COLOFON. Opdrachtgever B12 Leidseveer SB Utrecht. Opdrachtnemer Stichting IKL Schoolstraat AT Nieuwstadt. Contactgegevens IKL

Transcriptie

1

2 COLOFON Opdrachtgever B12 Leidseveer SB Utrecht Opdrachtnemer Stichting IKL Schoolstraat AT Nieuwstadt Contactgegevens IKL Website ikl@ikl-limburg.nl Telefoon Contactpersoon Frans Blezer Dossiergegevens Onze referentie Status rapport OV-505 Eindrapportage Bedrijfsgegevens KvK nr.:

3 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 5 2. AFBAKENING OPDRACHT EN WERKWIJZE 6 3. ALGEMENE AANBEVELINGEN 8 4. AANBEVELINGEN PER BEHEERPAKKET 13 BIJLAGEN A. KOSTPRIJSBLADEN B. LIJST VAN DEELNEMERS C. WORKSHOP D. FORUM en ENQUETES E. RASTERS

4 VOORWOORD Van juli tot november 2015 heeft stichting IKL in opdracht van BIJ12 de vergoedingen van natuur- en landschapsbeheer geëvalueerd. Dit hebben wij niet alleen gedaan. IKL heeft middels een digitaal platform en een workshop zoveel mogelijk ook deskundigen uit de vakwereld betrokken. Wij danken alle deelnemers voor hun inbreng, een bijzonder woord van dank gaat uit naar Carlo Braat van het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van het Brabants Landschap. Hij heeft veel kennis geleverd over de totstandkoming en methodiek van de kostprijsbladen.

5 1. INLEIDING Een heg knippen van 2,72 per meter, een fruitboom snoeien voor 16,18, hakhoutbeheer uitvoeren in een bosje voor 0,07 per m 2? Dit zijn de vergoedingen die je jaarlijks kunt ontvangen voor het beheer van landschapselementen via het subsidiestelsel natuur en landschap (SNL) Vanaf eind jaren zeventig wordt er al betaald voor onderhoud aan het landschap. Gaandeweg zijn de beheermaatregelen aangescherpt en de vergoedingen verfijnd. Soms gebaseerd op tijdstudies maar ook op ervaringen van deskundigen. De beheer- en vergoedingenboom is daardoor stevig gegroeid en is toe aan een snoeibeurt of toch niet? De Taakgroep index SNL en BIJ12 onderzoeken iedere vijf jaar of de standaardkostprijzen op orde zijn. Stichting IKL heeft opdracht gekregen de evaluatie van de standaardkostprijzen voor landschap voor 2015 te doen. Samen met deskundigen uit de vakwereld zijn de kostprijzen onder de loep genomen. De bevindingen van bureau ZET (Evaluatief vooronderzoek Standaardkostprijzen SNL,11 februari 2015, bijlage 7.2) vormden de basis van dit onderzoek. Zij concludeerden namelijk dat voor het onderdeel landschapsbeheer de kostprijzen geactualiseerd dienden te worden. Daarbij gaven ze aan speciale aandacht te willen besteden aan de frequentiefactoren en bewerkingspercentages van de elementen. Vraagtekens werden geplaatst bijvoorbeeld waarom raster automatisch zijn meegenomen in de subsidieaanvraag. Bovendien werd ook extra aandacht gevraagd voor de opbouw van de kostprijsbladen voor de beheertypen Bossingel en bosje (L01.04), Struweelhaag (L01.06), Knotbomen (L01.08) en Hoogstamboomgaard (L01.09). Dit rapport beschrijft zo kort en bondig mogelijk de resultaten van deze evaluatie. In hoofdstuk twee is de afbakening en werkwijze van de opdracht verder toegelicht. Hoofdstuk drie beschrijft de algemene aanbevelingen op de standaardkostprijzen en in hoofdstuk vier komen de aanbevelingen per beheerpakket aan bod. In de bijlagen zijn de aanbevelingen per onderzoeksmethode verder uitgewerkt: Bijlage C: workshops, D: Forum en Enquêtes. Verder zijn in de bijlagen de kostprijsbladen (Bijlage A) opgenomen waarin nogmaals de conclusies uit hoofdstuk drie en vier zijn verwerkt. De lijst van deelnemers en organisaties van deze evaluatie is terug te vinden in bijlage B. Tot slot, in bijlage E de vaststelling van het aandeel rasters in beheerpakketten.

6 2. AFBAKENING EN WERKWIJZE EVALUATIE Een subsidiestelsel is gebaat bij breed geaccepteerde standaardkostprijzen. Kostprijzen die aansluiten bij de praktijk van goed beheer en bovendien draagvlak hebben. Dit geeft rust bij de uitvoering waardoor de focus geheel kan liggen op het behalen van zoveel mogelijk kwalitatieve verbetering van het landschap. In het evaluatief vooronderzoek Standaardkostprijzen SNL (Bureau Zet, 11 februari 2015) wordt aanbevolen de SKP s voor landschapsbeheertypen in hun geheel te herijken. Dit vormde de aanleiding voor de opdracht. Concreet stonden de volgende vragen centraal: 1. Stel de normbedragen voor alle kostenbestanddelen bij naar de huidige markt en geef een onderbouwing. 2. Geef concrete voorstellen voor het schrappen en of opnemen van kostenbestanddelen binnen het SKP en geef een onderbouwing. 3. Geef oplossingen voor specifieke knelpunten zoals rekenfouten, raster, bossingel en bosje, struweelhaag, knotbomen en hoogstamboomgaarden. 4. Vindt draagvlak binnen het vakgebied tijdens het proces. Om antwoord te vinden op bovenstaande vragen zijn drie werkwijzen toe gepast. Allereerst is een besloten digitaal discussieplatform opgericht voor deskundigen in landschapsbeheer. Middels dit platform hebben zij hun ervaring en kennis op dit gebied kunnen delen. Daarnaast hebben we via twee enquêtes onderzoek gedaan. Tot slot is op 6 oktober 2015 een workshop georganiseerd. Bijna 130 personen, die werkzaam zijn of banden onderhouden met het vakgebied zijn uitgenodigd deel te nemen aan het digitale forum. Dit waren onder meer: de agrarische collectieven, LandschappenNL (de provinciale organisaties Landschapsbeheer en de 12 provinciale Landschappen), de terreinbeherende organisaties (Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten) en diverse grotere particuliere beheerders (Landgoed Twickel, t Koninklijk rentmeesterkantoor 't Schoutenhuis B.V.), Vereniging ANLB Rijn & Gouwe Wiericke en Landgoed Den-Treek-Henschoten). Aan het digitale platform hebben 41 mensen deelgenomen. Dit is inclusief de werknemers van BIJ12 (opdrachtgever) en IKL (opdrachtnemer). In totaal waren er 34 externe deelnemers en 7 interne deelnemers. Verschillende organisaties met kennis en ervaring van landschapsbeheer waren vertegenwoordigd, te weten: agrarische natuurverenigingen, agrarische collectieven voor natuur- en landschapsbeheer, de 12 provinciale Landschappen, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, Vereniging Nederlands Cultuurlandschap, specialist hoogstamboomgaarden, Coöperatie Bosgroepen, provinciale medewerkers en provinciale organisaties Landschapsbeheer, In bijlage B is de lijst van deelnemers en de organisaties opgenomen. In totaal zijn ruim 60 reacties geplaatst op het forum, dit is inclusief de reacties van de websitebeheerder en de antwoorden van de stichting IKL. Via twee enquêtes zijn 46 vragen gesteld (gesloten en open vragen). Ruim 30% van de forumleden heeft deelgenomen aan een of beide enquêtes. Hierdoor is er een input ontstaan van meer dan 500 reacties op de beheerpakketten afkomstig uit het forum en de enquêtes. Uitgebreide informatie van de reacties van de forumleden en de enquêtes zijn beschreven in de bijlagen E en F.

7 Naast de forumleden zijn ook deskundigen benaderd zoals medewerkers van de LandschappenNL (Landschapsbeheer Groningen, Friesland, Brabant, Noord-Holland en de stichting IKL), Groenaannemers en Staatsbosbeheer. Binnen deze opdracht worden de beschrijvingen en vergoedingen van alle (zo nodig uitgesplitste) beheerpakketten beoordeeld. De opdracht beperkt zich tot de landschapsbeheertypen binnen de natuurterreinen. De totstandkoming van de overheadkosten zijn niet verder onderzocht, zoals de juistheid van de btw en de diverse toeslagen. De bedrijfseconomische onderdelen worden onderzocht door Bureau ZET. Tot slot wordt opgemerkt dat de vergoedingen voor de beheerpakketten binnen natuurterreinen en op landbouwgronden verschillen. Voor landschapsbeheerpakketten binnen natuurterreinen is de kostprijsberekening gebaseerd op een gemiddelde en voor beheerpakketten op landbouwgronden op een uitgesplitste berekening. Binnen deze opdracht worden de beschrijvingen en vergoedingen van alle uitgesplitste beheerpakketten beoordeeld en niet de gemiddelde vergoeding. Ook de wijze van berekening van de gemiddelde vergoeding vormt geen onderdeel van deze opdracht.

8 3. ALGEMENE AANBEVELINGEN Werkwijze en maatregelen. Veel van de in de kostprijsbladen opgevoerde werkwijzen zijn nog gebruikelijk, bijvoorbeeld hakhoutbeheer is nog het best te doen met hulp van een motorzaag. Het is efficiënt en levert een goed eindresultaat. Uiteraard hebben, sinds het opmaken van de kostprijsbladen, de ontwikkelingen niet stilgestaan. Aanbevolen wordt om voor de volgende beheertypen aanpassingen door te voeren voor het te gebruiken materieel: L01.01 (Poel en klein historisch water), L01.05 (Knip- en scheerheg), en L01.06 (Struweelhaag). 3.1 Frequentie De frequentie van beheer is van invloed op de hoogte van de kostprijs. De in de kostprijsbladen opgevoerde ritmen van beheer gaan uit van gemiddelden en van gewenste, vaak ecologische, eindbeelden. De algemene indrukken en reacties van de deelnemers zijn dat de beheercycli op orde zijn om een goed ontwikkeld landschapselement te krijgen. Uiteraard zijn er regionale verschillen en wensen, maar gemiddeld worden de frequenties van het beheer aan het landschapselement breed ondersteund. Uitzonderingen zijn er ook, aanbevolen wordt om frequenties voor een of meerdere beheermaatregelen aan te passen bij de beheertypen L01.01 (Poel en klein historisch water), L01.08 (Knotbomen), L01.09 (Hoogstamboomgaard), L01.10 (Struweelrand), L01.11 (Hakhoutbosje), L01.14 (Rietzoom en klein rietperceel) en L04.01 (Wandelpad over boerenland). 3.2 Bewerkingspercentages Het onderdeel bewerkingspercentages kan vragen oproepen. De kostprijsbladen zijn daarin helder, het kost echter tijd om ze te doorgronden. Voor alle beheerpakketten gaan de berekeningen ervan uit dat het element in één keer wordt beheerd. Deze methode van werken wordt ook gemeld door de forumleden. De ecologisch waardevolle variatie in leeftijdsopbouw en structuur wordt bereikt door gefaseerd beheer uit te voeren binnen een regio. Zo ontstaan er in hetzelfde gebied net afgezette houtwallen naast volledig, oude, uitgegroeide houtwallen. Een uitzondering hierop is het element Poel en kleine historisch water groter dan 175m² (L b). De grote poelen worden gemiddeld eenmaal in de tien jaar uitgebaggerd en dan voor maximaal 75 procent. Fasering is wel van toepassing op onderdelen zoals het maaien van overhangende bramen, bermen, oevers en het onderhoud van boomkasten. De ervaringen zijn hierin doorslaggevend, bij het beheerpakket L (Houtwallen en houtsingel) is de ervaring dat het jaarlijks maaien van overhangende bramen en distels over de helft van de randlengte voldoende is om het probleem te beheersen. Voor het pakket L de Hoge houtwal is de ervaring dat dit elk jaar over de gehele lengte dient te gebeuren. De deelnemers aan de evaluatie zagen geen aanleiding om hierin wijzigingen aan te brengen, aanbevolen wordt om deze conclusie over te nemen. De in de kostprijsbladen genoemde kolom % te bewerken lengte kan verwarring veroorzaken. De te beheren lengte wordt in de kolom weggezet als een percentage. Aanbevolen wordt om een kolom te beheren lengt/oppervlakte toe te voegen aan de kostprijsbladen. In deze kolom dient de te beheren

9 lengtemaat of oppervlakte opgenomen te worden. In de kolom % te bewerken lengte/oppervlakte komt dan het bewerkingspercentage te staan. Bijvoorbeeld bij het beheerpakket L a (Poel en klein historisch water <175m²) wordt maaien oever 36% gewijzigd in: jaarlijks maaien 36 meter met een percentage van 100%. De toevoeging van de extra kolom is ook nodig voor de kostprijsbladen waarin de onderdelen maaien perceelranden en onderhoud raster zijn opgenomen. Aanpassingen zijn door te voeren in alle kostprijsbladen. 3.3 Rasters In het rapport van Bureau ZET wordt opgemerkt dat rasters ten onrechte automatisch zijn opgenomen en beter als een toeslag of als een apart pakket kunnen worden toegevoegd. De deelnemers aan de evaluatie merken op dat dit onderwerp een lange geschiedenis kent. In het verleden was er namelijk een apart pakket voor rasters. Vanwege de hoge administratieve kosten voor het intekenen en de vele foutmeldingen bij controles, is toen besloten om rasters standaard toe te voegen aan de kostprijsbladen. Aangezien landschapselementen niet mogen worden beweid, is de aanname dat alle elementen die liggen in weilanden voorzien zijn van een beschermend raster. Vervolgens is bij het Planbureau voor de Leefomgeving de verhouding tussen akker- en graslanden uitgezocht (zie het tabblad Uitgangspunten in de kostprijsbladen, bijlage A). Het percentage weiland is gebruikt als maat voor de aanwezigheid van de rasters. De algemene mening van de deelnemers is dat de aannames op orde zijn. Het voorstel om een apart pakket of toeslag toe te kennen werd van de hand gewezen vanwege de hoge administratieve lasten voor zowel de beheerder als de uitvoerende en controlerende organisatie. De huidige verhouding tussen akker- en weilanden is door IKL opnieuw onderzocht bij het Centraal Bureau van Statistiek. Gevolg is dat voor ongeveer de helft van de beheerpakketten grotere en kleinere aanpassingen doorberekend dienen te worden in de kostprijsbladen. Het CBS maakt geen onderverdeling meer in de gehanteerde landschapsbeheertypen zoals genoemd in de kostprijsbladen. Momenteel is er een verdeling naar vooral landbouwgebieden zoals de diverse veehouderijgebieden, weidegronden, rivierengebied en Lösslandschap zie: Er is voor gekozen om de bestaande onderverdeling zoals beschreven in het kostprijsblad te handhaven. Door gebruik te maken van de informatie van is het mogelijk de landschapstypen en de landbouwgebieden op elkaar af te stemmen. In bijlage E is een nadere toelichting en uitwerking opgenomen. Aanbevolen wordt om de recente gegevens over te nemen. Het genoemde onderdeel jaarlijks onderhoud raster kan tot verwarring leiden. Bedoeld is extra aanvullend werk als gevolg van de jaarlijkse werkzaamheden aan het landschapselement. Het betreft onder meer het periodiek en tijdelijk verwijderen van de rasterdraden bij het beheer van het landschapselement en extra onderhoud aan het raster in verband met vallende en overhangende takken en bramen. Aanbevolen wordt om de kostprijsbepaling voor het onderdeel rasters te handhaven in de kostprijsbladen. De deelnemers ervaren bij de meeste beheertypen de uitgangspunten als gangbare praktijk Uitzondering is L (Griendje), hier dient het jaarlijks onderhoud voor het raster afgevoerd te worden. Er zijn namelijk geen beheerwerkzaamheden die beschadigingen aan het raster veroorzaken. Bovendien wordt aanbevolen grotere en kleinere wijzigingen bij het onderdeel rasters (frequentie en afstemming op beheer) door te voeren bij de Beheertypen L01.01 (Poel en klein historisch water), L01.02 (Houtwal en houtsingel), L01.04 (Bosje en bossingel), L01.05 (Knip- en scheerheg), L01.06 (Struweelheg) en L01.11 (Hakhoutbosje),

10 3.4 Bestrijding exoten Ongewenste houtsoorten (exoten) worden nog steeds bestreden - zoals is opgenomen in de kostprijsbladen door afzagen en insmeren met een toegestaan bestrijdingsmiddel. De beschreven frequentie (1 x in de 5 jaar), de bedekkingsgraad, (minder dan 5 procent) en de hoogte van de struiken( 1-2 meter) passen naar mening van de deelnemers nog in het huidige beheer. 3.5 Inboeten In de enquêtes en de workshop is dieper ingegaan of inboeten en de daarmee samengaande vergoeding in bosachtige elementen als bosjes en singels wel een zinvolle maatregel is. Door het inboeten niet op te nemen kunnen er gaten ontstaan die een hogere ecologische waarde geven aan het element. De algemene mening is dat de vergoeding van het inboeten gehandhaafd dient te blijven. De beheerder plant in het algemeen inheemse of autochtone, soorten terug als dat nodig is door het afsterven van struiken of als gevolg van het verwijderen van ongewenste soorten. Bovendien is het eenvoudiger om gericht open plekken te ontwikkelen via beheer. In de kostprijsbladen is gerekend met een gemiddelde inboet 10 planten per are per 25 jaar bij de bosachtige landschapstypen zoals bosjes en houtsingels. De deelnemers melden dat dit een aanvaardbare norm is. Als gemiddelde prijs is 0,72 per struik aangehouden ( prijspeil 2012, SBB). Deze post is verder niet benoemd in het tabblad Invoer Tarieven (bijlage A). In de diverse kostprijsbladen is de eenheidsprijs handmatig ingevoerd. Het advies is om de gemiddelde prijs op te nemen in het tabblad Invoer Tarieven en aan te passen naar het huidige tarief. In deze rapportage is op advies van Staatsbosbeheer een prijs aangehouden van 0,75 per stuk (indexering 0,72). De kostprijs dient geactualiseerd te worden door een onafhankelijke organisatie (Alterra). Bureau ZET merkt in haar rapportage op dat inboet ontbreekt voor het beheertype L01.09 (Hoogstamboomgaard). Eigenlijk ontbreekt een vergoeding voor inboet voor alle niet bosachtige beheertypen zoals knip- en scheerheggen, struweelheggen, lanen en knotbomen. Dit is op zich discutabel. Tijdens de workshopbijeenkomst is dit onderwerp besproken. Het voorstel van de stichting IKL om hiervoor standaard 2% op te nemen werd afgewezen. De extra kosten en inspanningen om dit onderdeel toe te voegen aan de standaardkostprijsbladen wegen niet op tegen de geringe extra vergoeding. Het advies is om de huidige werkwijze te handhaven. 3.6 Verwerking vrijkomend takhout De verwerking van het vrijkomend takhout is breed besproken in onder andere de workshop. Het blijkt dat oude en nieuwe methoden door elkaar worden gebruikt, de manier van verwerken is afhankelijk van de bereikbaarheid van de locatie en van de hoeveelheden vrijkomend hout (zowel in aantallen als in dikte). Als landschapselementen slecht bereikbaar zijn en de hoeveelheden vrijkomend hout laag is, wordt gebruik gemaakt van de traditionele manier van verwerken zoals verbranden of het hout op takhopen of -rillen leggen. In sommige delen van Nederland wordt geëxperimenteerd met nieuwere methoden, hierbij staat vooral verchippen van het hout in de belangstelling. De chips worden vervolgens gratis afgevoerd naar energiecentrales of verbrandingsovens. De meest gebruikte methode blijft echter versnipperen en afvoeren. Voorgesteld wordt om deze werkwijze aan te houden als berekening in de kostprijsbladen voor alle beheertypen waarbij hout vrijkomt.

11 3.7 Gebruikte normen Bij een paar beheerpakketten werd de opmerking gemaakt dat de berekende tijdsbesteding erg hoog aanvoelt. Bijvoorbeeld bij het beheerpakket Laan (L b) is de norm dat ruim 11 uur nodig is voor het snoeien en versnipperen van takhout voor 100 meter laan (25 bomen). Omgerekend is dit 45 minuten per boom. De berekeningen zijn afkomstig van de tijdnormen van IMAG (RAW-systematiek). Binnen de opdracht is het niet mogelijk om te controleren of de vaststelling van de normen correct zijn gedaan, dit wordt als een gegeven beschouwd. De meeste deelnemers merkten overigens op dat de gebruikte tijdnorm voor de laan correct is. 3.8 Materieel In diverse pakketten worden standaard hetzelfde materieel opgevoerd voor de vaststelling van de prijzen per uur. Dit is soms gedaan omdat er voor de gebruikte machines geen tijdstudies bekend zijn. Het gebruik van een wallenfrees is zo n voorbeeld, voor poelen is dit geen gebruikelijk in te zetten machine. Een ander voorbeeld zijn de knip- en struweelheggen, het in te zetten materieel is ondertussen verschoven van grotendeels via de motorheggenschaar naar mulchers, messenbalken en hydraulische knipscharen. Het advies is om tijdstudies/metingen uit te voeren voor de andere werkmethoden waar dit van toepassing is. Aanbevolen wordt om materieel aan te passen in de kostprijsbladen L01.01 (Poel en klein historisch water), L01.05 (Knip- en scheerheg) en L01.06 (Struweelheg), L Betalen per stuk of per hectare? Discussie is gevoerd over uitbetaling per stuk en de nu gebruikte methodiek, een gemiddeld bedrag per lengte of oppervlakte. Voorbeelden zijn de beheertypen Laan (L01.07), Hoogstamboomgaard (L01.09) en Bomenrij/solitaire boom (L01.13). Deelnemers van het forum en de enquêtes zijn voorstander om uit te betalen per stuk. In de workshop was de mening andersom, een voorkeur voor uitbetaling per lengte of oppervlakte. De argumentatie van de workshopdeelnemers is dat door het invoeren van stuks, onnodige hoge administratieve lasten ontstaan als gevolg van registratie, intekening en controles. Gezien de verwachting dat de administratieve kosten toenemen is het advies om inderdaad niet over te gaan naar een berekeningssysteem per stuk Te handhaven beheertypen Tijdens de workshop zijn alle landschapsbeheertypen die opengesteld zijn binnen natuurterreinen uitvoerig doorgesproken. Discussie ontstond over de alleen voor agrarisch natuurbeheer opengestelde landschapsbeheertypen L01.11 (Hakhoutbosje), L01.12 (Griendje), L01.13 (Bomenrijen en solitaire boom), L01.14 (Rietzoom en klein rietperceel), L01.15 (Natuurvriendelijke oever) en L (Wandelpad over boerenland). Aanbevolen wordt om, op het moment dat de nog lopende beschikkingen zijn uitgediend bij agrarisch natuurbeheer, deze landschapsbeheertypen uit de index te halen bij het onderdeel landschap 3.11 Algemene aanbevelingen Bureau ZET gaat ook kort in op het inzichtelijk maken hoe en op welke manier de uiteindelijke subsidie per beheertype tot stand is gekomen (hoofdstuk 4.7). Geadviseerd door bureau ZET is om de kostprijsbladen, en daardoor de opbouw en achtergronden, te delen via de openbare media. Hoewel dit onderwerp

12 geen onderdeel vormt van de opdracht adviseren we de aanbeveling van bureau ZET over te nemen. Door te zorgen voor transparantie kunnen toekomstige deelnemers aan de regeling zien hoe de berekeningen zijn samengesteld en hierop reageren, er ontstaat een voortdurende evaluatie. De berekeningen in de kostprijsbladen zijn samengesteld door of onderzoek of door ervaringscijfers van de grootste gebruiker. Aanbevolen wordt om over te gaan de vergoedingen vast te stellen via tijdstudie door een onafhankelijke partij. Hierdoor is er minder discussie over de juistheid van de cijfers. Bovendien, in combinatie met de aanbeveling om de kostprijsbladen te delen, kunnen de nieuwste ontwikkelingen op een gestandaarde methode bijgewerkt worden. In bijlage A (Kostprijsbladen) zijn de berekeningen die betrekking hebben op ervaringscijfers doormiddel van een kleurcode zichtbaar gemaakt. Aanbevolen wordt om tijdstudie-onderzoek uit te voeren voor de beheertypen L01.02 (Houtwal en houtsingel), L01.03 (Elzensingel), L01.05 (Knip- en scheerheg), L01.06 (Struweelhaag), L01.07 (Laan), L01.09 (Hoogstamboomgaard) en L01.14 (Rietzoom en klein rietperceel). De ziekte bacterievuur kan economische schade veroorzaken aan de export van bijvoorbeeld appels, peren, rozen en boomkwekers. Een andere voor de ziekte gevoelig waardplant is de voor landschap en natuur belangrijke soort meidoorn. In de zogenaamde bufferzones voor bacterievuur dienen aangetaste planten verwijderd te worden en is de aanplant van waardplanten niet toegestaan. Dit is nadelig voor de beheertypen L01.05 (Knip- en scheerheg) en L01.06 (Struweelheg). Deze elementen bestaan van oudsher uit meidoorn. Voor het beheerpakket L b (Knip- en scheerheg, eenmaal snoeien in de 2 of 3 jaar) is zelfs de voorwaarde dat dit element voor 50% dient te bestaan uit meidoorn. Het verplicht stellen van een hoog aandeel meidoorn kan op termijn ervoor zorgen dat dit element verdwijnt uit de gebieden die zijn aangewezen als bufferzone. Aanbevolen wordt om de soortensamenstelling te verruimen met landschappelijk geschikte soorten die niet gevoelig zijn voor de ziekte bacterievuur. De Vereniging voor bos- en natuureigenaren (VBNE) heeft in de laatste zogenaamde Beheerdersdag van 25 september 2015 een lezing verzorgd over de visuele boomcontrole (VTA). In de kostprijsbladen is de VTA doorberekend voor het beheertype L01.07 (Laan). Een van de meldingen van de VBNE was dat bij een gemiddeld risico een quick-scan eens in de 4 tot 6 jaar gebruikelijk is. Alterra meldt in haar onderzoek (Jong J.J. de & J.K van Raffe, Kostennormen SNL Wageningen, Alterra Wageningen UR (University & Research centre) dat de VTA mogelijk anders uitgevoerd kan worden. Alterra meldt vervolgens dat de subwerkgroep normkosten nog geen keuze heeft gemaakt door onduidelijkheden over de inhoud van de uit te voeren activiteiten. Geadviseerd wordt om de kostprijsbladen aan te passen zodra besluiten genomen zijn. Het beheertype L01.04 (Bossingel en bosje) staat onder druk. Bureau Zet maakt in haar rapportage melding dat handhaving van dit landschapstype discutabel is, vooral veroorzaakt door de relatief hoge vergoeding ten opzichte van de diverse natuurdoeltypen bos. Het verschil van de kosten wordt vooral veroorzaakt door het relatief hoge aandeel randen in vergelijking met bossen die groter zijn dan 1 ha. Hierdoor zijn er meer werkzaamheden nodig voor het wegzagen van overhangende takken en het onderhoud aan rasters. Een aparte status voor dit beheertype is echter discutabel. Het element bossingel is ook goed onder te brengen in het landschapstype L01.02 (Houtwal en singel) en het bosje kan ondergebracht worden bij het landschapstype L01.11 (Hakhoutbosje). Aanbevolen wordt om het Landschapstype L01.04 op te heffen en onder te brengen bij L01.02 en L

13 4. AANBEVELINGEN PER BEHEERPAKKET Hierna volgt een beschrijving per beheerpakket. In eerste instantie is een samenvatting opgenomen. Hierin zijn alle aanbevelingen verwerkt. Daarna volgt het gedeelte met een uitvoerige beschrijving per beheerpakket. Samenvatting. beheerpakket Onderdeel Originele beschrijving Aanbeveling Tabblad Invoer tarieven Toegevoegd: Bosplantsoen. Advies: stuksprijs laten actualiseren door Tabblad Uitgangspunten L a Poel en klein historisch water (< 175m²) Percentage beheerpakket dat gelegen is langs een grasland voorzien van een raster. Toelichting beheer Omschrijving werkzaamheden De poel wordt eenmaal per 10 jaar geschoond De bagger verspreiden met een wallenfrees Frequentie opschonen poel: 0.1 (1x10 jaar) Verspreiden bagger met wallenfrees met een frequentie van 0.1 (1x10 jaar) Tijdelijk opbreken raster.: Frequentie 0.1 (1x10 jaar) Bevestigen draad na : Frequentie 0.1 (1x 10 onafhankelijk onderzoek Percentage aanpassen bij: L , L , L a+b, L a+b, L , L a+b, L , L a+b+c De poel wordt eenmaal per 5 jaar geschoond De bagger afvoeren en verspreiden binnen 500 meter Frequentie opschonen poel: 0.2 (1x5 jaar) Afvoeren bagger met trekker en dumper. Frequentie 0.2 (1x5 jaar) Frequentie 0.2 (1x5 jaar) Frequentie 0.2 (1x 5 jaar)

14 L b Poel en klein historisch water (> 175m²) Toelichting beheer Omschrijving werkzaamheden jaar) De oever en het natte oppervlakte van de poel wordt eenmaal per 5 jaar gemaaid met een maaikorf. Het maaisel (4,5 ton per hectare) Baggeren met gesloten bak: % te bewerken opp.: 100% Verspreiden bagger met een wallenfrees: % te bewerken opp.: 100% Jaarlijks onderhoud raster: Frequentie: 0.1 en % te bewerken opp.: 36% Hoeveelheid, 4,5 ton is discutabel. Onderzoeken laten. % te bewerken opp.: 75% Afvoeren bagger met trekker en dumper: % te bewerken opp.: 75% Frequentie: 0.2 en % te bewerken opp.: 93%

15 L Houtwal en houtsingel L Hoge houtwal L Holle weg en graft Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine uren Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine uren Omschrijving werkzaamheden Opruimen en verwerken snoeihout via verbranden. Inboet.: de formule is handmatig ingevoerd met als stuksprijs 0,72 Tijdelijk opbreken raster.: % te bewerken opp.: 60% Jaarlijks onderhoud raster: % te bewerken opp.: 60% Verbranden snoeihout 75 st/are: RAW-code en Aankoop bosplantsoen 0,72/stuk Inboet.: de formule is handmatig ingevoerd met als stuksprijs 0,72 Aankoop bosplantsoen 0,72/stuk Herprofileren greppel aan voet houtwal. Norm ontleend aan : groot bestek Inboet.: de formule is handmatig ingevoerd met als stuksprijs 0,72 Opruimen en verwerken snoeihout door trekker en versnipperaar. formule aanpassen naar systematiek overige cellen. Stuksprijs laten vaststellen door onafhankelijk onderzoek. % te bewerken opp.: 78% % te bewerken opp.: 39% Versnipperen takhout diameter 10 cm: RAWcode dl stuksprijs door onafhankelijk onderzoek laten vaststellen. formule aanpassen naar systematiek overige cellen. Stuksprijs laten vaststellen door onafhankelijk onderzoek. stuksprijs door onafhankelijk onderzoek laten vaststellen. Normering vaststellen door tijdstudie onderzoek formule aanpassen naar systematiek overige cellen. Stuksprijs laten vaststellen door

16 Toelichting arbeidsen machine uren Jaarlijks onderhoud raster: % te bewerken opp.: 52% Aankoop bosplantsoen 0,72/stuk onafhankelijk onderzoek. % te bewerken opp.: 26% stuksprijs door onafhankelijk onderzoek laten vaststellen.

17 L c Elzensingel bedekking > 75% L a Elzensingel bedekking >50-75% L b Elzensingel bedekking 30-50% L01.04 Beheertype Bossingel en bosje L Bossingel en bosje Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine uren Toelichting berekening Toelichting berekening Omschrijving werkzaamheden Eindkap, vellen, snoeien en korten stamhout : Normbedrag per 100 m Inboet.: de formule is handmatig ingevoerd met als stuksprijs 0,72 Aankoop bosplantsoen 0,72/stuk Herprofileren greppel. Norm ontleend aan bestek. Voor elzensingels met een bedekking van 50-75% (gemiddeld 62,5%) is de kostprijs 45% Voor elzensingels met een bedekking van 50-75% (gemiddeld 62,5%) is de kostprijs 71% Vellen, snoeien en korten stamhout..: % te bewerken opp.: 100% Inboet.: de formule is handmatig ingevoerd met als stuksprijs 0,72 Jaarlijks onderhoud Formule naar cel handgereedschap herstellen formule aanpassen naar systematiek overige cellen. Stuksprijs laten vaststellen door onafhankelijk onderzoek. stuksprijs door onafhankelijk onderzoek laten vaststellen. Normering vaststellen door tijdstudie onderzoek Aanpassen naar:..is de kostprijs 71% Aanpassen naar:..is de kostprijs 45% Het beheertype laten vervallen. Bossingel onderbrengen bij L01.02 en bosje bij L0.11 % te bewerken opp.: 20% formule aanpassen naar systematiek overige cellen. Stuksprijs laten vaststellen door onafhankelijk onderzoek. % te bewerken opp.:

18 Toelichting arbeidsen machine uren raster: % te bewerken opp.: 78% Aankoop bosplantsoen 0,72/stuk 50% stuksprijs door onafhankelijk onderzoek laten vaststellen.

19 L a Knip- en scheerheg jaarlijkse cyclus L b Knip en scheerheg 2-3 jaarlijkse cyclus Toelichting beheer Toelichting berekening Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine uren Omschrijving werkzaamheden Op basis van praktijkervaring in Zuid- Limburg : 60% en 40% Op basis van jarenlange ervaring : norm met 50% verhoogd Knippen heg met motorheggenschaar: % te bewerken lengte: 60% Trekker met maaibalk: % te bewerken lengte: 40% Maaien voet heg: % te bewerken lengte: 100% Jaarlijks onderhoud raster: % te bewerken lengte: 40% Knippen haag met motorheggenschaar: Norm met 200% verhoogd.. Knippen heg met trekker en maaibalk: Norm verhoogd met 50%.. Scheren met trekker en klepelmaaier Trekker met maaibalk: % te bewerken lengte: 75% en 25% Verhoging laten vervallen % te bewerken lengte: 25% Knippen met trekker en mulcher of messenbalk: % te bewerken lengte: 75%. + Norm laten onderzoeken % te bewerken lengte: 25% % te bewerken lengte: 52% + Normering laten onderzoeken Toevoegen Afvoeren en storten snoeisel. Normering laten onderzoeken. Normering laten onderzoeken Knippen met mulcher of messenbalk. Norm laten onderzoeken Toevoegen; Afvoeren en storten snoeisel. Normering laten onderzoeken. Scheren met trekker en messenbalk Knippen met trekker en mulcher of messenbalk:

20 Toelichting arbeidsen machine uren 40% % te bewerken lengte: 75%. + Norm laten onderzoeken Opruimen en nabewerken heg: Normbedrag per 100 m. extra onderhoud raster: % te bewerken lengte: 90% Scheren haag met klepelmaaier. Praktijkervaring Maasheggengebied Noord-Brabant Formule naar cel handgereedschap herstellen.. te bewerken lengte: 87% Toevoegen; Afvoeren en storten snoeisel. Inzet materiaal en normering laten onderzoeken. Toevoegen; Afvoeren en storten snoeisel. Normering laten onderzoeken. L a Struweelhaag cyclus 5-7 jaar L b Struweelhaag cyclus > 12 jaar Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine uren Omschrijving werkzaamheden afzetten struweelhaag en takhout afvoeren: Arbeid per 100 meter : uur Jaarlijks onderhoud raster: % te bewerken lengte: 90% knippen haag met wielkraan en knipschaar en afvoeren takhout: Praktijkervaring Maasheggengebied afzetten struweelhaag en takhout afvoeren: Arbeid per 100 meter : 2.63 uur Opvallend groot verschil met pakket b. Nader onderzoek geadviseerd. te bewerken lengte: 87% + Normering laten onderzoeken Normering laten onderzoeken Opvallend groot verschil met pakket b. Nader onderzoek geadviseerd.

21 L b Laan stamdiameter cm L c Laan stamdiameter > 60 cm L a Knotboom stamdiameter < 20 cm Toelichting arbeidsen machine uren Toelichting arbeidsen machine uren Toelichting arbeidsen machine uren Toelichting beheer Omschrijving werkzaamheden afzetten struweelhaag en takhout afvoeren: % te bewerken lengte: 1001% maaien perceelsrand overhangende bramen en distels..: Normbedrag per 100 m.. Jaarlijks onderhoud raster: % te bewerken lengte: 90% knippen haag met wielkraan en knipschaar en afvoeren takhout. Praktijkervaring Maasheggengebied VTA-controle VTA-controle De bomen worden gemiddeld eenmaal per 5 jaar geknot. diameter stam < 20 cm : Afvoeren en verwerken vrijkomend snoeihout: 0.18uur diameter stam < 20 cm Knotten : Frequentie per jaar: 0.2 onderhoud raster na snoeibeurt: Frequentie per jaar: 0.2 Toegevoegd: opruimen en verwerken snoeihout (versnipperen) Aanpassen naar 100% Formule naar cel handgereedschap herstellen % te bewerken lengte: 87% Normering laten onderzoeken Normering aanpassen als bestaand onderzoek Alterra is afgerond Normering aanpassen als bestaand onderzoek Alterra is afgerond gemiddeld eenmaal per 4 jaar geknot... 0 uur (wordt versnipperen) Frequentie per jaar: 0.25 Frequentie per jaar: 0.25

22

23 L b Knotboom stamdiameter 20 cm 60 cm L c Knotboom stamdiameter > 60 cm L Hoogstamboomgaard Omschrijving werkzaamheden Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine-uren Beheervoorschriften Omschrijving werkzaamheden diameter stam cm : Afvoeren en verwerken vrijkomend snoeihout: 0.53 uur diameter stam 20 cm 60 cm. Knotten : Frequentie per jaar: 0.2 onderhoud raster na snoeibeurt: Frequentie per jaar: 0.2 diameter stam > 60 cm : Afvoeren en verwerken vrijkomend snoeihout: 0.70 uur diameter stam > 60 cm. Knotten : Frequentie per jaar: 0.2 onderhoud raster na snoeibeurt: Frequentie per jaar: 0.2 Appel en peer 1 x in de 2 jaar snoeien Onderhoud boomkorven: Frequentie per jaar: 1 Onderhoud boomkorven: % te bewerken opp.: 25% Extra onderhoud boomkorf.. 0 uur (wordt versnipperen) Frequentie per jaar 0.25 Frequentie per jaar: uur (wordt versnipperen) Frequentie per jaar 0.25 Frequentie per jaar 0.25 Toegevoegd Knotten boom. Tijdnorm RBON Versnipperen takhout diameter 10 cm. RAWcode dl Wijzigen in: Alle soorten 1 x in de 2 jaar snoeien (uitgezonderd walnoot). Frequentie per jaar: 0.5 % te bewerken opp.: 10%. + Normering laten onderzoeken Normering laten onderzoeken Toelichting arbeidsen machine-uren L Toelichting beheer De struweelzone wordt per 5 jaar afgezet.

24 Struweelrand Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine-uren gemiddeld eenmaal per 10 jaar afgezet. vellen, snoeien en verbranden/versnippere n takhout : Frequentie per jaar: 0.1 opruimen/versnipperen takhout. Arbeid per are..: 2.86 uur (door verbranden) Verbranden takhout stammen per are takhout diameter 5 cm RAW-code ef Frequentie per jaar: 0.2 Arbeid per are 1.31 uur (versnipperen) Versnipperen takhout diameter 5 cm. RAWcode dk

25 L a Hakhoutbosje met dominantie van langzaamgroeiende soorten L b Hakhoutbosje met dominantie van snelgroeiende soorten Toelichting berekening Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine-uren Omschrijving werkzaamheden Als uitgangspunt is genomen dat de kosten voor het afvoer van het hout en de snippers worden vergoed door de opbrengsten van het hout. Takhout op rillen leggen. Inboet.: de formule is handmatig ingevoerd met als stuksprijs 0,72 Extra onderhoud raster: Frequentie per jaar: 1 Extra onderhoud raster: % te bewerken opp.: 60% takhout handmatig op rillen leggen Aankoop bosplantsoen 0,72/stuk Takhout op rillen leggen. Inboet.: de formule is handmatig ingevoerd met als stuksprijs 0,72 Extra onderhoud raster: Frequentie per jaar: 1 Onderdeel laten vervallen. Het vrijkomend hout wordt versnipperd en afgevoerd. Opruimen door versnipperen. formule aanpassen naar systematiek overige cellen. Stuksprijs laten vaststellen door onafhankelijk onderzoek. Frequentie per jaar: 0,066 % te bewerken opp.: 78% Wijzigen in: versnipperen takhout diameter 10 cm. RAWcode dl stuksprijs door onafhankelijk onderzoek laten vaststellen. Opruimen door te versnipperen. Inboet.: formule aanpassen naar systematiek overige cellen. Stuksprijs laten vaststellen door onafhankelijk onderzoek. Frequentie per jaar: 0,1

26 L Griendje L a+b+c Bomenrijen Toelichting arbeidsen machine-uren Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine-uren Omschrijving werkzaamheden Extra onderhoud raster: % te bewerken opp.: 90% takhout handmatig op rillen leggen Aankoop bosplantsoen 0,72/stuk Jaarlijks onderhoud raster. Extra onderhoud raster onderhoud raster na snoeibeurt: Frequentie: 60% % te bewerken opp.: 86% Wijzigen in: versnipperen takhout diameter 10 cm. RAWcode dl stuksprijs door onafhankelijk onderzoek laten vaststellen. Vervalt Vervalt Frequentie: 78%

27 L Rietzoom en klein rietperceel L Natuurvriendelijke oever L Wandelpad over boerenland Omschrijving werkzaamheden Toelichting arbeidsen machine-uren Toelichting beheer Omschrijving werkzaamheden Maaien oever. Arbeid per 100 m : Tijdnorm: 25 Opruimen maaisel. Arbeid per 100 m Maaien oever en slootbodem : RAWcode bw Maaien oever en slootbodem : Norm verhoogd met 50% in verband met rietbegroeiing Het wandelpad heeft een gemiddelde breedte van 3 meter en wordt gemiddeld tweemaal per jaar gemaaid. Maaien wandelpad. Frequentie per jaar: 2 De kostenberekening van dit beheertype geheel opnieuw vaststellen door onafhankelijk onderzoek. Tijdnorm aangepast naar 35 Door aanpassing onderdeel maaien oever veranderd deze berekening automatisch mee RAW-code wijzigen in ad Zin van ophoging 50% afvoeren. Het is niet van toepassing en ook niet doorberekend. Wijzigen in: gemiddeld driemaal per jaar gemaaid Frequentie per jaar: 3 In de volgende bladzijden zijn de bevindingen en aanbevelingen per beheerpakket opgenomen. In het eerste deel van de tabel is het in groen gearceerde deel een samenvatting gemaakt van de huidige voorwaarden voor het beheer (2014) zoals deze te vinden zijn op In het tweede deel is een samenvatting gemaakt van hoe de kostprijzen zijn samengesteld, onder het kopje Samenvatting standaardkostprijsbladen (lichtblauwe gearceerd)

28 L a poel en klein historisch water: <175m². Huidige Minimaal de helft van de natte oppervlakte bestaat in de lente uit open water voorwaarden beheer Periodiek schonen Bij vee: minstens de helft van de poel voorzien van een raster Maaisel en bagger niet verwerken in de poel Uitvoering: 1 september-15 oktober Samenvatting standaardkostprijsbladen Gemiddelde oppervlakte kleine poel: 100m² Gemiddelde oeverlengte: 36 meter Frequentie Omschrijving werkzaamheden Ingezette machines Resultaten evaluatie Jaarlijks 1x in de 10 jaar Maaien oever en natte oppervlakte Opruimen en afvoeren maaisel (4,5 ton/ha) Jaarlijks onderhoud raster Eenmaal in de 10 jaar schonen Verspreiden bagger Wielkraan met maaikorf Trekker en dumper Handgereedschap + trekker en kar Wielkraan met gesloten bak Trekker met wallenfrees Aanpassen (1) Aanpassen (2) Tot slot, in het laatste gedeelte, in een blauw lettertype, zijn de reacties van de deelnemers en de uiteindelijke aanbevelingen benoemd. Waar nodig zijn aanvullende opmerkingen beschreven door IKL als het onderzoek van de kostprijsbladen hiervoor aanleiding gaven.

29 Opbreken raster en oprollen draad Bevestigen draad na opschonen Handgereedschap Handgereedschap Reacties deelnemers forum, workshop en enquêtes: 1. De deelnemers melden een frequentie voor onderhoud tussen de 5 en 6 jaar. Alterra bevestigd het beeld dat poelen gemiddeld 1 keer in de 5 jaar worden geschoond (Jong J.J. de & J.K van Raffe, Kostennormen SNL Wageningen, Alterra Wageningen UR (University & Research centre). Aanbevolen wordt om de vergoeding voor de frequentie van het onderhoud te verhogen naar eens in de 5 jaar. 2. Het overgrote deel van de deelnemers meldt dat de bagger en afgestorven plantenresten niet meer verspreid worden rondom de poel met een wallenfrees. Gebruikelijk is om de natte massa te laten inklinken en daarna af te voeren met een trekker met kar. De massa wordt als meststof verspreid binnen het perceel of in de directe omgeving. Aanbevolen wordt om het kostprijsblad hierop aan te passen. Overige opmerkingen: De gemiddelde oppervlakte van een kleine poel (100m²) wordt als een goed gemiddelde ervaren. Kleine poelen worden doorgaans in één keer geheel geschoond (100%).

30 L b poel en klein historisch water: >175m². Huidige Minimaal de helft van de natte oppervlakte bestaat in de lente uit open water voorwaarden beheer Periodiek schonen Bij vee: minstens de helft van de poel voorzien van een raster Maaisel en bagger niet verwerken in de poel Uitvoering: 1 september-15 oktober Samenvatting standaardkostprijsbladen Gemiddelde oppervlakte grote poel: 700m² Gemiddelde oeverlengte: 93 meter Frequentie Omschrijving werkzaamheden Ingezette machines Resultaten evaluatie Jaarlijks Onderhoud raster Handgereedschap + trekker en Aanpassen (1) 1 x in de 5 jaar Maaien oever en natte oppervlakte Opruimen en afvoeren maaisel (4,5 ton/ha) (Aanpassen 4) Opbreken raster en oprollen draad Bevestigen draad (ook na schonen) 1x in de 10 jaar Eenmaal in de 10 jaar schonen Verspreiden bagger kar Wielkraan met maaikorf Trekker en dumper Handgereedschap Handgereedschap Wielkraan met gesloten bak Trekker met wallenfrees Reacties deelnemers forum, workshop en enquêtes: 1. In het kostprijsblad staat in de kolom te bewerken lengte/oppervlakte 36%, dit is onjuist. Wijzigen naar 93% (de gemiddelde oeverlengte). Bovendien is in de kolom Frequentie per jaar opgevoerd dat het onderhoud elk jaar plaatsvind (1,000). Met het jaarlijks onderhoud is bedoeld de extra inspanningen aan het raster als gevolg van beheerwerkzaamheden. Voor dit element zijn dat de maaiwerkzaamheden aan de oever die elke 5 jaar plaatsvinden. Aanbevolen wordt om de frequentie voor het raster te wijzigen naar het ritme van het maaien (0,200). 2. De deelnemers melden dat grote poelen doorgaans voor maximaal 75 procent worden geschoond. De reden hiervoor is het behoud van de aanwezige ecologische waarden voor de poel. Het kostprijsblad dient hierop aangepast te worden. 3. Het overgrote deel van de deelnemers meldt dat de bagger en afgestorven plantenresten niet meer verspreid worden rondom de poel met een wallenfrees. Gebruikelijk is om de natte massa te laten inklinken en daarna af te voeren met een trekker met kar. De massa wordt als meststof verspreid binnen het perceel of in de directe omgeving. Aanpassing van het kostprijsblad wordt aanbevolen. 4. De te maaien hoeveelheid, 4,5 ton per hectare eenmaal in de 5 jaar, is discutabel. Het is dezelfde hoeveelheid als bij jaarlijks maaien. Dit is nagevraagd bij het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van het Brabants Landschap (C. Braat mede samensteller kostprijsbladen). Vanwege het ontbreken van voldoende gegevens is dezelfde hoeveelheid aangehouden als bij beheerpakket L a (poel < 175m²). Het is aannemelijk dat de hoeveelheid hoger ligt. Normen of ervaringscijfers zijn hiervoor echter niet terug te vinden. Aanbevolen wordt om de te maaien hoeveelheid vast te stellen via onafhankelijk onderzoek. Overige opmerkingen: De gemiddelde oppervlakte (700m²) wordt als een goed gemiddelde ervaren. Aanpassen (2) Aanpassen (3)

31 In cel D36 van het kostprijsblad staat een verkeerde verwijzing voor de berekening. Dit dient hersteld te worden naar cel B22 (Prijs per uur voor handgereedschap).

32 L houtwal en singel. Huidige Minimaal voor 75 % hakhoutbeheer uitvoeren voorwaarden beheer Frequentie: 1 x 6-15 jaar afzetten Snoeihout mag op stapels of rillen verwerkt worden binnen het element Beweiding is niet toegestaan Uitvoering: 1 oktober 15 maart Samenvatting standaardkostprijsbladen Gemiddeld: 5m breed en 40m randlengte per are Frequentie Omschrijving werkzaamheden Ingezette machines Resultaten evaluatie Jaarlijks Onderhoud raster 50% van de perceelrand en overhangende bramen en distels maaien Handgereedschap + trekker met kar Bosmaaier Aanpassen (1) 1 x in de 5 jaar Bestrijden exoten Handgereedschap 1 x in de 10 jaar Vellen, uitsnoeien, korten en uitdragen Motorzaag Opruimen snoeihout (verbranden) Handgereedschap Aanpassen (2) Opbreken raster en oprollen draad en bevestigen draad Handgereedschap in 25 jaar Inboeten, 10 stuks per are Handgereedschap Aanpassen (3) Reacties deelnemers forum, workshop en enquêtes: 1. In de kolom % te bewerken opp. is voor jaarlijks onderhoud de volle lengte opgenomen. Het jaarlijks onderhoud is echter in relatie met de post wegmaaien perceelrand en overhangende bramen en distels. Jaarlijks wordt 50% van de rand gemaaid, het te herstellen raster is dan ook 50% van de totale lengte. Aanbevolen wordt het kostprijsblad hierop aan te passen. 2. Afhankelijk van de bereikbaarheid van de houtwal wordt vrijkomend snoeihout inderdaad nog op plekken verbrand of op rillen en hopen gezet. In sommige regio s wordt ook geëxperimenteerd met het verchippen van hout, de chips worden daarna afgevoerd naar verbrandingsinstallaties. De meest gebruikelijke manier van werken is echter het versnipperen van het hout en daarna afvoeren. Dit onderdeel dient daarom gewijzigd te worden in het standaardkostprijsblad als versnipperen en afvoeren. 3. De frequentie en aantallen van het inboeten worden door de deelnemers als gebruikelijk ervaren. In de kostprijsbladen wordt echter uitgegaan van een stuksprijs van 0,72 per stuk, dit is nog de prijs uit Het kostprijsblad dient hierop nog geactualiseerd te worden via een onafhankelijke organisatie (Alterra). Bovendien is het advies om de formule van de cel voor inboeten aan te passen naar de systematiek van de overige formules. Overige opmerkingen: In de workshop is gemeld dat het verwijderen van overhangende takken niet is opgenomen. Hierover is navraag is gedaan bij het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van het Brabants Landschap. De standaardkostprijzen zijn gebaseerd op een onderhoudsritme van eenmaal in de 10 jaar afzetten Deze frequentie is voldoende om overlast door overhangende takken te voorkomen. Het advies is daarom dan ook om dit onderdeel niet toe te voegen aan dit kostprijsblad.

33 L hoge houtwal. Huidige Minimaal voor 75 % hakhoutbeheer uitvoeren voorwaarden Frequentie: 1 x jaar afzetten beheer Snoeihout mag op stapels of rillen verwerkt worden binnen het element Beweiding is niet toegestaan Uitvoering: 1 oktober 15 maart Samenvatting standaardkostprijsbladen Gemiddeld: 5m breed en 40m randlengte per are Frequentie Omschrijving werkzaamheden Ingezette machines Resultaten evaluatie Jaarlijks Onderhoud raster 100% van de perceelrand en overhangende bramen en distels maaien Handgereedschap + trekker met kar Bosmaaier 1 x in de 5 jaar Bestrijden exoten Handgereedschap 1 x in de 7 jaar Afzetten overhangende takken Opruimen en verwerken snoeihout Motorzaag Handgereedschap 1 x in de 14 jaar Vellen (vellen, uitsnoeien en uitdragen) Opruimen en verwerken takhout Motorzaag Handgereedschap 1 x in de 25 jaar Afzetten (eindkap: vellen en uitsnoeien)) Opruimen snoeihout Herprofilering greppel aan beide zijden van het element grond verspreiden Opbreken raster en oprollen draad en bevestigen draad Motorzaag+ handgereedschap + trekker + versnipperraar Wielkraan + trekker + wallenfrees Handgereedschap in 25 jaar Inboeten, 10 stuks per are Handgereedschap Aanpassen (1) Reacties deelnemers forum, workshop en enquêtes: 1. De frequentie en aantallen van het inboeten worden door de deelnemers als gebruikelijk ervaren. In de kostprijsbladen wordt echter uitgegaan van een stuksprijs van 0,72 per stuk, dit is nog de prijs uit Het kostprijsblad dient hierop nog geactualiseerd te worden door een onafhankelijke organisatie (Alterra). Bovendien is het advies om de formule in de cel voor inboeten aan te passen naar de systematiek van de overige formules. Overige opmerkingen: De rekenmethode en de uitgangspunten, onder andere het materieel, de frequentie, af te zetten stammen en de fasering, is nog steeds gangbaar. Anders als voor andere pakketten beschreven, is de inzet van een wallenfrees gebruikelijk voor de herprofilering van de greppel bij de hoge houtwal.

34 L holle weg en graft. Huidige Minimaal voor 75 % hakhoutbeheer uitvoeren voorwaarden beheer Frequentie: 1 x 15 jaar afzetten Snoeihout mag op stapels of rillen verwerkt worden binnen het element Beweiding is niet toegestaan Uitvoering: 1 oktober 15 maart Samenvatting standaardkostprijsbladen Gemiddeld: 5m breed en 40m randlengte per are Frequentie Omschrijving werkzaamheden Ingezette machines Resultaten evaluatie Jaarlijks Onderhoud raster 50% van de perceelrand en overhangende bramen en distels maaien Handgereedschap + trekker met kar Bosmaaier Aanpassen (1) 1 x in de 5 jaar Bestrijden exoten Handgereedschap 1 x in de 8 jaar Afzetten (eindkap: vellen, uitsnoeien, korten en uitdragen) Opruimen snoeihout Opbreken raster en oprollen draad en bevestigen draad Motorzaag+ handgereedschap + trekker + versnipperraar Handgereedschap in 25 jaar Inboeten, 10 stuks per are Handgereedschap Aanpassen (2) Reacties deelnemers forum, workshop en enquêtes: 1. In de kolom % te bewerken opp. is voor jaarlijks onderhoud de volle lengte opgenomen. Het jaarlijks onderhoud is echter in relatie met de post wegmaaien perceelrand en overhangende bramen en distels. Jaarlijks gemaaid wordt 50% van de rand, het te herstellen raster is dan ook 50% van de totale lengte en dient aangepast te worden in het kostprijsblad. 2. De frequentie en aantallen van het inboeten worden door de deelnemers als gebruikelijk ervaren. In de kostprijsbladen wordt echter uitgegaan van een stuksprijs van 0,72 per stuk, dit is nog de prijs uit Het kostprijsblad dient hierop nog geactualiseerd te worden via een onafhankelijke organisatie (Alterra). Bovendien is het advies om de formule in de cel voor inboeten aan te passen naar de systematiek van de overige formules. Overige opmerkingen: Dit element komt nagenoeg alleen in Limburg voor. Volgens de stichting IKL zijn alle andere uitgangspunten op orde.