Passend onderwijs vanuit de leraar bezien Onderzoek vanuit de Algemene Onderwijsbond. 30 oktober 2013

Transcriptie

1 Passend onderwijs vanuit de leraar bezien Onderzoek vanuit de Algemene Onderwijsbond 30 oktober

2 2

3 Inhoud Woord vooraf 4 Samenvatting 5 Aanleiding 6 Passend onderwijs 6 Betrokkenheid van leraren 6 Draagvlak 7 Zorgleerlingen 7 Bekwaamheid 7 Het beeld van leraren 8 Resultaten 9 Betrokkenheid 9 Schoolondersteuningsprofiel 11 Draagvlak en verwachtingen 14 Zorgleerlingen 16 Ondersteuning en professionalisering 24 Leerlingenaantal en klassengrootte 28 Klaar voor passend onderwijs? 31 Conclusie 32 Betrokkenheid 32 Zorgleerlingen 33 Klassengrootte 33 Ondersteuning 34 Bekwaamheid en professionalisering 35 Bijlagen Vragenlijst 39 3

4 Woord vooraf Naar aanleiding van de tweede voortgangsrapportage passend onderwijs benoemde staatssecretaris Dekker het belang van het betrekken van leraren bij de invoering van passend onderwijs; In de commissie heb ik al toegezegd dat ik bij de volgende voortgangsrapportage graag in kaart breng of leraren bij de uitwerking van dit beleid en bij het opstellen van ontwikkelingsplannen voldoende worden betrokken. Echter werd dit gevolgd met: Het gaat mij echt een stap te ver om nu een heel nieuwe steekproef, een soort enquête onder leraren, te houden. 1 Er wordt wel erkend dat leraren een belangrijke rol gaan vervullen bij het laten slagen van passend onderwijs, maar worden aan de andere kant diezelfde leraren nog teveel onthouden bij de implementatie hiervan. Voor de Algemene Onderwijsbond de aanleiding om hier wél mee aan de slag te gaan. Al in een vroeg stadium heeft de AOb geconstateerd dat de communicatie naar het personeel en de betrokkenheid van het personeel bij de implementatie van passend onderwijs minimaal is 2. Dit zorgt ervoor dat het voor veel leraren onduidelijk is wat hen te wachten staat. Het gesprek over passend onderwijs wordt gevoerd op bestuurlijk niveau en te weinig in de klas. Het is de hoogste tijd dat passend onderwijs eens vanuit de leraren wordt bezien. Hoe kijkt de leraar tegen passend onderwijs aan? Worden leraren voldoende betrokken bij de invoering van passend onderwijs? Voelen leraren zich bekwaam genoeg om zorgleerlingen in de klas op te nemen? En zijn de leraren er wel klaar voor? De centrale vraag in dit onderzoek is daarom: Hoe schat de leraar de betrokkenheid, de bekwaamheid en het draagvlak van hemzelf in, wanneer hij kijkt naar de intrede van de wet Passend Onderwijs? Het doel van dit onderzoek is de stem van leraren te laten horen. In navolging op dit onderzoek zullen diepte-interviews worden gehouden waarin vooral de vraag centraal zal staan wat er moet gebeuren om ervoor te zorgen dat leraren zich voldoende voorbereid en bekwaam voelen om met passend onderwijs aan de slag te gaan. Deze diepte-interviews zullen in een volgend verslag worden gerapporteerd. 1 Dekker ( ). Passend Onderwijs. 2 Algemene Onderwijsbond (2013). Passend Onderwijs. Brief naar de Leden Vaste Commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Utrecht. Briefnummer WD/HP. 4

5 Samenvatting Op 1 augustus 2014 treedt de wet Passend onderwijs in werking. Nog steeds lijkt de focus teveel op de bestuurlijke inrichting te liggen en wordt de vertaalslag naar de klas onvoldoende gemaakt. De Algemene Onderwijsbond maakt zich hier ernstige zorgen over. Met dit onderzoek laat de AOb zien hoe de invoering van passend onderwijs door leraren wordt ervaren. Hoe kijkt de leraar tegen passend onderwijs aan? Worden leraren voldoende betrokken bij de invoering van passend onderwijs? Voelen leraren zich bekwaam genoeg om zorgleerlingen in de klas op te nemen? En zijn leraren er wel klaar voor? Kloof tussen management en werkvloer Leraren voelen zich nog steeds onvoldoende betrokken bij de beslissingen rondom passend onderwijs en hebben het gevoel geen tot weinig invloed te hebben op de zorgstructuur binnen de school. De mening en visie van leraren over zaken rondom passend onderwijs wordt te weinig gevraagd en er wordt hen niet gevraagd wat zij haalbaar achten in hun klas. Het management geeft daarentegen aan zich wel betrokken te voelen bij de beslissingen rondom passend onderwijs. Van het management geeft 50 procent aan dat er op school een ondersteuningsprofiel is opgesteld. Onder leraren is er nog veel onbekend. Meer dan de helft van de leraren heeft geen idee of er een ondersteuningsprofiel is opgesteld of opgesteld gaat worden. Slechts 20 procent weet dat er een ondersteuningsprofiel is en 23 procent weet dat deze er (nog) niet is. Dit betekent dat het voor veel leraren onduidelijk is wat er van hen verwacht wordt. De groepsgrootte is bepalend Het lijkt erop dat met de invoering van passend onderwijs de werkdruk alleen maar verder zal toenemen. Leraren verwachten dat door de invoering van de wet er meer zorgleerlingen komen in de klas, er meer verschillende niveaus ontstaan en de administratieve lasten verder toenemen. Hierbij is de grootte van de klassen volgens de leraren bepalend voor de mate waarin zij zorgleerlingen hulp kunnen bieden. Volgens leraren is de ideale groepsgrootte in het basisonderwijs 23 en in het voortgezet onderwijs 22. Dit is een groot verschil met de huidige praktijk: een gemiddelde groepsgrootte van 26, waarbij 28 tot 30 leerlingen het meest voorkomt. Gemiddeld hebben leraren 5 zorgleerlingen in de klas, terwijl ze aangeven gemiddeld 3 zorgleerlingen in de klas aan te kunnen. De wil is er, maar de tijd en ondersteuning ontbreekt De wil om zich in te zetten is groot, maar op veel scholen ontbreekt het aan tijd en goede ondersteuning. De meeste leraren voelen zich bekwaam genoeg in het omgaan met de problematieken die nu het meest voorkomen, maar door het toenemen van de klassengrootte, de niveaus en de eisen is het steeds moeilijker te managen. Er is behoefte aan steun op maat; ondersteuning en scholing die past bij de leraar en de concrete situatie in de klas. De ondersteuning van leraren door inzet van personen met een specifieke deskundigheid wordt steeds beperkter, vanwege de bezuinigingen van scholen. Leraren hebben behoefte aan extra handen in de klas. Wat te doen? Leraren geven aan meer handen in de klas te willen, betere ondersteuning, kleinere klassen en meer ruimte en tijd om zich te professionaliseren. Daarbij is het van groot belang dat leraren betrokken gaan worden bij de besluiten die genomen worden of al zijn genomen door de schoolbesturen. De vertaalslag naar de praktijk in de klas moet nu toch echt gemaakt worden. 5

6 Aanleiding Passend onderwijs De Wet Passend Onderwijs 3 houdt in dat schoolbesturen zorgplicht krijgen. Zorgplicht betekent dat scholen ervoor moeten zorgen dat iedere leerling die op hun school zit, of die zich bij hun school aanmeldt een passende onderwijsplek krijgt. Kijken naar de onderwijsbehoefte is daarbij het uitgangspunt. Scholen vormen samenwerkingsverbanden om deze zorg aan iedere leerling op maat te kunnen bieden. Voor de leraar betekent dit dat met de invoering van passend onderwijs de volgende doelen worden nagestreefd: 4 - Leraren worden opgeleid in het omgaan met verschillende soorten leerlingen in de klas. - Leraren wordt ruimte geboden om zich te kunnen voorbereiden op het omgaan met de verschillen, zoals tijd en ruimte inplannen voor gesprekken over differentiatie. - Leraren gaan beter samenwerken met het team, de school en het samenwerkingsverband om met de verschillen in de klas te kunnen omgaan. - Leraren wisselen expertise uit met leraren van het speciaal onderwijs (denk aan het inzetten van ambulante begeleiders). - Leraren gaan ontwikkelingsperspectieven maken met het team voor een kind. Handelingsplannen komen daardoor te vervallen. - Leraren maken samen met de schoolleiding en het bestuur een schoolondersteuningsprofiel, waarin wordt aangegeven welke expertise en visie de school nastreeft. - Leraren hebben adviesrecht wanneer het hun professionalisering betreft. - De school krijgt extra budget om leraren bij te scholen. - Leraren kunnen beroep doen op een lerarenbeurs voor verdere scholing, zoals het behalen van een bachelor- of masteropleiding. Betrokkenheid van leraren Ondanks dat de mening van leraren met betrekking tot passend onderwijs in een aantal onderzoeken naar voren komt, wordt de stem van de leraar nog veel te weinig gehoord. Het gesprek tussen leraren, schoolbesturen en de overheid blijft nog uit 56 en daarbij het noodzakelijke gesprek wat moet plaatsvinden om passend onderwijs te laten slagen. De leraar is de uiteindelijke uitvoerder van de bedachte plannen. Leraren staan het dichtst bij de leerlingen en kunnen zien waar een leerling behoefte aan heeft. Leraren kunnen tevens het beste aangeven waar hun klas behoefte aan heeft wanneer het gaat om het verbeteren van de groepsresultaten of zorg. Het is daarom van groot belang dat leraren worden betrokken bij het maken van belangrijke beslissingen, zoals het opstellen van een schoolondersteuningsprofiel. Betrokkenheid in deze context betekent dat de leraar wordt meegenomen in de beslissingen die worden genomen door de werkgever, het samenwerkingsverband of de overheid. 3 Wet Passend Onderwijs (2012). Wet van 11 oktober 2012 tot wijziging van enkele onderwijswetten in verband met een herziening van de organisatie en financiering van de ondersteuning van leerlingen in het basisonderwijs, speciaal en voortgezet speciaal onderwijs, voortgezet onderwijs en beroepsonderwij. Gevonden op 9 september 2013 op 4 Passend Onderwijs (2013). Veranderingen voor leraren en begeleiders. Gevonden op 9 september 2013 op 5 Algemene Onderwijsbond (2013). Passend Onderwijs. Brief naar de Leden Vaste Commissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Utrecht. Briefnummer WD/HP. 6 Algemene Rekenkamer (2013). Kunnen basisscholen passend onderwijs aan? Den Haag. 6

7 Draagvlak Het draait uiteindelijk om het primaire proces, daar vindt de interactie plaats tussen leraar en leerling. De leraar is degene die uiteindelijk de plannen rondom het ondersteuningsprofiel van een school en het ondersteuningsplan van een samenwerkingsverband in de praktijk moet brengen. De leraar is degene die verantwoordelijk is voor de resultaten van de leerlingen en de geboden zorg in de klas. Het is daarom van groot belang dat leraren achter de gemaakte plannen staan. Het is van groot belang dat het draagvlak onder leraren groot genoeg is om de plannen rondom passend onderwijs te doen slagen. 7 Draagvlak in deze context betekent het hebben van vertrouwen, ondersteunen en/of aanmoedigen van de plannen die zijn gemaakt vanuit de overheid, het samenwerkingsverband of de werkgever. Zorgleerlingen Met passend onderwijs gaat het al gauw over veranderingen voor zorgleeringen. Uit onderzoek van het Kohnstamm instituut 8 blijkt dat volgens leraren op dit moment 23 procent van de leerlingen zorgleerlingen zijn. In de laatste jaren is een stijging te zien van zorgleerlingen die worden doorverwezen naar het (voortgezet) speciaal onderwijs. 9 Dit terwijl het aantal leerlingen op het primair onderwijs en voortgezet onderwijs krimpt. 10 Eén van de redenen voor het invoeren van passend onderwijs is het tegengaan van deze groei. De zorgleerlingen zouden meer in het regulier onderwijs terecht moeten komen. Uit onderzoek van Driessen, Mulder en Roeleveld 9 is een definitie voor zorgleerlingen ontwikkeld, die ook in dit onderzoek wordt aangehouden, namelijk: Een zorgleerling is een leerling: - voor wie een individueel handelingsplan bestaat en/of; - voor wie een specifieke aanpak of extra hulp nodig is en/of; - die een specifiek probleem of beperking heeft. Bekwaamheid Eén van de belangrijkste doelen vanuit de Wet Passend Onderwijs is dat de leraar leert om te gaan met verschillen in de klas. Uit het meest recente onderwijsverslag van de inspectie blijkt dit bij veel leraren nog een hekelpunt. 11 Dit wekt zorgen bij zowel de besturen als de leraren zelf. Leraren moeten wel klaar zijn voor het opvangen van zorgleerlingen in de klas. Wanneer de leraar zichzelf al niet bekwaam acht, is de vraag relevant in hoeverre van leraren kan worden geëist dat straks alles in de klas op rolletjes loopt. Pas wanneer de leraar zich bekwaam genoeg voelt om grotere klassen, waarin zich meer diversiteit bevindt, aan te kunnen, zullen de doelen die worden gesteld rondom passend onderwijs een kans van slagen hebben. Bekwaamheid in deze context betekent het vertrouwen in het kennen en kunnen van alle vaardigheden en kennis die nodig zijn bij het vormgeven van passend onderwijs binnen de klas en school. 7 Brekelmans, F. (2012). Brief aan tweede Kamercommissie betreffende wetsvoorstel passend onderwijs, datum: Driessen, G., Mulder, L., & Roeleveld, J. (2012). Cohortonderzoek COOL5-18. Technisch rapport basisonderwijs, tweede meting 2010/11. Nijmegen: ITS / Amsterdam: Kohnstamm Instituut. 9 Algemene Rekenkamer (2013). Kunnen basisscholen passend onderwijs aan? Den Haag 10 Centraal Bureau voor de Statistiek (2013) Inspectie van het onderwijs.(2013). De staat van het onderwijs. Onderwijs verslag 2011/

8 Het beeld van leraren Uit eerder onderzoek blijkt dat leraren over het algemeen voldoende vertrouwen in hun eigen kunnen hebben op het gebied van lesgeven aan zorgleerlingen. 12 Leraren zien zorgleerlingen als een uitdaging en zijn van mening dat zij goed op hun plek zitten in de klas. Toch maken leraren zich zorgen over de groei van zorgleerlingen. Leraren zijn bang dat er geen extra ondersteuning komt voor deze leerlingen in de klas. 13 Daarnaast voelt 1 op de 5 leraren zich overbelast. 14 Het schrijven van handelingsplannen, ondersteuningsbehoeften en standaardregistraties in het leerlingvolgsysteem vergen veel tijd. Leraren ervaren mede daardoor dat zij onvoldoende tijd hebben om de groep met extra ondersteuningsbehoeften voldoende aandacht te geven. Daarnaast komt nog de druk van het opbrengstgericht werken. Leerlingen moeten goede prestaties leveren, om als school hier niet op afgerekend te worden. 13 Leraren ervaren een spanningsveld tussen het investeren in leerlingen met een specifieke leerbehoefte en het maximaliseren van de leeropbrengst. Door de Algemene Rekenkamer 13 is geconstateerd dat de opleiding en ondersteuning van leraren onvoldoende is, terwijl leraren juist aangeven hier behoefte aan te hebben. 15 Leraren volgen vaak de verplichte teamscholing, terwijl meer behoefte is aan maatwerk. Vanwege de bezuiniging van scholen is ondersteuning van leraren door inzet van personen met ervaring of specifieke deskundigheid beperkt. De interne begeleiders hebben hiervoor te weinig tijd. Het afvloeien van onderwijsondersteunend personeel en deskundigen is juist met het invoeren van passend onderwijs niet wenselijk. Het nieuwe samenwerkingsverband zou dit moeten oplossen door het deskundige personeel zo effectief mogelijk in te zetten. Of dit ook daadwerkelijk gebeurt, hangt grotendeels af van de financiële uitgangspositie van een samenwerkingsverband. Daarnaast is de vraag hoe deskundig personeel wordt ingezet, zo kan het zijn dat wanneer veel gebruik wordt gemaakt van externe begeleiders, de adviezen niet goed aansluiten op de dagelijkse gang van zaken in de klas Smeets, E., Van Der Veen, I., Derriks, M. & Roeleveld, J. (2007). Zorgleerlingen en leerlingenzorg op de basisschool. Nijmegen: ITS Radboud Universiteit Nijmegen. 13 Algemene Rekenkamer (2013). Kunnen basisscholen passend onderwijs aan? Den Haag. 14 Smeets, E., Ledoux, G., Blok, H., Felix, C., Heurter, A., Kuijk, van, J., Vergeer, M. (2013). Op de drempel van passend onderwijs. Beleid en aan bod rond specifieke onderwijsbehoeften in zes samenwerkingsverbanden. Amsterdam: Kohnstamm Instituut. 15 Mol Lous, A. (2011). Ex-ante evaluatie Passend Onderwijs. Studie in opdracht van ECPO. Amsterdam: Kohnstamm Instituut. 8

9 Resultaten In dit hoofdstuk worden de resultaten van het onderzoek weergegeven. Het onderzoek is uitgevoerd met behulp van een vragenlijst. Deze vragenlijst is te vinden in de bijlage van dit verslag. Betrokkenheid De betrokkenheid bij passend onderwijs wordt door leraren met een gemiddelde van 3.37 beoordeeld (SD = 0.71, n = 3296). Dit betekent dat de betrokkenheid door de leerkrachten vrij neutraal tot negatief wordt beoordeeld. De conclusie die hier voorzichtig uit mag worden getrokken is dat de leerkrachten niet positief noch negatief zijn met betrekking tot de betrokkenheid rondom passend onderwijs. Als antwoord op de deelvraag hoe betrokken leerkrachten zich voelen bij de veranderingen en beslissingen die spelen bij het invoeren van passend onderwijs, kan worden gezegd dat de leerkracht niet het idee heeft dat hij niet wordt meegenomen in de beslissingen die worden genomen door de werkgever, het samenwerkingsverband of de overheid, maar ook niet dat hij hierin wel wordt meegenomen. Een aantal punten worden vrij negatief beoordeeld, zo wordt de participanten weinig gevraagd om de mening rondom passend onderwijs, worden ze weinig betrokken in het proces en wordt er niet aan leraren gevraagd wat ze haalbaar achten binnen hun eigen klas. Wat opvalt wanneer het gemiddelde van de leerkrachten wordt vergeleken met het gemiddelde van het management en ondersteunend personeel, is dat het gemiddelde wel overeenkomt met het ondersteunend personeel, maar niet met het management. Het management haalt een gemiddelde van 2.60, wat betekent dat het management zich meer betrokken voelt dan de leerkrachten. 9

10 Invloed op de zorgstructuur De vraag of de participanten invloed hebben op de zorgstructuur van de school wordt neutraal tot negatief beantwoord (M = 3.40, SD = 1.09, n = 3933). Binnen deze vraag zijn grote verschillen te zien tussen functies. Het management heeft over het algemeen wel het gevoel hier invloed op te hebben, het ondersteunend personeel reageert vrij neutraal tot negatief en de leerkracht geeft aan hier niet direct invloed op uit te oefenen. Stelling: Ik heb invloed op de zorgstructuur binnen de school 10

11 Schoolondersteuningsprofiel Wanneer wordt gekeken naar de ondersteuningsprofielen die de scholen moeten opstellen, blijkt dat veel onduidelijkheid heerst onder de participanten. Onder leraren en het ondersteunend personeel zijn veel participanten die geen idee hebben of de school al een ondersteuningsprofiel heeft (56,3%; 67,3%). Van het management zegt daarentegen 49,8% dat de school een ondersteuningsprofiel heeft, waarvan het grootste deel in het speciaal onderwijs zit. Wanneer wordt gekeken naar de regio s valt op dat in Drenthe veel weet niet is ingevuld door de participanten. Verder zijn de meningen over de provincies wel enigszins gelijk verdeeld. Ook de grootte van de scholen maakt hierin niet veel verschil. Voorzichtig kan worden gesteld dat vooral op scholen met meer dan 500 leerlingen onwetendheid over het ondersteuningsprofiel heerst. Van de scholen waarbij duidelijk is dat zij nog geen ondersteuningsprofiel hebben opgesteld, geeft 57% van de participanten aan dat zij denken dat de school daar wel mee bezig is. Hierbij is het tevens weer opvallend dat vooral het management dit weer positief beantwoord (76,9%). Van de participanten die hebben aangegeven dat hun school nog geen ondersteuningsprofiel heeft opgesteld en daar ook nog niet mee bezig is, geeft 51% aan dat zij niet weten of de school dit überhaupt van plan is. Ook hierbij is de grootste positieve groep de managers die de vraag voor 46,7% met ja hebben beantwoord. Vraag: Heeft uw school al een afgerond ondersteuningsprofiel? 11

12 Vraag: Heeft uw school een afgerond ondersteuningsprofiel? Vraag: Is uw school bezig met het maken van een ondersteuningsprofiel? Van de participanten denkt 57% dat de school bezig is met het maken van een ondersteuningsprofiel, 15,5% van niet en 27,5% weet het niet. Bij het management zegt 76,9% ja, 14,4% nee en 8,7% weet het niet. Onder de leraren zegt 54,8% ja, 15,0% nee en 30,2% weet het niet. Bij het ondersteunend personeel zegt 51,9% ja, 25% nee en 23,1% weet niet. 12

13 Vraag: Is uw school van plan een ondersteuningsprofiel te maken? Deze vraag is alleen beantwoord door de participanten die op de vorige vraag (Is de school bezig met het maken van een ondersteuningsprofiel) nee hebben geantwoord. Van de participanten beantwoord 21,2% de vraag met ja, 27,8% de vraag met nee en 51,0% de vraag met weet niet. Hiervan zegt van het management (n = 15) 46,7% ja, 26,7% nee en 26,7% weet het niet. Bij de leraren (n = 123) zegt 17,9% ja, 25,2% nee en 56,9% weet niet. Van het ondersteunend personeel (n = 13) zegt 23,1% ja, 53,8% nee en 23,1% weet nie 13

14 Draagvlak en verwachtingen Het draagvlak is met een gemiddelde van 3.20 beoordeeld, met een variantie van 0.57 onder leerkrachten. Dit houdt in dat het draagvlak onder de leraren neutraal tot negatief beoordeeld wordt. De conclusie die hieruit voorzichtig mag worden getrokken is dat leerkrachten zeker niet positief, maar ook niet heel negatief zijn betreffende het draagvlak voor passend onderwijs. Er zijn een aantal opvallende punten. Zo wordt de stelling Door passend onderwijs kan ik straks beter onderwijs geven zeer negatief beoordeeld (M = 3,87, SD = 90, n = 4027). Hetzelfde geldt voor de stelling Het is goed dat de landelijke indicatiestelling verdwijnt en schoolbesturen zelf leerlingen gaan indiceren (M = 3,53, SD = 1.00, n = 4027). Binnen deze vragen zit echter wel grote variantie. De stelling Ik ben niet bang dat ik mijn baan verlies door de invoering van het passend onderwijs. is uit de schaal gehaald om de betrouwbaarheid te vergroten en wordt positief door de participanten beoordeeld (M = 2.34, SD = 1.05, n = 4027). Wanneer nog een vergelijking wordt gemaakt met het management en ondersteunend personeel valt op dat de verschillen niet groot zijn (M = 2.91; M = 3.04). Ten slotte als de participanten de vraag wordt gesteld of zij het eens zijn met de stelling dat zorgleerlingen zoveel mogelijk binnen het reguliere onderwijs moet worden gehouden, antwoorden alle participanten neutraal tot mee oneens (M = 3.44, SD = 1.05, n = 4027). Gekeken per sector wordt deze mening vooral gedeeld door de participanten in het voortgezet- en speciaal onderwijs. De participanten in het basisonderwijs zijn hierin iets neutraler en in vergelijking tot de andere sectoren het er zelfs grotendeels mee eens. Daarvan is het grootste deel afkomstig uit het management. Vooral leerkrachten zijn het niet met de stelling eens. Stelling: Ik vind dat zorgleerlingen zoveel mogelijk op een reguliere school onderwijs moeten krijgen 14

15 Stelling: Ik vind dat zorgleerlingen zoveel mogelijk op een reguliere school onderwijs moeten krijgen. Verwachtingen Ik verwacht dat met de invoering van passend onderwijs Het gemiddelde wat deze schaal krijgt van de participanten is een 1.92 (SD =.50, n = 3979) dat betekent dat deze schaal vrij positief is beantwoord. De verwachtingen die binnen deze schaal worden gesteld komen dus overeen met de verwachtingen die de participanten hebben. Dit komt neer op dat de participanten verwachten dat met het passend onderwijs het aantal zorgleerlingen, niveaus, de werkdruk en de administratieve lasten toenemen en dat meer zorgleerlingen in het regulier onderwijs worden opgenomen. De stelling Ik verwacht dat met de invoering van passend onderwijs de kwaliteit van het onderwijs aan zorgleerlingen zal verbeteren. is uit de schaal gehaald om de betrouwbaarheid te verhogen en wordt negatief beoordeeld (M = 3.78, SD =.92, n = 3979). 15

16 Zorgleerlingen Zorgleerlingen in de klas 93% van de leraren geeft aan dat zij zorgleerlingen in de klas hebben. Leraren gaven aan dat de drie zorgleerlingen die het meeste voorkomen dyslexie (66%), ADHD (61%) en een stoornis in het autistisch spectrum (57%) zijn. Het minste komen het Syndroom van Down (1,5%) en visuele problemen (1,1%) voor. Gemiddeld hebben leraren in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs 5 zorgleerlingen in de klas, waarbij 3 en 5 leerlingen het meest als antwoord is gegeven (beiden 16,3%). In het speciaal onderwijs zitten gemiddeld 12 zorgleerlingen in de klas. Leraren in het regulier onderwijs geven aan dat zij 3 of minder zorgleerlingen aan denken te kunnen in de klas. Leraren in het speciaal onderwijs geven aan gemiddeld 9 zorgleerlingen aan te kunnen. Leraren en het management in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs verwachten dat het aantal zorgleerlingen per klas daarnaast ook nog gaat toenemen, het ondersteunend personeel, met name in het speciaal onderwijs, is hier over het algemeen wat neutraler over (M = 1.81, SD = 0.78, n = 3979). Vraag: Hoeveel zorgleerlingen heeft u in de klas? 16

17 Vraag: Hoeveel zorgleerlingen kunt u aan? Stelling: Ik verwacht dat met passend onderwijs het aantal zorgleerlingen toeneemt 17

18 Stelling: Ik verwacht dat met passend onderwijs het aantal zorgleerlingen toeneemt. 18

19 Onderwijs geven aan zorgleerlingen Wanneer wordt gekeken naar de bekwaamheid van de leerkrachten, dan voelen de meeste docenten zich het meest deskundig op het gebied van sociaal-emotionele problemen (2,53), ADHD (2,6), Dyslexie (2,62) en faalangst (2,66). Leraren voelen zich het minst deskundig op het gebied van Syndroom van Down (4,1), verstandelijke beperking of zeer moeilijk lerend (3,9), doof en slechthorendheid (3,75) en visuele beperking (3,74). Gemiddeld geven participanten hun deskundigheid op het gebied van zorgleerlingen een 3,31, dat redelijk tot matig inhoudt. Op de vraag of de participanten zich deskundig genoeg voelen om onderwijs te geven aan zorgleerlingen antwoorden zij vrij neutraal (M = 2.79, SD = 1.07, n = 4103), vooral het management voelt zich deskundig genoeg. Stelling: ik voel mij deskundig genoeg om onderwijs te geven aan zorgleerlingen. 19

20 Stelling: Ik voel mij voldoende deskundig om onderwijs te geven aan zorgleerlingen Kijkend naar de resultaten van leraren is verder nog opvallend dat leraren in het basisonderwijs zich nog meer deskundig voelen dan de leraren in het voortgezet onderwijs. Leraren in het speciaal onderwijs voelen zich veel deskundiger dan leraren in het regulier onderwijs. 20

21 Stelling: Ik kan zorgleerlingen bieden wat zij nodig hebben Bij de stelling of de participanten zorgleerlingen kunnen bieden wat zij nodig hebben, geven vooral de leraren in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs aan dat zij dit redelijk tot niet kunnen. Managers en ondersteunend personeel hebben hier meer vertrouwen in. Samen geven zij een gemiddelde van 3.19 (SD = 1.01, n = 4103), dat neutraal betekent. Met name in het speciaal onderwijs zijn de participanten ervan overtuigd dat zij leerlingen kunnen bieden wat zij nodig hebben. 21

22 Visie op ondersteuning van zorgleerlingen De vraag of de school een duidelijke visie heeft op de ondersteuning van zorgleerlingen wordt door de participanten neutraal beantwoord (M = 2.82, SD = 1.03, n = 3908). Wanneer dit wordt uitgespitst over de grootte van de scholen, kan voorzichtig worden gesteld dat hoe groter een school, hoe negatiever de vraag is beantwoord. Verdeeld over de provincies zijn lichte verschillen te zien. De provincies Groningen, Friesland, Gelderland, Utrecht, Noord-Brabant, Limburg en Flevoland beoordelen de vraag vooral met mee eens, de provincies Drenthe en Zeeland beoordelen de vraag vooral met neutraal. Ten slotte is nog gekeken naar de verdeling over de sectoren en valt op dat vooral het speciaal onderwijs van mening is een duidelijke visie op de ondersteuning van zorgleerlingen te hebben, het basisonderwijs hier ook redelijk positief over is, maar dat het voortgezet vooral neutraal beoordeeld. Stelling: Mijn school heeft een duidelijke visie op de ondersteuning van zorgleerlingen 22

23 Administratieve lasten Leraren zijn gemiddeld 3,78 uur kwijt aan administratieve lasten rondom zorgleerlingen, waarvan 90,8% 8 of minder uur kwijt is en daarvan 51,5% minder dan 3 uur. Opvallend is dat wanneer per sector wordt gekeken de leerkrachten in het voortgezet onderwijs het minst aantal uren kwijt zijn, met ongeveer 2 uur per week gemiddeld en de leraren in het speciaal onderwijs het meest met ongeveer gemiddeld 8 tot 10 uur per week. Vraag: Hoeveel tijd per week besteedt u aan de administratie rondom zorgleerlingen? 23

24 Ondersteuning en professionalisering Inzetten van ondersteuningsmiddelen Het inzetten van ondersteuningsmiddelen wordt door de participanten als neutraal beoordeeld (M= 2.98, SD =.95, n = 3908). Door de participanten uit het voortgezet onderwijs wordt dit vooral als neutraal tot negatief beoordeeld, participanten uit het basisonderwijs en speciaal onderwijs zijn hier wat positiever over. De grootte van de scholen speelt weer zo mee dat geldt hoe kleiner de scholen zijn, hoe beter de middelen worden ingezet. Stelling: Mijn school zet ondersteuningsmiddelen gericht in 24

25 Ondersteuning en coaching De vraag of de participanten voldoende worden gecoacht bij het onderwijs geven aan zorgleerlingen wordt niet positief noch negatief beoordeeld (M = 3.08, SD = 1.00, n = 4074). Wel zijn hierin verschillen aan te geven. Zo hebben de participanten in het voortgezet onderwijs minder het idee dat zij hierin worden gecoacht dan participanten in het basisonderwijs en speciaal onderwijs. Vooral de participanten in het speciaal onderwijs zijn hierover positief. Voorzichtig mag hierover ook worden gesteld dat hoe groter de school, hoe minder men het gevoel heeft dat hij wordt gecoacht bij het onderwijs geven aan zorgleerlingen. Stelling: Ik word voldoende ondersteund en/of gecoacht bij het geven van onderwijs aan zorgleerlingen 25

26 Professionalisering De vraag of er wordt geïnvesteerd in de professionalisering van leraren is vrij neutraal tot licht positief beantwoord (M = 2.65, SD =.99, n = 4074). Ook hierbij geldt dat voorzichtig mag worden gezegd dat hoe kleiner een school is, hoe meer wordt geïnvesteerd in de professionalisering van leraren. Er zit niet veel verschil in sectoren op dit punt, waarbij het voortgezet onderwijs dan nog het minst positief wordt beoordeeld. Per provincie zijn hierin ook niet echt noemenswaardige verschillen te benoemen. Stelling: Ik merk dat er op mijn school geinvesteerd wordt in de professionalisering van leraren 26

27 De stelling of een school een professionaliseringsplan heeft wordt vrij neutraal beantwoord (M = 2.94, SD =.97, n = 4074). De grootte van de school maakt hierbij niet uit. Verdeeld over sectoren zijn ook geen grote verschillen te zien, behalve dat het speciaal onderwijs in verhouding tot de andere sectoren het meeste aangeeft een professionaliseringsplan te hebben. Verdeeld over de provincies zijn tevens geen grote verschillen te zien. Stelling: Mijn school heeft een professionaliseringsplan 27

28 Leerlingenaantal en klassengrootte Leerlingenaantal Uit de resultaten kan worden geconcludeerd dat op het merendeel van de scholen het leerlingenaantal dit jaar min of meer stabiel blijft (41,3%), 29,1% van de scholen maakt een krimp mee en 27,7% van de scholen maakt een groei mee. Het opvallende wel is dat hoewel het leerlingenaantal op scholen daalt, het grote merendeel van de klassen groeit (79,5%). In verhouding tot elkaar kan wel worden gesteld dat waar het leerlingenaantal op scholen groeit, de klassengrootte toeneemt. Waar het leerlingenaantal min of meer stabiel is, groeien de klassen een beetje. Opvallend is wanneer het leerlingenaantal op scholen daalt, de klassengrootte ook toeneemt. Worden de klassen op uw school groter? Gemiddelde en ideale klassengrootte Van de leerkrachten die de vragenlijst hebben ingevuld heeft 83,6% zijn eigen groep of klas. De ideale gemiddelde groepsgrootte volgens deze leerkrachten is 21, terwijl de gemiddelde groepsgrootte op dit moment bij deze leerkrachten 25 is, waarbij 28 tot 30 leerlingen zelfs het meeste voorkomt. Volgens leraren is de ideale groepsgrootte in het basisonderwijs 23 en in het voortgezet onderwijs 22. In het speciaal onderwijs is dit gemiddelde

29 Vraag: Hoeveel leerlingen heeft u dit jaar in uw klas? Vraag: Wat is volgens u de ideale groepsgrootte? 29

30 Klassengrootte en passend onderwijs De grootte van de klassen is volgens de leraren in het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en speciaal onderwijs bepalend voor de mate waarin zij zorgleerlingen hulp kunnen bieden (M=1.56, SD =.83, n=4103). Het ondersteunend personeel en management kijkt hier iets neutraler tegenaan, maar is het voor het grootste deel eens. Stelling: De klassengrootte is bepalend voor de mate waarin ik zorgleerlingen hulp kan bieden 30

31 Klaar voor passend onderwijs? De vraag of de school klaar is voor passend onderwijs wordt door de participanten neutraal tot negatief beoordeeld (M = 3.54, SD =.92, n = 3908). Per provincie valt op dat deze vraag vooral negatief wordt beoordeeld door de provincies Groningen, Flevoland en Limburg. Ook beoordelen scholen met meer dan 500 leerlingen deze vraag negatiever dan kleine scholen. En vooral de sectoren basisonderwijs en voortgezet onderwijs geven aan dat zij zich nog niet klaar voelen voor passend onderwijs. Stelling: Mijn school is klaar voor passend onderwijs 31

32 Conclusie Betrokkenheid Leraren moeten worden betrokken bij de invoering! Er is nog niet eens met ons besproken wat er in de klas moet en gaat gebeuren. Kloof tussen management en werkvloer Het management voelt zich meer betrokken dan de leraren. Wanneer het gemiddelde cijfer van de betrokkenheid van de leraren wordt vergeleken met dat van het management en ondersteunend personeel, is te zien dat het gemiddelde wel overeenkomt met het ondersteunend personeel, maar niet met het management. Het is van groot belang de mening van leraren rondom passend onderwijs te vragen, leraren te betrekken in het proces en de leraar te vragen wat hij haalbaar acht in zijn klas. Dit wordt nog steeds niet gedaan. Het proces moet vanuit de werkvloer opgetuigd worden. Het is onjuist om er vanuit te gaan dat met het opstellen van procedures alles goed komt. De leraar en de leerling zijn niet in procedures te vangen. Onwetendheid over ondersteuningsprofiel Wanneer wordt gekeken naar de ondersteuningsprofielen die de scholen moeten opstellen, blijkt dat er veel onduidelijkheid is. Leraren worden nog buiten de plannen van de nieuw opgestelde ondersteuningsprofielen gehouden. Veel leraren hebben geen idee of de school al een ondersteuningsprofiel heeft (56,3%), weten niet of de school ermee bezig is (32%), 57% van de leraren weten niet of de school nog van plan is een ondersteuningsplan te maken. Hier is ook de kloof tussen het management en de werkvloer zichtbaar. Van het management zegt 49,8% dat de school een ondersteuningsprofiel heeft, waarvan het grootste deel in het speciaal onderwijs zit. Ik heb nu nog amper een idee wat het allemaal inhoudt en wat de gevolgen zijn voor het onderwijs in het algemeen, maar ook voor de docenten en de leerlingen. Invloed op zorgstructuur Leraren geven aan dat zij geen directe invloed hebben op de zorgstructuur. Dit is in strijd met de doelen die zijn opgesteld door OC&W waarin staat genoemd dat de leraren invloed moeten hebben op de zorgstructuur en een adviesrecht hebben bij het opstellen van een ondersteuningsplan 16. Dit punt vergt daarom nog de aandacht. Leraren moeten meer betrokken worden bij het opstellen van deze plannen. Zij moeten in ieder geval kennis hebben van het ondersteuningsplan dat wordt opgesteld in hun eigen school. Aanpak van de werkwijze van onderop en niet van bovenaf. Dat wil zeggen dat je als team samen met het management je profiel opstelt. Op onze school hebben we dit tot nu toe gedaan. Plannen die gemaakt worden, worden dan ook door het hele team gedragen en vorm gegeven en niemand voelt 16 Passend Onderwijs (2013). Veranderingen voor leraren en begeleiders. Gevonden op 9 september 2013 op 32

33 zich van bovenaf onder druk gezet. Het is wel van belang om in alle enthousiasme keuzes te maken en niet teveel zaken tegelijk aan te pakken. Ook hier is de kloof tussen de werkvloer en het management weer zichtbaar. Het management heeft over het algemeen wel het gevoel hier invloed op te hebben. Het ondersteunend personeel reageert vrij neutraal tot negatief. En de leraar geeft aan hier niet direct invloed op uit te oefenen. Dat leraren invloed uitoefenen op de zorgstructuur is van groot belang. Leraren kunnen immers het beste aangeven welke hulp in de klas nodig is. Zorgleerlingen 93 procent van de leraren heeft een of meerdere zorgleerlingen in de klas. Leraren geven aan dat de dyslexie (66%), ADHD (61%) en een stoornis in het autistisch spectrum (57%) het meest voorkomen. Het minste komen het Syndroom van Down (1,5%) en visuele problemen (1,1%) voor. Gemiddeld hebben leraren in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs 5 zorgleerlingen in de klas, waarbij 3 en 5 leerlingen het meest als antwoord is gegeven (beiden 16,3%). In het speciaal onderwijs zitten gemiddeld 12 zorgleerlingen in de klas. Leraren in het regulier onderwijs geven aan dat zij 3 of minder zorgleerlingen aan denken te kunnen in de klas. Leraren in het speciaal onderwijs geven aan gemiddeld 9 zorgleerlingen aan te kunnen. Visie op zorgleerlingen Aan leraren is gevraagd of hun school een duidelijke visie heeft op de ondersteuning van zorgleerlingen. Deze vraag is neutraal beantwoord. Wanneer dit wordt uitgesplitst over de grootte van de scholen, kan voorzichtig worden gesteld dat hoe groter een school, hoe negatiever de vraag is beantwoord. Tenslotte is nog gekeken naar de verdeling over de sectoren. Dan valt op dat vooral het speciaal onderwijs van mening is een duidelijke visie te hebben, het basisonderwijs hier ook redelijk positief over is, maar dat het voortgezet onderwijs vooral neutraal wordt beoordeeld. Klassengrootte De ideale klassengrootte De ideale klassengrootte volgens leraren in het basisonderwijs is 23, in het voortgezet onderwijs 22 en in het speciaal onderwijs 12, terwijl de gemiddelde groepsgrootte op dit moment bij deze leraren in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs 26 leerlingen is, waarbij 28 tot 30 leerlingen zelfs het meeste voorkomt, en 13 in het speciaal onderwijs. De klassengrootte neemt toe Ongeacht of het leerlingenaantal groeit of krimpt op een school, de klassengrootte neemt toe. Op het merendeel van de scholen blijft het leerlingaantal stabiel (41,3%), 29,1% maakt een krimp mee en 27,7% van de scholen groeien. Opvallend is dat hoewel het leerlingaantal op scholen daalt, het grote merendeel van de klassen groeit (79,5%). Een reden dat het leerlingenaantal krimpt en tegelijk de klassengrootte toeneemt, kan het herverdelen van kinderen over klassen zijn. Zo kunnen bijvoorbeeld drie kleine klassen worden samengevoegd tot twee grote groepen. Toch is dit geen wenselijke verandering, gezien de meningen van leraren dat zij kleinere groepen willen. 33

34 Hoewel velen die beleid bepalen ventileren dat groepsgrootte niet van invloed is op de resultaten in de klas, zal elke groepsleerkracht met ervaring aan kunnen geven dat er toch ergens een plafond moet zijn. Groei aantal zorgleerlingen Aansluitend op de groei van klassen verwachten leraren en het management in het primair en voortgezet onderwijs een groei van zorgleerlingen in de klas. Dit is geen verassend gegeven, aangezien dit al in eerder onderzoek is ondervonden 17. Dit is wel een zorgelijke ontwikkeling, aangezien leraren aangeven gemiddeld drie zorgleerlingen aan te kunnen, terwijl zij er nu al vijf hebben. De vraag die deze gegevens automatisch oproepen is natuurlijk of leraren straks de extra zorgleerlingen in de klas wel aankunnen? Klassengrootte bepalend voor zorg in de klas De grootte van de klassen is volgens leraren bepalend voor de mate waarin zij zorgleerlingen hulp kunnen bieden. Het ondersteunend personeel en management kijkt hier iets neutraler tegenaan, maar is het er voor het grootste deel mee eens. Hoe groter de klassen worden, hoe minder bekwaam leraren zich voelen bij het bieden van hulp aan het groeiende aantal zorgleerlingen. Het zal zeker niet slagen met grote klassen. De problemen binnen een groep worden er steeds meer en dat terwijl de groepsgrootte groeit. Ik heb als docent niet de tijd om de zorgleerling de aandacht te geven die hij/zij nodig heeft. Ondersteuning Administratieve lasten rondom zorgleerlingen Leraren zijn gemiddeld 3,78 uur per week kwijt aan extra administratieve lasten rondom zorgleerlingen, waarvan 90,8% 8 of minder uur kwijt is en daarvan 51,5% minder dan 3 uur. Opvallend is dat wanneer per sector wordt gekeken de leraren in het voortgezet onderwijs het minst aantal uren kwijt zijn, namelijk 2 uur per week gemiddeld. De leraren in het speciaal onderwijs zijn de meeste uren kwijt met gemiddeld 8 tot 10 uur. Ondersteuning Leraren geven aan behoefte te hebben aan ondersteuning en geven daarbij ook aan dat de ondersteuning op dit moment niet voldoende is. Hierin zijn wel verschillen aan te geven. Zo hebben de leraren in het voortgezet onderwijs minder het idee dat zij worden ondersteund dan leraren in het basisonderwijs en speciaal onderwijs. Vooral de leraren in het speciaal onderwijs zijn hierover positief. Voorzichtig mag hierover ook worden gesteld dat hoe groter de school, hoe minder men het gevoel heeft dat hij wordt ondersteund bij het onderwijs geven aan zorgleerlingen. Leraren hebben behoefte aan extra handen in de klas. Ondersteuning van leraren door inzet van personen met ervaring of specifieke deskundigheid is beperkt, vanwege de bezuinigingen van scholen. De interne begeleiders hebben hiervoor te weinig tijd. Terwijl het afvloeien van onderwijsondersteunend personeel en deskundigen juist met het invoeren van passend onderwijs niet wenselijk is. 17 Algemene Rekenkamer (2013). Kunnen basisscholen passend onderwijs aan? Den Haag. 34

35 Passend onderwijs is mogelijk als er meer ondersteuning in de klas aanwezig is. Ik eindig dit schooljaar met 30 leerlingen en dat zou ik zelf niet voor elkaar krijgen zonder mijn onderwijsassistent! Bekwaamheid en professionalisering Bekwaamheid Op de vraag of men zorgleerlingen kan bieden wat zij nodig hebben, geven leraren aan dit niet altijd te kunnen. De wil om zich in te zetten is groot, maar op veel scholen ontbreekt het aan tijd en goede ondersteuning. De meeste leraren voelen zich bekwaam genoeg in het omgaan met de problematieken die nu het meest voorkomen, maar door het toenemen van de klassengrootte, de niveaus en de eisen is het steeds moeilijker te managen. Het is geen onwil om passend onderwijs met scepsis te bekijken, of dat we er niet capabel voor zijn, maar juist een tijdsprobleem. Hoe organiseer je al die verschillende aandacht en behoeftes in je groep gedurende de dag? Leraren voelen zich deskundig genoeg om onderwijs te geven aan zorgleerlingen met de meest voorkomende zorgen (sociaal-emotionele problemen, adhd, dyslexie en faalangst). Minder deskundig voelen leraren zich op het gebied van Syndroom van Down, verstandelijke beperkingen of zeer moeilijk lerend, doof- en slechthorendheid en visuele beperkingen. Dit betreft de zorgleerlingen die op dit moment het minst voorkomen in het regulier onderwijs. Een opvallend punt is dat leraren denken meer moeite te hebben met zorgleerlingen met gedragsproblemen dan zorgleerlingen met een probleem met leertempo/leerniveau. Er moet gekeken worden naar wat voor zorgleerlingen er in de klas zitten. Persoonlijk vind ik 8 dyslecten minderen zwaar dan 3 kinderen met gedragsproblemen. Daarom is het moeilijk te zeggen hoeveel zorgleerlingen je in je klas aan kunt. Dit hangt sterk af van de zorgproblematiek. Professionalisering Een deel van de leraren ziet dat er geïnvesteerd wordt in professionalisering. Dit gebeurt vaak niet op de gewenste manier. Leraren volgen vaak de verplichte teamscholing, maar hebben onvoldoende tijd voor maatwerk. Daarnaast geven leraren aan dat zij onvoldoende tijd krijgen om zich te professionaliseren. Ruimte tot professionaliseren kan nog meer worden geboden, met name op grote scholen en in het voortgezet onderwijs. De leraar is wel een deskundige, maar geen octopus. De focus op professionaliseren is prima, maar we zijn nu ook geen amateurs en zelfs deskundigen weten en kunnen niet alles. 35

36 Bijlagen Vragenlijst Vragen deel 1: Participanten 1. Tot welke categorie behoort u? 2. In welke sector werkt u? 3. Wat voor functie heeft u? 4. Hoe lang werkt u in het onderwijs? 5. In welke provincie werkt u? 6. In wat voor een gemeente werkt u? 7. Hoe groot is de school waar u werkt? Leerlingenaantal 8. (23) Het leerlingenaantal op onze school 9. Worden de groepen/klassen op uw school groter? 10. Heeft u eigen groep(en) op klas(sen)? 11. Wat is volgens u de ideale groepsgrootte? 12. Hoeveel leerlingen heeft u dit jaar in uw groep op klas (indien meer dan één groep/klas, gemiddeld)? Zorgleerlingen 13. Heeft u zorgleerlingen in de klas? 14. Hoeveel zorgleerlingen heeft u in de klas? 15. Welke type zorgleerling komt het meest voor? 16. Hoe is het gesteld met uw deskundigheid om deze leerlingen te begeleiden? 17. Hoeveel tijd per week besteedt u aan de administratie rondom zorgleerlingen? 18. Hoeveel zorgleerlingen kunt u maximaal aan in één klas? Ondersteuningsprofiel 19. Heeft uw school al een afgerond ondersteuningsprofiel? 20. Is uw school bezig met het maken van een ondersteuningsprofiel? 21. Is uw school van plan een ondersteuningsprofiel te maken? 36

37 Verdeling vragen deel 2: Schalen Onderwijs geven aan zorgleerlingen 1. Ik kan zorgleerlingen bieden wat zij nodig hebben. 2. Ik voel mij voldoende deskundig om onderwijs te geven aan zorgleerlingen. 3. Ik heb minder moeite met leerlingen met gedragsproblemen, dan met verschillen in leerniveau/leertempo. 4. De klassengrootte is bepalend voor de mate waarom zorgleerlingen hulp kan bieden. Ondersteuning, begeleiding en professionalisering 5. Ik word voldoende ondersteund en/of gecoacht bij het geven van onderwijs aan zorgleerlingen. 6. Ik merk dat er op mijn school geïnvesteerd wordt in de professionalisering van leraren. 7. Mijn school heeft een professionaliseringsplan. 8. Ik heb voldoende tijd om mij te professionaliseren. 9. Ik heb zeggenschap over mijn eigen professionele ontwikkeling. Draagvlak passend onderwijs 10. Door de invoering van passend onderwijs kan ik straks beter onderwijs geven. 11. Ik ben niet bang dat ik mijn baan verlies door de invoering van passend onderwijs. 12. Ik ben niet bang dat door de invoering van passend onderwijs mijn baan minder leuk wordt. 13. Ik vind dat zorgleerlingen zoveel mogelijk op een reguliere school onderwijs moeten krijgen. 14. Het is goed dat de landelijke indicatiestelling verdwijnt en schoolbesturen zelf leerlingen gaan indiceren. Ik verwacht dat met de invoering van passend onderwijs 15. het aantal zorgleerlingen in mijn klas toeneemt. 16. het aantal niveaus in mijn groep toeneemt. 17. de werkdruk toeneemt. 18. de administratieve lasten van de leerkracht toeneemt. 19. meer zorgleerlingen in het regulier onderwijs worden opgenomen. 20. de deskundigheid van de leerkracht in het omgaan met zorgleerlingen zal toenemen. 21. de kwaliteit van het onderwijs aan zorgleerlingen zal verbeteren. Communicatie 22. Ik word op de hoogte gehouden van de voor mij belangrijke aspecten van passend onderwijs. 23. Er wordt regelmatig gecommuniceerd over de invoering van passend onderwijs. 24. Het is duidelijk wat de doelstellingen zijnen gevolgen zijn van passend onderwijs. 25. Ik weet wat voor de leerlingen de gevolgen zijn van passend onderwijs. 26. Ik weet wat voor mij de gevolgen zijn van passend onderwijs. Betrokkenheid 27. Mijn mening over passend onderwijs wordt gevraagd. 28. Er wordt naar mij geluisterd als ik vragen heb over passend onderwijs. 29. Ik word betrokken in het beslissingsproces rondom passend onderwijs. 30. Ik heb aan kunnen geven wat ik in mijn klas haalbaar acht op het gebied van passend onderwijs. 31. Ik heb invloed op de zorgstructuur binnen de school. 37

38 Tijd 32. Wij krijgen voldoende tijd om te wennen aan passend onderwijs. 33. Mijn school is klaar voor passend onderwijs. 34. De planning voor passend onderwijs is goed. 35. Mijn school heeft een duidelijke visie op de ondersteuning van zorgleerlingen. 36. Mijn school zet ondersteuningsmiddelen gericht in. Subgroepen Draagvlak 11. Ik ben bang dat ik mijn baan verlies door de invoering van passend onderwijs. 12. Ik ben bang dat door de invoering van passend onderwijs mijn baan minder leuk wordt. 13. Ik vind dat zorgleerlingen zoveel mogelijk op een reguliere school onderwijs moeten krijgen. 14. Het is goed dat de landelijke indicatiestelling verdwijnt en schoolbesturen zelf leerlingen gaan indiceren. 31. Ik verwacht dat met de invoering van passend onderwijs meer zorgleerlingen in het regulier onderwijs worden opgenomen. 32. Ik verwacht dat met de invoering van passend onderwijs de deskundigheid van de leerkracht in het omgaan met zorgleerlingen zal toenemen. 33. Ik verwacht dat met de invoering van passend onderwijs de kwaliteit van het onderwijs aan zorgleerlingen zal verbeteren. 34. De planning voor passend onderwijs is goed. 35. Mijn school heeft een duidelijk visie op de ondersteuning van zorgleerlingen. 36. Mijn school zet ondersteuningsmiddelen gericht in. Betrokkenheid 6. Ik merk dat er op mijn school geïnvesteerd wordt in de professionalisering van leraren. 34. Ik word op de hoogte gehouden van de voor mij belangrijke aspecten van passend onderwijs. 35. Er wordt regelmatig gecommuniceerd over de invoering van passend onderwijs. 36. Het is duidelijk wat de doelstellingen en gevolgen zijn van passend onderwijs. 27. Mijn mening over passend onderwijs wordt gevraagd. 28. Er wordt naar mij geluisterd als ik vragen heb over passend onderwijs. 29. Ik word betrokken in het beslissingsproces rondom passend onderwijs. 30. Ik heb aan kunnen geven wat ik in mijn klas haalbaar acht op het gebied van passend onderwijs. 31. Ik heb invloed op de zorgstructuur binnen de school. Bekwaamheid 1. Ik kan zorgleerlingen bieden wat zij nodig hebben. 2. Ik voel mij voldoende deskundig om onderwijs te geven aan zorgleerlingen. 4. De klassengrootte is bepalend voor de mate waarin ik zorgleerlingen hulp kan bieden. 5. Ik word voldoende ondersteund en/of gecoacht bij het geven van onderwijs aan zorgleerlingen. 8. Ik heb voldoende tijd om mij te professionaliseren. 9. Ik heb zeggenschap over mijn eigen professionele ontwikkeling. 10. Door de invoering van passend onderwijs kan ik straks beter onderwijs geven. 17. Ik verwacht dat met de invoering van passend onderwijs de werkdruk toeneemt. 18. Ik verwacht dat met de invoering van passend onderwijs de administratieve lasten van de leerkracht toeneemt. 26. Ik weet wat voor mij de gevolgen zijn van passend onderwijs. 33. Mijn school is klaar voor passend onderwijs. 38