Het Enneagram als procesmodel

Transcriptie

1 WILLEM JAN VAN DE WETERING Het Enneagram als procesmodel Realisatie van je doel, dienst of product Ieder proces, of het nu om een persoonlijk, bedrijfs- of productieproces gaat, is aan de hand van het Enneagram beter te begrijpen. Het Enneagram als procesmodel laat zien dat er in ieder proces twee stappen zijn waarbij er invloed van buitenaf is waar we geen grip op hebben. Daardoor lopen de meeste processen anders dan je gepland had. Door het procesmodel te gebruiken, krijg je inzicht in het verloop van het proces en kun je de invloeden van buitenaf gaan gebruiken in plaats van trachten ze te voorkomen of achteraf te repareren. Het Enneagram is veel meer dan een karaktertypologie. Het procesmodel laat zien waar jij op dit moment staat in het leven en welke stappen je moet nemen om verder te komen. Het procesmodel kent een ravijn. Maar weinig mensen nemen de grote stap over het ravijn. Daardoor vindt er geen werkelijke vooruitgang in het proces plaats, maar begint ieder proces steeds weer opnieuw voordat het werkelijk is afgerond. Durf je de stap over het ravijn aan, dan vindt de daadwerkelijke verandering plaats. Het Enneagram als procesmodel geeft inzicht in wat er om je heen gebeurt dat van invloed is op jouw proces. Het geeft tevens inzicht in werkprocessen. Het kan worden gebruikt bij arbeidstrajecten, teambuilding, productieprocessen en persoonlijke ontwikkeling. Willem Jan van de Wetering is Enneagramcoach en auteur van een aantal boeken op dit gebied. In zijn trainingen maakt hij gebruik van het procesmodel en het blijkt één van de krachtigste instrumenten te zijn om tot verandering te komen. Het procesmodel is direct toe te passen in je leven en je werk. WILLEM JAN VAN DE WETERING Het Enneagram als procesmodel WILLEM JAN VAN DE WETERING Het Enneagram als procesmodel Realisatie van je doel

2 1. Het leven is een proces Het Enneagram is voornamelijk bekend als persoonlijkheidstypologie. Het is echter ook een procesmodel, waarbij ieder proces tot negen stappen, of een veelvoud daarvan, is terug te brengen. Het leven is een proces. En we denken dat we op dat proces invloed kunnen uitoefenen. Maar is dat nu wel zo? Als je het Enneagram langs een proces legt, blijkt dat ieder proces zich volgens bepaalde patronen ontwikkelt en waar we maar weinig invloed op hebben. Zo heeft mijn leven zich vele jaren voortbewogen volgens vaste patronen, en voor mij waren die patronen totaal onvoorspelbaar. Telkens als ik iets vooraf gepland had, bleek dat het leven een andere loop nam en kwam ik ergens anders terecht. Het eerste besef daarvan ontstond toen ik op school keuzes moest maken. Men wil al heel snel weten welke kant je op wilt: alfa of bèta. Ik koos niet voor de wiskundekant, want er was mij verteld dat ik daar geen aanleg voor had. Ik wilde niet eens verder leren, want ik vond de school ontzettend saai en vervelend. Zo kwam ik op mijn veertiende, na een aantal jaren HBS, op de Middelbare tuinbouwschool in Aalsmeer, want ik wilde met planten werken. Na een aantal jaren had ik dan het felbegeerde diploma, om erachter te komen dat een tuinderij in Aalsmeer van vader op zoon overgaat en je er als buitenstaander gewoon niet tussen komt. Het proces veranderde en ik werd boekverkoper, want mijn andere grote liefde was boeken. Vanuit de boekhandel in Hilversum kwam ik in contact met veel radio- en tv-mensen en ik rolde de journalistiek in. Niet veel later was ik omroepverslaggever voor diverse kranten. Door die contacten kwam ik bij de radio terecht en daardoor in het jeugdwerk. Door het jeugdwerk kwam ik weer in contact met popgroepen en binnen korte tijd was ik manager van popartiesten. Dit hele verhaal speelde zich af binnen vier jaar na het behalen van dat diploma waarbij ik nog het idee had een echte tuinder te worden. Allemaal niet gepland. Het was allemaal door zogenaamde toevalligheden totstandgekomen en door invloeden van buitenaf. Vanuit het managerschap ontstond het idee om een popweekblad te beginnen. En zo ontstond de Hitkrant, want er bleken mensen te zijn die geld in mijn plan wilden steken. De Hitkrant werd een succes, en zo werd ik gevraagd om een platenmaatschappij te leiden. Nog nooit had ik over die mogelijkheid nagedacht. Maar het klonk aanlokkelijk, want hoelang kun je redacteur van een popblad blijven? Ik deed het en kreeg te maken met artiesten die ik nu eens niet hoefde te interviewen, maar moest begeleiden naar grote roem. Ook dat was weer ontzettend leuk, en een heel apart proces. Maar net toen ik me af begon te vragen hoeveel artiesten je in je leven kunt ontdekken en echt groot kunt maken, deed de kans zich voor om een boekenuitgeverij te beginnen. Die kans greep ik. En weer kwam er een nieuw proces op gang. De uitgeverij ging na een aantal jaren door ruzie tussen de aandeelhouders ten onder. Ik kreeg een baan bij een andere uitgeverij. Dat liep net heel lekker, toen ik binnen dat bedrijf opeens gevraagd werd om manager van Radio Noordzee te worden. Iets waar ik nooit over had nagedacht, laat staan geambieerd had. En zo werd ik manager van een radiostation, zonder dat ik daar zelf in eerste instantie invloed op had uitgeoefend. Het gebeurde weer door invloeden van buitenaf. Maar deze functie bleek niet mijn grote liefde. Toen ben ik zelf het radioprogramma met Jomanda gaan presenteren en heb daar enorm veel plezier aan beleefd. Ik besloot als manager op te stappen en samen met 10 11

3 mijn partner, Christien Broekhoven, mijn eigen uitgeverij te beginnen: Andromeda. Dat was een langgekoesterde droom, die ik tot werkelijkheid heb zien komen en waarvan ik nu nog iedere dag geniet. Door het zoeken naar nieuwe ontwikkelingen op psychologisch gebied, stuitte ik op het Enneagram. Met Jorrit Jorritsma schreef ik twee boeken, en hij vroeg of ik hem wilde assisteren bij de workshops. Dat vond ik zo leuk, dat ik daar zelf mee begon toen Jorrit een andere kant met zijn workshops op wilde. Ik schreef zelf een boek over het Enneagram en het bleek een succes. De mensen die mijn workshops volgden, waren heel enthousiast; dus ben ik er mee doorgegaan. En nu ben ik bekender als Enneagramcoach, dan als uitgever. Iets wat ik totaal niet gepland had. Er is weer een proces op gang gekomen. Ziehier, mijn roemruchte carrière in vogelvlucht. De meeste keuzes heb ik niet bewust gedaan, maar de kansen zijn me overkomen. Ik hoefde ze alleen maar te grijpen. Ook blijkt dat als je echt iets wilt, je het voor elkaar krijgt als je de kansen afdwingt, en als ze zich voordoen durft te pakken. Je gaat wel eens onderuit, maar dat geeft niets; het komt altijd goed. Het is een proces dat een begin en een einde krijgt. Het negatieve kun je omzetten in het positieve door de kansen te pakken die zich altijd voordoen. Lekker gesproken, zei laatst een mevrouw op de eerste rij tijdens een lezing, maar ik zit in de bijstand, heb twee kinderen te eten te geven, en ik krijg geen enkele kans. Daar sta je dan met je mooie succesverhaal. Toch heb ik ook tegen haar hetzelfde volgehouden: het leven is een aaneenschakeling van processen, en je moet erachter zien te komen, waar welk proces begint en waar het overgaat in een nieuw proces. En daar moet je ingrijpen en je kansen laten keren. Dat kan. Voor iedereen. Ook voor jou. De ontdekking van het Enneagram als een procesmodel heeft mij veel duidelijkheid verschaft over mijn leven. Ik dacht dat ik de keuzes zelf had gemaakt, maar het blijkt dat ik de kansen die zich toen voordeden, gegrepen heb. Zodoende is er een nieuw proces op gang gekomen, waarop mijn invloed weer van onbetekenend belang is geweest. Het procesmodel geeft je inzicht in je kansen en zorgt ervoor dat je zelf grip krijgt op je eigen leven. Het maakt voor jou heel duidelijk waar de invloeden van buitenaf gaan komen, en vooral daardoor kun je je leven in eigen hand gaan nemen. WAT DOE JE MET HET PROCESMODEL? Het procesmodel is een ingenieus systeem waarmee ieder proces duidelijk in beeld kan worden gebracht. Het Enneagram als procesmodel is het oudste Enneagrammodel. Aangezien ieder proces ermee in kaart is te brengen, is er in de oudheid ook een kosmopolitisch model. Er is zelfs een procesmodel gemaakt van het Onze Vader, van de uitvindingen van Newton en vele andere toepassingen. Voor mij is het procesmodel een ontdekking geweest, waarmee ik mijn eigen leven en mijn processen in kaart heb kunnen brengen. Daarnaast kan ik nu veel makkelijker inspelen op moeilijkheden, omdat ik nu direct aan kan geven waar ik, of het proces, zich bevindt in het procesmodel. Het werk is veel duidelijker geworden. Ik kan meer structuur aanbrengen, de zaken verlopen sneller dan voordien en moeilijkheden kun je én beter voorkomen én beter op anticiperen. Daarnaast is ook mijn privé-proces goed te volgen. Ik merk nu dat ik iedere keer opnieuw in een proces terechtkom en dat mijn persoonlijke ontwikkeling sneller gaat dan ooit. Dat komt vooral doordat ik nu weet waar ik sta en waar ik mee bezig ben. Zo is mijn training veranderd. Ik merk nu eerder waar de deelnemers behoefte aan hebben. Zo had ik laatst een groep waarvan niemand iemand anders kende

4 Door direct te beginnen met een oefening waarbij je jezelf in tien minuten aan zo veel mogelijk mensen moest voorstellen, kwam er onmiddellijk een band tussen verschillende mensen op gang. Daarna heb ik iedereen een verwachting voor de training en een doel laten formuleren, waarbij ze een kaart konden uitzoeken die het doel enige vorm gaf. In een uitleg van een halfuur was iedereen in staat om zichzelf neer te zetten. De Enneagrampunten 1 en 2 waren dus al in sneltreinvaart gepasseerd. Hierdoor konden we naar de informatieverschaffing toe, waarvoor iedereen was gekomen. Al tijdens de lunch kwamen er hele persoonlijke gesprekken op gang. De training ging dan ook heel goed en ik hield steeds het proces in de gaten. Iedereen ging tevreden en vooral met juist datgene waarvoor ze gekomen waren, naar huis. Met het procesmodel kun je je persoonlijke proces in kaart brengen, maar ook dat van je werkzaamheden, jezelf in het team, het team, het bedrijf en het bedrijf in de Nederlandse cultuur en zelfs in internationaal verband. Je kunt je relatie ermee onder de loep leggen of relaties met anderen. Doe ermee wat je wilt. Het is mijn ervaring dat dit model, naast de persoonlijkheidstypologie, een zeer sterk handvat is. Maak er gebruik van. KARIN WIL VERANDEREN Hou in godsnaam op en laat me met rust!, riep Karin, terwijl ze naar de slaapkamer liep. De eerste tranen brandden achter haar ogen; die hoefde haar man nu even niet te zien. Alles leek even tegen te zitten, en dan had Karin vooral behoefte aan rust om alles weer op een rijtje te zetten. Ze wilde liever geen arm om haar heen of troostende woorden dat alles wel goed zou komen. Lief bedoeld, daar niet van, maar nutteloos. Ze wist echt wel wat er aan de hand was, maar ze wist niet hoe ze eruit moest komen. Karin was succesvol, volgens haar vriendinnen. Ze was nu twee jaar getrouwd met Henk en ze was eigenaar van een outplacementbureau. Henk had al vijftien jaar een bureau voor interim-management en bedrijfsadviezen. Ze werkten dan ook veel samen. Karin had al verschillende relaties en banen achter de rug toen ze Henk had leren kennen. Op de afdeling P&O bij een groot bedrijf, had ze hem ontmoet. Ze raakten in gesprek, hij vroeg haar mee uit en het klikte. Henk was toen net gescheiden en vond steun bij de jonge Karin. Met haar 34 jaar was ze een opvallende verschijning, ook al door haar opmerkelijk mooie uiterlijk. Ze kleedde zich goed: niet te overdreven, maar de kenner zag dat alles met zorg was uitgekozen. Henk vroeg haar om voor hem te komen werken, maar Karin weigerde. Toen Henk en Karin net samenwoonden, bood Henk haar aan om een eigen bedrijf te beginnen, waarbij ze gebruik kon maken van zijn contacten. Dat was een uitdaging. Karin deed het erg goed; ze maakte het bureau binnen twee jaar tot een groot succes. Ze had tien man personeel, werkte dag en nacht en leerde enorm veel. Wat Karin zo leuk vond aan het werk, was het praten met de mensen. De klanten bestonden uit bedrijven die iemand kwijt wilden die niet meer in te passen was, en de klanten waar die mensen moesten worden geplaatst. De mensen die elders geplaatst moesten worden, kwamen vaak uit een burn-outsituatie of waren op een of andere manier in hun zelfvertrouwen en eigenwaarde gekrenkt. De gesprekken die Karin met hen voerde, waren zacht en lief; maar met de klanten vaak hard en doortastend. Beide kanten lagen haar heel goed en Karin genoot van de afwisseling. Haar leven leek dus één grote successtory. Zondag was heilig. Dan waren Karin en Henk samen. Ze praatten veel, lazen een boek, gingen naar de film of la

5 gen de hele dag in bed. Dat was een gezellige dag, met tijd voor elkaar. Ze kon soms enorm uitkijken naar die zondagen. Maar op zondagavond werd ze alweer wat onrustig en begon aan die maandag te denken. Een dag waarop er veel moest gebeuren, zoals iedere andere dag van de week. Heel vroeg op en meestal tegen elven pas thuis. Dan nog even napraten, een glas wijn op de bank en naar bed voor de broodnodige rust. Henk had minder slaap nodig; hij was dan ook vaak al om vijf uur in de weer en zat meestal om zeven uur achter zijn bureau. Karin daarentegen, had moeite met opstaan en kon zich ook enorm ergeren aan de vroege vogel, die al fluitend aan het werk was. Zij had rust en tijd voor zichzelf nodig. Haar dagen werden voornamelijk gevuld met het zich met de auto voortbewegen van afspraak naar afspraak en van kantoor naar kantoor. Ze had namelijk kantoren in verschillende delen van het land. Daarbij volgde ze talrijke cursussen; de laatste tijd vooral cursussen die gingen over persoonlijke groei. Het interesseerde haar mateloos dat er zoveel in een mens zat dat er nooit uitkwam. Toch zag Karin het zo nu en dan even niet meer zitten. Ze begon het allemaal behoorlijk zat te worden: de gesprekken met de klanten die steeds klaagden dat ze niet snel genoeg iemand anders had voor het vertrokken personeelslid, dat alles te veel kostte. Het geklaag van het personeelslid, omdat ze nou eenmaal niets anders kon doen dan een passende andere baan voor diegene zoeken en niet kon helpen met het werkelijke probleem van zo iemand. Diep in haar hart wilde ze eigenlijk heel iets anders. Ze wilde een centrum opzetten waar ze mensen met een burnout op kon vangen en begeleiden, zowel medisch als psychisch. Daarvoor was natuurlijk veel geld nodig en de allerbeste mensen op dat gebied. Maar haar probleem was dat ze Henk niet kon vertellen dat ze van haar succesvolle bureau afwilde. Ze verdiende veel en het was een zeer goede aanvulling op het bureau van Henk; hij had haar juist daar nodig. En er was nog een probleem. Karin was niet echt gelukkig meer in haar huwelijk. Het contact met Henk bestond voor het grootste deel uit werkoverleg. Ze hadden het nooit meer over zichzelf of elkaar, behalve in relatie tot het werk. Als het al over gevoelens ging, waren het de gevoelens in relatie tot een werksituatie. Karin zat vast. Vast in haar eigen successtory. Vandaar de tranen. Karin ging op bed liggen en overdacht de laatste periode. De cursussen hadden veel invloed op haar gehad. Steeds weer was ze enthousiast teruggekomen van een training en had ze zeker geweten dat ze nu de juiste stappen kon zetten om te veranderen, gelukkig te zijn. Maar na een week kwam ze erachter dat er niets was veranderd. Goed, ze was weer een stap gegroeid. Ze wist weer iets meer, maar de essentie van het veranderen en je leven in eigen hand nemen, miste keer op keer. Hoe kan dat nu?, vroeg ze zichzelf af. Ik weet en doe veel, ik heb alles waar een vrouw van kan dromen, en toch ben ik niet echt gelukkig. Ze vond zichzelf ondankbaar. Al haar vriendinnen zagen haar als de gelukkigste vrouw op aarde. Een man om van te dromen, geld, succes, een eigen bedrijf. Hoe zou je iemand uit moeten leggen dat er iets miste? Dat je eigenlijk niet deed wat je graag zou willen doen? Ze raakte verstrikt in haar eigen denken en besloot, zoals ze altijd deed in zo n situatie, dat ze gewoon moest doen wat ze moest doen. Ze stond op, maakte zich op, kleedde zich extra zorgvuldig aan en zat niet veel later weer in de auto op weg naar een afspraak. Ze had haar draai weer gevonden. Die avond had Karin een halfuur over voordat ze naar een afspraak moest. Terwijl ze in een restaurant snel iets te eten 16 17

6 bestelde, nam ze een tijdschrift van de leestafel en sloeg het blad open. Het eerste wat ze las, was een verhaal over het Enneagram als proces. De Enneagramcoach vertelde in dat interview, dat ieder proces volgens negen stappen verloopt. En dat je geen invloed op het hele proces hebt, omdat er twee stappen zijn waarbij de invloed van buitenaf afkomstig is. De man beweerde dat maar weinig mensen kunnen veranderen. Dat kwam, volgens het verhaal, omdat vrijwel niemand de stap over het ravijn durfde te zetten en daardoor steeds opnieuw een cursus of workshop deed, zonder het geleerde ooit echt in je leven te integreren. Karin werd kwaad. Wat denkt die eikel wel, zei ze zacht tegen zichzelf. Iedereen kan veranderen, als je maar iets doet. Maar onbewust zei een stemmetje in haar hoofd: Waarom verander jij dan niet echt? In een boos gebaar scheurde ze in één haal de pagina uit het blad en stak het in haar tas. De volgende morgen kwam ze het artikel weer tegen en besloot direct te bellen. Ze kreeg de Enneagramcoach zelf aan de lijn en vroeg waarom hij zo stellig kon beweren dat maar weinig mensen echt veranderden. De man legde uit dat de kosmos zo werkt en dat die negen stappen ook in het scheppingsverhaal zijn terug te vinden. Hij vertelde dat de invloeden van buitenaf er eigenlijk voor zorgen dat we een mechanisch leven leiden, terwijl we denken dat wij al onze kansen zelf creëren. Als we beseffen dat dat niet zo is, kunnen we eindelijk iets aan onze situatie gaan doen. We kunnen de stap over het ravijn zetten en alles wat we leren ook in praktijk gaan brengen. Daardoor veranderen we daadwerkelijk en kunnen we onze eigen kansen creëren en ons leven zelf gaan bepalen. Karin stelde nog een paar vragen, en besloot om de kans te pakken. Ze schreef zich in voor een workshop. Het was een stap die haar leven zou veranderen. Een jaar na deze workshop is Karin nog steeds getrouwd met Henk. Iemand anders leidt nu haar bedrijf. En Karin heeft haar centrum, met steun van de bank en een grote verzekeraar. Ze is gelukkig, krachtig en bovenal veranderd, want ze is zichzelf. Ze creëert haar eigen leven en anticipeert nu doorlopend op de twee stappen in het procesmodel, waarop ze nog steeds geen invloed heeft. Maar door erop te anticiperen, bepalen die twee stappen niet meer haar leven. Dat bepaalt ze nu zelf. VRIJHEID EN KEUZE Het Enneagram is opgebouwd uit drie delen: het emotionele deel, waarin zich de typen 2, 3 en 4 bevinden, het intellectuele deel, met daarin de 5, 6 en 7 en het lichamelijke deel met de 8, 9 en 1. De negen typen staan voor negen karakterstructuren. De verbindingen in het Enneagramsymbool geven de onderlinge samenhang en samenwerking tussen de Enneatypen aan. Het Enneagram laat zien wat je sterke en zwakke kanten zijn, met welke mensen je heel goed en met welke je minder goed op kunt schieten. Het legt de onbewuste motivatie voor gedrag bloot en de drijfveren en valkuilen. Het Enneagram als proces moet je niet verwarren met het Enneagram als persoonlijkheidstypologie. Het procesmodel heeft daar natuurlijk wel een duidelijke link mee. Het procesmodel gaat uit van de wet van zeven. In een proces doorloop je zeven stappen, en twee extra stappen; waardoor het proces uit negen stappen bestaat. Die twee extra stappen zijn afhankelijk van de invloed van buitenaf, die noodzakelijk is voor de voortgang van een proces. Op deze twee stappen heb je zelf weinig invloed. De wereld wordt geregeerd door de wetten die we in het Enneagram kunnen symboliseren. Maar tegelijkertijd hebben 18 19

7 Lichamelijk centrum Overgang nieuw proces 9 Verwerkelijking van doel Materiële condities Externe impuls Invloed van buitenaf 6 3 Intellectuele centrum 5 4 Emotionele centrum Organisatie van condities we ook keuzemogelijkheden. Ik heb je al laten zien welke keuzes ik in mijn leven heb moeten nemen en vaak genomen heb, terwijl alles louter toevallig tot stand lijkt te zijn gekomen. Zo heb jij ook heel wat keuzes moeten maken. Toch verloopt alles volgens bepaalde wetten. De eerste twee punten in het Enneagram als proces symboliseren de materiële condities van een proces. Het derde punt markeert de invloed van buitenaf. Het vierde en vijfde punt vertegenwoordigen de organisatie van de condities in het licht van het gestelde doel. Ze analyseren de uitvoering van het noodzakelijk te verrichten werk en zorgen voor de integratie om tot realisatie te komen. Het zesde punt is een nieuwe externe impuls waarop we zelf weinig invloed hebben. De punten zeven en acht geven de verwerkelijking van het gestelde doel of het proces aan. Het negende punt is de overgang naar een nieuw proces. Binnen dit vaststaande proces heb je bepaalde vrijheden. Welke gebeurtenis ken je aan welk punt toe en welke Enneatypen hebben zich hier vermengd? Je hebt een grote creativiteit nodig om met het procesmodel aan de slag te gaan: het analyseren van de stappen hangt van je eigen creativiteit en keuzes af. Het Enneagram zal ons altijd de consequenties van de keuzes tonen. Een gemaakte keuze brengt je automatisch naar het volgende Enneagrampunt. Door je die stap bewust te worden ga je de consequentie van je keuze herkennen. Als voorbeeld noem ik mijn keuze om het radioprogramma met Jomanda te gaan presenteren. Ik ontmoette Jomanda en die bleek een radioprogramma te hebben op Radio Tiel dat alleen daar te beluisteren was. Ik geloofde in het succes en onderzocht de mogelijkheden bij Radio Noordzee. Na de eerste uitzending heb ik veel kritiek ontvangen van men

8 sen die Jomanda van alles toedichtten, behalve genezingen. Je zult straks zien dat dit Enneagrampunt 6 in het Procesmodel is wat de invloed van buitenaf vertegenwoordigd. Omdat ik het fenomeen Jomanda goed had onderzocht aanvaarde ik de kritiek en ging gewoon door met het programma. Het programma groeide uit tot het meest beluisterde radioprogramma. Zo helpt het herkennen van een keuze ons het risico van ons handelen te verminderen en de wereld om ons heen en onszelf reëler waar te nemen. Door de praktische toepassing van dit model zien we de wereld telkens weer met nieuwe ogen; zonder opsmuk, vooroordelen en starre veronderstellingen. Je mag dit model echter nooit star toepassen, want het leven is complex en een model blijft een model. Met dit model kun je weliswaar je voordeel doen, maar dan moet je wel je creativiteit gebruiken. De spanning bij het gebruik van het Enneagram als procesmodel zit tussen de gebondenheid aan wetten en de vrijheid van keuze. Het staat iedereen vrij om de keuze te maken tussen positief en negatief, tussen licht en duisternis, tussen goed en kwaad. Je kunt de keuze maken tussen inzicht willen krijgen of door willen gaan zoals je doet. Ons universum heeft de intelligente medewerking van de mens nodig. Zelfrealisatie kan alleen totstandkomen door het bewust dienen van de universele wetten. Terwijl de schepping de mens ook nodig heeft om tot verwerkelijking te komen. Het Enneagram maakt ons duidelijk dat we een grotere eenheid vormen met de kosmos. De lijnen in het Enneagram geven ook aan dat alles met alles verbonden is. Gelijktijdig spiegelen wij ons aan kosmische wetten, tot in de microkosmos in de mens toe. Daarom kunnen we het Enneagram betrekken op mensen, planten, planeten, kleuren, klanken en eigenlijk alles wat leeft; alles wat zich procesmatig ontwikkelt. 22