dat het eindproduct nog niet van bij het begin duidelijk mag vastliggen. Het product van een dergelijk proces komt als het ware voort uit een confrontatie tussen de context, verschillende soorten kennis, noden en belangen, inzichten en ambities van actoren (Van Dyck 2011) (Van den Broeck P. 2011). Toch moeten zulke processen ook een gesloten karakter hebben, omdat ze op concrete ingrepen focussen. Deze twee processen integreren is niet vanzelfsprekend. Er zal altijd spanning bestaan tussen enerzijds een collectief leerproces en anderzijds een proces dat ernaar streeft een project uit te voeren dat altijd is gekoppeld aan een politieke en financiële context met een beperkte tijdspanne. Met name in een context waarbij de privésector als aanzetgever of uitvoerder van een project is betrokken, kan deze spanning tot heel wat problemen leiden. Een haalbare projectstructuur moet vertrekken van een realistische wisselwerking, een permanente dialoog, die het midden houdt tussen een open en een gesloten karakter, tussen korte- en langetermijndoelstellingen, tussen leren en een efficiënt en werkzaam beheer. Het is een combinatie van een cyclisch en een semilineair proces. Voor dergelijke processen bestaat geen algemeen formaat. Het procesontwerp verloopt al naargelang de specifieke situatie en context. - Strategische projecten dragen als leerprocessen bij aan de lokaal geïntegreerde ontwikkeling van de regio (Moulaert et al 2003). Dit houdt in dat goede projecten de ruimtelijke ordening niet alleen fundamenteel veranderen, maar ook de sociale verhoudingen transformeren, nieuwe sociale weefsels creëren, mensen (ook zwakkere groepen) aanzetten zich te ontwikkelen, de besluitvormingsmechanismen en machtsverhoudingen bijstellen. De traditionele benaderingen en instrumenten voor ruimtelijke ordening slagen daar helemaal niet in. Lokale ontwikkeling gaat op zoek naar lokaal verankerde instrumenten en doet beroep op lokale kennis, lokale innovatiecapaciteit, lokale dynamiek en lokale initiatieven. Natuurlijk is dit in tegenstelling tot wanneer men concreet en op korte termijn ingrijpt in de ruimtelijke ordening een proces van langere adem. Dergelijke ingrepen echter zijn en werden ontwikkeld als een medium om langetermijnambities waar te maken. Zulke leerprocessen bevorderen de interactie tussen sociale, culturele, economische en ruimtelijke ontwikkeling. Ze integreren ruimte en cultuur, ruimtelijk en sociaal beleid, ruimtelijke kwaliteit en gezondheidszorg, leefbaarheid en werkgelegenheid, enz. Het is de bedoeling fysieke ingrepen (openbare ruimte, buurten herinrichten, groene zones,...) aan sociale en economische doelen (opleiding, banencreatie,...) te koppelen. - Een strategisch project heeft een visie nodig die het binnen een specifieke context kadert, er richting en betekenis aan geeft en het rechtvaardigt en legitimeert met betrekking tot de sociaal-ruimtelijke context. Volgens mij moeten planners in de eerste plaats een visie ontwikkelen en hebben. Daarmee creëren ze zich een beeld van hoe de toekomst er mogelijk of eventueel kan uitzien. Zo n visie komt tot stand in een specifieke context, op een specifieke plaats, waarin een bepaalde maatstaf en een specifiek moment verwerkt zitten. Visies geven uitdrukking aan ruimtelijke waarden binnen een sociaal/ethisch waardesysteem: gerechtigheid, solidariteit, democratie. In feite vertegenwoordigen zij de ambities van een samenleving op een bepaald moment en zijn zij de basis van vertrouwen tussen de actoren in een proces. Een visie leidt (mogelijk en nu en dan) tot een overeenkomst tussen actoren die zeker geen omvattende consensus kan zijn, maar een realistisch engagement (compromis) 6

7 aangaande structurele problemen en acties dat voortbouwt op bepaalde, vaak onuitgesproken maar niet geheel tegenstrijdige waarden en belangen van actoren. Om tot een visie te komen moet men een creatief en dialectisch proces doorlopen waarbij meningen, conflicten en relaties tussen actoren worden blootgelegd. Het is een reis, een collectief proces (Healey 2008), een sociale constructie waarbij de planner bereid moet zijn om visies en concepten van alle actoren te onderzoeken, om gedeelde doelstellingen te kunnen definiëren. Daarbij moet hij een open houding aan de dag leggen. Ten slotte is het een plan en een besluitvormingsproces, en een basis om te oordelen en te argumenteren. - Strategische projecten zijn het resultaat van een proces dat poogt om een gedeelde terminologie van duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit te ontwikkelen (Goethals, Schreurs, 2011). Ruimtelijke duurzaamheid en kwaliteit blijven vage containerbegrippen. Inhoudelijk beperken ze zich vaak tot puur technische en functionele dimensies. Dat we deze begrippen niet klaar en duidelijk kunnen omschrijven, betekent ook dat we ze moeilijk in de praktijk kunnen gebruiken. Ook doet het afbreuk aan de geloofwaardigheid van planners en van onze discipline. Vroeger gingen planners en onderzoekers op zoek naar objectieve, ondubbelzinnige criteria, wat vaak leidde tot vruchteloze, terminologische discussies over het concept. Soms kwamen daar strikt generische richtlijnen, normen en regels uit voort. Ze toepassen bood hoegenaamd geen garantie op duurzaamheid en kwaliteit. Tot op heden stellen wij dat duurzaamheid en kwaliteit het resultaat zijn van een complex proces van zoeken, overleggen en onderhandelen tussen actoren die proberen te specificeren en omschrijven wat beide begrippen voor hen betekenen op een bepaalde plaats, op een bepaald ogenblik en binnen een specifieke context (Reyndorp et al 1998, Schreurs 2007, Goethals et al 2011). Dit betekent dat beide begrippen als meervoudige, flexibele, dynamische en relationele sociale constructies moeten worden gezien. Jammer genoeg ontbreekt het onze discipline en onze maatschappij aan een geschikte taal om met het begrip om te gaan. En dat is toch een basisvoorwaarde om elkaar te begrijpen en om gedeelde termen (Hajer et al 2006) te ontwikkelen. Binnen het tijdens de inleiding vermelde onderzoeksproject doen (Goethals et al 2011) een poging om een dergelijke taal uit te werken en om een benadering te vinden waarmee ze termen kunnen delen. Wij stellen ook dat ruimtelijk ontwerp, gezien als een proces, een interessant medium kan zijn om mensen, deskundigen en politici de precieze inhoud van de begrippen te helpen definiëren en delen. Coproductie en multilevel governance Het debat over participatie wordt al sinds het einde van de jaren 60 gevoerd (Arnstein, 1969). Vandaag is men van oordeel dat dit in de theorie (Healey, 1997) en in de praktijk van ruimtelijke ordening een belangrijke topic is, met name op plaatselijk niveau waar mensen lokale ambities in stadprojecten onder de aandacht willen brengen. Hoe men het begrip participatie omschrijft, inhoudelijk bekijkt en ook praktisch beleeft, heeft natuurlijk onder invloed van de gewijzigde omstandigheden een hele evolutie ondergaan. Top-down participatieprocedures wilden en willen in de meeste gevallen gewoon lippendienst bewijzen aan informatie en overleg, en dienen om de besluitvormingsprocedures van de overheid lichter verteerbaar te maken. Op een dieptepunt werd die participatie gebruikt als een instrument om burgers te manipuleren. Bij echte betrokkenheid zijn de coproductie van visies, concepten, beleids- en 7

8 besluitvorming en de implementatie heel belangrijk. Uitgangspunt is het aanvaarden van de specifieke en relatieve autonomie van de verschillende actoren voor wat de gedeelde verantwoordelijkheid en machtsoverdracht betreft. De weerstand tegen samenwerking en zeker tegen coproductie is natuurlijk groot, omdat het zoals eerder aangegeven indruist tegen de aard van de mens, die toch vaak meedogenloos macht nastreeft en zijn eigen belangen wil behartigen. Samenwerking is dan ook geen drijvende kracht. Concurrentie kan immers de bovenhand halen, en ontwikkeling zelfs aansturen. Maar concurrentie en samenwerking hoeven niet noodzakelijk tegengestelden te vormen en zijn, wanneer een win-win situatie mogelijk is, te combineren. Coproductie begint bij de overtuiging dat het mogelijk is sterke overeenstemming te vinden tussen verschillende, ook nietconventionele actoren. Ze kunnen het natuurlijk niet over alles eens zijn. Zulke overeenstemming zal dus altijd selectief zijn, en beperkt blijven tot de beschikbare middelen en een pakket kwesties waarmee de meerderheid van de actoren haar voordeel kan doen (Van den Broeck et al, 2004). Enkele stellingen omtrent goede multilevel governance: (1) Multilevel governance mag zich niet beperken tot samenwerkingen tussen overheden, maar moet ook conventionele en niet-conventionele actoren betrekken. Goede multilevel governance stelt de coproductie van visies, beleidsvorming en tenuitvoerlegging in het vooruitzicht. (2) Strategische planning en strategische projecten opgevat als leerprocessen, en actieprocessen die op lange en korte termijn plannen, zijn op alle niveaus een medium voor goed bestuur. (3) Een visie ontwikkelen, actie ondernemen en aan coproductie doen zijn essentiële activiteiten in ruimtelijke ordening. Afwijkende visies maken plaats voor creatieve perspectieven en een doelbewuste toekomst, acties kunnen aanzetten tot echte transformatie en coproductie is een manier om wereldwijd vooruitgang te boeken en een nieuw soort burgerschap te ontwikkelen. (4) Inhoud en actoren integreren verloopt via heel wat hindernissen. De ambities en doelstellingen moeten dus bescheiden blijven, en gericht op kernthema's op een bepaalde plaats en een bepaald tijdstip. Dit is een principe van strategische planning. (5) Gezien het specifieke karakter van de context bestaat er geen algemeen model voor integratie, samenwerking en coproductie. Benaderingen, instrumenten en tools moeten op maat gemaakt worden. Wel kunnen we lessen trekken uit interessante gevallen van over de hele wereld (Albrechts& Van den Broeck, 2004) (De Rynck & Voets, 2003). (6) Processen van ruimtelijke ordening moeten altijd worden geleid/gestuurd door gebiedsgerichte (geen sectorale) overheden. De privésector en de verschillende beleidsdomeinen moeten vanzelfsprekend erg nauw worden betrokken, maar de eindverantwoordelijkheid mag niet in hun handen liggen. Lokale niveaus (buurt, stad, stadsgewest, provincie) zijn het meest geschikt om processen te leiden. Supralokale niveaus (regio's, landen, EU) kunnen een ruimere thematiek (bv. klimaatverandering) belichten, het inzicht in en de kennis van deze zaken verruimen, de beoogde transformatie via (financiële) incentives en steun zonder verplichte verticale benadering stimuleren. Vragen Natuurlijk blijven veel vragen onbeantwoord: zijn echte integratie, samenwerking en coproductie van beleid mogelijk, hoe kunnen we omgaan met al de hinderpalen die de betrokkenheid van de bevolking belemmeren, zijn beleidsovereenkomsten tussen actoren 8

9 een geschikt instrument, wat moeten we doen met een multiculturele en diverse bevolking, enz.? Volgende vragen komen nog in de workshop aan bod: - Welke integrerende benaderingen zijn praktisch mogelijk, is een multilevel aanpak haalbaar en voldoende? Of moeten we ook op een meer coproductieve benadering mikken, om alle actoren te betrekken? - Zijn strategische planning zoals wij het hebben omschreven en de inzet van strategische projecten middelen om een meer geïntegreerde en coproductieve aanpak te realiseren? Kan men alle actoren betrekken, en hoe? - Wanneer we met integrerende en coproductieve benaderingen werken, op welke beperkingen stoten we dan? Wat zijn de succesfactoren? - Hoe kunnen we resultaten beoordelen? Tijdens deze workshop gaan wij proberen deze vragen zo goed mogelijk te beantwoorden, aan de hand van enkele voorbeelden: - Spoor-Noord in Antwerpen/België, een voordien vervuild spoorwegterrein dat nu een park en een ontwikkelingsproject in de stad is geworden (De Wever, Lamberts, 2003); - Bilbao/Spanje, vaak genoemd als een succesverhaal met toch ook een keerzijde aan de medaille; - Stedelijke herontwikkelingsgebieden in Brasov/Roemenië. We hebben de sprekers gevraagd, de case kritisch te analyseren aan de hand van: - de doelstellingen van het/de project(en), - de betrokken actoren, de manier waarop zij meewerkten en hun rol, - de tijdens het proces gebruikte aanpak, instrumenten en tools, - de proces- en samenwerkingsstructuur, - de manier waarop zij omgingen met diversiteit, sociale inclusie, integratie van inhoud en actoren, multilevel governance, coproductie, duurzaamheid en kwaliteit, - de succesfactoren in hun benadering. 9

10 Bibliografie Albrechts,L. Leroy,P. Van den Broeck,J., Van tatenhove,j. Verachtert,K., 1999, Opstellen van een methodiek voor Geîntegreerd Gebiedsgericht Beleid, KU Leuven, KU Nijmegen, Leuven Albrechts, L., Van den Broeck, J., 2004, From discourse to acts: the case of the ROM-project in Ghent, Belgium, in Town Planning Review, jg.75, nr.2, blz Albrechts, L., 2006, Bridging the Gap: from Spatial Planning to Strategic Projects, in European Planning Studies, 14 Arnstein, S. R. 1969, A ladder of Citizen Participation. In : Journal of the American Planning Association. jg. 35, nr.4 CURP (Centre for Urban and Regional Planning/Nairobi), University of Nairobi, University of Columbia/ NY, University of Leuven/Belgium, OMGEVING/Belgium, Euro Immo Star/Belgium (2010), Networking the Sustainable African Metropolis, Issues, Visions, Concepts, Entry for the Nairobi Metropolitan Region competition, Nairobi De Meulder, B, Loeckx, A., Shannon, K., 2004 A project of Projects in A.Loeckx, K. Shannon, R.Tuts, H. Verschure (eds.), Urban Trialogues, Visions_ Projects_ Co-Productions, Nairobi, Leuven, UN-Habitat, KULeuven, De Rynck, F., Voets, J., 2003, Governance networks and area based policy: the end or the new feature of representative democracy. The case of Ghent/Belgium, lezing tijdens de Conference on Democratic Network Governance, Kopenhagen, mei - De Wever,H., Lamberts, E., 2003, Antwerp, Spoor Noord: A City Park off the beaten tracks (eds), Ludion, Goethals, M., Schreurs, J. (2011), Developing Shared Terms for Spatial Quality through Design in S.Oosterlinck, J. Van den Broeck, L. Albrechts, F. Moulaert, A. Verhetsel (eds.), Strategic Spatial Projects: catalysts for change, Londen, Routledge Hajer,M., Sijmons,D., Feddes,F. (2006), Inleiding: de politiek van het ontwerp in M.Hajer& D. Sijmons (eds.), Een plan dat werkt. Ontwerp en politiek in de regionale planvorming. Rotterdam, NAi Healey, P., 1997, Collaborative Planning: shaping places in fragmented societies, Mc Millan Press, Londen Healey,P., 2006, Territory, integration and spatial planning, in M. Tewdwr-Jones, P. Allmendinger (eds.), Territory, Identity and Spatial Planning: spatial governance in a fragmented nation, Londen en New York: Routledge Healey, P. (2008), Making Choices that Matter. The Practical Art of Situated Strategic Judgement in Spatial Strategy Making, in J.Van den Broeck, F.Moulaert, S.Oosterlinck (eds.), Empowering the Planning Fields, Ethics, Creativity and Action., Leuven, ACCO Hillier, J. (2008), Interplanary Practice Towards a Deleuzian inspired Methodology for creative Experimentation in Strategic Spatial Planning, in J.Van den Broeck, F.Moulaert, S.Oosterlinck (eds.), Empowering the Planning Fields, Ethics, Creativity and Action, Leuven, ACCO Innes,J., Booher, D., 2000, Planning Institutions in the Network Society: Theory for Collaborative Planning, in W.Salet, A. Faludi (eds), The Revival of Strategic Planning, Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences, Amsterdam Kidd, S, 2007, Towards a framework of Integration in Spatial Planning: An Exploration from a Health Perspective, in Planning Theory & Practice Lorens, P., 2010, Building sustainable cities challenges for professional education, in HESP 2, Higher Education in Spatial Planning, Symposium ETH Zürich 9-11 juni 2010 Moulaert,F., Sekia, F. (2003), Territorial Innovation Models: a Critical Survey. Regional Studies 37(3): Oosterlinck, S, Van den Broeck,J., Albrechts,L., Moulaert,F., Verhetsel,A. (eds.) (2011), Strategic Spatial Projects: Catalysts for Change, Londen, Routledge Reyndorp,A., Truijens,B., Nio,I., Visser,H., Kompier, V. (1998), De kern van het ruimtelijk beleid. Een onderzoek naar het begrip ruimtelijke kwaliteit, Den Haag, Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid Sager, T., Ravlum, I., 2005, Inter-agency Transport Planning: Cooperation in a loose Policy Network, in L.Albrechts, S. Mandelbaum (eds), The Network Society a new context for planning, Routledge, Londen, New York Schreurs,J. (2007), Communicating Quality: Words and Images, Paper for Quality Conference at the Welsh School of Architecture, Cardiff, UK Serag,Y., 2008, Networking and networks as tools for regional spatial development and planning. Human settlements development potentialities in the western part of Egypt, doctoraalscriptie Sun-Tzu, 500BC, Art of War. Vertaald door Sawyer,R. (1994), Boulder, Westview Press 10

11 Vanempten, E. (2011), Transcending Boundaries; Design as a medium for integration in the Rurban Landscape in S. Oosterlinck, J. Van den Broeck, L. Albrechts, F. Moulaert, A. Verhetsel (eds.) Strategic Spatial Projects: catalysts for change, Londen, Routledge Van den Broeck,J., Albrechts,L., Segers,R., (2010), Strategische Ruimtelijke Projecten, maatschappelijk en Ruimtelijk Vernieuwend, Brussel, Politeia Van den Broeck,J., 2004, Strategic Structure Planning, in Urban Trialogues: Visions, projects, co productions, Loeckx, A., Shannon, K., Tuts, R., Verschure, H., (eds), UN-Habitat, KULeuven, Nairobi - Van den Broeck, J., Verschure, H., Esho, L., 2004, Urban Development by Co-production, in Urban Trialogues: Visions, Projects, Co-production, Loeckx,A., Shannon, K., Tuts, R., Verschure, H., (eds), UN- Habitat, KULeuven, Nairobi Van den Broeck, P. (2011), Analysing social innovation through planning instruments. A strategic relational approach, in S. Oosterlinck, J. Van den Broeck, L. Albrechts, F. Moulaert, A. Verhetsel (eds.), Strategic Spatial Projects: catalysts for change, Londen, Routledge Van Dyck, B. (2011), Multiple Voices, Competing Spatial Claims: Social Innovation and the transformation of the Angus Locoshops Brownfield Site (Montréal) in S. Oosterlinck, J. Van den Broeck, L. Albrechts, F. Moulaert, A. Verhetsel (eds.), Londen, Routledge (nog te publiceren) Wallis, A., 2007, The new Reginalism, Online beschikbaar 11

IWT: Seminarie 11.01.10. Enkele SBO-ervaringen Jef Van den Broeck prof.ir. KULeuven

IWT: Seminarie 11.01.10. Enkele SBO-ervaringen Jef Van den Broeck prof.ir. KULeuven IWT: Seminarie 11.01.10 Enkele SBO-ervaringen Jef Van den Broeck prof.ir. KULeuven SP2SP-spatial planning to strategic projects Strategische projecten zijn leer- en zoek- en transformatieprocessen met

Nadere informatie

Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen

Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen Inhoud Mijn overtuigingen 2 Mijn prioriteiten 3 Bakens voor morgen 8 Laten we samen aan Europa bouwen 1 Mijn overtuigingen Mijn overtuigingen Een Europa,

Nadere informatie

Hoe kan de ontwikkeling van ervaringswerk en -kennis een participatieve jeugdhulp versterken?

Hoe kan de ontwikkeling van ervaringswerk en -kennis een participatieve jeugdhulp versterken? Hoe kan de ontwikkeling van ervaringswerk en -kennis een participatieve jeugdhulp versterken? Tijs Van Steenberghe, vakgroep sociaal werk, expertisecentrum Quality of Life Jessica De Maeyer, vakgroep orthopedagogiek,

Nadere informatie

Duurzaamheidverslag: ook voor u? Koen Vanbrabant FEBEM, 10 maart 2015

Duurzaamheidverslag: ook voor u? Koen Vanbrabant FEBEM, 10 maart 2015 Duurzaamheidverslag: ook voor u? Koen Vanbrabant FEBEM, 10 maart 2015 Mission: Creating Responsible Business in society Vision: Sustainability Coach Values: Responsibility & Respect Ons Engagement geïntegreerd

Nadere informatie

Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie?

Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie? Hoe kan u strategie implementeren en tot leven brengen in uw organisatie? De externe omgeving wordt voor meer en meer organisaties een onzekere factor. Het is een complexe oefening voor directieteams om

Nadere informatie

Advies. over het ontwerp van kaderdecreet Vlaamse ontwikkelingssamenwerking

Advies. over het ontwerp van kaderdecreet Vlaamse ontwikkelingssamenwerking Brussel, 5 juli 2006 050706_Advies_kaderdecreet_Vlaamse_ontwikkelingssamenwerking Advies over het ontwerp van kaderdecreet Vlaamse ontwikkelingssamenwerking 1. Inleiding Op 24 mei 2006 heeft Vlaams minister

Nadere informatie

HET CO-CREATIEF PROCES

HET CO-CREATIEF PROCES HET CO-CREATIEF PROCES Tijs Van Steenberghe, vakgroep sociaal werk, expertisecentrum Quality of Life Jessica De Maeyer, vakgroep orthopedagogiek, expertisecentrum Quality of Life Didier Reynaert, vakgroep

Nadere informatie

Lokale sociale innovatie: een kijk vanuit de marges van overheid en markt

Lokale sociale innovatie: een kijk vanuit de marges van overheid en markt Lokale sociale innovatie: een kijk vanuit de marges van overheid en markt Stijn Oosterlynck Centrum OASeS Departement Sociologie Universiteit Antwerpen Observatie #1: lokale sociale innovatie sinds 1970s

Nadere informatie

Bijlage 2: De indicatoren van beleidsvoerend vermogen

Bijlage 2: De indicatoren van beleidsvoerend vermogen Bijlage 2: De indicatoren van beleidsvoerend vermogen 1 2 3 4 1. Wat is beleidsvoerend vermogen? De scholen die een succesvol beleid voeren, gebruiken hun beleidsruimte maximaal zodat de onderwijskwaliteit

Nadere informatie

Het belang van sterke lokale besturen door processen van bestuursversterking. Planningsdagen VVSG Vaalbeek, 3 mei 2013 Jean Bossuyt (ECDPM)

Het belang van sterke lokale besturen door processen van bestuursversterking. Planningsdagen VVSG Vaalbeek, 3 mei 2013 Jean Bossuyt (ECDPM) Het belang van sterke lokale besturen door processen van bestuursversterking Planningsdagen VVSG Vaalbeek, 3 mei 2013 Jean Bossuyt (ECDPM) Toenemende verwachtingen in lokale besturen Bestuur dicht bij

Nadere informatie

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale

Nadere informatie

Burgerschap 2.0. From global citizen to global teacher #3

Burgerschap 2.0. From global citizen to global teacher #3 Burgerschap 2.0 From global citizen to global teacher #3 Woordendiarree Waarom zoveel aandacht? Ontwikkelingen in beleid Nadruk op individuele verantwoordelijkheid van de burger (+ en-) Vermaatschappelijking

Nadere informatie

Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010

Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010 Boodschap uit Gent voor Biodiversiteit na 2010 Belgisch voorzitterschap van de Europese Unie: Conferentie over Biodiversiteit in een veranderende wereld 8-9 september 2010 Internationaal Conventiecentrum

Nadere informatie

Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad, 27 september Didier Reynaert Lector sociaal werk, HoGent Gastlector kinderrechten, Odisee

Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad, 27 september Didier Reynaert Lector sociaal werk, HoGent Gastlector kinderrechten, Odisee Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad, 27 september 2016 Didier Reynaert Lector sociaal werk, HoGent Gastlector kinderrechten, Odisee Goedkeuring Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK, 1989).

Nadere informatie

Landschap en ruimtelijke ontwikkeling

Landschap en ruimtelijke ontwikkeling WINVORM 19 mei 2015 MAARTEN HOREMANS ruimtelijk planner stedenbouwkundig ambtenaar Landschap en ruimtelijke ontwikkeling een noodzakelijk duo voor een kernversterkend beleid Situering Situering Situering

Nadere informatie

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer AUTEURS Jonathan Desdemoustier, onderzoeker-doctorandus, Smart City Institute, HEC-Liège, Universiteit van Luik (België)

Nadere informatie

onderzoek in transitie?

onderzoek in transitie? Transitieonderzoek: onderzoek in transitie? Erik Paredis (UGent) Yves De Weerdt (VITO) Frank Nevens (VITO) Opstartworkshop INTRAP 31 mei 2012, Leuven www.steunpunttrado.be Opbouw 1. De uitdagingen waarvoor

Nadere informatie

Dorpsraad Kermt. Visietekst. 1. Situering. 2. Behoeften

Dorpsraad Kermt. Visietekst. 1. Situering. 2. Behoeften Dorpsraad Kermt Visietekst 1. Situering Meer en meer burgers krijgen het gevoel dat de ziel verdwijnt uit onze deelgemeente. De toekomstplannen die er voor onze deelgemeente gemaakt worden, liggen onvoldoende

Nadere informatie

Living Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016

Living Labs. dr.ir. Elke den Ouden. Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 Living Labs Kennisevent Renovatie Hoofdgebouw TU/e Eindhoven, 27 september 2016 dr.ir. Elke den Ouden expertise in smart lighting & smart cities @ TU/e Where innovation starts TU/e Living Labs Een Living

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting De Protestantse Kerk in Nederland (PKN) onderhoudt middels de organisaties Kerk in Actie (KiA) en ICCO Alliantie contacten met partners in Brazilië. Deze studie verkent de onderhandelingen

Nadere informatie

Kwaliteitsvol. jeugdwerk. In vogelvlucht. Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016

Kwaliteitsvol. jeugdwerk. In vogelvlucht. Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016 Kwaliteitsvol jeugdwerk Startmoment traject Jeugdwerk in de Stad Brussel, 27 september 2016 In vogelvlucht Kwaliteitsvol jeugdwerk Toelichting bij de politieke discussie in de EU en het traject van de

Nadere informatie

Naar een gezamenlijke visie: lokale overheden als actoren voor ontwikkeling

Naar een gezamenlijke visie: lokale overheden als actoren voor ontwikkeling Naar een gezamenlijke visie: lokale overheden als actoren voor ontwikkeling Consultatieproces Dit document bevat de ontwerpvisie die resulteerde uit de conferentie Winning through twinning, die van 17

Nadere informatie

STRATAEGOS CONSULTING

STRATAEGOS CONSULTING STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.

Nadere informatie

Inhouden, benaderingen, didactische aanpak en doelstellingen

Inhouden, benaderingen, didactische aanpak en doelstellingen Duurzaam onderwijs aan de KU Leuven: Inhouden, benaderingen, didactische aanpak en doelstellingen 1. Inhouden Wat zijn mogelijke inhouden van duurzaam onderwijs? Aan de KU Leuven kiezen we ervoor om niet

Nadere informatie

De stad en wijk als motor voor sociale mobiliteit

De stad en wijk als motor voor sociale mobiliteit De stad en wijk als motor voor sociale mobiliteit Prof. Dr. Stijn Oosterlynck Stijn.Oosterlynck@uantwerpen.be Centrum OASeS & Urban Studies Institute University of Antwerp Inhoud Stad als oord van problemen?

Nadere informatie

COMMUNITY DEVELOPMENT. Flankerend College Bachelor Social Work UNA Studiejaar

COMMUNITY DEVELOPMENT. Flankerend College Bachelor Social Work UNA Studiejaar COMMUNITY DEVELOPMENT Flankerend College Bachelor Social Work UNA Studiejaar 2012-2013 Samenlevingsopbouw Concepten en gerichte benadering Kernprincipes en processen Verschillende classificaties en werkmodellen

Nadere informatie

Netwerken in de gezondheids- en welzijnszorg. Nele Van Tomme Prof. dr. Joris Voets Prof. dr. Koen Verhoest

Netwerken in de gezondheids- en welzijnszorg. Nele Van Tomme Prof. dr. Joris Voets Prof. dr. Koen Verhoest Netwerken in de gezondheids- en welzijnszorg Nele Van Tomme Prof. dr. Joris Voets Prof. dr. Koen Verhoest Overzicht 1. Situering van het onderzoek 2. Belangrijkste bevindingen a) Succes- en faalfactoren

Nadere informatie

GEZONDHEIDSENQUETE 2013

GEZONDHEIDSENQUETE 2013 GEZONDHEIDSENQUETE 2013 RAPPORT 4: FYSIEKE EN SOCIALE OMGEVING Rana Charafeddine, Stefaan Demarest (ed.) Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance

Nadere informatie

Lemniscaat Kompas. 1 Vijf aspecten van communicatie geïntegreerd

Lemniscaat Kompas. 1 Vijf aspecten van communicatie geïntegreerd http://lemniscaatacademie.com francis@lemniscaatacademie.be Lemniscaat Kompas 1 Vijf aspecten van communicatie geïntegreerd RELATIE Verhouding INHOUD FOCUS Het thema waar het echt om gaat CONTEXT Cultuur

Nadere informatie

Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze datum

Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze datum Bouwen aan de democratische veiligheid in Europa Ontwerptoespraak van de secretaris-generaal Brussel, woensdag 12 november 2014 Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze

Nadere informatie

Duiden, verbinden en vakmanschap

Duiden, verbinden en vakmanschap Effectieve managementstrategieën: Duiden, verbinden en vakmanschap www.divosa.nl Effectieve managementstrategieën: Duiden, verbinden en vakmanschap dr. Duco Bannink, Chris Goosen Het management van sociale

Nadere informatie

PARTICIPATIE DOOR KINDEREN

PARTICIPATIE DOOR KINDEREN PARTICIPATIE DOOR KINDEREN Ellen Van Vooren Kenniscentrum Kinderrechten 17 januari, dialooggroep kleuters & lagere school kinderen, Leuven KINDERRECHTEN PARTICIPATIE IDEE Participatie: een kinderrecht?

Nadere informatie

De beste krachten, zoeken, vinden en ook inzetten. Gabriël van den Brink 12 april 2012 Den Haag

De beste krachten, zoeken, vinden en ook inzetten. Gabriël van den Brink 12 april 2012 Den Haag De beste krachten, zoeken, vinden en ook inzetten Atriumlezing Gabriël van den Brink 12 april 2012 Den Haag Out of the box denken begin Out of the box denken slot Geloofwaardigheid staat centraal Onze

Nadere informatie

Beleidsvisie Sociaal Werk

Beleidsvisie Sociaal Werk Beleidsvisie Sociaal Werk Jo Vandeurzen Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Het momentum Groot enthousiasme voor deelname aan werkgroepen Sociaal werkers uit verschillende sectoren en

Nadere informatie

GENDERWORKSHOP. Dag van de 4 de Pijler 18/2/17

GENDERWORKSHOP. Dag van de 4 de Pijler 18/2/17 GENDERWORKSHOP Dag van de 4 de Pijler 18/2/17 GENDER & SEKSE Sekse : fysieke, fysiologisch en biologische kenmerken, bepaald door de XX-chromosomen, XY vrouw / man Gender : socioculturele aspecten van

Nadere informatie

Op weg naar een integraal kindcentrum. Janny Reitsma

Op weg naar een integraal kindcentrum. Janny Reitsma Op weg naar een integraal kindcentrum Janny Reitsma Programma: Verkenning van het integraal kindcentrum Leiderschap: mensen in beweging zetten Leiderschap: planmatig organiseren Leren als strategie voor

Nadere informatie

BELEIDSPARTICIPATIE DOOR EEN KINDERRECHTENBRIL

BELEIDSPARTICIPATIE DOOR EEN KINDERRECHTENBRIL BELEIDSPARTICIPATIE DOOR EEN KINDERRECHTENBRIL Een reflectie-instrument voor beleidsmakers Sara Lembrechts Kenniscentrum Kinderrechten vzw (KeKi) KeKi s dubbele opdracht - Brugfunctie: bijdragen tot een

Nadere informatie

Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie

Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie Mr Roger VAN BOXTEL, Minister of City Management and Integration, Netherlands Tweede Europese Forum over de cohesie Georganiseerd door de Europese Commissie 21-22 mei 2001 Enkel gesproken tekst geldt Tweede

Nadere informatie

Onderwijs en Kennisoverdracht

Onderwijs en Kennisoverdracht Onderwijs en Kennisoverdracht Ontwikkelingen in de duurzame landbouw in Suriname Prof. Tiny van Boekel, Decaan voor Onderwijs/Vice-rector, Wageningen University & Research Centre, NL Inhoud lezing Ontwikkelingen

Nadere informatie

Slim. Zakelijk. Dynamisch. Maasterras Drechtsteden. Kansen voor Duurzaamheid

Slim. Zakelijk. Dynamisch. Maasterras Drechtsteden. Kansen voor Duurzaamheid Slim Maasterras Drechtsteden Zakelijk Kansen voor Duurzaamheid Dynamisch Voorbeeld van hoogwaardig functioneel groen in stedelijke context Boston Children s Museum Plaza, Boston Michael van Valkenburg

Nadere informatie

Regionale Integratieve Strategieën: wat valt er te leren uit andere Europese regio s? Marjolein Spaans en Wil Zonneveld

Regionale Integratieve Strategieën: wat valt er te leren uit andere Europese regio s? Marjolein Spaans en Wil Zonneveld Regionale Integratieve Strategieën: wat valt er te leren uit andere Europese regio s? Marjolein Spaans en Wil Zonneveld Delft University of Technology Ruimteconferentie 2013 Challenge the future Opzet

Nadere informatie

Publieke waarde creëren. Daniël van Geest en Peter Teesink

Publieke waarde creëren. Daniël van Geest en Peter Teesink Publieke waarde creëren Daniël van Geest en Peter Teesink Een kortere versie van onderstaand artikel verscheen eerder in het magazine Vensters Open 2. Het is geschreven door Peter Teesink, gemeentesecretaris

Nadere informatie

8301/18 van/pau/sl 1 DG E 1C

8301/18 van/pau/sl 1 DG E 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 4 mei 2018 (OR. en) 8301/18 NOTA van: aan: JEUN 48 MIGR 51 SOC 213 EDUC 134 het Comité van permanente vertegenwoordigers (1e deel) Raad nr. vorig doc.: 7831/1/18 JEUN

Nadere informatie

De evolutie van de preventie in een Europees kader

De evolutie van de preventie in een Europees kader BBvAG LVII Nationale Dagen voor Arbeidsgeneeskunde Brussel 15 november 2018 De evolutie van de preventie in een Europees kader Luc Van Hamme Adviseur-generaal Arbeidsinspectie-TWW Hoofd van de regionale

Nadere informatie

WERKGROEP GEZONDHEID REGIONAAL ZORGSTRATEGISCH PLAN

WERKGROEP GEZONDHEID REGIONAAL ZORGSTRATEGISCH PLAN VISIETEKST WERKGROEP GEZONDHEID REGIONAAL ZORGSTRATEGISCH PLAN 2017-2024 P a g i n a 2 INHOUD 1. Wat vooraf ging 2. Roadshow 3. Keuzes en beleid 4. Gestelde doelstellingen 5. Meerjarenplan 6. Vooropgestelde

Nadere informatie

WELKOM IN HET TIJDPERK VAN DE REFLEXIVITEIT

WELKOM IN HET TIJDPERK VAN DE REFLEXIVITEIT Gaston Meskens Gaston Meskens > context filosofische reflectie, vanuit onderzoek bij het Centrum voor Ethiek en Waardenonderzoek (Faculteit Filosofie, Universiteit Gent) gevoed door een aantal engagementen:

Nadere informatie

Kinderopvang in transitie. Derk Loorbach, Zeist, 27-11-2014

Kinderopvang in transitie. Derk Loorbach, Zeist, 27-11-2014 Kinderopvang in transitie Derk Loorbach, Zeist, 27-11-2014 Conclusies Ingrijpende maatschappelijke verandering vraagt aanpassing Transities leiden tot onzekerheid, spanning en afbraak Omgaan met transities

Nadere informatie

Governance voor duurzamer wonen en bouwen: ervaringen, lessen en toekomstpistes

Governance voor duurzamer wonen en bouwen: ervaringen, lessen en toekomstpistes Governance voor duurzamer wonen en bouwen: ervaringen, lessen en toekomstpistes Erik Paredis Centrum voor Duurzame Ontwikkeling Universiteit Gent www.steunpunttrado.be Omschrijving van het onderzoek Bijdrage

Nadere informatie

EuropEEs InstItuut voor onderzoek over de MEdItErranE En Euro-arabIschE samenwerking www.medea.be

EuropEEs InstItuut voor onderzoek over de MEdItErranE En Euro-arabIschE samenwerking www.medea.be Europees Instituut voor Onderzoek over de Mediterrane en Euro-Arabische Samenwerking www.medea.be V O O R S T E L L I N G Voor Europa is de samenwerking met haar naaste buren de Arabische en Mediterrane

Nadere informatie

Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015

Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Vormingsaanbod voor universiteiten en hogescholen 2014/2015 Inhoud 3 Vooraf 5 Een andere kijk op spijbelen 6 Over de diepere betekenis van kinderspel 7 Kinderen hebben zo hun kijk op quality time 8 Plan

Nadere informatie

Oproep: ondertekening Europees charter participatieve democratie in ruimtelijke planningsprocessen

Oproep: ondertekening Europees charter participatieve democratie in ruimtelijke planningsprocessen Oproep: ondertekening Europees charter participatieve democratie in ruimtelijke planningsprocessen Yves Fauvel Onderteken mee en volg het voorbeeld van de Provincie Oost-Vlaanderen #planningkwadraat 2

Nadere informatie

Ontdek je wereld. Koersplan THUIS IN DE WERELD. Hoogen Dries 3, 5051 WK Goirle

Ontdek je wereld. Koersplan THUIS IN DE WERELD. Hoogen Dries 3, 5051 WK Goirle Ontdek je wereld Koersplan 2019-2023 THUIS IN DE WERELD Hoogen Dries 3, 5051 WK Goirle 013-530 25 48 info@edu-ley.nl www.edu-ley.nl Betekenis geven aan ambities Missie: Waar staan onze scholen voor? Edu-Ley

Nadere informatie

Hefbomen van Leiderschap. Simpel. Voorspellend. Invloedrijk.

Hefbomen van Leiderschap. Simpel. Voorspellend. Invloedrijk. Hefbomen van Leiderschap Simpel. Voorspellend. Invloedrijk. Excellente Competentiemodellen Organisaties zoeken naar simpele, praktische middelen voor de ontwikkeling van leiderschap. Een grote focus op

Nadere informatie

WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING?

WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING? O1 WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING? Werktekst visiedag 5 oktober 2005 O2 WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK

Nadere informatie

Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012)

Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) Hoge Raad voor Vrijwilligers over het EYAA 2012 (European Year of Active Ageing 2012) De Hoge Raad voor Vrijwilligers (HRV) kijkt relatief tevreden terug op 2011, het Europees Jaar voor het Vrijwilligerswerk.

Nadere informatie

Stedelijk netwerken en de verhouding met de publieke. sector. Filip De Rynck. Hogeschool Gent

Stedelijk netwerken en de verhouding met de publieke. sector. Filip De Rynck. Hogeschool Gent Stedelijk netwerken en de verhouding met de publieke sector Filip De Rynck De eeuw van de samenwerking Van Government naar Governance toenemende onderlinge afhankelijkheid voor meer en meer complexe problemen

Nadere informatie

Morele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012

Morele Ontwikkeling van Jongeren. Hanze Jeugdlezing 2012 Morele Ontwikkeling van Jongeren Hanze Jeugdlezing 2012 Wiel Veugelers Universiteit voor Humanistiek Universiteit van Amsterdam Opbouw verhaal Wat is morele ontwikkeling? Wat leert onderzoek over morele

Nadere informatie

We are a design company in urbanism, architecture, and elements. 26 contributors. 5 academics. 4 ph.d. s. 8 nationalities

We are a design company in urbanism, architecture, and elements. 26 contributors. 5 academics. 4 ph.d. s. 8 nationalities New York Brussels We are a design company in urbanism, architecture, and elements. 26 contributors 5 academics 4 ph.d. s 8 nationalities Professional services in: planning engineering urban design - architecture

Nadere informatie

Hartelijk dank aan de Raad voor het Openbaar Bestuur voor dit advies over de relatie tussen decentrale overheden en Europa.

Hartelijk dank aan de Raad voor het Openbaar Bestuur voor dit advies over de relatie tussen decentrale overheden en Europa. Het gesproken woord geldt Speech VNG-voorzitter Jorritsma Rob, 25 november 2013 Hartelijk dank aan de Raad voor het Openbaar Bestuur voor dit advies over de relatie tussen decentrale overheden en Europa.

Nadere informatie

VAN ZORG NAAR PREVENTIE

VAN ZORG NAAR PREVENTIE VAN ZORG NAAR PREVENTIE Jaap van der Stel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia GGZ ingeest Legitimatie psychische gezondheidszorg Legitimiteit van de psychische gezondheidszorg

Nadere informatie

Locatiekeuze en duurzame bereikbaarheid

Locatiekeuze en duurzame bereikbaarheid Locatiekeuze en duurzame bereikbaarheid prof. dr. ir. Kobe Boussauw Vrije Universiteit Brussel Cosmopolis Centre for Urban Research, Vakgroep Geografie Kick-off Leerstoel Bedrijven en Duurzame Mobiliteit

Nadere informatie

DEFINITIES COMPETENTIES

DEFINITIES COMPETENTIES DEFINITIES COMPETENTIES A. MENSEN LEIDINGGEVEN A1 Sturen Geeft op een duidelijke manier richting aan een team, neemt de leiding op zich, zet mensen en middelen zodanig in dat doelen met succes worden bereikt.

Nadere informatie

12071/18 mak/nes/cg 1 ECOMP.3.C.

12071/18 mak/nes/cg 1 ECOMP.3.C. Raad van de Europese Unie Brussel, 14 september 2018 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2018/0224(COD) 12071/18 NOTA van: aan: het voorzitterschap Nr. Comdoc.: 9865/18 + ADD 1 Betreft: RECH 372 COMPET

Nadere informatie

praktijkseminarie de operationele aanpak valorisatieproblematiek

praktijkseminarie de operationele aanpak valorisatieproblematiek praktijkseminarie de operationele aanpak valorisatieproblematiek SBO maatschappelijke finaliteit Prof. Dr. Ann Jorissen (UA) IWT, 11 januari 2010 1 Effective Governance of Private Enterprises: the influence

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) 159 Ouders spelen een cruciale rol in het ondersteunen van participatie van kinderen [1]. Participatie, door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als

Nadere informatie

Case Development Centre

Case Development Centre Case Development Centre Toepassing van cases in het onderwijs Kenniscentrum Innovatief Ondernemerschap Hoe kan Rotterdam bestaande kennis op nieuwe wijze inzetten om de innovatiegraad van de industrie

Nadere informatie

Vilnius resolutie: betere scholen door gezondheid (better schools through health) 17 juni 2009

Vilnius resolutie: betere scholen door gezondheid (better schools through health) 17 juni 2009 Vilnius resolutie: betere scholen door gezondheid (better schools through health) 17 juni 2009 Vilnius resolutie: betere scholen door gezondheid 17 juni 2009 Inleiding Onderwijs en gezondheid hebben een

Nadere informatie

OP ZOEK NAAR EEN PLATFORM VOOR DEBAT EN ACTIE: NAAR EEN NETWERK VAN EN VOOR DORPEN.

OP ZOEK NAAR EEN PLATFORM VOOR DEBAT EN ACTIE: NAAR EEN NETWERK VAN EN VOOR DORPEN. OP ZOEK NAAR EEN PLATFORM VOOR DEBAT EN ACTIE: NAAR EEN NETWERK VAN EN VOOR DORPEN. Oswald Devisch, Sarah Martens Onderzoeksgroep ArcK Universiteit Hasselt CONTEXT: demografische & sociale transities zoals

Nadere informatie

Samenvatting. 1. Wat houdt het begrip internationale samenwerking in?

Samenvatting. 1. Wat houdt het begrip internationale samenwerking in? Aanleiding voor het onderzoek Samenvatting In de 21 ste eeuw is de invloed van ruimtevaartactiviteiten op de wereldgemeenschap, economie, cultuur, milieu, etcetera steeds groter geworden. Ieder land dient

Nadere informatie

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ 1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 De cursus niet-confessionele zedenleer (NCZ) in de opleiding leraar secundair onderwijsgroep 1 (LSO-1) sluit aan bij de algemene

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Resolutie van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen

Nadere informatie

COHESIEBELEID 2014-2020

COHESIEBELEID 2014-2020 GEÏNTEGREERDE TERRITORIALE INVESTERING COHESIEBELEID 2014-2020 De nieuwe wet- en regelgeving voor de volgende investeringsronde van het EU-cohesiebeleid voor 2014-2020 is in december 2013 formeel goedgekeurd

Nadere informatie

Transitie Steden als politieke actor

Transitie Steden als politieke actor Transitie Steden als politieke actor 2 ARhus 3 Van tijdperk in verandering naar verandering van tijdperk 4 Recentste kantelmomenten 5 Recentste kantelmomenten 6 Huidige kantelbewegingen 7 Huidige kantelbewegingen

Nadere informatie

SKPO Profielschets Lid College van Bestuur

SKPO Profielschets Lid College van Bestuur SKPO Profielschets Lid College van Bestuur 1 Missie, visie SKPO De SKPO verzorgt goed primair onderwijs waarbij het kind centraal staat. Wij ondersteunen kinderen om een stap te zetten richting zelfstandigheid,

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33081 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Stettina, Christoph Johann Title: Governance of innovation project management

Nadere informatie

Handout Stad in beweging Schiedam, 11 mei Belangenmanagement. Voor het oplossen van problemen én het bouwen van een duurzame dialoog

Handout Stad in beweging Schiedam, 11 mei Belangenmanagement. Voor het oplossen van problemen én het bouwen van een duurzame dialoog enmanagement Voor het oplossen van problemen én het bouwen van een duurzame dialoog Schiedam 11 mei 2017 Hans van Zijst Vooraf Deze Hand-Out maakt onderdeel uit van een training. De uitleg bij de gepresenteerde

Nadere informatie

Organisatie van opvang en vrijetijdsbesteding van schoolkinderen [1]

Organisatie van opvang en vrijetijdsbesteding van schoolkinderen [1] Organisatie van opvang en vrijetijdsbesteding van schoolkinderen [1] Ten gevolge van de goedkeuring van de bisconceptnota betreffende de organisatie van opvang en vrijetijdsbesteding van schoolkinderen,

Nadere informatie

Serious gaming in het basisonderwijs Adviesnota

Serious gaming in het basisonderwijs Adviesnota 2012 Serious gaming in het basisonderwijs Adviesnota Carolien Popken SAB Schoolvereniging Aerdenhout- Bentveld 14-6-2012 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Onderzoek... 4 Voorwoord... 4 Antwoord op de deelvragen

Nadere informatie

Participatie mobiliteitsbeleid Gent. Tim Scheirs 28/02/2013

Participatie mobiliteitsbeleid Gent. Tim Scheirs 28/02/2013 Participatie mobiliteitsbeleid Gent Tim Scheirs 28/02/2013 disclaimer Participatie Mobiliteit Gent Waarom participatie? Burger = klant INSPRAAK PARTICIPATIE AMBTENAAR = civil servant Waarom participatie?

Nadere informatie

WELKOM. Welkom. Missie

WELKOM. Welkom. Missie WELKOM Welkom Missie Het Vlaams centrum voor kwaliteitszorg heeft als doel het economisch weefsel in Vlaanderen te versterken door kaderleden te sensibiliseren en bekwamen in innovatieve managementconcepten

Nadere informatie

Tabel competentiereferentiesysteem

Tabel competentiereferentiesysteem Bijlage 3 bij het ministerieel besluit van tot wijziging van het ministerieel besluit van 28 december 2001 tot uitvoering van sommige bepalingen van het koninklijk besluit van 30 maart 2001 tot regeling

Nadere informatie

Het belang van gespreid leiderschap voor innovatief gedrag Een casus van Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek (PWO): Hoe pak je dit aan?

Het belang van gespreid leiderschap voor innovatief gedrag Een casus van Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek (PWO): Hoe pak je dit aan? Het belang van gespreid leiderschap voor innovatief gedrag Een casus van Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoek (PWO): Hoe pak je dit aan? Dr. Arnoud Evers Overzicht presentatie Wetenschap en praktijk

Nadere informatie

Uitdagingen voor jongeren en EU beleid

Uitdagingen voor jongeren en EU beleid Uitdagingen voor jongeren en EU beleid Floor van Houdt Plv afdelingsleider voor Europese Commissie Date: in 12 pts Europa 2020 Strategie voor slimme, duurzame en inclusieve groei Aandacht voor jongeren

Nadere informatie

( Verantwoord ) Beleidsvoerend Vermogen

( Verantwoord ) Beleidsvoerend Vermogen ( Verantwoord ) Beleidsvoerend Vermogen Herman Siebens SOK - Beveren-Waas 10 / 12 / 2010 Er verandert heel wat meer met minder! toenemende druk richting autonomie openheid naar de maatschappelijke omgeving

Nadere informatie

inspiratiesessie gebiedsgericht werken

inspiratiesessie gebiedsgericht werken inspiratiesessie gebiedsgericht werken wijkbedrijf community building de all inclusive wijk Carla Onderdelinden en Patricia van der Haak begeleiders van transformatie wat gaan we doen? 1. korte inspiratiesessie

Nadere informatie

Het komende uur. Bevolkingsparticipatie. Zuid-Amerika als nieuwe examenregio: een voorproefje. De achtergrond van bevolkingsparticipatie

Het komende uur. Bevolkingsparticipatie. Zuid-Amerika als nieuwe examenregio: een voorproefje. De achtergrond van bevolkingsparticipatie Zuid-Amerika als nieuwe examenregio: een voorproefje Gery Nijenhuis International Development Studies, SG&PL/UU KNAG-Onderwijsdag Vrijdag 7 november 2014 Het komende uur Zuid-Amerika als nieuwe examenregio;

Nadere informatie

Verbinden vanuit diversiteit

Verbinden vanuit diversiteit Verbinden vanuit diversiteit Krachtgericht sociaal werk in een context van armoede en culturele diversiteit Studievoormiddag 6 juni 2014 Het verhaal van Ahmed Een zoektocht met vele partners Partners De

Nadere informatie

Implementatie Projectleidersbijeenkomst Vroege Opsporing. Fleur Boulogne / Adviseur implementatie ZonMw

Implementatie Projectleidersbijeenkomst Vroege Opsporing. Fleur Boulogne / Adviseur implementatie ZonMw Implementatie Projectleidersbijeenkomst Vroege Opsporing Fleur Boulogne / Adviseur implementatie ZonMw Definitie van implementatie Implementatie verwijst naar een reeks geplande, bewuste activiteiten die

Nadere informatie

Conferentie Netwerk Vrede, Veiligheid, en Ontwikkeling Donderdag 28 Mei 2009 Malietoren, Den Haag

Conferentie Netwerk Vrede, Veiligheid, en Ontwikkeling Donderdag 28 Mei 2009 Malietoren, Den Haag Conferentie Netwerk Vrede, Veiligheid, en Ontwikkeling Donderdag 28 Mei 2009 Malietoren, Den Haag 09.00 9.30 uur Ontvangst 9.30 10.00 uur Welkomstwoord, kennismaking en openingwoord door dagvoorzitter

Nadere informatie

Spanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg : We hebben gezocht naar een titel die meteen naar de kern van de zaak gaat en die omvattend is voor de

Spanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg : We hebben gezocht naar een titel die meteen naar de kern van de zaak gaat en die omvattend is voor de 1 Inleiding door dr. Walter Krikilion, voorzitter Werkgroep Ethiek in de Kliniek van ICURO - Symposium Spanningsvelden bij toegankelijkheid van zorg 19 oktober 2012 - Hasselt Beste deelnemers, Als Werkgroep

Nadere informatie

Oplossingsgericht en waarderend coachen.

Oplossingsgericht en waarderend coachen. Oplossingsgericht en waarderend coachen. Coaching is die vorm van professionele begeleiding waarbij de coach als gelijkwaardige partner de cliënt ondersteunt bij het behalen van zelfgekozen doelen. Oplossingsgericht

Nadere informatie

FUNCTIEFAMILIE 5.3 Projectmanagement

FUNCTIEFAMILIE 5.3 Projectmanagement Doel van de functiefamilie Leiden van projecten en/of deelprojecten de realisatie van de afgesproken projectdoelstellingen te garanderen. Context: In lijn met de overgekomen normen in termen van tijd,

Nadere informatie

5 CRUCIALE COMPETENTIES VOOR EEN DUURZAAM HRM/L&D DIMITRI MAENHOUDT

5 CRUCIALE COMPETENTIES VOOR EEN DUURZAAM HRM/L&D DIMITRI MAENHOUDT 5 CRUCIALE COMPETENTIES VOOR EEN DUURZAAM HRM/L&D DIMITRI MAENHOUDT WAT BETEKENT DUURZAAM? Duurzaam betekent aansluiten op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in

Nadere informatie

De Europeanisering van ruimtelijk beleid in Nederland

De Europeanisering van ruimtelijk beleid in Nederland De Europeanisering van ruimtelijk beleid in Nederland Bas Waterhout 5-10-2010 Onderzoeksinstituut OTB Technische Universiteit Delft b.waterhout@tudelft.nl +31 (0)15 2787950 Delft University of Technology

Nadere informatie

Ecologie van het leren

Ecologie van het leren Ecologie van het leren Beneluxconferentie dr Manon C.P. Ruijters MLD Apeldoorn 17 oktober 2013 Ecologisch? Ecologie is verbindingen en samenhang diversiteit interacties tussen organismen en hun omgeving

Nadere informatie

Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing

Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing Date 7-12-2011 1 Multi-disciplinary workshop on Ageing and Wellbeing Prof. Dr. Inge Hutter Demographer, anthropologist Coordinator Healthy Ageing Alpha Gamma RUG Dean Faculty Spatial Sciences Date 7-12-2011

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie EUROPEES PARLEMENT 1999 2004 Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie 10 april 2001 VOORLOPIGE VERSIE 2000/2243(COS) ONTWERPADVIES van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek

Nadere informatie

Ruimtelijk ontwerp als een medium voor integratie in rurbane omgevingen. Symposium SP2SP 8 maart 2010 Elke Vanempten

Ruimtelijk ontwerp als een medium voor integratie in rurbane omgevingen. Symposium SP2SP 8 maart 2010 Elke Vanempten Ruimtelijk ontwerp als een medium voor integratie in rurbane omgevingen Symposium SP2SP 8 maart 2010 Elke Vanempten Vele rollen voor ontwerp Bepaalde kwesties aankaarten en agenderen communiceren Genereren

Nadere informatie

Visie. Kopschuif Een frisse kijk op professionalisering. Internationalisering. Kopschuif Arteveldehogeschool 14/05/2013. Soorten veranderingen

Visie. Kopschuif Een frisse kijk op professionalisering. Internationalisering. Kopschuif Arteveldehogeschool 14/05/2013. Soorten veranderingen Een frisse kijk op professionalisering Visie Internationalisering Comenius Individueel of collectief? Individueel = collectief Professionalisering Individueel collectief POP functioneringsgesprekken Oranisatiedoelen

Nadere informatie

Ankerpunten voor morgen

Ankerpunten voor morgen Ankerpunten voor morgen Wat doen we? Van waaruit doen we dat? Deus Caritas Est : deze boodschap maakte Pieter Jozef Triest gevoelig voor de noden van zijn tijd. Vertaald naar vandaag, is ook onze zendingsopdracht:

Nadere informatie