Klimaatverandering en het weer in de stad. Sanda Lenzholzer, Assistant Professor, DIpl. Ing. MA (AA) PhD, Landscape Architecture group

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Klimaatverandering en het weer in de stad. Sanda Lenzholzer, Assistant Professor, DIpl. Ing. MA (AA) PhD, Landscape Architecture group"

Transcriptie

1 Klimaatverandering en het weer in de stad

2 Inhoud Wat is klimaatverandering? Wat is eigenlijk stadsklimaat en hoe beleven we dat? Maar hoe komt dat stadsklimaat tot stand? Hoe kunnen we stadsklimaat dan veranderen?

3 Wat is klimaatverandering?

4 Stralingsbalans aarde

5 IPCC scenario s

6 IPCC scenario s

7 Effecten klimaatverandering

8 Effecten klimaatverandering

9 KNMI scenario s

10 Wat is stadsklimaat en hoe beleven we dat?

11 Hoe we stadsklimaat beleven: hitte

12 Hoe we stadsklimaat beleven: wind

13 Hoe we stadsklimaat beleven: fysische factoren

14 Hoe we stadsklimaat beleven: alle factoren

15 Hoe komt het stadsklimaat tot stand?

16 Gevangen langgolvige straling from: Matzarakis, Die thermische Komponente des Stadtklimas, Habilitationsschrift Universität Freiburg lecture material Bert van Hove, Wageningen University

17 Hitte archipel

18 Wind rondom gebouwen

19 Klimatopen

20 Klimatopenkaart

21 Windpatronenkaart

22 Stadsklimaatkaart Arnhem

23 Hoe kunnen we het stadsklimaat veranderen?

24 Aanbevelingenkaart Arnhem

25 Patronen stadsplanning

26 Patronen stadsplanning

27 Patronen stadsplanning

28 Adaptatie zonnestraling

29 Adaptatie zonnestraling en luchttemperatuur

30 Adaptatie zonnestraling en luchttemperatuur

31 Adaptatie reflectie zonnestraling

32 Adaptatie luchttemperatuur en binnentemperatuur

33 Adaptatie luchttemperatuur

34 Adaptatie luchttemperatuur

35 Adaptatie luchttemperatuur

36 Adaptatie wind

37 Adaptatie wind

38 Adaptatie en mitigatie Adaptatie Mitigatie

39 Bewustzijn kweken

40 Bewustzijn kweken

41 Bewustzijn kweken

42 En hoe wilt u het stadsklimaat onder de aandacht brengen? Kunt u dat ook in verband brengen met toekomstige wateropgaven? Leuk om erover na te denken tijdens het avondeten...

43

Hitte op sportvelden

Hitte op sportvelden Hitte op sportvelden Natalie Theeuwes Post Doc stadsklimaat Meteorologie en Luchtkwaliteit Met dank aan Bert Heusinkveld, Bert Holtslag, Reinder Ronda, Gert-Jan Steeneveld Gevolgen voor gezondheid Huidaandoeningen

Nadere informatie

Stadsklimaat - en hoe we het kunnen veranderen

Stadsklimaat - en hoe we het kunnen veranderen Sanda Lenzholzer Wageningen University Het weer in de stad, ISBN 9789462080959. Stadsklimaat - en hoe we het kunnen veranderen Bent u ook eens op een plein weggewaaid of heeft u in uw stadswoning s zomers

Nadere informatie

Het Weer in de Stad. Gert-Jan Steeneveld Met werk van Bert Heusinkveld, Reinder Ronda, Natalie Theeuwes, Jisk Attema, Roy Molenaar, Bert Holtslag

Het Weer in de Stad. Gert-Jan Steeneveld Met werk van Bert Heusinkveld, Reinder Ronda, Natalie Theeuwes, Jisk Attema, Roy Molenaar, Bert Holtslag Het Weer in de Stad Gert-Jan Steeneveld Met werk van Bert Heusinkveld, Reinder Ronda, Natalie Theeuwes, Jisk Attema, Roy Molenaar, Bert Holtslag Motivatie: urbanisatie Source: United Nations ... Ook in

Nadere informatie

Hitte in de stad - adaptatiemaatregelen

Hitte in de stad - adaptatiemaatregelen Hitte in de stad - adaptatiemaatregelen dr.ir. Marjolein Pijpers-van Esch 1 Thermisch comfort Belangrijkste klimaatvariabelen die het thermisch comfort beïnvloeden: Luchttemperatuur (Zonne)Straling Wind

Nadere informatie

Kennismontage Hitte en Klimaat in de Stad. Climate Proof Cities Vera Rovers

Kennismontage Hitte en Klimaat in de Stad. Climate Proof Cities Vera Rovers Kennismontage Hitte en Klimaat in de Stad Climate Proof Cities Vera Rovers De kennismontage Hitte en Klimaat in de stad is een boekje over de stand van kennis op dit gebied is gemaakt door het Climate

Nadere informatie

CLIMCAP. Programma pilot training in ontwikkeling. Klimaatadaptatie in stedelijke gebieden ISO17024. Versie maart2015

CLIMCAP. Programma pilot training in ontwikkeling. Klimaatadaptatie in stedelijke gebieden ISO17024. Versie maart2015 CLIMCAP Climate Adaptation in Construction, Architecture and Planning Klimaatadaptatie in stedelijke gebieden ISO17024 Programma pilot training in ontwikkeling Versie maart2015 Tijdvak: mei september 2015

Nadere informatie

Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger

Klimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil

Nadere informatie

Stedelijk warmte-eiland Utrecht. Bert Heusinkveld

Stedelijk warmte-eiland Utrecht. Bert Heusinkveld Stedelijk warmte-eiland Utrecht Bert Heusinkveld 1 Opdrachtgever Natuur en Milieufederatie Utrecht Hengeveldstraat 29 3572 KH Utrecht WUR publicatie, 30 januari 2013 Copyright @ 2013 Wageningen Universiteit

Nadere informatie

Ruimtelijke analyse van het stadsklimaat in Arnhem

Ruimtelijke analyse van het stadsklimaat in Arnhem Ruimtelijke analyse van het stadsklimaat in Arnhem Bert Heusinkveld, Bert van Hove, Cor Jacobs Dit onderzoekproject werd uitgevoerd in het kader van het EU Future Cities project. 1 Opdrachtgever Gemeente

Nadere informatie

Doel: Bijeenbrengen van aanwezige kennis op het gebied van hitte in de stad die relevant is voor de uitvoeringspraktijk

Doel: Bijeenbrengen van aanwezige kennis op het gebied van hitte in de stad die relevant is voor de uitvoeringspraktijk Kennismontage Hitte en Klimaat in de Stad Sonja Döpp 14 april 2011, Arnhem in de Stad Doel: Bijeenbrengen van aanwezige kennis op het gebied van hitte in de stad die relevant is voor de uitvoeringspraktijk

Nadere informatie

ENERGIE IN VASTGOEDSTURING

ENERGIE IN VASTGOEDSTURING Inhoud ENERGIE IN VASTGOEDSTURING Het strategisch belang van de energieprestatie van de woning 0. Bert Weevers 2 Missie Organisatie -> grote dekking Missie Organisatie -> grote dekking Strat adviseur Ontwikkelaar

Nadere informatie

HITTEKAART VLAANDEREN: HUIDIG EN TOEKOMSTIG KLIMAAT

HITTEKAART VLAANDEREN: HUIDIG EN TOEKOMSTIG KLIMAAT HITTEKAART VLAANDEREN: HUIDIG EN TOEKOMSTIG KLIMAAT Dirk Lauwaet (dirk.lauwaet@vito.be), Koen De Ridder, Hans Hooyberghs, Bino Maiheu, Filip Lefebre VITO Not for distribution 1 ACHTERGROND Hittestress

Nadere informatie

KNMI 06 klimaatscenario s

KNMI 06 klimaatscenario s KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1

Nadere informatie

Tussentijdse bevindingen klimaatadaptatie in stedelijk gebied. Beleidssamenvatting voortgangsrapportage Climate Proof Cities 2013

Tussentijdse bevindingen klimaatadaptatie in stedelijk gebied. Beleidssamenvatting voortgangsrapportage Climate Proof Cities 2013 Tussentijdse bevindingen klimaatadaptatie in stedelijk gebied Beleidssamenvatting voortgangsrapportage Climate Proof Cities 2013 Klimaat en stad Als gevolg van de mondiale opwarming kunnen hete zomers

Nadere informatie

Inleiding Samenvatting Resultaat bewonersonderzoek

Inleiding Samenvatting Resultaat bewonersonderzoek Samenvatting Resultaten onderzoeken Hitte in de stad in de provincie Utrecht NMU project: Thermo-meters werken aan verkoeling in de stad Projectpartners: Milieucentrum Utrecht, IVN Bewoners meten en bestrijden

Nadere informatie

Anna Schoemakers Klimaat voor Ruimte

Anna Schoemakers Klimaat voor Ruimte Workshop: De klimaatrobuuste stad Voorzitter: Prof. dr.ir. C. Zevenbergen (Chris), Dura Vermeer/UNESCO IHE Sprekers en presentaties: Drs. A.J. Schoemakers (Anna) Projectbegeleider Klimaat voor Ruimte,

Nadere informatie

Introductie 4/25/2013. Impacts of climate change on the indoor environmental and energy performance of buildings Klimaatadaptatiemaatregelen op

Introductie 4/25/2013. Impacts of climate change on the indoor environmental and energy performance of buildings Klimaatadaptatiemaatregelen op 4/25/2013 Kennisconferentie Deltaprogramma 2013 Impacts of climate change on the indoor environmental and energy performance of buildings op Part of Climate Proof Cities consortium of the gebouwniveau:

Nadere informatie

Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al.

Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al. Op weg naar de volgende generatie KNMI klimaatscenario s Albert Klein Tank et al. Agenda waarom klimaatscenario s voor NL? hoe komen ze tot stand? wat veroorzaakt de spreiding in de klimaatprojecties?

Nadere informatie

Klimaatadaptatie is ook een ontwerpopgave!

Klimaatadaptatie is ook een ontwerpopgave! Klimaatadaptatie is ook een ontwerpopgave! Een beeldend verslag van een inspirerende bijeenkomst Atelier Oost, april 2016 Aanleiding voor dit atelier Over de gevolgen van klimaatverandering is al veel

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. De gemeente Renkum Manon Wille Projectmanager Water

Klimaatadaptatie. De gemeente Renkum Manon Wille Projectmanager Water 31-5-2016 Klimaatadaptatie Manon Wille Projectmanager Water De gemeente Renkum Ligt aan de Rijn, op de zuidflank van de Veluwe Ligt tussen Wageningen en Arnhem 32.000 inwoners 6 dorpen Veel natuur Weinig

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Manon Wille Projectmanager Water

Klimaatadaptatie. Manon Wille Projectmanager Water Klimaatadaptatie Manon Wille Projectmanager Water De gemeente Renkum Ligt aan de Rijn, op de zuidflank van de Veluwe Ligt tussen Wageningen en Arnhem 32.000 inwoners 6 dorpen Veel natuur Weinig landbouw

Nadere informatie

KNMI 06 klimaatscenario s

KNMI 06 klimaatscenario s KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke

Nadere informatie

VAN WOORDEN NAAR DADEN

VAN WOORDEN NAAR DADEN Klimaatbestendige steden VAN WOORDEN NAAR DADEN Steden moeten werken aan hun klimaatbestendigheid. Diverse projecten uit de onderzoeksprogramma s Klimaat voor Ruimte en Kennis voor Klimaat richten zich

Nadere informatie

NRC Infographic, Prinsjesdag

NRC Infographic, Prinsjesdag Naar een volgende fase in het milieubeleid: Urgentie vanuit de wetenschap Let wel: Wetenschap gaat over het verleden en heden (begrijpen van processen), terwijl beleid de toekomst omvat (beïnvloeden van

Nadere informatie

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten?

Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en

Nadere informatie

DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK. Hitte en ruimtelijke adaptatie. Lisette Klok 5 april 2017

DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK. Hitte en ruimtelijke adaptatie. Lisette Klok 5 april 2017 DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK Hitte en ruimtelijke adaptatie Lisette Klok 5 april 2017 HITTE OP CLIMATESCAN? 2 HITTE OP RUIMTELIJKEADAPTATIE.NL 3 WATEROVERLAST OP RUIMTELIJKEADAPTATIE.NL

Nadere informatie

Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI

Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI Klimaatverandering in Nederland Aanvullingen op de KNMI 06 scenario s Albert Klein Tank, Geert Lenderink, Bernadet Overbeek, Janette Bessembinder, KNMI De KNMI klimaatscenario s voor Nederland uit 2006

Nadere informatie

Klimaatverandering in internationaal perspectief

Klimaatverandering in internationaal perspectief Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa

Nadere informatie

Ontwerpen aan stadsgroen - voor een aangenaam stadsklimaat en een gezonde leefomgeving

Ontwerpen aan stadsgroen - voor een aangenaam stadsklimaat en een gezonde leefomgeving Utrecht, 12 februari 2015 BOP jij of BOB ik? Beleid, Onderzoek en Praktijk werken samen aan een gezonder milieu Ontwerpen aan stadsgroen - voor een aangenaam stadsklimaat en een gezonde leefomgeving Wiebke

Nadere informatie

DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK. Hittestress in de stad: Over urgentie, metingen en maatregelen

DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK. Hittestress in de stad: Over urgentie, metingen en maatregelen DE KLIMAATBESTENDIGE STAD: INRICHTING IN DE PRAKTIJK Hittestress in de stad: Over urgentie, metingen en maatregelen Dr. Ir. Lisette Klok november 2015 1 HITTEGOLF 30 JUNI 5 JULI, 2015 2 TOUR DE FRANCE,

Nadere informatie

Blootstelling aan hitte bij zelfstandig wonende ouderen

Blootstelling aan hitte bij zelfstandig wonende ouderen Met subsidie van Blootstelling aan hitte bij zelfstandig wonende ouderen GGD Gelderland-Midden Joris van Loenhout Moniek Zuurbier GGD Groningen Amanda le Grand Frans Duijm Universiteit Utrecht Gerard Hoek

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde Aarde Hoofdstuk 2 paragraaf 1 t/m 5

Samenvatting Aardrijkskunde Aarde Hoofdstuk 2 paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting Aardrijkskunde Aarde Hoofdstuk 2 paragraaf 1 t/m 5 Samenvatting door J. 2150 woorden 8 april 2015 7,9 3 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs Hoofdstuk 2: Een verandering in

Nadere informatie

Temperatuur oppervlaktewater,

Temperatuur oppervlaktewater, Indicator 13 december 2018 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De gemiddelde watertemperatuur

Nadere informatie

De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden

De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden Bart van den Hurk KNMI 2006 2009 2011 2014 KNMI 06 8 jaar verder IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007 IPCC, 2013 IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007

Nadere informatie

Oceaancirculatie en klimaat

Oceaancirculatie en klimaat Oceaancirculatie en klimaat /a010800/a010841/3827_perpetual_ocean-540-master_high.mp4 Caroline Katsman, Andreas Sterl Mondiaal Klimaat (KS/MK) http://svs.gsfc.nasa.gov/vis/a010000/a010800/a010841/ grootschalige

Nadere informatie

Gevolgen van klimaatverandering voor Nederland

Gevolgen van klimaatverandering voor Nederland Gastcollege door Sander Brinkman Haagse Hogeschool Climate & Environment 4 september 2008 Introductie Studie Bodem, Water en Atmosfeer, Wageningen Universiteit Beroepsvoorbereidendblok UNFCCC CoP 6, Den

Nadere informatie

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk

klimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen

Nadere informatie

Klimaatinformatie op maat. De juiste data voor elke sector

Klimaatinformatie op maat. De juiste data voor elke sector Klimaatinformatie op maat De juiste data voor elke sector Klimaatinformatie voor adaptatie De Nederlandse overheid, kennisinstellingen en bedrijven werken hard aan klimaatadaptatie: het aanpassen aan de

Nadere informatie

Deze presentatie bestaat uit drie delen: 1) Achtergrond 2) Hitteoverlast bij zelfstandig wonende ouderen 3) Hitteoverlast in zorginstellingen

Deze presentatie bestaat uit drie delen: 1) Achtergrond 2) Hitteoverlast bij zelfstandig wonende ouderen 3) Hitteoverlast in zorginstellingen 21-8-2015 Deze presentatie bestaat uit drie delen: 1) Achtergrond 2) Hitteoverlast bij zelfstandig wonende ouderen 3) Hitteoverlast in zorginstellingen Achtergrond 2 Hitte en gezondheid Verwachte stijging

Nadere informatie

het klimaatbestendige ontwerp

het klimaatbestendige ontwerp het klimaatbestendige ontwerp het ontwerp en proces van klimaatopgave in de klimaat actieve stad twente d.mulders 1 voorwoord In dit onderzoek zijn het ontwerp en ontwerpproces van de Klimaat Actieve Stad

Nadere informatie

KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET. Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018

KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET. Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018 KLIMAATADAPTATIE: GEMEENTEN AAN ZET Bijeenkomst Stadwerkwerk, Boxmeer, Kim van Nieuwaal, 12 juni 2018 Klimaatverandering: mitigatie en adaptatie Klimaatadaptatie: een voorgeschiedenis 1980s 1990 : Klimaatwetenschap

Nadere informatie

Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden

Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden Overstromingsgebied bij NAP -6.0 m Waddenzee Markermeer A7 A9 A6 Amsterdam A2

Nadere informatie

HET BROEIKASSEFFECT / DE STRALINGSBALANS / OPWARMING AARDE

HET BROEIKASSEFFECT / DE STRALINGSBALANS / OPWARMING AARDE HET BROEIKASSEFFECT / DE STRALINGSBALANS / OPWARMING AARDE 1. De zon = bron van energie. Doc 1: ons zonnestelsel Opgepast: de planeten zijn op schaal getekend. De afstanden niet! Iedereen kent wel onze

Nadere informatie

Hitte in de stad. Klimaatverandering en gezondheid. Laura Kleerekoper en Sebas Veldhuisen Delft, 14-05-2009

Hitte in de stad. Klimaatverandering en gezondheid. Laura Kleerekoper en Sebas Veldhuisen Delft, 14-05-2009 Hitte in de stad Klimaatverandering en gezondheid Delft, 14-05-2009 2 Delft, 14-05-2009 Profiel BuildDesk 60 medewerkers; Gevestigd in Delft en Arnhem; Onderdeel van BuildDesk International, gevestigd

Nadere informatie

Het klimaat verandert, wat nu?

Het klimaat verandert, wat nu? Het klimaat verandert, wat nu? Lesley De Cruz, Rozemien De Troch Koninklijk Meteorologisch Instituut De Limburgse Klimaattop, 18 september 2017 De Cruz et al. (KMI) Klimaatverandering 20170918 1 / 23 1

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in

Nadere informatie

Samenvatting Aardrijkskunde H.2 tot paragraaf 8

Samenvatting Aardrijkskunde H.2 tot paragraaf 8 Samenvatting Aardrijkskunde H.2 tot paragraaf 8 Samenvatting door Anouk 747 woorden 19 januari 2018 6,3 7 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand H.2 Klimaat 1 De stralingsbalans van de aarde

Nadere informatie

Zomerse hitte in de stad

Zomerse hitte in de stad Zomerse hitte in de stad Bert Holtslag Hoogleraar Meteorologie Wageningen University Presentatie voor WU Alumni, KNMI De Bilt, 25 November 2013 Mondiaal meer mensen in de stad Why study urban areas? Warmest

Nadere informatie

KLIMAATADAPTATIE IN DE STAD. Proeftuinen Den Haag en Arnhem

KLIMAATADAPTATIE IN DE STAD. Proeftuinen Den Haag en Arnhem KLIMAATADAPTATIE IN DE STAD Proeftuinen Den Haag en Arnhem BOSCH SLABBERS Klimaatadaptatie in de stad Proeftuinen Den Haag en Arnhem Opdrachtgever Ministerie van VROM In samenwerking met Gemeenten Den

Nadere informatie

Climate Proof Cities. Eindrapport

Climate Proof Cities. Eindrapport Climate Proof Cities Eindrapport Eindrapport Climate Proof Cities 2010-2014 Datum: Oktober 2014 Climate Proof Cities consortium 1 Eindredactie: Vera Rovers, Peter Bosch, Ronald Albers (TNO) KvK rapport

Nadere informatie

Ontwikkeling Standaard Stresstest Hitte. RIVM Briefrapport T. de Nijs et al.

Ontwikkeling Standaard Stresstest Hitte. RIVM Briefrapport T. de Nijs et al. Ontwikkeling Standaard Stresstest Hitte T. de Nijs et al. Ontwikkeling Standaard Stresstest Hitte T. de Nijs et al. Colofon RIVM 2019 Delen uit deze publicatie mogen worden overgenomen op voorwaarde van

Nadere informatie

1 Hoe werkt het lokale klimaat in Nederlandse steden en hoe beïnvloedt stedelijke inrichting het lokale klimaat?

1 Hoe werkt het lokale klimaat in Nederlandse steden en hoe beïnvloedt stedelijke inrichting het lokale klimaat? 1 Hoe werkt het lokale klimaat in Nederlandse steden en hoe beïnvloedt stedelijke inrichting het lokale klimaat? Samenvatting Klimaatverandering leidt tot meer zomerse en tropische dagen en meer dagen

Nadere informatie

Energiebalans aarde: systeemgrens

Energiebalans aarde: systeemgrens Energiebalans aarde: systeemgrens Aarde Atmosfeer Energiebalans Boekhouden: wat gaat er door de systeemgrens? Wat zijn de uitgaande stromen? Wat zijn de ingaande stromen? Is er accumulatie? De aarde: Energie-instroom

Nadere informatie

WERKEN BIJ VERSCHILLENDE WEERSOMSTANDIGHEDEN

WERKEN BIJ VERSCHILLENDE WEERSOMSTANDIGHEDEN WERKEN BIJ VERSCHILLENDE WEERSOMSTANDIGHEDEN Bij buitenwerkzaamheden kunnen klimaatomstandigheden zorgen voor onveilige of ongezonde situaties. Denk bijvoorbeeld aan onweer, harde wind, sneeuw en gladheid

Nadere informatie

Klimaatadaptatie. Programmaplan duurzame en gezonde stad

Klimaatadaptatie. Programmaplan duurzame en gezonde stad Klimaatadaptatie Programmaplan duurzame en gezonde stad Inhoud Ons klimaat verandert Wat betekent het voor Nederland? De uitdagingen voor onze regio Wat doen we al in Helmond en waar dragen we aan bij?

Nadere informatie

klimaatverandering Planet

klimaatverandering Planet klimaatverandering Planet 66 67 klimaatver andering De verandering van het klimaat wordt tegenwoordig gezien als de grootste milieudreiging in de wereld. Klimaatmodellen voorspellen op de lange termijn

Nadere informatie

Naar een klimaatbestendige Bergpolder Zuid. Annemarie Groot (Alterra) Cor Jacobs (Alterra) Peter Bosch (TNO) Susanne Buijs (Gemeente Rotterdam)

Naar een klimaatbestendige Bergpolder Zuid. Annemarie Groot (Alterra) Cor Jacobs (Alterra) Peter Bosch (TNO) Susanne Buijs (Gemeente Rotterdam) Naar een klimaatbestendige Bergpolder Zuid Annemarie Groot (Alterra) Cor Jacobs (Alterra) Peter Bosch (TNO) Susanne Buijs (Gemeente Rotterdam) 1 Groot, Annemarie, Cor Jacobs, Peter Bosch & Susanne Buijs.

Nadere informatie

Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan. Janette Bessembinder e.v.a.

Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan. Janette Bessembinder e.v.a. Klimaatscenario s, bandbreedtes en gebruik daarvan Janette Bessembinder e.v.a. Opzet Waarom klimaatscenario s Bandbreedte extreme neerslag Transformatie Gebruik klimaatscenario s Klimaatscenario s Klimaatscenario

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Wat kunnen we in Nederland verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering) en het broeikaseffect? Waargenomen klimaatverandering KNMI 06 klimaatscenario

Nadere informatie

Microklimaat Rijnboog Arnhem

Microklimaat Rijnboog Arnhem Microklimaat Rijnboog Arnhem Januari 2013 BURO POELMANS REESINK LANDSCHAPSARCHITECTUUR Microklimaat Arnhem Rijnboog - januari 2013 Inhoud Hitte-eilanden in de stad 4 Gunstige invloed van het landschap

Nadere informatie

Meer comfort en minder energiegebruik met intelligente zonlichtregulering. Wouter Beck Hunter Douglas Europe

Meer comfort en minder energiegebruik met intelligente zonlichtregulering. Wouter Beck Hunter Douglas Europe 1 Meer comfort en minder energiegebruik met intelligente zonlichtregulering Wouter Beck Hunter Douglas Europe 2 Onderwerpen Zonlicht de grootste vrije energiestroom op aarde Invloed van zonlicht op comfort,

Nadere informatie

Naar verbeterde actuele verdamping: Van Makkink naar Penman-Monteith?

Naar verbeterde actuele verdamping: Van Makkink naar Penman-Monteith? Naar verbeterde actuele verdamping: Van Makkink naar Penman-Monteith? NHV symposium actuele verdamping Peter Droogers Hanneke Schuurmans Aanleiding www.stowa.nl: 2009-11 www.futurewater.nl/publications/2009

Nadere informatie

Samenvatting. Part I: Het klimaatmodelparadigma

Samenvatting. Part I: Het klimaatmodelparadigma Samenvatting Er bestaat een breedgedragen zorg over de gevolgen van klimaatverandering. E ectieve maatregelen, mitigatie dan wel adaptatie, worden echter bemoeilijkt door meningsverschillen en de diepe

Nadere informatie

Prof. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat

Prof. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat Prof. Gerbrand Komen (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat Jaargemiddelde temperatuur (afwijking van 1951-1980) in Nederland (rode lijn) en wereldgemiddeld (blauwe

Nadere informatie

NAS Stef Meijs Netwerkdag Ruimtelijke Adaptatie 19 jan 2017

NAS Stef Meijs Netwerkdag Ruimtelijke Adaptatie 19 jan 2017 NAS 2016 Stef Meijs Netwerkdag Ruimtelijke Adaptatie 19 jan 2017 Het verhaal van de NAS Voorgeschiedenis Trends en bollenschema s Focus op urgente risico s Vervolg: proces en acties 2 Ministerie van Infrastructuur

Nadere informatie

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid

Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen

Nadere informatie

De klimaatverandering: fabel of pure ernst?

De klimaatverandering: fabel of pure ernst? De klimaatverandering: fabel of pure ernst? Rozemien De Troch 1,2 1 Koninklijk Meteorologisch Instituut; 2 Departement Fysica en Astronomie, UGent Praatcafé Beweging.net, 20 maart 2015, Drongen R. De Troch

Nadere informatie

Welke adaptieve maatregelen verminderen hittestress?

Welke adaptieve maatregelen verminderen hittestress? Het Milieu Dossier accepteert artikelen die de voortgang in beleid, onderzoek en maatschappelijke respons documenteren. Bijdragen worden beoordeeld door een redactieteam. Welke adaptieve maatregelen verminderen

Nadere informatie

Fysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer

Fysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer Fysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer J. Kortland Cdb, Universiteit Utrecht Inleiding Bij het ontwerpen van een computermodel van de broeikas Aarde maak je gebruik van fysische modellen. Deze

Nadere informatie

RISICOSIGNALERING Hitte

RISICOSIGNALERING Hitte RISICOSIGNALERING Hitte Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut INLEIDING Hitte De temperatuur volgt een jaarlijkse cyclus die samenhangt met de zonnestand. Deze jaarlijkse cyclus is duidelijk zichtbaar

Nadere informatie

tijdreeksen voor de toekomst

tijdreeksen voor de toekomst Klimaatverandering, klimaatscenario s en tijdreeksen voor de toekomst J. Bessembinder J. Beersma, KNMI Opzet presentatie Definitie klimaat en klimaatscenario s Mondiale en regionale klimaatscenario s Relatie

Nadere informatie

KNVWS Delft. Overzicht

KNVWS Delft. Overzicht Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen

Nadere informatie

Klimaatmodellen. Projecties van een toekomstig klimaat. Wiskundige vergelijkingen

Klimaatmodellen. Projecties van een toekomstig klimaat. Wiskundige vergelijkingen Klimaatmodellen Projecties van een toekomstig klimaat Aan de hand van klimaatmodellen kunnen we klimaatveranderingen in het verleden verklaren en een projectie maken van klimaatveranderingen in de toekomst,

Nadere informatie

Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries,

Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries, Masterclass Klimaatbestendige Stad Klimaatbestendige gebiedsontwikkeling Bauke de Vries, 28-09-2017 Opbouw 1. Context KNMI scenario s kosten en risico s 2. Effecten hittestress, droogtestress, wateroverlast

Nadere informatie

Factsheet KNMI waarschuwingen temperatuur

Factsheet KNMI waarschuwingen temperatuur Factsheet KNMI waarschuwingen temperatuur Factsheet Temperatuur figuur 1 Schematisch overzicht van hoogste maximum- en minimumtemperaturen in De Bilt, gebaseerd op metingen over het tijdvak 1901- Risicosignalering

Nadere informatie

Informatie avond Streefverbruik. Jan Willems

Informatie avond Streefverbruik. Jan Willems Informatie avond Streefverbruik Jan Willems Agenda - Hoe meet je energiebesparing? - Wat is de definitie van een graaddag? - Wat zijn gewogen graaddagen? - Gemiddelde binnentemperatuur - Waar wordt in

Nadere informatie

Projecten Klimaat en Hittestress. Hittestress in Rotterdam. Stand van zaken Mei Project 1 Hitte stress. Ambitie Rotterdam

Projecten Klimaat en Hittestress. Hittestress in Rotterdam. Stand van zaken Mei Project 1 Hitte stress. Ambitie Rotterdam Hittestress in Rotterdam Projecten Klimaat en Hittestress Stand van zaken Mei 2010 Lissy Nijhuis & Erica Koning, Gemeente Rotterdam Heleen Mees, Universiteit van Utrecht A. Kennis voor Klimaat project

Nadere informatie

Omgaan met onzekerheid in klimaatadaptatie. Arthur Petersen

Omgaan met onzekerheid in klimaatadaptatie. Arthur Petersen Omgaan met onzekerheid in klimaatadaptatie Arthur Petersen 2 3 4 Houdingen ten aanzien van risico Optimist Hierarchist Fatalist Risicomijder 6 7 8 9 IPCC 2007: taking into account all uncertainties (including

Nadere informatie

Cool Water Tool. stadsklimaat vijvertemperatuur wijkinrichting. Kenmerken

Cool Water Tool. stadsklimaat vijvertemperatuur wijkinrichting. Kenmerken Cool Water Tool stadsklimaat vijvertemperatuur wijkinrichting Stadsvijvers kunnen helpen om ongunstige effecten van weersomstandigheden in stedelijk gebied op te vangen. Denk daarbij aan verkoeling op

Nadere informatie

Rotterdamse adaptatiestrategie THEMARAPPORT STADSKLIMAAT

Rotterdamse adaptatiestrategie THEMARAPPORT STADSKLIMAAT Rotterdamse adaptatiestrategie THEMARAPPORT STADSKLIMAAT Susanne Buijs en Jos Streng - september 2013 Voorwoord Voor u ligt een themarapport dat is opgesteld in het kader van de ontwikkeling van de Rotterdamse

Nadere informatie

NIEUWE NEERSLAG- STATISTIEKEN VOOR KORTE TIJDSDUREN

NIEUWE NEERSLAG- STATISTIEKEN VOOR KORTE TIJDSDUREN NIEUWE NEERSLAG- STATISTIEKEN VOOR KORTE TIJDSDUREN Extreme buien zijn extremer geworden 2018 12A In opdracht van STOWA hebben het KNMI en HKV Lijn in water nieuwe neerslagstatistieken afgeleid voor korte

Nadere informatie

ROBUUSTHEID VOOR KLIMAATVARIATIES een vergelijking van klimatiseringsconcepten met behulp van gebouwsimulatie

ROBUUSTHEID VOOR KLIMAATVARIATIES een vergelijking van klimatiseringsconcepten met behulp van gebouwsimulatie Mw.ir. J.E.J. (Janneke) Verkerk-Evers, TU Eindhoven, Adviesburo Nieman BV Dipl.-Ing. C. (Christian) Struck (FH), TU Eindhoven Ir. R.A.P. (Ruud) van Herpen, Adviesburo Nieman BV Prof.dr.ir. J.L.M. (Jan)

Nadere informatie

Future. Cities. Naar klimaatbestendige steden in de Stadsregio Arnhem Nijmegen

Future. Cities. Naar klimaatbestendige steden in de Stadsregio Arnhem Nijmegen Future Cities Naar klimaatbestendige steden in de Stadsregio Arnhem Nijmegen Future Cities De Stadsregio Arnhem Nijmegen wil een regio zijn waar het goed leven is: aantrekkelijk, bereikbaar en concurrerend.

Nadere informatie

Klimaat, weer en dagelijkse mobiliteit Vervoermiddelkeuze en reisbeleving in de Randstad

Klimaat, weer en dagelijkse mobiliteit Vervoermiddelkeuze en reisbeleving in de Randstad Klimaat, weer en dagelijkse mobiliteit Vervoermiddelkeuze en reisbeleving in de Randstad Samenvatting proefschrift Lars Böcker, Universiteit Utrecht Of we nu te voet of op de fiets onderweg zijn naar een

Nadere informatie

Modelleren van turbulente warmte en vocht stromingen in de atmosfeer met behulp van warmtebeelden van het aardoppervlak.

Modelleren van turbulente warmte en vocht stromingen in de atmosfeer met behulp van warmtebeelden van het aardoppervlak. Modelleren van turbulente warmte en vocht stromingen in de atmosfeer met behulp van warmtebeelden van het aardoppervlak Wim Timmermans Modelleren van stroming in de lucht: wat Dit gaat over: Het vinden

Nadere informatie

Stadsklimaat in Rotterdam. Eerste analyse van de meetgegevens van het meteorologische meetnet

Stadsklimaat in Rotterdam. Eerste analyse van de meetgegevens van het meteorologische meetnet Alterra is onderdeel van de internationale kennisorganisatie Wageningen UR (University & Research centre). De missie is To explore the potential of nature to improve the quality of life. Binnen Wageningen

Nadere informatie

Nieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.

Nieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a. Nieuwe KNMI klimaatscenario s Nieuwe KNMIklimaatscenario s 2006 2006 Janette Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Klimaatverandering Waargenomen veranderingen Wat zijn klimaatscenario s? Huidige en nieuwe

Nadere informatie

Invloed van de klimaatverandering op hydrologische extremen in Vlaanderen

Invloed van de klimaatverandering op hydrologische extremen in Vlaanderen Invloed van de klimaatverandering op hydrologische extremen in Vlaanderen Patrick Willems K.U.Leuven - Afdeling Hydraulica i.s.m. Koninklijk Meteorologisch Instituut van België Lopend onderzoek CCI-HYDR

Nadere informatie

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

Ministerie van Infrastructuur en Milieu > Retouredres Postbus 20951 2500 EZ Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456 0000 F 070-456 1111 Bestuurskern van IenM uit van de publicaties van het Intergovernmental Panel on Climate Voor wat

Nadere informatie

Klimaat & Ruimte Een kwestie van verbinden. Landbouw en Klimaat.. mitigatie & geo-engineering. adaptatie: zeespiegel

Klimaat & Ruimte Een kwestie van verbinden. Landbouw en Klimaat.. mitigatie & geo-engineering. adaptatie: zeespiegel Klimaat Tafel Landbouw & Landgebruik (2018) RA (2004) Advies aan ministers (2007) Atlas Footprints (2009) Afstudeer studio s (2011-2012) Klimaat & Ruimte Een kwestie van verbinden Dirk Sijmons (H+N+S Landschapsarchitecten)

Nadere informatie

Van Waterplan naar Watervisie

Van Waterplan naar Watervisie 22 oktober, Studiedag VVSG Van Waterplan naar Watervisie integraal waterbeleid in Nijmegen Jos van der Lint Waterservicepunt (WSP) www.waterbewust.nl Waalsprong 1996-2020 Dukenburg / Lindenholt 1965-1985

Nadere informatie

Gevolgen IJsafsmelting Poolgebieden voor Zeespiegelrijzing. Bert Vermeersen

Gevolgen IJsafsmelting Poolgebieden voor Zeespiegelrijzing. Bert Vermeersen Gevolgen IJsafsmelting Poolgebieden voor Zeespiegelrijzing Bert Vermeersen Regionale Zeespiegelverandering voor de komende 40 jaar? Relatieve zeespiegelverandering t.g.v. continentale ijsmassaverandering

Nadere informatie

Ruimtelijke analyse van het stadsklimaat in Rotterdam

Ruimtelijke analyse van het stadsklimaat in Rotterdam Ruimtelijke analyse van het stadsklimaat in Rotterdam Bert Heusinkveld, Bert van Hove, Cor Jacobs Dit onderzoekproject werd uitgevoerd in het kader van het Nationaal Onderzoekprogramma Kennis voor Klimaat

Nadere informatie

Wat betekent klimaatonderzoek voor de praktijk? Urgentie, impact en kosten van wel of niet inspelen op de klimaatverandering.

Wat betekent klimaatonderzoek voor de praktijk? Urgentie, impact en kosten van wel of niet inspelen op de klimaatverandering. Wat betekent klimaatonderzoek voor de praktijk? Urgentie, impact en kosten van wel of niet inspelen op de klimaatverandering Ronald Albers Het klimaat verandert Zeker is dat het klimaat verandert Hoe snel

Nadere informatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie

Klimaatverandering. Opzet presentatie Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario

Nadere informatie

SUMMER IN THE CITY WEERSVERSCHIJNSELEN EN LUCHTKWALITEIT IN DE STAD NLT MODULE VOOR HET VWO

SUMMER IN THE CITY WEERSVERSCHIJNSELEN EN LUCHTKWALITEIT IN DE STAD NLT MODULE VOOR HET VWO SUMMER IN THE CITY WEERSVERSCHIJNSELEN EN LUCHTKWALITEIT IN DE STAD NLT MODULE VOOR HET VWO De module Summer in the city weersverschijnselen en luchtkwaliteit in de stad is bestemd voor de lessen Natuur,

Nadere informatie

Sustainable Tourism Duurzaam Toerisme. dr. Anja de Groene lector duurzaamheid en water Hogeschool Zeeland

Sustainable Tourism Duurzaam Toerisme. dr. Anja de Groene lector duurzaamheid en water Hogeschool Zeeland Sustainable Tourism Duurzaam Toerisme dr. Anja de Groene lector duurzaamheid en water Hogeschool Zeeland Programma 15.15 uur: Inleiding duurzaam toerisme door Dr. Anja de Groene 15.35 uur: Cradle to Cradle

Nadere informatie

De verbetering van stedelijke parameterisatie in regionale klimaatsmodellen

De verbetering van stedelijke parameterisatie in regionale klimaatsmodellen 01/10/2014 De verbetering van stedelijke parameterisatie in regionale klimaatsmodellen Het belang van radiatieve en thermische eigenschappen, anthropogene warmte en wateropslag Doctoraat Hendrik Wouters

Nadere informatie

Thema Klimaatverandering. Door Charles Rijsbosch April 2016

Thema Klimaatverandering. Door Charles Rijsbosch April 2016 Thema Klimaatverandering Door Charles Rijsbosch April 2016 Klimaatverandering is een feit Warming of the climate system is unequivocal. Since the 1950s, many of the observed changes are unprecedented over

Nadere informatie