Midifiles als begeleiding op het podium

Transcriptie

1 Midifiles als begeleiding op het podium Over het gebruik van Midifiles en een MIDIfile-player bij live optredens Door: Roelf Backus Laatste update: D e onderstaande tips zijn bedoeld als informatie voor de artiest die wil gaan optreden als One-Man-Band met de begeleiding verzorgd door een midifile. In de afgelopen jaren ben ik een aantal problemen tegengekomen en heb ik ervaring opgedaan met het gebruik van midifiles in een live situatie. Dit artikel is bedoeld voor mensen die al enige kennis betreffende MIDI hebben en de voorbeelden zijn toegespitst op het gebruik van ROLAND (EDIROL-BOSS) apparatuur en de GM/GS standaard. Ik nodig tevens een ieder uit zijn/haar keuzes en oplossingen bij het gebruik van midifiles en een hardware-/software midifile-player kenbaar te maken: info@daisybelle.nl Midifiles Waarom MIDI? Het MIDI protocol stamt uit 1982 en in 1983 verschenen de eerste keyboards met een MIDI aansluiting. Het protocol werd in 1991 verder gestandaardiseerd tot General Midi (GM). MIDI bestanden zijn flexibel in het gebruik. De toonhoogte is te veranderen evenals het tempo en ze laten zich steeds weer her-mixen. De instrumenten kunnen naar voorkeur gekozen en veranderd worden. Randapparatuur (reverb, chorus, gitaareffect, licht, vocaliser) kunnen via MIDI bediend en geschakeld worden. De bestanden zijn klein en gemakkelijk mee te nemen, ze zijn in een oogwenk op de player gekozen en geladen, één druk op de kop en er is muziek. Midi heeft een betere geluidskwaliteit dan mp3. DAT recorders moeten spoelen om het nummer te zoeken, de minidisk is geen courant formaat meer, CD s kunnen niet opnieuw gemixt of veranderd worden en een ipod is speelgoed. En als hele belangrijke factor bij podiumgebruik: midifiles slaan niet over bij een hoog geluidsvolume! Hoe komen we aan een goede midifile? Op Internet zoeken naar gratis files of kopen! Op het internet staat veel rommel, het is dus een tijdrovende bezigheid naar goed materiaal te speuren. Zelf maken is ook een optie, maar lukt alleen bevredigend door goede en geschoolde muzikanten. De beste MIDI s zijn realtime ingespeeld, dus luisteren naar de CD, een sequencer programma op de computer of een hardware sequencer (ik gebruik een oude ROLAND MC50 uit 1990) en vervolgens alle partijen naspelen en met de sequencer registreren. Het grootste probleem is, dat een pianist meestal geen goede drummer of bassist is, of als een gitarist het inspeelt met behulp van een MIDI-gitaar, de keyboard partijen dan niet klinken. Zoals in SOUND ON SOUND MAGAZINE (July 2006) stond: Another common problem is that 1

2 rather than get in a bass player, some musicians have a go at playing the part themselves, and while they may hit the right notes, they often don't pick the strings with the required degree of conviction( timing RB), so the sound becomes messy and unfocused Kopen is dus een goede optie, maar het betekent heel lang zoeken en de demo s beoordelen. Swingt het nummer voldoende? Zit er groove in? Dat zijn de belangrijkste criteria. Kleine foutjes, of een verkeerde mix kunnen worden hersteld, maar een slechte drive of groove is bijna niet te verbeteren en de midifile moet GM/GS compatibel zijn. Welke soundmodule? Een midifile klinkt goed, omdat hij goed is geprogrammeerd of ingespeeld. De gebruikte soundmodule blijkt een stuk minder belangrijk. Een aantal mensen wil niet aan de standaard soundmodules zoals de Sound Canvas Roland of XG modules van Yamaha en zij verkiezen samplers of synthesizers en maken zelf hun patches. Men moet zich echter bedenken dat vrijwel alle GM-soundmodules primair ook gebaseerd zijn op bekende synthesizers zoals de Roland D-50, de Jupiter serie de Fantom en van Yamaha de DX serie en de Motif. De fabrikanten hebben eigenlijk een selectie van de hun geluiden gebundeld in één module. Hooguit kan de gebruiker daar lichte nuances aan toevoegen door eigen geluiden te gebruiken, maar het is de vraag of het publiek het hoort. Het grote nadeel is in ieder geval, dat er geen standaard GM- soundmap wordt gebruikt en dat dus alle midifiles moeten worden aangepast. Gaat het desbetreffende apparaat kapot, dan is het niet even snel te vervangen door een standaard GM-module en zelfs indien er een vervangend gelijksoortig apparaat kan worden gevonden, dan zijn daarin nog niet de custom patches van de gebruiker in aanwezig en ook nog niet op dezelfde memory locatie. Kortom een standaard GM module is voor live optredens te verkiezen. Zelfs bij standaard GM modules verschillen de onderlinge volumeverhoudingen vaak zodanig, dat voor een andere soundmodule de files opnieuw gemixed moeten worden, maar in het geval van een plotseling defecte soundmodule kan het optreden in ieder geval met een reserve GM exemplaar worden voortgezet. GM/GS Kort na de introductie in 1991 van de General Midi (GM) standaard, kwam Roland al snel met een meer uitgebreide GS standaard (General Standard/-Sound). De eerste soundmodule met GS was de SC-55 Sound Canvas (1991). Bij GS worden de gebruikelijke GM klanken nog verder onderverdeeld in sub-klanken. Bijvoorbeeld (CC 0 0) PG 5 is een elektrische piano, (het CC 0 commando kan hierbij achterwege blijven), echter CC 0 8, PG 5 is een detuned EP, CC 0 16, PG 5 een EP variatie 1 en CC 0 24, PG 5 een 60 s EP. Wordt een GS midifile via een GM module afgespeeld dan wordt bij specifieke GS commando s de GM basisklank gekozen. De midifile klinkt dus vrijwel goed. Een GM bestand afspelen via GS soundmodule levert helemaal geen problemen op. Er is wel echter één belangrijk probleem. GS ondersteunt twee drumstellen tegelijk, één via kanaal 10 zoals ook bij GM en daarnaast is nog een tweede drumstel mogelijk via midikanaal 11. Wordt een GS file met twee drumstellen dan afgespeeld via een GM soundmodule, dan hoort men via channel 11 een piano spelen, met random noten en onbruikbaar dus! Samenvattend valt een GS module te verkiezen boven een GM soundmodule. Met GS gaat het altijd goed. 2

3 GS modules: alle Roland en Edirol Sound Canvas modellen. GM modules : Roland JV 1010, 1080, 2080 en XV 2020 GM en redelijk GS * : Roland XV 3080, 5050 en * De handleidingen zijn hierin wat vaag en melden dat de GS files grotendeels correct worden afgespeeld. Geen woord over twee drumstellen dus. Het verbeteren van de file Moet de file klinken als een CD of als een live orkest? Als een CD: beluister en mix de file met behulp van een stereo installatie of hoofdtelefoon. Luister daarbij steeds naar het origineel, over dezelfde installatie en vergelijk de muziek constant. Verander zonodig de instrumenten en pas de mix aan. Bij een live band gebruiken de bassist en drummer nooit reverb, schakel deze dan dus ook uit in de file. Als een live band: beluister de mix via zgn. studio monitors, deze geven een meer direct en minder wollig geluid dan HiFi speakers en lijken wat sound betreft meer op de live PA installatie. Bij een solo klinkt het desbetreffende instrument bij een band veel meer op de voorgrond: de solist stapt naar voren, het orkest doet een stapje terug. laat dit dus harder doorkomen dan op de oorspronkelijke CD. Ook fills en roffels van de drummer komen over het algemeen bij een live band nadrukkelijker door. De meeste (one-man) bands moeten rekening houden met een onrustig en rumoerig publiek, dat luidkeels om bier loeit. Een muisstil concert maken maar weinigen mee. In die herrie gaan veel subtiele en zachte details verloren: de triangel, de rasp, brushes, pizzicato, reverb (!). Veel van deze percussieve instrumenten moeten dus harder doorkomen of kunnen worden weggelaten, het is immers zinloos, het wordt helaas niet gehoord. Hetzelfde geldt voor reverb of echo, dat kan veel meer zijn, dan men bij het mixen met de hoofdtelefoon instelt. De uitklinktijd van reverb wordt gedefinieerd als het niveau -60 db zachter dan het begin ervan en als men kakelend publiek meet komt dat soms al rond de 90 db. Van een harde reverb die begint bij 100 db wordt dus alleen maar de eerste 10 db gehoord daarna is het al weg. Dus de reverb niet te lang, maar wel méér (= luider) instellen. Te weinig bas Een subwoofer kopen is verstandiger dan de bas harder zetten. Dit laatste is een extra belasting voor de zanginstallatie. Voor rond de 400,- is er al een goede actieve subwoofer. ( ) 3

4 Bas klinkt te scherp/dun Maak de bas wolliger met een NRP commando aan het begin van midi channel 2 (het baskanaal): CC 99 1, CC 98 32, CC 6 15, CC , CC Zet alle commando s op een gescheiden tick. Bas valt weg, bij het gebruik van twee soundmodules Twee verschillende soundmodules lopen nooit op de milliseconde synchroon. Zeker niet indien ze zijn doorgelust via MIDI-THRU naar MIDI-IN, maar ook niet intern, waar in de elektronica ook enige -weliswaar onhoorbare- vertraging optreedt. Zijn de sounds echter precies identiek en dit is het geval bij de fretless bass (PG 36) in de ROLAND GS-64 en de EDIROL SD-80, dan treedt er als gevolg van die vertraging een miniem faseverschil op, met uitdoving van vooral lage frequenties. Oplossing: kies een andere bas-patch, waarvan je weet dat de beide modules verschillend klinken. Zijn alle bas-patches volkomen identiek dan kan de fase-uitdoving worden tegengegaan door iets (CC 93 10) chorus toe te voegen. De LF-modulators van de twee units starten en draaien nooit synchroon. Een andere mogelijkheid is de beide soundmodules mono uitsturen naar de mixer en het ene kanaal helemaal naar rechts en het andere naar links pannen. Verkeerde instrument Een bekend probleem, maar met de huidige soundmodules is er altijd wel een GM/GS sound te vinden, die het origineel redelijk benadert. Soms kan een verrassend nieuw geluid worden gevonden, door een bepaald instrument boven of onder de natuurlijke toonhoogten te bespelen of te transponeren. Bijvoorbeeld een basgeluid heel hoog spelen of een viool heel laag Drum klinkt niet lekker 1. Zet voor een live sound het drumstel zonder reverb. Bij sommige (!) soundmodules staat er nooit reverb op de kick heel goed. 2. Meestal klinkt de bassdrum C2-#36 iets droger dan de meer vette B1-# Gebruik percussie bijvoorbeeld timbales #75 en #66 mét reverb via een tweede drumstel op channel 11. Deze mogelijkheid wordt helaas weinig in de boeken genoemd. Zet de string EX: F A F-F7 op kanaal 11. Hier kan nu een compleet tweede drumstel worden gebruikt, met eventueel wat reverb of chorus! 4. Door het tweede drumstel één tick naar voren te plaatsen krijg je een heel vet geluid. 4

5 5. Splits de drums met de kick en snare op een apart spoor/channel en zet een PB -127 commando aan het begin, de bassdrum en snare klinken hierdoor een stuk vetter. 6. Op de Sound Canvas van Roland klinken de handclaps (#39) maar matig. Ze zijn een stuk te verbeteren door ze met twee drumstellen te laten klinken. Op Channel 10 zonder reverb en op Channel 11, ongeveer enkele ticks later mét reverb. Hoeveel ticks je ze kunt spreiden hangt erg af van het tempo. Bij 120 bpm klinkt 11 ticks nog erg natuurlijk. De droge handclaps 4 ticks vóór de maat ( ), de reverb handclaps 7 ticks na de maat (02-007). Bij een lager tempo minder dan 11 ticks kiezen. Het aantal ticks random variëren klinkt nog natuurlijker, maar dat is een heel handmatig gedoe. Sinds de SC88 uit 1994 is er drumkit PG 33 met Handclap 2, combineer deze met de Handclap van kit PG Een vetter drumgeluid is te krijgen door de kick (#35) of snare (#40) lager te stemmen. Dan kan met EX commando s maar simpeler met enkele CC strings. Zet op het drumkanaal (10) even na het begin de volgende instructies: 10 CC 99 24, 10 CC 98 #, 10 CC 6 x, 10 CC en tenslotte 10 CC Hierbij is # het nummer van de desbetreffende noot bv. kick = 35 of snare = 40 en x is de gewenste toonhoogte, waarbij n = 64 en 60 is dus lager. 8. De vorige truc (7) is ook handig voor de dubbele handclaps. Stem de tweede handclaps (truc 6) op channel 11 wat lager : 10 CC 99 24, 10 CC 98 39, 10 CC 6 60, 10 CC en tenslotte 10 CC Hangende noten, vertragend tempo Meestal een polyfonie probleem in de soundmodule of een software probleem (bug) in de midifile player die de grote datastroom niet aankan. Meestal te verhelpen door overbodige commando s of noten te verwijderen en/of zoveel mogelijk de commando s/noten op een gescheiden tick te plaatsen. Door een te grote stroom data vallen note-off commando s weg met als resultaat: hangende noten. Bij live ingespeelde tracks en bij gebruik van een expressiepedaal of de modulatiewielen op het keyboard, worden er bij kleine, vaak onhoorbare bewegingen van deze wielen, continue grote hoeveelheden CC-commando s weggeschreven. Deze, vaak overbodige datastroom kan vertragingen in het tempo veroorzaken. Sommige sequencers hebben een thin edit om deze datastroom onhoorbaar te verminderen. Ook een live ingespeeld midi gitaar is berucht. Minieme pitch-bends van de snaren worden continue doorgegeven en weggeschreven in de file, met als gevolg veel data. Ook moet nog het echo-effect worden genoemd. De Roland GS64 heeft, als één van de weinige soundmodules een interne echo/delay (CC 94). Maar op andere modules kan echo ook verkregen worden door een bepaalde partij enige malen te kopiëren. Deze partijen in tijd te verschuiven en ze in volume geleidelijk te verminderen. Daarna kunnen ze alle weer samengevoegd worden op één spoor van hetzelfde channel. Ook dit levert zeer grote hoeveelheden data op. Bij het gebruik van een computer en een USB - MIDI converter moet men oppassen, omdat sommige computers constant de USB poorten scannen om te detecteren of er een (USB)-device is aangesloten of verwijderd. Dit kan ook korte onderbrekingen in 5

6 de datastroom veroorzaken. Het is heel vervelend, dat nergens in de player-specificaties iets staat over de software en hoe de datastroom wordt verwerkt. ROLAND is recent gekomen met FPT (Fast Processing Technology), blijkbaar omdat er toch problemen op het gebied van snelle data transfer onderkend zijn. Zelf gebruik ik kanaal 1-13 voor de muziek. Kanaal 14 bevat de informatie voor de vocaliser. Kanaal 15 schakelt via PG commando s de gitaareffecten en via de CC de zang-chorus aan/uit. Kanaal 16 schakelt de zang reverb/echo soort (PG) en de reverb aan/uit (CC). Als soundmodules gebruik ik de ROLAND GS-64 ( = de 19 uitvoering van de SOUND CANVAS SC-88) en de EDIROL SD-80. Beide modules zijn onderling stereo verwisseld. De hihat van de ene module is dus rechts en bij de andere links hoorbaar. De EDIROL SD-80 is eigenlijk te ingewikkeld voor de live artiest, die al veel midifiles heeft. De GS geluiden zijn redelijk, maar de echt goede geluiden bevinden zich in de zogenaamde native-map en die is slechts toegankelijk via afwijkende EX en CC commando s zodat bestaande files allemaal moeten worden aangepast en die zijn daarna dan niet meer compatibel met de GM/GS standaard. De mix beoordelen en instellen via een hoofdtelefoon? In SOUND ON SOUND MAGAZINE van January 2007 staat een uitgebreid artikel over mixen met behulp van een hoofdtelefoon. In het artikel wordt voornamelijk gesproken over het mixen van CD s en er is mijns inziens een groot verschil met een live situatie. Voor de beoordeling van het stereobeeld is een hoofdtelefoon zeer geschikt, alleen gaat veel van dat beeld tijdens de live situatie verloren. Ook het opsporen en verwijderen van ongewenste bijgeluiden of foute noten en verkeerde timing in de midifile is de hoofdtelefoon zeer geschikt. Echter: er zijn veel details te horen, die later in de zaal bij live gebruik verloren gaan. Bijvoorbeeld de nagalm lijkt met de hoofdtelefoon al snel voldoende, maar verdwijnt in het lawaai bij een live optreden en hetzelfde geldt voor andere (psycho-akoestische) effecten. Ook solo s in de midi lijken goed door te komen, maar klinken bij live toch net niet voldoende op de voorgrond. Zoals ik al eerder heb vermeld: voor live gebruik alles iets overdrijven, tenzij men een unplugged concert geeft, waarbij het publiek muisstil is en blijft. Hoe de mix af te regelen? Er worden verschillende manieren genoemd om de mix af te stellen. 1. De eerste is op de mixer alle gain knoppen tot het maximale in te regelen, en daarna met de faders de juiste mix-verhouding te bepalen. Het nadeel is, dat men bij verschuiven van de faders, aan het eind van de avond, tijdens speeches of tijdens het 6

7 vervoer de juiste instelling kwijt is. Ook zit men steeds weer bij een optreden met de faders te stoeien. 2. De tweede methode bevalt mij beter. Draai voor de luidste/hardste geluidsbron -dit is meestal de kick (bassdrum) in de luidste/snelste/uitsmijter midifile- met de gainknop tot nét tegen het clippen. De clip- LED mag maar af en toe zacht oplichten en let er op, dat de luidheid van de kick ook sterk afhangt van de bass-eq op de totaal-mix en de betreffende channel-strip. Schuif daarna alle faders van de gebruikte kanalen in de 0dB positie en draai vervolgens met alle individuele gain knoppen tot de juiste verhouding in de mix is bereikt. Dit heeft tot voordeel, dat alle faders vóór een optreden in de nulpositie kunnen worden gezet, bij uitzondering kan met een fader even tijdelijk wat worden bijgeregeld, het totaalvolume gaat simpel via de rode masterfader(s) op de mixer en de gain knoppen verdraaien niet makkelijk en kunnen altijd in dezelfde positie blijven staan. Vervorming treedt niet op, want het hardste geluid is namelijk afgeregeld tot onder het clippen van de voorversterkers (gain). Vaak moet er na enkele live optredens de gains wat worden bijgesteld, want de juiste verhouding laat zich meestal lastig thuis en met de hoofdtelefoon bepalen, maar meestal is dat millimeterwerk. In ieder geval niet de gain van het midifile-kanaal harder gaan zetten, want dan ontstaat er vervorming, hooguit alle andere kanalen zachter. Midifile-Players Midifile-player of Computer? Goede midifile-players zijn helaas zeldzaam en duur. Veel oudere players gebruik(t)en diskettes, nieuwe hardware players zijn er nauwelijks. Nu passen er op een HD diskette ongeveer 30 grote midifiles, minder dan het gemiddelde repertoire van een partyartiest. Dit betekent meerdere diskettes en een lijst met de songs en het nummer/kleur van de diskette. Kortom een gezoek en gegraai in het donker en wachten tot de diskette is geladen. Ook de display van menige player is sober. Zo heeft de ROLAND RA-95 alleen een numerieke display en moet de repertoirelijst naast de songtitel dus ook het nummer van de file vermelden, kortom een onwerkzame situatie bij een live optreden. Het is overigens opvallend dat zelfs een firma als ROLAND, met toch een grote naam op midi gebied, zich blijkbaar niet realiseert hoe het er op het podium er aan toe gaat, getuige de introductie van de SOUND BRUSH player in 1991: with virtually no loading time between songs, the SOUND BRUSH is ideal for live performance En dan hebben we het over 720 Kb diskettes (maximaal 36 stuks kleine 20Kb midi s) en een numerieke display met de mogelijkheid tot continue afspelen van een vóórgeprogrammeerde lijst of random play! Dit laatste houdt de spanning er bij de artiest goed in 7

8 Modernere players gebruiken SMARTMEDIA geheugenkaarten tot 128 Mb, ruim voldoende voor een groot repertoire. Alleen zijn de SMARTMEDIA cards inmiddels verouderd niet meer ruim verkrijgbaar. De datalimiet is bij SM-cards 128 Mb. Geheugenkaarten hebben ook niet het eeuwige leven. De individuele geheugencellen kunnen weliswaar veel schrijfacties aan en er worden ook niet steeds dezelfde geheugencellen gebruikt, maar bij elke verandering, toevoeging of verwijdering van een file wordt het directory spoor steeds weer in z n geheel overschreven en bij een defect in de directory track is de kaart onleesbaar geworden. Het ligt dus voor de hand, dat het beste opslagmedium de harddisk drive is. Het lijkt zo simpel, maar er komt een ander probleem om de hoek kijken. In de MIDITEMP player bijvoorbeeld wordt een afwijkende HDD gebruikt: een extra plat gedateerd SCSI model, dat duur en moeilijk verkrijgbaar is. Resteert de USB-stick. Maar ook dit gaat niet zonder hindernissen. De Roland midifile players SonicCell en SD-50 zijn weliswaar voorzien van een USB poort, echter de USB stick die via de computer wordt geladen met midifiles, kan niet meer dan 99 files in de hoofddirectory bevatten. Subdirectories worden niet door deze players ondersteund en herkend. Voor de verdere eigenaardigheden van deze spelers, zie de tekst verderop. 8

9 Hardware midifile-players Welke eisen stellen we aan een eenvoudige doch professionele midifile-player? 1. Het liefst 19, gemakkelijk te vervoeren samen met de andere apparatuur in een rack. Alle kabels kunnen aangesloten blijven. 2. Interne voeding (uiteraard niet zo n ellendige trafo-knol). 3. Harddisk (en diskette, memorycard of liefst USB voor het uploaden). 4. Remote control. Draadloos is niet nodig, storingsgevoelig en op het podium zinloos. 5. Grote display, goed leesbaar en verlicht voor de alfabetisch gesorteerde (!) repertoirelijst. Voldoende alfanumerieke plaatsen voor lange titels en eventueel aanvullende informatie, bv. het nummer van de tekst in het boek als dit niet alfabetisch is gesorteerd. Hieronder worden een aantal midifile-players genoemd en besproken. Ketron De Italiaanse firma KETRON levert een scala aan midifile-players, echter allemaal basismodellen met veel optionele toevoegingen. Even een standaard midi-player kopen is er dus niet bij. Geluidskaarten, opslagmedia, vocaliser het zijn allemaal opties die dus ook allemaal extra betaald moeten worden. Het zijn over het algemeen geen standalone sequencers/players, maar keyboardsynthesizer modules zonder toetsen. Ketron XD-3 ( 1349) Jaar : 2002 Polyfonie : 64 (optional) Voeding : intern Opslagmedium : harddisk (optional) Display : alfanumeriek Jogwiel : nee Eindoordeel : live bruikbaar 9

10 Ketron X-4 Jaar :? Polyfonie : 64 (optional) Voeding : intern Display : alfanumeriek Jogwiel : nee Opslagmedium : diskette, flash card, harddisk (optional) Eindoordeel : live bruikbaar Ketron Midjay ( 1425) Jaar :? Polyfonie :? Voeding : extern Opslagmedium : diskette, hard disk Display : alfanumeriek Jogwiel : ja Eindoordeel : live bruikbaar Opmerkingen : speelt ook mp3 en wav s, plus driestemmige vocaliser. 10

11 Viscount Viscount RD-80 Jaar : 2000? Polyfonie : 32 Voeding : extern Opslagmedium : 1.44 Mb diskette Display : numeriek Jogwiel : nee Eindoordeel : live niet bruikbaar Opmerkingen : niet meer nieuw leverbaar, draadloze afstandsbediening. De RD-800 is vrijwel gelijk aan de RD-80 en kan worden voorzien van een 1 Mb flash geheugen waar midifiles via de diskettes naartoe kunnen worden gekopieerd. De bediening blijft echter lastig door de priegelknopjes en numerieke display (papieren lijst met liedjesnummers bijhouden! ). Verder ontbreekt een jogwiel voor de snelle keuze van een nummer. De midi-routing kan alleen of naar de interne soundcard of naar de externe midi-out worden geconfigureerd, beide tegelijk is dus niet mogelijk een Viscount kwaal klaarblijkelijk. De RD-70, RD-80 en RD-800 (uiterlijk gelijk) hebben hun oorsprong in de jaren 90 en de techniek, bediening en opslag is dus hopeloos verouderd geraakt. Geheugenmodule voor de Viscount RD Mb flash memory met het vasthouden van de geheugeninhoud ook na uitschakeling van het apparaat. Geen backup batterij noodzakelijk (werkt zoals een USB stick). 100,- (!!) 11

12 Viscount Galileo ( 398) Jaar : 2003 Polyfonie : 42 Voeding : extern Opslagmedium : 128 Mb (max) SmartMedia Card ( SMC - 3.3V) Display : alfanumeriek Jogwiel : ja Eindoordeel : live goed bruikbaar Opmerkingen : niet meer nieuw leverbaar, max. 512 files per directory, handmatige routing van de 16 midi channels naar de interne geluidskaart of naar de MIDI-OUT. Wordt niet meer ondersteund en geen firmware updates meer. SmartMedia Cards zijn obsoleet evenals de xd cards, die met een SMC adapter kunnen worden gebruikt. De GALILEO is een handige en goede player. Jammer dat hij eruit ziet als speelgoed en bedoeld lijkt voor de amateur karaokezanger. De externe voeding levert 10.5 Volt AC (!) en ik hoop, dat hij nooit kapot gaat. De SMARTMEDIA card is helaas een verouderd medium, maar ik heb er gelukkig nog enkele. De kaart steekt aan de voorzijde iets uit en kan daardoor tijdens het vervoer gemakkelijk knakken, oppassen dus. Midifiles kunnen rechtstreeks op een SM memorycard gezet worden. Veel computers die over een ingebouwde memory-cardreader beschikken ondersteunen echter geen SMARTMEDIA, dat moet dan weer met een losse USB-cardreader of rechtstreeks met de GALILEO die als cardreader gebruikt kan worden, het overzetten van de MIDI s kan namelijk ook met een USB kabel rechtstreeks vanaf de PC naar de GALILEO, de player is dan in feite de USB-cardreader en de memorycards kunnen ook als algemene dataopslag worden gebruikt. In de hoofd- en subdirectories kunnen maximaal 512 files worden geplaatst, theoretisch dus 512 x 512 = midifiles, meestal wel genoeg voor een gezellige avond maar dan wel hele korte liedjes van 488 bytes aangezien SMARTMEDIA cards maximaal maar 128 Mb kunnen bevatten. De GALILEO heeft een verlichte LCD display, waar wel wat meer letters op hadden gekund, een lange titel is maar gedeeltelijk in beeld, ook een wat grotere display zou wat handiger zijn voor de muzikant-op-leeftijd. Het geselecteerde nummer in de repertoirelijst springt er helaas niet echt uit. Het is me al meerdere malen overkomen, dat ik het verkeerde nummer er boven of eronder heb geselecteerd en dat geeft -voor de muzikant (die naar de tekst moet 12

13 bladeren) en publiek- een verrassend effect. De lijst wordt automatisch alfabetisch weergegeven. Tijdens het afspelen kan met het jog-wheel in de repertoirelijst worden gebladerd en gezocht. Het nummer wordt geladen met <ENTER> en gestart door middel van de playtoets of een voetpedaal. De interne soundmodule lijkt erg op de ROLAND SOUND CANVAS en is goed GM/GS compatibel ook twee drumstellen tegelijkertijd (GS) is mogelijk evenals de GS reverb en chorus settings. Het is helaas niet mogelijk om de interne sounds te kiezen en tegelijkertijd een externe module via de MIDI-out aan te sturen; intern of extern moet in de systeemset-up voor elk van de 16 MIDI kanalen handmatig worden ingesteld, best een klus jammer. Met één handeling alles extern of intern kan ook niet. Het betekent ook, dat de GALILEO echt bedoeld is om te werken als stand-alone midiplayer met de interne geluiden. Een paar kanalen kan men dan extern routen voor de midi aan te sturen randapparatuur. Direct bij ontvangst (september 2004) en uitproberen had ik veel last van hangende noten en tempovertragingen bij grote files met veel data. Na correspondentie met VISCOUNT-ITALIË heb ik een aangepaste firmware update (v 1.21) van ze gekregen. Het probleem was hiermee verholpen. Deze firmware update is echter nooit beschikbaar gesteld op de support site van GALILEO. Naar ik later begreep, ben ik in 2004 waarschijnlijk één van de laatste kopers geweest, de GALILEO lijkt niet meer te worden gemaakt en ondersteund. Er is toch nog wat ondersteuning voor de GALILEO geweest. In september 2007 is er een nieuwe firmware update op de Voice-Systems site verschenen: version Helaas is deze link niet meer bruikbaar en lijkt de support van de Galileo definitief beëindigd. (2011). Voor de liefhebbers heb ik de 2.20 versie of stuur een als de link niet werkt: 13

14 Roland Roland MC-50 sequencer ( f 2230,- ) Jaar : 1990 Polyfonie : n.v.t. Voeding : extern Opslagmedium : 720 Kb diskette Display : alfanumeriek Jogwiel : ja Eindoordeel : live niet bruikbaar Opmerkingen : niet meer nieuw leverbaar Met behulp van deze sequencer maak en edit ik sinds 1990 m n midifiles. Het opslagmedium is echter een diskette en het laden van nummers duurt lang. De MC-50 werkt met MRC bestanden die met een speciaal Roland programma STANDARD MIDI FILE CONVERTER MRM-500 naar MID kunnen worden geconverteerd. Dit was wel een moeizame procedure en in 1992 kwam Roland met de MC-50 MARK II, waar de MRC naar MID conversie in de hardware was ingebouwd. De oude MC-50 kon kort daarna door de Roland technische dienst ook naar MARK II worden omgebouwd en bij de koop van een oude MC-50 is het belangrijk hier naar te informeren, want het staat dus niet op het apparaat. Het zoeken, kiezen en laden van een MRC file door de MC-50 duurt afhankelijk van de grootte van de file ongeveer een kwart tot halve minuut. Allemaal ongeschikt voor op het podium dus. De sequencer kan ook een speciaal afspeelprogramma laden: SUPER-MRP. Hiermee kunnen MRC files achter elkaar en in een vooraf geprogrammeerde volgorde redelijk snel en zonder lange tussenpozen worden afgespeeld. Van een serie met vaste volgorde ben ik echter al jaren afgestapt, het werkt niet: heb je net je polonaiseserie ingesteld, gaan de mensen zitten omdat het Grand Dessert wordt aangekondigd! Kortom als sequencer prima, als live midi-player ongeschikt. Meer over deze sequencers : De Roland MC-50 en MC-50mkII 14

15 Roland SD-35 Midi Player ( f 2200,- ) Jaar : 1993 (v 1.00) Polyfonie : 28 (SC-50) Voeding : extern Opslagmedium : 720 Kb diskette Display : numeriek Jogwiel : nee Eindoordeel : live moeizaam/niet bruikbaar, 720 Kb diskettes obsoleet. Opmerkingen : Midifiles moeten naar een diskette worden gekopieerd. Zowel de drive als diskettes zijn lastig verkrijgbaar en het werkt allemaal heel traag. Roland RA-95 Realtime Arranger ( f 2295,- ) Jaar : 1995 (v 1.01) Polyfonie : 28 (SC-50) Voeding : extern Opslagmedium : 1.44 HD Diskette Display : numeriek Jogwiel : nee Eindoordeel : live moeizaam/niet bruikbaar Opmerkingen : niet meer nieuw leverbaar, 1.44 diskettes zijn obsoleet. 15

16 Deze arranger/player heb ik enige tijd op het podium gebruikt. De interne klanken zijn die van de SC-50 en daar is niks mis mee. Het apparaat werkt met midi s, dus alle MRC bestanden van de MC-50 moeten geconverteerd worden. Pas daarna kunnen ze op een 1.44 diskette worden overgezet, want de MC-50 werkt met 720 Kb diskettes. Per diskette passen er 20 a 30 midi s op en je moet dus een hele administratie bijhouden op welke diskette welke nummers staan. Ook de numerieke display met twee cijfers maakt het niet eenvoudiger. Op een donker podium is het een heel gezoek naar de juiste diskette. Bij het laden van een diskette wordt het indexspoor gelezen met het aantal nummers op de disk. Dit duurt ongeveer 10 seconden. Al dit soort vertragende acties bevorderen niet echt een vlot verloop van de avond. De RA-95 heeft ook last van software bugs. Bij sommige files blijft de player om onduidelijke redenen hangen en dit is dan alleen te verhelpen door een reboot. Roland MC-80 sequencer ( f 2995,- ) Jaar : 1999 Polyfonie : 64 met optionele VE-GS Pro Voice Expansion Board Voeding : extern Opslagmedium : harddisk Display : alfanumeriek Jogwiel : ja Eindoordeel : live bruikbaar Opmerkingen : Is maar kort op de markt geweest. Niet meer nieuw leverbaar en tweedehands zeer schaars. Prijzig. 16

17 Roland DisCover 5M ( 1380,- ) Jaar : 2004 Polyfonie : 64 Voeding : intern Opslagmedium : diskette & 128 Mb SmartMedia card Display : alfanumeriek Jogwiel : ja Eindoordeel : live bruikbaar Opmerkingen : meer geschikt voor alleen een zanger Roland SonicCell Jaar : 2007 Polyfonie : 128 Voeding : externe PSU Opslagmedium : USB-stick Prijs : 699,- ( was bij introductie 820,- ) Display : alfanumeriek Jogwiel : ja Eindoordeel : live goed bruikbaar, afwijkende volumes bij GM/GS gebruik, playlists maken moet omslachtig op de PC anders passen er maar 99 midi s in, prijzig. GS sounds en effecten vallen tegen, niet strak. 17

18 Een midifile-player met de geluiden van de Roland Fantom en via de MIDI-out zijn ook andere soundmodules aan te sturen of midi-geschakelde randapparatuur. De midifiles worden op een USB stick geplaatst, die de SonicCell bij het opstarten eerst helemaal gaat inlezen, dat gaat (na de firmware update) vrij snel (2 sec.). Een beperking is echter dat alle files in de hoofddirectory -de root- moeten staan en dat er maar maximaal 99 midifiles in die root kunnen. Dit is natuurlijk te weinig voor een geroutineerde one-man band. Curieus is ook, dat de USB stick er ondersteboven in moet meestal staat de opdruk van een USB stick aan de bovenzijde, maar niet bij Roland. Met behulp van de playlisteditor (v 1.10) op de CD-ROM kunnen er via een PC na een SonicCell firmware update (v1.20) in ieder geval meer dan 99 files in één playlist (lees: subdirectory) worden geplaatst. Zo kan men bijvoorbeeld directories fast en slow creëren, maar helaas, in die playlists staan de midi s niet alfabetisch gesorteerd, maar in volgorde van toevoeging, niet te geloven!! De files zijn dus onmogelijk snel te vinden tijdens een optreden. De enige oplossing is om elke keer, wanneer er een nieuw nummer wordt toegevoegd, de playlist helemaal opnieuw te maken. De firmware update heeft weliswaar voor een uitbereiding van 99 naar 399 files gezorgd, maar wat dit betekent is ook niet helemaal duidelijk. Waarschijnlijk kan het hoofdregister, de Playlist Library 399 files bevatten, verdeeld over een aantal subdirectories, de playlists. En net als bij de SD-50 is het ook hier weer jammer, dat er in de display karakters worden verspild aan de nummering vóór de songtitel, die natuurlijk steeds verandert indien er nummers worden toegevoegd of verwijderd. Terwijl er een midi speelt, kun je alvast door de(zelfde) lijst naar het volgende nummer scrollen; daarna op het jogwiel drukken en het volgende nummer start meteen. De Fantom geluiden zijn erg goed en vet. Jammer dat deze GM2 unit behoorlijk afwijkende volumes in de GM/GS modus heeft. In de praktijk betekent dit meestal het opnieuw mixen van vele midifiles. De handleiding is een onbegrijpelijk en onleesbaar geheel geworden vooral voor de niettechnisch geschoolde midi muzikant. Alle MIDI commando s staan in hexadecimale EX codes, over GS wordt nergens gesproken, de soundbanks heten ineens LSB (Least Significant Byte), met niet meer de gebruikelijke CC #0 0/8/16/24 commando s, maar met 0, 1, 2, 3 en 4, hoewel oude files wel goed worden afgespeeld?! Uitermate hinderlijk is ook, dat in de handleiding nergens de default instellingen van het systeem vermeld staan, ook niet bijvoorbeeld vet of cursief bij alle menu en systeem instellingen. Heb je er 25 jaar over gedaan om midi te doorgronden, wordt het allemaal weer veranderd (lijkt Windows wel). Zoals bij GS zijn er twee drumstellen tegelijk mogelijk op kanaal 10 en 11 (EX commando voor het tweede drumstel op Ch11: F A F F7). Met een dubbel drumstel is het bijvoorbeeld mogelijk de basis drums op kanaal 10 zonder reverb uit te sturen en handclaps en percussie op kanaal 11 met reverb. Helaas niet erg effectief bij de SonicCell want in de default modus -zo-uit-de-doos- komen de effecten een stuk minder luid door. Het apparaat reageert dus matig op reverb (CC91) of chorus (CC93) midi commando s en echo (CC94) zelfs helemaal niet. NRPN commando s (CC99 CC98) lijken niet te worden ondersteund, bijvoorbeeld de toonhoogte van de drums veranderen (Pitch Coarse of Drum Instrument CC24) lukt niet. Bepaalde synthesizer geluiden (PG40 SynthBass2) komen in verhouding met de andere Sound Canvas apparaten van Roland ook helaas maar vreemd en slap door, de bassen klinken een stuk harder en wolliger en de bassdrum resoneert als de grote trom van een drumband, niet lekker droog en strak dus, maar misschien wel wat moderner? Kwestie van smaak. 18

19 Heel erg goed klinkt t echter allemaal wel, als de SonicCell via de MIDI-OUT wordt doorgelust naar bijvoorbeeld een extra M-GS64 Expansion of een SC55/88 SoundCanvas en tegelijk wordt getriggerd en afgespeeld: the best of both worlds! Het is toch curieus te noemen, dat er bij het live-gebruik allerlei eigenaardigheden opdoemen, die niet in de specificaties worden vermeld. Het is blijkbaar lastig een GM/GS midiplayer te maken waar je een memorycard in stopt en spelen maar. Waarschijnlijk is de SonicCell meer bedoeld voor de nieuwe artiest of in de studio en niet voor de rondtrekkende one-man band muzikant, die al honderden midifiles met alle partyknallers op de MemoryStick heeft. Ik heb wel geconstateerd, dat liedjes uit de jaren 60, 70 en 80 beter klinken op de oude Sound Canvas modellen en dat modern repertoire beter uitkomt op de wat nieuwere soundmodules.klinkt wel logisch eigenlijk. (Lees ook de -vreemde- beperkingen van de SD-50 hieronder.) Roland SD-50 Mobile Studio Canvas Jaar : 2010 Polyfonie : 128 Voeding : externe PSU / batterijen / USB Opslagmedium : USB-stick Prijs : 370,- Display : alfanumeriek Jogwiel : ja Eindoordeel : live alleen met de interne sounds als karaoke speler bruikbaar. Opmerkingen : Er komt geen MIDI-informatie uit de MIDI-OUT!! Het leek zo mooi, deze moderne USB midifileplayer van Roland. De geluiden van de Fantom en een modern USB geheugen. Maar helaas In de eerste plaats moeten de midifiles op de USB allemaal in de hoofd directory staan, dat geeft een lange genummerde scroll-lijst met geen onderverdeling in bijvoorbeeld fast-slow, Zuid-Amerikaans, ballroom etc. De display is wel verlicht, maar klein. Een flink gedeelte van de getoonde info wordt in beslaggenomen door de 3 cijfers en een spatie, die de SD-50 zelf vóór de titels plaatst, zinloos m.i. Als je namelijk je teksten in een schrift op nummer hebt staan, veranderen alle nummers in de alfabetische afspeellijst, zodra er een nieuwe file op de 19

20 USB-stick wordt bij- of tussen geplaatst. (Na mijn ervaringen met de SonicCell vraag ik me af of de SD-50 de lijst wel zelf alfabetisch sorteert.) Roland besteedt ook -m.i. onterecht- veel aandacht aan het maken van een playlist met een bepaalde liedjesvolgorde. Ik heb in 40-jaar-in-de-muziek nog nooit met een voorgeprogrammeerde playlist kunnen werken. De keuze van de liedjes is altijd een samenspel met het verloop van de feestavond heb je dus niets aan alleen zinvol voor Geer & Goor die in de ArenA een vast programma afwerken. En nu de grootste domper en misser van Roland: er komt bij het afspelen van een midi-file helemaal géén midi informatie uit de MIDI-OUT van de SD-50! Je kunt de SD-50 dus alleen gebruiken voor het afspelen van midifiles via de interne soundkaart een simpele karaoke-speler dus. Dat zou al minder erg zijn als de geluiden de beste van de hele wereld waren, maar dat zijn ze niet. De kick klinkt bonkerig en ook de basgitaren klinken modderig en niet strak. De oude Sound Canvas modules zoals de GS-64, SC-55/88 zijn wat dat betreft stukken beter, maar zo n externe soundmodule kun je er met de SD-50 dus NIET bij gebruiken. (Dit lukt wel met de SonicCell, zie hierboven) Ook het MIDI aansturen van een externe reverb, vocal processor, gitaar effect of lichtinstallatie is dus niet mogelijk! En dat, terwijl het helemaal niet zo moeilijk moet zijn, om de midi-informatie van de player zowel naar de interne geluidskaart als naar de MIDI-OUT te sturen dat heet een midisplitter kost nog geen 2 tientjes als extern kastje en moet middels een firmware aanpassing eenvoudig te realiseren zijn. Jammer van Roland een gemiste kans! Misschien kunnen ze nog wat met het updaten van de firmware (v 1.0), maar ik betwijfel het. Meestal verkopen ze een aantal units aan argeloze consumenten, ze cashen en daarna gaan ze verder met het volgende item. Naschrift: Zowel de Sonic Cell als de SD-50 zijn afgeleid van de Roland JV/JX series. In de handleidingen van deze laatste units wordt steeds vermeld, dat ze niet geheel GS compatibel zijn. GM/GS files worden zonder problemen afgespeeld, doch op NRP en effect commando s kunnen deze units afwijkend reageren. Men is dus gewaarschuwd, deze units zijn meer voor synthesizer-programmeurs bedoeld dan voor one-man band artiesten met MIDI-backings. 20