WARMTENETWERK Nr 21. Winter 2015

Transcriptie

1 WARMTENETWERK Nr 21. Winter 2015 MAGAZINE Michaël Corten: grootschalig denken vanuit een klein bedrijf Ondergrondse warmteopslag met minimaal verlies Samen naar aansluitingen in Arnhem-Nijmegen

2 Inhoud 3 Column: Onzichtbare duurzaamheid 4 Nieuwe leden: ROC Rijn IJssel 4 Onderwijsnieuws 5 Stresstest energie 6 Politiek overtuigd van warmtenetten 8 Interview: Michaël Corten, ceo Belgian Eco Energy 12 Innovatieve warmteopslag: ondergronds en voordelig 14 Jaarbijeenkomst: Oogstjaar voor warmtenetten 17 SDE+ in 2014 en Gekoppelde groei warmtenetten in regio Arnhem-Nijmegen 20 Nieuw hart voor warmte- en koudenet in London City 22 Uitbreiding warmtecentrale Gent 24 Warmtemeters in de pool 25 IJs als koudemedium 26 Deelnemers 27 Colofon en agenda Omslagfoto: Plaatsing van het buffervat voor het warmtenetwerk van Arnhem, Duiven en Westervoort. In dit vat slaat Nuon warm water met een temperatuur van 125 C op. Lees op pagina 18 meer over de plaatsing en de uitbreiding van het warmtenet in de regio Arnhem-Nijmegen. foto: nuon/jorrit lousberg 2 WARMTENETWERK MAGAZINE

3 Introductie Het doel van de in 2008 opgerichte stichting Warmtenetwerk is een duurzame warmte- en koudevoorziening in Nederland en Vlaanderen. Met het Warmtenetwerk Magazine willen we u kennis laten maken met de ontwikkelingen en mogelijkheden van warmte- en koudenetten en met het netwerk aan spelers op dit gebied. Meer dan 180 organisaties nemen deel aan het Warmtenetwerk. WARMTENETWERK meer comfort met minder fossiele energie Duurzaamheidsmonitor met oogkleppen Warmtenetten liggen onzichtbaar ondergronds, maar dat betekent niet dat we ze moeten negeren. De voorkant van het boek Monitor Duurzaam Nederland 2014 van het Centraal Plan Bureau (CPB) is veelbelovend: een mooie foto van het Zoneiland in Almere dat duur zame warmte levert aan het warmtenet van de wijk Noorderplassen. Maar het lijkt erop dat de vormgever zich vergistte. De auteurs van het CPB schrijven alleen maar over windenergie, zonnestroom, elektrische auto s, waterstof, opslag van CO 2 in de bodem en emissiehandel. Het woord warmtenet komt niet eens voor in het boek dat 76 bladzijden telt; het woord warmte staat er maar twee keer in. Gelukkig zijn politici als Jan Vos (PvdA) en René Leegte (VVD) wel wakker Kennelijk ging de vormgever ervan uit dat het Zoneiland elektriciteit produceerde en hebben de auteurs de fout niet gezien. Of kunnen de auteurs zich niet voorstellen dat we in Nederland ook duurzame warmte gebruiken op wijkniveau? Als we het rapport mogen geloven is dat in combinatie met luiheid niet onwaarschijnlijk. Zo lezen we in hoofdstuk 2: We zullen ons hier vooral richten op elektriciteit, omdat elektriciteitsopwekking een belangrijke bron is van broeikasgassen. Ook is er over deze sector de meeste kennis over technieken en mechanismen bij de transitie naar schone energie. Het is helaas niet ongebruikelijk dat onderzoeken naar een duurzame toekomst warmte overslaan. Bij duurzame energie denken de meesten haast automatisch aan windturbines en pv-panelen. De auteurs van het CPB noemen windenergie in het boek zelfs de goedkoopste vorm van duurzame energie. Ze schrijven wel over de SDE+, maar kennelijk hebben ze die regeling slecht bestudeerd. In deze steunregeling zijn er zelfs meerdere vormen van hernieuwbare warmte die per eenheid energie goedkoper zijn dan windenergie. Veel aandacht gaat in het boek naar de maatschappelijke acceptatie van duurzame energie. Daarbij is de constatering dat windturbines op land grote problemen hebben vanwege hun zichtbaarheid. Dat probleem heeft een warmtenet niet. De leidingen die duurzame warmte distribueren zijn onzichtbaar. Dat zou een pluspunt moeten zijn voor beleidsmakers. Helaas valt warmte buiten het blikveld van het CPB. Gelukkig zijn verschillende politici inmiddels wel wakker. Jan Vos (PvdA) diende met steun van René Leegte (VVD) een motie in die minister Kamp vraagt om voor april een plan van aanpak te leveren voor 1 miljoen woningen op warmtenetten. De motie is eind november aangenomen door de Tweede Kamer en we wachten nu met spanning af. In elk geval geeft Kamp in de SDE+ alle ruimte voor duurzame warmte. Klaas de Jong Nr 21. Winter

4 Nieuwe deelnemers ROC Rijn IJssel: inspelen op vraag naar warmtenetten We hadden al een opleiding infratechniek met gas- en drinkwaterleidingen, vertelt Ben Kamps van ROC Rijn IJssel, en daar hebben we nu warmtenetten aan toegevoegd, want we zien dat die steeds belangrijker worden. In de regio van ROC Rijn IJssel is dat goed te merken. In Arnhem en Duiven is Nuon actief met warmte van de AVR en vlakbij in Nijmegen met warmte van ARN. Vanwege de toenemende activiteiten rond warmte heeft Kamps het opleidingencentrum aangemeld als deelnemer aan Warmtenetwerk. Door onze deelname hopen we onze kennis uit te breiden en nieuwe contacten te krijgen binnen de warmtesector, aldus Kamps. ROC Rijn en IJssel heeft bijna docenten verdeeld over verschillende locaties in Arnhem, Ede, Wageningen, Zevenaar, Renkum en Elst. Voor praktijkles infratechniek kunnen de leerlingen van ROC Rijn IJssel gebruik maken van een voor dat doel aangelegd water- en gasnet met reduceerstation en een Portakabin om woningaansluitingen te demonstreren. Dit wil het ROC nog uitbreiden met warmteleidingen en een afleverset. Steun duurzame warmte Bent u ook betrokken bij warmte- en koudenetten en/ of wilt u een bijdrage leveren aan een effectieve infrastructuur voor warmte en koude? Neem dan deel aan Warmtenetwerk. voor meer informatie naar: info@warmtenetwerk.nl Onderwijsnieuws Nieuwe opzet infratechniek ROC s Samen met onder andere de werkgroep opleidingen van Warmtenetwerk en de werkgevers in de infratechniek is in 2014 een project gestart voor een gezamenlijke opleiding infratechniek aan de ROC s (Regionale OpleidingsCentra). ROC s verspreid over het land kunnen de vernieuwde opleiding straks uniform verzorgen. Warmte distributienetten maken in de nieuwe opzet onderdeel uit van de ondergrondse infratechniek. Stichting Warmtenetwerk ondersteunt de ontwikkeling van de opleiding met een lening van euro aan Stichting Blei, die leermiddelen en examenproducten voor de opleiding tot (1ste) monteurs voor gas, water, elektriciteit en warmte ontwikkelt. Verschillende eigenaren van de huidige leermiddelen hebben deze beschikbaar gesteld als basis voor de ontwikkeling van de nieuwe opleiding. Onder hen bevinden zich onder meer het Opleidings & Ontwikkelingsfonds (OOF), enkele netbedrijven, Enexis, GOA Leidingtechniek, Brabant Water en de Vakgroep Ondergrondse Netwerken en Grond waterbeheer van Bouwend Nederland. Wim Cobbenhagen is coördinator van het project. Inventarisatie opleidingen Binnen Stichting Warmtenetwerk is bestuurslid Hendrik Jan Kors de trekker van de werkgroep opleidingen. Eind vorig jaar heeft de werkgroep een hernieuwd overzicht van opleidingen in Nederland opgesteld. Dit is terug te vinden op de website van Warmtenetwerk. ROC Kellebeek op restwarmte Sita Het splinternieuwe ROC Kellebeek College in Roosendaal heeft een unieke warmtevoorziening: afvalenergiecentrale Sita levert warm water van slechts 40 C via een warmteleiding. Energetisch gezien is dat een ideale temperatuur voor Sita. Dankzij de lage temperatuur treedt nauwelijks warmteverlies op. De door BAM Infratechniek aangelegde leiding vormt de basis voor het Smart Climate Grid Roosendaal dat in de toekomst een nieuwbouwwijk van warmte zal voorzien. De gemeente heeft hiervoor het Duurzaam Energie bedrijf Roosendaal opgericht. 4 WARMTENETWERK MAGAZINE

5 Energy Stress Test De EU heeft een Energy Stress Test uitgevoerd Waarom? Een simulatie van een extreme situatie Geen voorspelling! Huidige import 53% van de energie die we verbruiken Uit Rusland Ruwe olie Aardgas Vaste brandstof Kernenergie 88% 66% 42% 40% 39% gas 33% olie 48% van de EU s energie gaat naar de verwarming van water en huizen Wat gebeurt er als de gaslevering vanuit Rusland of door Oekraïne in de winter stil komt te liggen? Op 1 januari 2009 staakte Rusland de levering van aardgas Rusland Russia aan Oekraïne. Verschillende Europese staten zaten enkele dagen later midden in de winter zonder gas. Dat zorgde voor grote onrust in Brussel. Met de realisatie van de Nordstream-gasleiding, die direct door de Oostzee gaat, leek de rust weergekeerd. Totdat Rusland in 2014 de Krim annexeerde en de EU wel actie moest ondernemen. Al snel ontdekten de politici dat ze niet sterk stonden in een handelsoorlog vanwege de afhankelijkheid van Russisch gas. De EU-leiders besloten daarom een stresstest voor energievoorziening uit te voeren, vergelijkbaar met de crisistest voor banken. Die test bevestigde wat we al wisten: de EU is sterk afhankelijk van brandstoffen van buiten de eigen landen. 88 procent van de olie en 66 procent van het aardgas komt van buiten de EU. Maar het geldt eveneens voor vaste brandstoffen (44 procent) en kernenergie (40 procent). De afhankelijkheid van aardgas verschilt met de andere brandstoffen omdat het gas hoofdzakelijk uit Rusland komt. De Europese gasproductie daalt en andere gasleveranciers zijn er eigenlijk niet. De aanvoer van vloeibaar aardgas met lng-tankers is te beperkt en te duur volgens de onderzoekers. De gevolgen van een leveringstop zijn hierdoor groot. Oekraïne Met name Oost-Europese Ukraine landen als Finland, Estland, Macedonië en het voormalige Joegoslavië zouden tenminste 60 procent van het gas dat ze nodig hebben missen. Warm water Een belangrijke conclusie in het rapport is dat we 48 procent van de energie gebruiken om woningen en water te verwarmen. Een omschakeling naar duurzame bronnen is dan ook een van de aanbevelingen. De adviezen zijn onderverdeeld in snel te nemen maatregelen, maatregelen voor middellange termijn en voor lange termijn. De voordelen van warmtenetten zijn hierin helder neergezet. Warmtenetten kunnen flexibel omschakelen naar andere bronnen. De EU wil dan ook dat bestaande netten die nog aardgas gebruiken, zo snel mogelijk duurzame bronnen toevoegen zodat ze in geval van nood het aardgas kunnen ontkoppelen. Deze overschakeling is binnen korte tijd te realiseren. Uitbreiding van netten vergt meer tijd. Nr 21. Winter

6 Politiek overtuigd van warmtenetten Zowel landelijke als lokale politici in Nederland denken steeds vaker aan warmtenetten als ze het over duurzaam energiebeleid hebben. Aardgas is zo ouderwets, ruim baan voor warmte. Het lijkt misschien een persbericht van Stichting Warmtenetwerk, maar het is de titel van een bericht van de werkgroep PvdA Duurzaam dat is ondertekend door Rolf Steenwinkel en Chris Peeters. Zij staan niet alleen in die gedachte; dankzij de inspanningen van Stichting Warmtenetwerk en de Duurzame Energie Koepel zijn politici de afgelopen jaren beter bekend geraakt met de duurzaamheidskansen van warmte en warmtenetten. Dat ze enthousiast zijn over de mogelijkheden, blijkt uit vele interviews, moties en Kamervragen die de redactie van Warmtenetwerk Magazine voor deze bloemlezing bijeenzocht. Bovendien laten de politici het niet alleen bij loze beloften. Met het Energieakkoord en de Steunregeling Duurzame Energie (SDE+) zet het kabinet in op verduurzaming van warmte. 1 miljoen huishoudens Op 17 november stemde de Tweede Kamer vrijwel unaniem voor een motie van Jan Vos (PvdA) en René Leegte (VVD) die Minister Kamp van Economische Zaken verplicht om met een samenhangend plan te komen voor restwarmtebenutting bij 1 miljoen huishoudens. Alleen de leden van de PVV en de daaruit afgescheiden Groep Bontes/Van Klaveren stemden tegen. PvdA Warmtenetten passen helemaal binnen de duurzaamheidsdoelstellingen van de PvdA. Precies een week voor de motie van Vos, diende de Noord-Hollandse gedeputeerde voor milieu Tjeerd Talsma een soorgtelijke motie in. Daarmee wil hij het provinciebestuur verplichten in het tweede kwartaal van 2015 plannen te presenteren voor een betere benutting van restwarmte en de aanleg van een warmterotonde. In Noord-Holland zijn nu al diverse warmtenetten, waaronder in Amsterdam, Purmerend en Alkmaar. Eind november is bovendien een samenwerkingsovereenkomst getekend voor gebruik van restwarmte van de hoogovens van Tata Steel in IJmond. Als de netten eenmaal zijn aangelegd vanwege de goedkope restwarmte, kunnen we volgens Steenwinkel en Peeters verder verduurzamen. Dat schrijven ze in een brief aan Trouw: het grootschalig invoeren van warmtenetten zal de aandacht voor allerlei vormen van duurzame energie en optimale energiebenutting stimuleren, en kan zo een belangrijke bijdrage leveren aan een succesvolle energietransitie. VVD Tweede Kamerlid Leegte, die samen met Vos de motie voor restwarmte indiende, is een bekend tegenstander van windmolens. Deze ziet de VVD-er in tegenstelling tot warmtenetten als te weinig kostenefficiënt. Grote energiecentrales in het noorden noemde hij tijdens zijn spreektijd over de Warmtewet in 2013 een gemiste kans voor de energie-efficiency. Het maken van elektriciteit levert zo n globale 40% elektriciteit op en 60% warmte. Het gebruiken van het restproduct warmte verhoogt dus de efficiency van de ingezette primaire energie. Dat is echte duurzaamheid. Ook in een uitzending van BNR nieuwsradio op 15 oktober herhaalde Leegte het nut van restwarmtegebruik. Een politicus wil graag iets neerzetten, zoals een windmolen. Warmte kun je niet zien. Het is jammer dat er zo weinig over gesproken wordt. Maar de investering is ook groot. 6 WARMTENETWERK MAGAZINE

7 D66 Meer dan woningen in Rotterdam krijgen hun warmte van afvalverbrander AVR op Rozenburg. Ook in andere plaatsen zou stadsverwarming meer aandacht verdienen, schrijft de Rotterdamse duurzaamheidswethouder Pex Langenberg (D66) in een column in Binnenlands Bestuur. We kunnen ons volgens hem wel blijven richten op isolatie en zonnepanelen in nieuwbouw, maar ligt daar ook daadwerkelijk het grootste probleem? Hoe schoon sommige nieuwbouwwijken ook zijn, ze vormen een minderheid. De grootste uitdaging zit in bestaande bouw. Dichtbevolkte gebieden met veel appartementen en gestapelde bouw lenen zich bij uitstek voor stadswarmte. Daarmee los je ook de problemen met de luchtkwaliteit in binnensteden op volgens Langenberg. Rotterdam heeft veel restwarmte in de haven beschikbaar, maar elders zijn eveneens genoeg kansen meent de wethouder: uit studies van het Planbureau voor de Leefomgeving blijkt dat een vijfde van de gebouwde omgeving binnen het bereik ligt van stadswarmte.. Waar het volgens hem nu op stukloopt, is vooral de grote investering vooraf, terwijl minder uitstoot de markt geen winst oplevert. In tegenstelling tot het elektriciteit- en gasnet wordt er bij de aanleg van warmtenetten volledig naar de markt gekeken. ( ) Net als het begin van de aanleg van de eerste NUTS-netwerken, zal de overheid hier haar maatschappelijke rol moeten oppakken. Groenlinks In het verleden associeerden duurzame partijen stadsverwarming vaak met oude elektriciteitscentrales op kolen. Tegenwoordig ziet Groenlinks in onder meer Amsterdam en Nijmegen wel de voordelen van efficiënt warmtegebruik en de mogelijkheden voor een duurzame toekomst. Je kan zeggen dat de warmte van een afvalverbrandingsinstallatie als ARN die in Weurt het warmte net gaat voeden niet honderd procent duurzaam is, zegt de Nijmeegse wethouder Harriët Tiemens hier in oktober over tegen Binnenlands Bestuur. Maar voorlopig zal er afval zijn waarvan altijd een deel moet worden verbrand. En dan is het beter om met die warmte duizenden woningen te verwarmen dan het klimaat op te warmen. Toch houdt de partij nog een slag om de arm. Zo stelt Groenlinks in Amsterdam dat uitbreiding van het stadswarmtenet niet mag betekenen dat fossiele energiecentrales langer openblijven. Ook willen ze het net openstellen voor teruglevering van warmte en moet volgens Groenlinks de aansluitplicht vervallen als je zelf duurzamer warmte kunt opwekken dan het net. SP Dat een warmtenet op dit moment vaak staat voor een monopoliepositie, ziet Paulus Jansen, voormalig Tweede Kamerlid en nu wethouder in Utrecht, als probleem. Wel is Jansen absoluut voorstander van restwarmtebenutting. Op 5 februari 2013 diende de SP-er nog een motie in om het lozen van restwarmte te beboeten; die motie haalde het helaas niet. Partijleider Emile Roemer wil dat de overheid ook zelf investeert in het gebruik van restwarmte. Dat stelde hij afgelopen december tijdens een Tweede Kamer-debat over klimaatverandering. Democratiseer de energie. Zet niet alleen subsidies in voor de markt, maar investeer zelf. Karrenvrachten aan restwarmte gaan verloren in de industrie. Help bedrijven om dat nuttig te gebruiken of te verkopen en verlang als tegenprestatie dat de bedrijven sneller verduurzamen. Nr 21. Winter

8 Ecologie én economie Door de warmte te benutten en biomassa die elders onbruikbaar is in te zetten, maakt ceo Michaël Corten van energieleverancier Bee biomassacentrales groener en goedkoper. We kunnen beter grotere centrales bouwen. Wij geloven dat wat je in de energiewereld moet doen, misschien beter kan vanuit een klein bedrijf, vertelt Beeceo en mede-oprichter Michaël Corten. Het is moeilijk om een grote tanker die goed verdienende activiteiten ontplooit te keren voor duurzaamheid. Nadat hij samen met Jan Jaeken Eneco België uit de grond stampte, besloot Corten in 2010 voor zichzelf te beginnen. Hij richtte vanuit zijn garage Bee op, samen met voormalig Electrabelmanager Chris Elbers en de duurzame projectontwikkelaar Christophe Surleraux, stichter van het Waalse Ecopex. Invloedrijke families uit de chemische industrie investeerden al in hun visie. En die visie is alles behalve klein. In december tekende Bee een contract ter waarde van 320 miljoen euro met het Spaanse Abengoa voor de ontwikkeling van haar biomassacentrale. Als alles volgens plan verloopt verrijst de centrale met 215 MW elektrisch vermogen rond 2017 in de Gentse haven. Benutting van de 100 MW warmte van de centrale was vanaf dag één een belangrijk onderdeel van de plannen. Corten: Dat is ook een noodzaak voor als de subsidie stopt. Op dit moment heeft Bee een projectpijplijn van zo n 260 MW in Vlaanderen en Wallonië. Een klein deel daarvan (30 MW) betreft wind, de rest is voornamelijk warmtekrachtkoppeling op biomassa en gas (wkk) in de industrie. Warmte is ook hier een speerpunt: De basis is voor ons het technische idee van de cogeneratie, de hoge efficiëntie. Bij kleinere wkk s dimensioneren we vooral op de stoom- of warmtebehoefte van een individuele klant. Een warmtenet is interessant, omdat we daarop efficiënt grotere installaties kunnen aansluiten. Waarom wil een klein bedrijf zo n grote centrale? Wij hebben ondertussen al aardig wat lessen geleerd op het gebied van biomassa. Bij biomassa is het zinvol om groot te bouwen omwille van schaalvoordelen. Bij centrales zoals die in Gent, kun je echter niet van één klant afhankelijk zijn en moet je de productie delen via het elektriciteitsnet en een warmtenet. Een van de lessen die we hieruit hebben geleerd is dat we juist beter grotere centrales kunnen bouwen. Wkk op biogas is een heel mooie technologie, maar je mist het schaalvoordeel. Bovendien is het te klein om een warmtenet aan te leggen en dus heb je meer subsidies nodig om rendabel te zijn. In Europa is steeds minder geld beschikbaar en dat dwingt ons efficiënter te werken dan op die kleine schaal mogelijk is. Nieuwe centrales krijgen geen groenestroomcertificaten meer. Zijn er genoeg kansen voor duurzame energieopwekking? Ik zie wel mogelijkheden, maar niet op dit moment. Als er centrales van het net gaan, komen er misschien wel weer groenestroomcertificaten beschikbaar. De centrale van Electrabel is behoorlijk oud en het is de vraag hoe lang die nog blijft draaien. Ook is er nog een oude centrale van E.On. Beide waren kolencentrales. Wij bouwen juist een nieuwe centrale die lang meegaat en maar een derde deel van zijn levensduur subsidie nodig heeft. Omgebouwde kolencentrales kunnen nooit zonder subsidie draaien. In de eerste 15 jaar krijgt de centrale ongeveer 110 miljoen euro subsidie per jaar en daarna stopt het. Waarom is deze centrale daarna wel rendabel? Met de warmtebenutting erbij, gaan we over de 60 procent efficiëntie. Dat is beter dan Stegelektriciteits centrales op gas. Biomassacentrales voor elektriciteitsopwekking halen normaal rond de 35 procent en gebruiken duurdere soorten biomassa. Voor de financiering is die rendabiliteit nodig. Doorgaans plaatsen grote partijen, met name uit de industrie, vragen bij de subsidiëring van hernieuwbare energie. Vanwege de hoge efficiëntiegraad en de beperkte subsidie staan ze echter positief tegenover ons project. Aan het einde van de subsidieperiode zijn de banken en investering terugbetaald. Vanuit Eneco wilde je tussen 2007 en 2014 nog veertig biogas-wkk s in België bouwen van 3 MW elk. Daarvan zijn er circa tien gebouwd, maar daarna scheidden onze wegen en is Eneco niet verder gegaan. Gaan jullie vanaf het begin warmte leveren? We hebben al diverse gesprekken lopen met industriële afnemers. Sinds januari hebben we bovendien een ervaren werknemer in dienst die zich alleen maar gaat 8 WARMTENETWERK MAGAZINE

9 Een volwaardig warmtenet is een noodzaak om verder te gaan als de subsidie stopt Nr 21. Winter

10 bezighouden met contracten voor het warmtenet. Tegen de tijd dat we echt bouwen, hopen we al een aantal contracten te hebben en gelijktijdig te kunnen beginnen met de aanleg van het warmtenet. We willen de warmtebenutting maximaal uitbouwen tijdens de subsidieperiode. Een volwaardig warmtenet is ook een noodzaak om verder te gaan als de subsidie stopt. Als we nog een centrale willen bouwen, dan zouden we ons zelfs nog meer vanaf het begin door de warmtevraag laten leiden. Hoe gaat Bee het warmtenet uitrollen? We focussen ons in Gent in eerste instantie vooral op de industriële partijen in de haven, zowel op bestaande als nieuwe bedrijven. Gent heeft een heel actief havenbestuur dat veel lawaai rond onze komst maakt. Dat trekt nieuwe industrie aan, die groene warmte kan gebruiken in bijvoorbeeld logistieke toepassingen of droogprocessen. Een van de mogelijke afnemers is zelfs zo enthousiast dat hij wil mee-investeren in de centrale. Maar het kan ook gaan om serres, glastuinbouw. Natuurlijk vergeten we aansluiting op het bestaande warmtenet in Gent niet. Op dat net zijn al een ziekenhuis en verzorgingscentra aangesloten. Daarnaast zijn er plannen voor nieuwbouwwijken van 500 en woningen. Wat zijn de grootste moeilijkheden in het project? Het begint bij de brandstof. De specifieke kennis opbouwen om duurzame biomassa met betrouwbare en bankable partners te vinden tegen de juiste prijs, is een werk van lange adem geweest. Daarnaast doen wij aan projectfinanciering in plaats van aan balansfinanciering zoals grote energiebedrijven. Het is een helse oefening om de bank te overtuigen en de randvoorwaarden voor het geld zijn extreem streng, maar we gaan er komen. De biomassa komt per schip vanuit onder meer Afrika. Hoe zit het met de duurzaamheid? Het is een paradox, maar de brandstof is juist duurzaam doordat we hem uit het buitenland halen. Wij werken voornamelijk met invasieve gewassen die je in De ngo s zijn het erover eens dat onze vorm van biomassa tot een voorbeeld moet uitgroeien België en Nederland nauwelijks hebt. We zoeken ook echt naar biomassa die je op geen enkele andere manier kunt gebruiken. En een schip is een veel duurzamer transportmiddel dan wegverkeer. Ook hebben we intensief overlegd met een heleboel ngo s als Greenpeace, het Wereld Natuur Fonds en de Bond Beter Leefmilieu. Zij zijn het erover eens dat onze vorm van biomassa tot een voorbeeld kan en moet uitgroeien. Wat moet ik verstaan onder invasieve gewassen? Denk bijvoorbeeld aan onkruidgewassen zoals bepaalde types acacia die alles overwoekeren en de groei van andere planten tegenhouden. In warmere gebieden heb je gigantische hoeveelheden van dit soort gewassen die in overheidsprogramma s worden gerooid en vervolgens verbrand of gestort. Dan is het veel logischer om ze te versnipperen en in een heel groot schip te steken. Als je schip maar groot is, heeft dat ongeveer dezelfde impact als een vrachtwagen door België laten rijden. Verschilt de biomassa met die in kolencentrales? Omgebouwde kolencentrales kunnen alleen draaien op houtstof, waarvoor je houtpellets moet inzetten. Dat kost energie bij het maken van de pellets. Wij draaien op versnipperde houtachtige gewassen, zonnebloempitten en andere reststromen. Na heel veel hard labeur hebben we de schijnbaar onmogelijke combinatie tussen ecologie en economie gevonden. Het is verschrikkelijk moeilijk geweest om de installatie geschikt te maken. Die invasieve gewassen zijn agressief voor de boiler en je moet ook het nodige doen om ze goed te laten verbranden. Omdat onze boiler veel aankan, blijven we kijken naar nieuwe brandstoffen. De grootste uitdaging is de logistiek. Samen met de Universiteit Gent en Biobase Europe zitten we daarom in een project om de reststromen uit de agroindustrie optimaal te benutten. Is 100 procent duurzaam mogelijk? Ik denk van wel. Het is in deze zware budgettaire tijden wel moeilijker om de steun te krijgen die nodig is. We 10 WARMTENETWERK MAGAZINE

11 hebben in Europa een groot probleem met oversubsidiëring gehad en dat heeft een negatief imago aan groene stroom gegeven. Nu is de slinger echter de andere kant uitgeslagen, waardoor er minder groenestroomprojecten worden bijgebouwd dan de doelstellingen vereisen. Zelf ben ik er een voorstander van om alle duurzame en betaalbare technologieën maximaal in te zetten. 100 procent met zon en wind invullen is moeilijk. Als energieleverancier weten we ook eigenlijk dat dit niet kan. Je hebt zowel flexibele capaciteit als basislast nodig. Een biomassacentrale kan in die basislast voorzien? Wij kunnen onze centrale voor 60 procent flexibel inzetten; we hebben 120 MW flexibel vermogen en zijn dus een welkome aanvulling voor wind en zon. In 7,5 minuut schakelen we bij en daarmee kunnen we de rol van de snelschakelende gascentrale oppakken. Er zijn de afgelopen tijd veel veranderingen in de Vlaamse regelgeving rond warmte. Is dat voldoende? Veel van die regelgeving is nog niet rond. Vooral rond facturatie moet nog veel gebeuren. Daar kijken we ook samen met Eandis en Infrax naar. Neem je bijvoorbeeld het net van Roeselare, dan heb je Mirom als bron die de warmte levert en Eandis als eigenaar van het net. Maar wie doet de facturatie naar buiten? De bron kan het eventueel doen, maar die zal dat waarschijnlijk liever niet willen. De netbeheerders vroegen ons of wij dit als energiebedrijf konden doen en daar zien wij kansen. Houdt dit gebrek aan regelgeving de markt tegen? We kunnen pas echt aan consumenten leveren als In 7,5 minuut schakelen we bij en daarmee kunnen we de rol van de snelschakelende gascentrale oppakken alles in regelgeving is omgezet. Daarin moet ook komen hoe we moeten omgaan met wanbetaling en sociale levering, zoals we dat ook bij elektriciteit en gas hebben. De overheid is er druk mee bezig om te kijken wat er nog moet gebeuren. Samen met de Provinciale Ontwikkelings Maatschappij Vlaams-Brabant werken we bijvoorbeeld aan een leerproject rond warmtenetten bij een nieuw bedrijventerrein in Huizingen, naast een Siemens-vestiging die warmte van een wkk wil. We hebben nu nog een blank terrein. Dit is het moment waarop het het goedkoopst is om die leidingen aan te leggen, hoewel we nog niet weten welke bedrijven zullen komen. 3E en Boydens kijken naar de warmteprofielen en dimensionering van de leidingen. Wij zitten erin als producent en om te factureren. Daarnaast werkt er nog een advocatenkantoor mee. Die kijkt wat er contractueel mogelijk is, maar ook wat nog moet veranderen in de wetgeving. In mei is het afgelopen, en dan komt er een roadmap uit. Als er politieke wil is om er iets mee te doen, dan kunnen ze daarmee verder. Is die politieke wil voor warmtenetten er? Zowel op Vlaams niveau als bij provincies en gemeentes is er behoorlijk veel wil om door te schakelen. In Gent hebben we natuurlijk een stadsbestuur dat hier al veel langer mee bezig is. In het bestuursakkoord staat zelfs dat er activiteiten rond duurzame warmtenetten moeten komen. Vandaar ook dat onze centrale zeer welkom was. Schaalmodel De biomassacentrale in de Gentse haven geeft een nieuwe invulling aan de oude kolenterminal. Jaarlijks zullen hier zo n 25 schepen, met elk ton biomassa, afmeren. Elk schip vervoert ongeveer evenveel als vrachtwagens. De centrale heeft bovendien opslagruimte voor een maandvoorraad aan biomassa. De verschillende soorten biomassa in de silo s mengt Bee eerst voordat ze in de boiler gaan. Business development manager Peter Beyers: Dat is nodig omdat de boiler zelf limieten heeft voor bijvoorbeeld de hoeveelheid chloor in het hout. De snippers gaan vervolgens per transportband naar de 55 m hoge fabriek. Binnenin de centrale staat een groot zandbed dat de biomassa verbrandt op een temperatuur van C. De hete rookgassen gaan vervolgens door een stoffilter en de-nox-installatie. We koelen de rookgassen af tot 90 C om ook de laatste megawatts mee te pakken, vertelt Beyers. Daarvoor moest de schoorsteen aangepast worden, omdat je dan rond het dauwpunt zit en er zwaveloxiden kunnen ontstaan die corrosie in de schouw zelf kunnen veroorzaken. De centrale zal volgens Beyers voldoen aan de strengste emissie-eisen. Augustus vorig jaar kwam de EU met nieuwe normen. Vlaanderen heeft gezegd dat we die moeten delen door twee. De leveranciers verschoten toen ze hoorden welke normen we moeten halen. Het lukt wel, maar dat kan ook alleen omdat het een grote installatie is. Nr 21. Winter

12 Damwandtechniek brengt seizoensbuffer Het Udense Ecovat ontwikkelde een nieuwe en goedkope manier om warmte op hoge temperatuur een seizoen lang ondergronds op te slaan. Eigenlijk is de nulenergiewoning de aanleiding geweest om een ondergrondse opslag voor warmte te ontwikkelen, vertelt Jan van den Boogaard, salesmanager van Ecovat in Uden. Het Brabantse bedrijf is een spin-off van projectontwikkelaar en bouwer van nulenergiewoningen Aris de Groot. Van den Boogaard: Maar we hebben ontdekt dat er voor ons opslagsysteem daarnaast grote mogelijkheden liggen in bestaande warmtenetten en als alternatief voor warmte- en koudeopslag in de bodem. Open bodem Een Ecovat is een grote ondergrondse opslag met betonnen wanden. Ecovat gebruikt een nieuwe techniek uit de bouwwereld om de wand economisch en snel te vervaardigen: freesmachines die cement injecteren in de gefreesde sleuf in de grond. Die machines gebruik je meestal om damwanden aan te leggen op plaatsen waar heiwerk niet gewenst is, zoals bij het metronet in Amsterdam. Dankzij een precisiesysteem voor plaatsbepaling kan Ecovat een vrijwel perfecte cirkelwand maken met een diepte van tientallen meters. Na de aanleg van de wand verwijder je met een graafmachine de aarde binnenin de cirkel en vult het gat zich automatisch met grondwater. Vervolgens plaatst het bedrijf een modulaire binnenwand uit prefab beton, met daarin buizen voor uitwisseling van warmte. Deze vormt het binnenvat. Tot slot wordt een betonnen deksel aangebracht met daarop een afdeklaag. De bodem blijft open. De diameter van het ondergrondse vat kan bij het huidige ontwerp maximaal 60 m bedragen. Het grootste model heeft een opslagcapaciteit van maar liefst m 3 water. Volgens Van den Boogaard bedraagt de investering in een bovengronds vat van staal een veelvoud van de kosten van het Ecovat. Ook een ondergronds warmte- en koudeopslagsysteem (wko) met open bron kan niet concurreren met het Ecovat en kent bovendien grote beperkingen wat betreft de temperatuur. Stilstaand water Een belangrijk verschil met de gebruikelijke warmtebuffers en wko is dat het water in de Ecovat-opslag nooit wordt verpompt, maar stilstaat. Het systeem maakt gebruik van elementen voor warmtewisseling in de wanden en niet van een vulpijp. Dat beperkt de warmteverliezen sterk en voorkomt menging van heet en koud water. Het warmteverlies van de vaten is volgens berekeningen 10 procent op jaarbasis voor de uitvoering met de kleinste diameter en 5 procent bij de grootste diameter. 12 WARMTENETWERK MAGAZINE

13 De elementen voor warmte - uitwisseling zijn op verschillende hoogtes hydraulisch gescheiden. Daardoor is de hoogte waarop je warmte onttrekt of inbrengt aan te passen aan de voorraad en vraag. Onderin het vat is de temperatuur 5 tot 10 C en bovenin mag de temperatuur oplopen tot ruim 90 C. Nulenergiewoning Het eerste prototype Ecovat voor een door projectontwikkelaar De Groot ontwikkeld kantoorpand in Uden is nu in aanbouw. Het bedrijf Ecovat is hier gevestigd. Om de warmte te verdelen, beschikt het pand over betonkernactivering. De opslag bij dit kantoor heeft een diameter van 13,5 m en een inhoud van m 3. De besturingstechniek hiervoor ontwikkelen Ecovat en De Groot in samenwerking met Vito Energy Ville en de Universiteit Twente. In een eerdere fase is de Universiteit Eindhoven betrokken geweest bij de ontwikkeling van het vat. Het Ecovat vormt de kern van projectontwikkelaar De Groots Energienulwonen-concept. In dit concept krijgen de woningen zonnepanelen die stroom en dankzij waterkoeling warmte produceren. Het koelwater van de panelen bereikt een temperatuur van 25 C. Warmtepompen op zonnestroom verhogen deze temperatuur in twee stappen verder tot maximaal 90 C, waarna het water naar de warmtewisselaars in de opslag gaat. In de winter levert het Ecovat deze warmte terug aan de woningen via een klein warmtenet. Alternatieve warmtebronnen zijn uiteraard ook inzetbaar binnen dit systeem. Opslag voor wind en zon Het is het Udense bedrijf niet ontgaan dat het fluctuerende aanbod van wind en zon op de elektriciteitsmarkt zorgt voor sterk variërende prijzen. Daarin ziet het bedrijf kansen. Op de spotmarkt kost elektriciteit op bepaalde momenten vrijwel niets of krijg je zelfs geld toe, weet Eugène van Bouwdijk Bastiaanse, manager finance & control bij Ecovat. Op die momenten kun je stroom omzetten in warmte en deze opslaan in je warmteopslag. Het relatief goedkope systeem van Ecovat maakt het mogelijk om een overschot aan zonneen windstroom te bewaren voor gebruik als warmte in de winter. In Denemarken en Duitsland maken ze al op grotere schaal gebruik van dit power-to-heat-principe. Van Bouwdijk Bastiaanse: We hebben uitgerekend dat we voor Tennet de onbalans in het elektriciteitsnet kunnen opvangen met 57 Ecovat-projecten in Nederland. De grootste diameter heeft een warmteverlies van slechts 5 procent per jaar In de eerste stap freest Ecovat een cirkel (linksboven), die het bedrijf vervolgens uitgraaft (midden). Het resultaat verdwijnt achter een afdekkende grondlaag. Nr 21. Winter

14 Oogstjaar voor warmtenetten Op 8 oktober hield Warmtenetwerk zijn jaarbijeenkomst in Congrescentrum 1931 in den Bosch. Zowel in Nederland als in Vlaanderen zijn afgelopen jaar de nodige successen behaald. Beleidsmakers erkennen steeds meer de cruciale rol van warmte voor het behalen van de duurzaamheidsdoelstellingen en het SER Energieakkoord, zo meldde Warmte netwerk-voorzitter Gijs de Man in zijn toespraak. Daaraan heeft Warmtenetwerk stevig gewerkt. Het bestuur van de stichting was in 2014 betrokken bij meerdere zaken op beleidsgebied, waaronder de Warmte visie van het Nederlandse Ministerie van Economische Zaken, het energielabel, de herziening van de Warmtewet, de werkgroep Energiebesparende Maatregelen op Gebiedsniveau en de warmteplannen. Warmtenetwerk is in 2014 bovendien lid geworden van de Duurzame Energie Koepel om de krachten op het gebied van hernieuwbare energie beter te bundelen. Antwerpen ziet veel mogelijkheden voor warmtenetten. Begin 2015 start de aanleg van het eerste net in Nieuw Zuid. Ook de werkgroep Warmtenetwerk Vlaanderen heeft grote stappen kunnen maken op het gebied van regelgeving voor warmte. Dat heeft al geleid tot een aantal nieuwe initiatieven rond warmtenetten, bijvoorbeeld in Antwerpen Zuid. Opmerkelijk is dat de Vlaamse beheerders van energienetten, waaronder Eandis en Infrax, nu investeren in de bouw van warmtenetten. Het inzicht in het potentieel en de mogelijkheden van warmte- en koudenetten is bij beleidsmakers sterk gegroeid Warmtevisie Teun Bokhoven, voorzitter van de Duurzame Energie Koepel, is net als De Man optimistisch over de ontwikkelingen bij warmtenetten. In zijn toespraak ging hij in op de rol van warmte bij het SER Energieakkoord en de Warmtevisie. Weliswaar duurt het schrijven van de Warmtevisie langer dan eerder verwacht, maar het inzicht in het potentieel en de mogelijkheden van warmteen koudenetten is bij beleidsmakers sterk gegroeid. Vanuit een traditionele inrichting met centrale stroom- en gaslevering verandert onze energievoorziening naar een complex geheel waarin decentrale opwekking en warmte netten een belangrijke plaats innemen. Bokhoven waarschuwde bovendien voor te hoge verwachtingen van innovatieve concepten zoals nul-opde-meter: woningen die vrijwel geen energie nodig hebben door dikke isolatie en die de resterende energie zelf opwekken. Met veel zonnepanelen en een kleine warmtepomp is op jaarbasis inderdaad de energienota tot nul te reduceren, maar onderzoek laat ook zien dat dit extreem hoge extra kosten voor aansluiting op het elektriciteitsnet met zich meebrengt. Een warmtenet kan dan aantrekkelijker zijn. Voor Bokhoven is het duidelijk dat de overheid veel meer zal moeten doen om in de buurt van de doelstellingen voor 2020 te komen. Niet alleen wat betreft verduurzaming; op het gebied van energiebesparing gebeurt er 14 WARMTENETWERK MAGAZINE

15 nu nog erg weinig. In zijn aanbeveling voor de Warmtevisie ziet Bokhoven vooral kansen als we warmte- en koudenetten breed aanpakken. Daarbij denkt hij bijvoorbeeld aan verschillende bronnen per net, warmte- en koudeopslag, en een transitie naar lagetemperatuurverwarming. Coalitie warmtenet Antwerpen Met zijn presentatie over de coalitie voor een warmtenet in Antwerpen Nieuw Zuid en plannen in het noorden van die stad, illustreerde Sam Verbelen de vooruitgang in Vlaanderen. Volgens Verbelen, energiedeskundige bij de stad Antwerpen, wordt het warmtenet voor de Antwerpse nieuwbouwwijk Nieuw Zuid zelfs het grootste van België. De investering in het project bedraagt 16 miljoen euro. De bouw start dit voorjaar en naar verwachting zijn in de zomer al de eerste woningen aangesloten. Antwerpen verwacht het net in Nieuw Zuid uit te breiden met bestaande bouw in de nabijheid Na een aanbestedingsprocedure is de concessie om het warmtenet te exploiteren door Antwerpen gegund aan het consortium Dit consortium bestaat uit energiebedrijf Dalkia, netbeheerder Iveg, waterbedrijf AWW en afvalverwerker Indaver. Voor de nieuwbouw hebben stad en consortium overeenkomsten gesloten met Triple Living, de projectontwikkelaar voor de wijk Nieuw Zuid. Daarnaast verwachten de Antwerpenaren het net uit te kunnen breiden door bestaande gebouwen in de nabijheid van de nieuwe wijk aan te sluiten. In 2014 vierde Warmtenetwerk zijn 5-jarig jubileum. Warmtenet Noord is een volgende stap voor Antwerpen. In 2013 voerde de stad al een haalbaarheidsstudie uit naar een warmtenet in dit gebied. Daaruit bleek dat er zeker potentieel is voor een net vooral in combinatie met restwarmte. Momenteel onderzoekt Antwerpen de restwarmtekoppeling, de transportleiding en een alternatief tracé ten opzichte van de eerdere studie. In het gebied is een warmtevraag voor ongeveer 92 GWh residentieel en 30 GWh bij bedrijven. Voor de restwarmte zijn meerdere bronnen aanwezig, waaronder industrie en de afvalenergiecentrale van Indaver. De eerste bouwwerkzaamheden verwacht Antwerpen rond 2017 in de wijken Luchtbal, Rozemaai, Luithagen en Schinde. Techniek & Innovatie De kosten voor aanleg en exploitatie halveren, dat uiterst ambitieuze hoofddoel presenteerde Maurice Verhulst tijdens de bijeenkomst. Daarbij kijkt de werkgroep Techniek & Innovatie van Warmtenetwerk, die Verhulst voorzit, niet alleen naar technische ontwikkelingen, Nr 21. Winter

16 GJ / woning / jaar 3,5 3,0 2,5 2,0 22% reduc3e 26% reduc3e 51% reduc3e maar ook naar organisatorische zaken en financiële 1,5 1,0 200 constructies. Om het publiek een beeld te geven 100 0,5 van de verschillende activiteiten, 0,0 0 gaven de trekkers 90/50 70/40 60/30 40/30 van de vijf subgroepen elk een korte pitch. De onderwerpen Temperatuurtraject in de woning (hoogbouw) Door de temperatuur van warmtenetten te verlagen, zijn de netverliezen te beperken. van deze pitches waren: echter de partnermodellen bovenaan en kwamen lagetemperatuurnetten nieuwe denkwijzen over partnermodellen en op de tweede plaats. eigenaarschap; monitoring en diagnose; Positionering warmte mofverbindingen; Voorzitter De Man en secretaris Astrid Madsen sloten de tariefdifferentiatie grijze/groene warmte; bijeenkomst af met een spel waarin de zaal actief op warmtenetten op lage temperatuur. zoek ging naar ideeën voor een betere positionering van warmtenetten. In drie rondes keken de deelnemers onder meer naar de argumenten voor en tegen warmtenetten, De werkgroep Techniek & Innovatie wil de kosten van aanleg en exploitatie halveren de verschillen tussen de vraag- en aanbodkant en wat deze beide kanten nodig hebben voor de toekomst. Daarbij zag het publiek voor de vraagkant als belangrijke thema s: openheid in prijsvorming, flexibiliteit bij He publiek in de zaal stemde via een scorelijst welke ontwikkelingen voor hen het meest relevant waren. Daarbij ging de voorkeur vooral uit naar warmtenetten op lage temperatuur; als tweede eindigden de ontwikkelingen bij partnermodellen en eigenaarschap. Deze onderwerpen scoorden niet alleen goed op relevantie, maar ook op de innovativiteit zelf. Ditmaal stonden verrekening energie kosten in woninghuur en netten in publiek eigendom. Aan de aanbodkant noemde het: heffing op het lozen van restwarmte, meer inbreng van marketeers, open netten met meerdere leveranciers en het herbaseren van de Warmtewet op zeggenschap en duurzaamheid in plaats van op gastarieven. Al met al stonden de Warmtenetwerkers tijdens de Jaarbijeenkomst 2014 vooral stil bij de toekomst van warmte- en koudenetten in plaats van bij de successen van het afgelopen jaar. Dat belooft wat voor NPV / woning Meedoen - financiële par0cipa0e - lokale warmteproducent - verduurzamen De presentaties van de Jaarbijeenkomst kunt u downloaden op Deelnemers aan de Jaarbijeenkomst vonden het belangrijk om op nieuwe manieren te denken over partnermodellen en eigenaarschap. 16 WARMTENETWERK MAGAZINE

17 SDE+ in 2014 en 2015 Wat er volgend jaar verandert in de regeling voor duurzame energie SDE+ en hoe warmte het afgelopen jaar presteerde binnen SDE+. Met de Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) wil de Nederlandse overheid de afspraken met de EU voor duurzame energie in 2020 bereiken. De steunregeling vergoedt aan producenten de onrendabele top van hernieuwbare elektriciteit, warmte en groen gas ten opzichte van de marktprijzen voor stroom en aardgas. Voor 2014 is de regeling, die verdubbeld was tot 3,5 miljard euro, wederom overtekend. Om de steun zo efficiënt mogelijk te besteden, is het proces in fasen ingedeeld, al naar gelang de benodigde hoeveelheid steun per eenheid energie. Dit jaar was het geld niet al in de eerste fasen op, maar pas in de laatste fase voor de in verhouding duurste opties, waaronder elektriciteit uit zonnepanelen (zon-pv). Binnen een dag zijn in deze fase aanvragen binnengekomen, waarvan de meesten voor zon-pv. Dat leidde tot 1,6 miljard overtekening. Warmte behoort tot de kosteneffectiefste verduurzamingsmogelijkheden. Verschillende opties voor duurzame warmte zaten in de eerste fase of in de voor de overheid iets duurdere tweede fase. Zon aanvragenkampioen De aanvragen voor hernieuwbare warmte en wkk waren goed voor miljoen euro. Daarmee zat deze categorie op hetzelfde niveau als in Destijds was het echter de grootste categorie qua aanvragen, maar in 2014 is die positie voorbijgestreefd door groen gas en ruim ingehaald door de miljoen voor zon-pv. Vanwege de budgetoverschrijding zal bij zon-pv echter een fors deel van de aanvragen buiten de boot vallen. Het Europese staatssteunkader heeft SDE+ als model genomen Bij warmte ging het hoofdzakelijk om projecten met biomassa (1.160 miljoen euro), terwijl geothermie met 258 miljoen aanzienlijk lager uitkwam dan voorgaande jaren. Zonthermie blijft met 2,6 miljoen nog erg klein. 3,5 miljard voor 2015 Op 11 november informeerde minister Kamp de Tweede Kamer schriftelijk over de plannen voor de SDE+ in Het systeem blijft in basis ongewijzigd en de minister Wind (548 mln) Zon-pv (1.945 mln) Biomassa elektrisch (12 mln) Waterkracht (2 mln) Biomassa warmte/wkk (1.094 mln) Geothermie (258 mln) Zonthermie (3 mln) Groen gas (1.465 mln) miljoen euro Aanvragen in euro per categorie op 20 november 2014 volgens RVO. Groen is warmtegerelateerd. wijst erop dat Europese Unie en het internationaal energieagentschap IEA lovend zijn over het Nederlandse beleid om hernieuwbare energiedoelen zo kosteneffectief mogelijk te bereiken. Het Europese staatssteunkader heeft SDE+ als model genomen wat betreft competitie en technologieneutraliteit. Toch komt er in 2015 ook een tender voor 700 MW wind-op-zee die buiten de competitie met andere opties staat. Evenals in 2014 is er in 2015 weer 3,5 miljard euro budget. Het aantal fasen neemt toe tot 9. De eerste fase opent op 31 maart. Verfijningen In 2015 kunnen kolencentrales weer steun krijgen voor bijstook van biomassa. Centrales die ook warmte leveren krijgen een aangepaste vergoeding als daardoor de efficiëntie van elektriciteitsproductie afneemt. Er zijn meer verfijningen in de regeling, zoals banking en de overgang van de regeling Milieukwaliteit van Energieproductie (MEP) naar SDE+. De regeling voor uitbreiding bestaande afvalverbranding met warmte vervalt wegens succes: volgens de minister hebben alle relevante initiatieven al subsidie ontvangen. Nieuw is ook de stimulering van duurzame stoomproductie uit houtpellets in de industrie. Voor geothermie vervalt tot slot de begrenzing op het maximum aantal bedrijfsuren. De volledige productie is subsidiabel. Meer informatie De tarieven voor de verschillende opties en fasen zijn te vinden bij agentschap RVO dat de regeling verzorgt voor het Ministerie van Economische Zaken. Nr 21. Winter

18 Gekoppelde groei foto s: nuon/jorrit lousberg De warmtenetten in zowel Arnhem als Nijmegen breiden stevig uit. Via een samenwerkingsovereenkomst wil de regio komen tot een groot net voor woningen in Het aantal warmtenetaansluitingen in de regio Arnhem-Nijmegen moet groeien van de huidige woningen naar in Daartoe ondertekende provincie Gelderland op 10 oktober 2014 een samenwerkingsovereenkomst met de gemeenten Arnhem en Nijmegen en de energiebedrijven Nuon en Alliander. De afvalenergiecentrales van AVR in Duiven en ARN in Weurt zijn de hoofdbronnen die de duurzame warmte aan de woningen moeten leveren. Het net maakt een CO 2 -reductie van 70 procent mogelijk ten opzichte van stoken met een hr-ketel. In volle gang De ambitieuze samenwerkingsovereenkomst in deze regio is niet uit de lucht komen vallen. AVR in Duiven levert al heel lang warmte aan de omgeving. In 2013 ging het om 630 terajoule (TJ) vanuit de afvalverbrander aan het warmtenet en nog eens 75 TJ vanuit de Thermische Conversie Installatie die papierpulpresidu omzet in cement. In 2015 gaat de afzet van warmte met 232 TJ omhoog dankzij de aanleg van een koppelleiding naar warmtenetten in Arnhem. De bouw van deze leiding startte eind In Nijmegen ging enkele maanden later, op 4 maart 2014, officieel de schop in de grond voor een warmteleiding van de afvalenergiecentrale van ARN naar de wijken Waalsprong en Waalfront. Daarvoor zijn de eerste werkzaamheden zoals een boring echter al in december 2013 uitgevoerd. De reeds aanwezige warmtenetten in dit nieuwbouwgebied zullen uitgroeien tot woningen. De vrijwel gelijktijdige en grootschalige activiteiten in beide gemeenten leidden ertoe dat de provincie en gemeenten tot verdere uitbouw besloten nadat ze het mogelijke potentieel nader hadden onderzocht. De bedoeling is dat de netten van Arnhem en Nijmegen in de toekomst met elkaar zijn verbonden. Koppelleiding Duiven-Arnhem Sinds eind 2014 levert AVR in Duiven duurzame warmte aan de netten van Nuon in Arnhem via een leiding met een capaciteit van 30 MW. De koppelleiding van Duiven tot aan de wijk Schuytgraaf in Arnhem loopt over een tracé met een lengte van 5 km. Hoofdaannemer van het in totaal 19 miljoen euro kostende project is Cofely West. In 2015 gaat de afzet van warmte uit Duiven met 232 TJ omhoog Ook een enorme warmtetank die is geplaatst bij de centrale van AVR maakt deel uit van de uitbreiding. De tank maakt het mogelijk om de vrijkomende warmte optimaal te gebruiken. Als de vraag laag is, kan het vat heet water met een temperatuur van 125 C opslaan. Dankzij de hoge druk in het vat, is het water bij die temperatuur vloeibaar. Bij pieken in de warmtevraag levert het m 3 18 WARMTENETWERK MAGAZINE

19 zelfs nodig om de stoplichten en lantaarnpalen opzij te draaien. Leiding Weurt-Waalsprong De warmteleiding van de centrale van ARN in Weurt naar de wijk Waalsprong leggen A. Hak Leidingbouw en Liandon aan in opdracht van gemeente Nijmegen en Alliander. Op 6 juni 2014 is de eerste mijlpaal bereikt met het trekken van een leiding met een lengte van 1 km onder de rivier door. Het totale leidingtracé heeft een lengte van 6,1 km. Begin 2015 is de warmtetransportleiding gereed voor gebruik. Het m 3 warmtevoorraadvat is per schip en met speciale transportwagens naar Duiven vervoerd. grote voorraadvat zijn warmte terug, waardoor het niet nodig is om een hulpketel in te schakelen. De opslag van warmte bij AVR is ontworpen door Tebodin. Het transport van het vat met een gewicht van 150 ton, een lengte van 20 m en een diameter van 10 m was niet eenvoudig. Per schip ging het naar de Lathumse Plas en vanaf daar is het vervoerd met speciale transportwagens naar AVR. Om de eindlocatie te bereiken was het Stoplichten en lantaarnpalen moesten opzijgedraaid voor het warmtevat Nuon levert nu nog warmte vanuit een tijdelijk ketelhuis aan de reeds gebouwde woningen in de Waalsprong. Om de warmtelevering te garanderen, bouwt Nuon een hulpwarmtecentrale aan de Dijkstraat in Lent voor woningen. Deze centrale neemt de warmtelevering over bij uitval van ARN en krijgt een vermogen van 40 MW. Dit vermogen zal later nog uitbreiden naar 72 MW. De hulpwarmtecentrale is naar verwachting eind 2015 gereed. Aanleg leidingen bij AVR Duiven. Nr 21. Winter