Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties naar Brits voorbeeld

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties naar Brits voorbeeld"

Transcriptie

1 Afstudeerproject Bachelor Informatiekunde 2008 Universiteit van Amsterdam Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties naar Brits voorbeeld Naam student: Tim Gielissen Opleiding: Bachelor Informatiekunde Begeleider: Dr. Maarten Marx Tweede beoordelaar: Valentin Jijkoun Datum ingediend:

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 Overzicht van de scriptie Achtergrond Inleiding Nederland... 5 Staten-Generaal Digitaal (SGD)... 5 Parlando... 6 Sargasso: Actie Open Democratie Overige gerelateerde Nederlandse initiatieven Internationaal... 7 Het Europese Parlement... 7 TheyWorkForYou.com Conclusies Analyse Analyse huidige situatie Gewenste situatie Literatuur Conclusies De data De oorspronkelijke data Formaten Structuur Metadata Data-opslag en transformatie Kwaliteit van de originele data Datavergaring methode Datavergaring resultaat Kwaliteit van de opgehaalde data Conclusies Ontwikkeling van het systeem ETL-proces Fase 1: Extractie Fase 2: Integratie Fase 3: Aggregatie Resultaat: De database Het ontwikkelen van de Website/Zoekmachine De website: Algemeen De website: Zoeken De website: De zoekmachine De website: Resultaten De pipeline Conclusies Discussie Sargasso en PoliDocs De speerpunten van het project Bezoek aan de Tweede Kamer Beperkingen Zwakke punten Conclusies Vervolgonderzoek Conclusie Referenties Bijlagen Brief Sargasso: Actie Open Democratie Voorbeeld Invoerbestand (Originele PDF) Voorbeeld tussen-uitvoer (uitvoer pdftohtml) Voorbeeld uiteindelijke uitvoer (uitvoer eigen script) Document Type Definition (DTD) samengevoegde schema Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 2

3 1 Inleiding 1 I N L E I D I N G De Staten-Generaal van het Koninkrijk der Nederlanden vertegenwoordigt het volk van Nederland. Het parlement, zoals de Staten-Generaal ook wel genoemd wordt, heeft onder andere als taak de regering te controleren en heeft ook een aandeel in de besluitvorming op nationaal niveau. Met deze taak komt de plicht mee om verantwoording af te leggen aan het volk. Het parlement vertegenwoordigt immers de burgers van Nederland. Onder andere om deze reden verschijnen er dagelijks Parlementaire publicaties. Dit zijn bijvoorbeeld agenda s van de Eerste en Tweede Kamer of uitwerkingen van Kamervragen uit de Eerste en Tweede Kamer. Dagelijks verschijnen er vele tientallen van dit soort publicaties. Het is onduidelijk hoeveel mensen actief deze publicaties doornemen of wat voor soort mensen hier gebruik van maken, maar er kan toch wel met een behoorlijke mate van zekerheid gezegd worden dat het grootste deel van de Nederlandse bevolking deze publicaties niet doorneemt. Het is ook veel informatie voor één persoon om door te nemen op een dag naast de normale dagelijkse bezigheden. De meeste mensen zullen de politiek volgen via nieuwsberichten. Naast het informeren van het volk over wat er de afgelopen dag gebeurd is, hebben de Parlementaire publicaties ook nog een andere functie. Alle Parlementaire publicaties worden namelijk bewaard zodat er een archief ontstaat waarin mensen kunnen zoeken. Op dit moment zijn er twee van zulke archieven op het internet. De Koninklijke Bibliotheek heeft de Parlementaire publicaties van 1984 tot 1995 beschikbaar gesteld 1 en SDU uitgevers stelt de Parlementaire publicaties van 1995 tot heden beschikbaar op hun website 2. Mensen kunnen in deze archieven zoeken in de verschillende soorten documenten. Ze kunnen bijvoorbeeld zoeken naar de ontwikkelingen rond een bepaalde wet of zoeken naar eerdere publicaties rondom een onderwerp dat weer actueel is geworden om zo achtergrondinformatie te krijgen. De Parlementaire publicaties hebben dus twee functies voor het volk: 1. Het volk informeren over de dagelijkse gang van zaken 2. Een archief bijhouden waarin men kan zoeken De eerste functie lijkt voor het grootste deel overgenomen te zijn door nieuwsmedia. Het voordeel hiervan is dat de populariteit van het nieuws ervoor zorgt dat belangrijke politieke gebeurtenissen bij veel mensen bekend zijn. Het nadeel is dat nieuws niet compleet is. Er wordt alleen aandacht besteed aan de onderwerpen of gebeurtenissen die genoeg nieuwswaarde hebben. De tweede functie wordt nog wel vervult door de uitgevers van de Parlementaire publicaties (die werken in opdracht van de overheid). Er zijn echter geluiden uit de maatschappij gekomen dat vooral het archief met hedendaagse informatie niet naar wens functioneert. Zo is het collectieve weblog Sargasso in 2005 de Actie Open Democratie 1.0 begonnen waarin ze aandacht vragen voor deze kwestie (Actie Open Democratie De brief, 2005). Ze hebben een brief geschreven aan de Tweede Kamer die onder andere een lijst met wensen/eisen voor een eventueel nieuwe site bevatte. De twee functies worden dus nog niet naar behoren vervult aan de hand van de Parlementaire publicaties als primaire bron. In dit onderzoek wordt er gekeken of deze situatie verbeterd kan worden door een oplossing te ontwerpen en deels te realiseren. Als uitgangspunt wordt een soortgelijke website gebruikt, die voor een groot deel ook voldoet aan de wensen van Sargasso, namelijk: TheWorkForYou.com 3. Deze Engelse website ontsluit de Parlementaire publicaties van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord Ierland. De hoofdvraag van dit onderzoek luidt als volgt: Is het mogelijk om Nederlandse Parlementaire publicaties van 1814 tot heden te ontsluiten op een soortgelijke manier als TheyWorkForYou.com dat doet voor de Britse Parlementaire data sinds 2001, waarbij rekening gehouden wordt met de specificaties van de "Actie Open Democratie 1.0"? 1 Staten-Generaal Digitaal, 2 Parlando, 3 TheyWorkForYou.com, Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 3

4 Om een dergelijke ontsluiting te kunnen realiseren zullen verschillende bronnen gecombineerd moeten worden, in ieder geval de collecties van de Koninklijke Bibliotheek en van SDU Uitgevers. Dit zal waarschijnlijk één van de grootste uitdagingen vormen voor een dergelijke ontsluiting. Daarom is er een tweede, meer technische hoofdvraag opgesteld, namelijk: Is het mogelijk de dataontsluiting robuust te maken voor alle problemen die ontstaan door het werken met zeer gevarieerde, oude data (veranderende werkwijzes en layout, spellings-variatie, OCR-problemen, etc.)? Om deze beide hoofdvragen te beantwoorden zijn er verscheidene deelvragen opgesteld, te weten: V1. Hoe is de huidige stand van zaken rondom de ontsluiting van Parlementaire publicaties in Nederland en in het buitenland? V2. Hoe verhouden de websites die Nederlandse Parlementaire publicaties aanbieden zich tot de gewenste situatie die geschetst kan worden door een combinatie van de wensen van Sargasso en het voorbeeld TheyWorkForYou.com? V3. Wat wordt er in de literatuur gezegd over het ontwikkelen van een systeem zoals het systeem dat in dit project beoogd wordt om te maken en wat zijn de mogelijke gevaren die beschreven worden? V4. Wat zijn de kenmerken van de originele data van Staten-Generaal Digitaal en Parlando en wat moet er gebeuren met deze data? V5. Wat is de kwaliteit van de originele data en van de opgehaalde data? V6. Hoe wordt de data opgehaald en wat voor resultaten levert dat op? V7. Hoe zijn in dit project de drie fases van het ETL-proces dat in de literatuur wordt beschreven ingevuld en verlopen? V8. Wat heeft het ontwikkelen van de website/zoekmachine opgeleverd? V9. Hoe verhoudt de zoekmachine/website zich tot de specificaties opgesteld in de Actie Open Democratie 1.0 door Sargasso en de speerpunten die in dit project zijn opgesteld? V10. Hoe wordt de zoekmachine/website ontvangen bij professionele gebruikers? V11. Wat zijn de beperkingen van het project en de zwakke punten van het ontwikkelde systeem? V12. Wat moet er in verder onderzoek gebeuren om het ontwikkelde systeem verder te verbeteren? Deze deelvragen zullen door de verschillende secties heen beantwoord worden om uiteindelijk tot een conclusie te komen waarin teruggeblikt wordt op de hoofdvragen. In dit onderzoek zal er voornamelijk gewerkt worden met de Handelingen. Een project dat parallel loopt aan dit project zal meer gericht zijn op de Kamervragen. Op verschillende punten zal worden samengewerkt en dit zal ook worden aangegeven. Overzicht van de scriptie In de volgende sectie zal er gekeken worden naar de huidige stand van zaken. De verschillende soortgelijke projecten in zowel het binnenland als het buitenland zullen worden beschreven. Daarna volgt de sectie over de data waarmee gewerkt is. In die sectie zal de data vanuit verschillende invalshoeken beschreven worden. Vervolgens wordt de ontwikkeling van het systeem en de website beschreven in verschillende fases. Hierbij worden de resultaten ook al gepresenteerd. In de sectie Discussie worden deze resultaten onder de loep genomen. Hier wordt de ontwikkelde website onder andere vergeleken met de wensen uit de Actie Open Democratie 1.0. In de laatste sectie voor de afsluiting wordt er nog gekeken naar mogelijk vervolgonderzoek. De scriptie wordt afgesloten met het beantwoorden van de hoofdvragen. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 4

5 2 Achtergrond 2 A C H T E R G R O N D In de sectie Achtergrond wordt er gekeken naar verschillende werken en initiatieven die gerelateerd zijn aan dit project. Deze sectie zal de eerste deelvraag beantwoorden: Hoe is de huidige stand van zaken rondom de ontsluiting van Parlementaire publicaties in Nederland en in het buitenland? 2.1 Inleiding De werken en initiatieven die in deze sectie besproken zullen worden, zullen vergeleken worden op de volgende punten: - periode waaruit de publicaties komen die beschikbaar gesteld worden - documenttypes die aangeboden worden dit kunnen bijvoorbeeld Kamervragen zijn, of agenda s - het gebruik van permanente links (permalinks) permalinks zijn URL s die hetzelfde blijven waardoor er altijd naar verwezen kan blijven worden - de documentformaten waarin de Handelingen worden aangeboden bijvoorbeeld PDF, of Microsoft Word-documenten - de zoekfuncties en de antwoordeenheid van de Handelingen. de zoekfuncties zijn de mogelijkheden die gebruikers hebben om te zoeken op een bepaalde site de antwoordeenheid van de handelingen geeft aan wat een gebruiker terugkrijgt als hij zoekt in de Handelingen, dit kan bijvoorbeeld een hele vergadering zijn, of slechts een deel ervan Op het einde van deze sectie worden al deze punten samengebracht in één overzichtstabel. 2.2 Nederland In Nederland zijn er twee belangrijke bronnen van Parlementaire publicaties, namelijk Staten-Generaal Digitaal (SGD) en Parlando. Deze twee bronnen zullen hier beide, apart besproken worden. Vervolgens wordt er gekeken naar enkele initiatieven die te maken hebben met de ontsluiting van Parlementaire publicaties. Staten-Generaal Digitaal (SGD) De website Staten-Generaal Digitaal is de website van de Koninklijke Bibliotheek waarop Parlementaire publicaties worden aangeboden uit de periode van 1984 tot Van die periode zijn de Kamervragen, Handelingen en Kamerstukken beschikbaar. Kamerstukken zijn schriftelijk uitgewisselde stukken tussen de regering en het parlement. Deze collectie is nog steeds aan het uitbreiden. De bedoeling is om de Parlementaire publicaties sinds 1814 op te nemen in de collectie. De Koninklijke Bibliotheek wil in de toekomst ook nog andere documenttypes aanbieden op de website, bijvoorbeeld registers. Al het materiaal dat op Staten-Generaal Digitaal staat is een gedigitaliseerde vorm van een papieren document. Voor het omzetten van een papieren document naar een digitaal document wordt de techniek Optical Character Recognition (OCR) gebruikt, in het Nederlands ook wel optische tekenherkenning genoemd. Het papieren document wordt gescand en de software probeert vervolgens in de afbeelding de tekst en de positie van de tekst te herkennen. De afbeelding, de tekst en informatie over de tekst (grootte, positie, etc.) worden samengevoegd in een Portable Document Format (PDF) bestand. Als een gebruiker het PDF-bestand opent dan ziet hij de afbeelding. De tekstlaag eronder wordt voornamelijk gebruikt om te kunnen zoeken in de bestanden en om bepaalde woorden te kunnen markeren. Op de website van Staten-Generaal Digitaal worden deze beide mogelijkheden gebruikt. De tekstlaag is vooral belangrijk om de PDF-bestanden doorzoekbaar te maken. Bij het proces van het digitaliseren wordt ook voor ieder document met de hand metadata toegevoegd, ofwel informatie over het betreffende bestand. Op Staten-Generaal Digitaal wordt deze metadata niet getoond, maar alleen gebruikt om de gebruikers te laten zoeken. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 5

6 Bezoekers van de website kunnen op twee manieren zoeken, namelijk eenvoudig zoeken en uitgebreid zoeken. Bij eenvoudig zoeken kan de gebruiker zoekwoorden invoeren en aangeven in welke vergaderjaren hij wil zoeken. Uitgebreid zoeken biedt de gebruiker meer opties. Naast zoekwoorden en vergaderjaar kan de gebruiker ook aangeven van welke Kamer hij resultaten wil zien en welke documenttypes opgenomen moeten worden in de zoekresultaten. Alle drie de documenttypes hebben ook nog eigen zoekopties, zoals het opgeven van een titel, een datum, paginanummers of andere kenmerkende nummers. Beide manieren van zoeken komen uit bij dezelfde resultatenpagina. De resultaten worden gepresenteerd in een geordende lijst. De ordening van deze lijst is onbekend. Er lijkt gebruikt gemaakt te worden van een stapsgewijze ordening die voornamelijk gebaseerd is op de datum. Ieder resultaat is op drie manieren te bekijken. Ten eerste wordt het PDF-bestand aangeboden. Gebruikers kunnen dit opslaan op hun eigen computer. Verder is er ook een mogelijkheid om het PDF-bestand binnen de site zelf te bekijken binnen de zogenaamde docviewer. Deze docviewer kan de gebruiker de pagina tonen die relevant is voor zijn zoekopdracht, ook al is dit niet de eerste pagina van het PDF-bestand. Ook kan de docviewer de zoektermen markeren. Dit zijn twee functionaliteiten die niet te bieden zijn bij het downloaden van het originele PDF-bestand. Ten slotte is er ook nog de optie om het resultaat als HTMLbestand te bekijken. Hierin staat de tekst uit het PDF-bestand dan als tekst, zonder opmaak. Een handeling is op Staten-Generaal Digitaal terug te vinden in één bestand. Een vergadering is dus gedocumenteerd in één PDF-bestand. Staten-Generaal Digitaal maakt gebruik van zogenaamde permalinks. Permalinks zijn webadressen die altijd hetzelfde blijven. Hierdoor ontstaat bijvoorbeeld de mogelijkheid om direct te verwijzen naar ieder PDFbestand dat op de website wordt aangeboden. Parlando Parlando is de website van SDU uitgevers waar de Parlementaire publicaties van 1995 tot heden op gepubliceerd worden. De site wordt bijna dagelijks aangevuld met de meest recente publicaties. Het materiaal op Parlando is niet gedigitaliseerd zoals dat bij Staten-Generaal Digitaal het geval is. Het materiaal op Parlando heeft een digitaal origineel. Parlando biedt meer verschillende documenttypes aan dan Staten-Generaal Digitaal. Zo heeft Parlando naast Kamervragen, Handelingen en Kamerstukken ook agenda s, bijlagen en nietdossierstukken als aparte documenttypes. De gebruiker heeft op Parlando ook twee zoekmogelijkheden: zoek beperkt en zoek uitgebreid. In zoek beperkt kan de gebruiker een periode en een documenttype kiezen en kan de gebruiker kiezen of hij onopgemaakte stukken, definitieve stukken of beide te zien krijgt. De gebruiker kan in zoek beperk geen zoektermen opgeven. In zoek uitgebreid kan wel gezocht worden op trefwoorden in de tekst en/of in de beschrijving. Verder kunnen de titel, indiener/ondertekenaar, nummer en volgnummer, kamer en een bereik van twee data gespecificeerd worden. De resultaten worden op Parlando getoond in een lijst die geordend is naar datum. Het meest recente resultaat staat bovenaan. Voor ieder resultaat worden wat kenmerken getoond, zoals datum, soort en kamer, en wordt een bibliografische beschrijving getoond. De gebruiker heeft per resultaat twee keuzes: de metadata over het resultaat kan bekeken worden of het PDF-bestand kan gedownload worden. Vanaf de pagina met de metadata kan het PDF-bestand ook gedownload worden. Een belangrijk verschil met Staten-Generaal Digitaal is dat de Handelingen zijn opgedeeld naar onderwerp. Bij Staten-Generaal Digitaal bevat één PDF-bestand één vergadering. Bij Parlando bevat één PDF-bestand één onderwerp uit een vergadering. In een vergadering kunnen meerdere onderwerpen behandeld worden. Een ander belangrijk verschil met Staten-Generaal Digitaal is dat Parlando gebruik maakt van sessies. Informatie over je zoekopdrachten wordt een beperkte tijd bewaard. Daarna vervalt deze informatie. Dit betekent ook dat Parlando geen permalinks heeft, de links naar de PDF-bestanden worden binnen korte tijd onbruikbaar. Sargasso: Actie Open Democratie 1.0 Sargasso is een Nederlands collectief weblog dat zich voornamelijk bezighoudt met onderwerpen in de wetenschap, cultuur en politiek 4. In 2005 zijn enkele leden van dit weblog de Actie Open Democratie 1.0 gestart. (Actie Open Democratie De brief, 2005) In het kader van deze actie hebben ze een brief geschreven naar de voorzitter, medewerkers en leden van de Tweede Kamer. In deze brief wordt aandacht gevraagd voor de huidige situatie waarop de Parlementaire publicaties toegankelijk zijn. Volgens de schrijvers 4 Sargasso, Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 6

7 voldoet Parlando niet aan de meest eenvoudige gebruikseisen. (Actie Open Democratie De brief, 2005) De schrijvers willen graag een verbetering zien en bieden hun hulp aan hierbij te helpen. In de bijlage van de brief worden eisen/wensen genoemd waaraan een nieuw, verbeterd systeem zou moeten voldoen. De brief en de wensen zijn opgenomen in de bijlage. Een belangrijke wens die bijvoorbeeld genoemd wordt in zowel de brief als de bijlage is het gebruik van permalinks. Overige gerelateerde Nederlandse initiatieven GeenCommentaar is een collectief weblog dat politiek en actualiteit als hoofdthema s heeft 5. In 2007 maakte een lid van dit weblog een website om Parlando heen waardoor er een manier ontstond om direct naar documenten op Parlando te verwijzen. De site functioneert dan als een soort bemiddelaar tussen de gebruiker en Parlando. Het verwijzen naar Parlando via GeenCommentaar wordt door verschillende weblogs gebruikt maar ook door andere sites zoals de nieuwssite Nu.nl. ikregeer.nl is een soortgelijk initiatief dat zelf probeert een beter alternatief voor Parlando te bieden 6. ikregeer.nl biedt alle PDF-bestanden zelf aan op hun eigen servers. Naar deze PDF-bestanden kan direct verwezen worden. ikregeer.nl beperkt zich tot Kamervragen en Kamerstukken. Van deze documenttypes bieden ze dezelfde data en metadata aan als Parlando dat doet. Op ikregeer.nl is deze metadata gebruikt voor extra navigatiemogelijkheden. Gebruikers kunnen bijvoorbeeld op een rubriek klikken om meer documenten van een bepaalde rubriek te zien. De gebruiker kan ook zelf zoeken op trefwoorden. Resultaten worden geordend naar datum. 2.3 Internationaal In het buitenland wordt ook politieke documentatie ontsloten. In deze sectie zullen twee voorbeelden beschreven worden. Ten eerste de website van het Europese Parlement en vervolgens TheyWorkForYou.com uit Groot-Brittannië. Het Europese Parlement Het Europese Parlement is de volksvertegenwoordiging van het volk in de Europese Unie. Ook het Europese Parlement heeft veel Parlementaire publicaties die ontsloten moeten worden. Op de website van het Europese Parlement zijn deze te vinden 7. Er zijn verschillende manieren waarop gebruikers kunnen zoeken naar deze documenten. Handelingen kan men bijvoorbeeld zoeken aan de hand van een datum en plaats waar de vergadering geweest is. Men kan ook geavanceerd zoeken op trefwoorden. De resultaten worden geordend op datum, de meest recente resultaten eerst. Resultaten worden aangeduid met een titel en een datum. Handelingen zijn op de website van het Europese Parlement opgedeeld in onderwerpen, net als op Parlando. Als er wordt gezocht op trefwoorden krijgt de gebruikers een onderwerp terug als resultaat en niet de hele vergadering. Wanneer men zoekt op bepaalde personen, eventueel in combinatie met trefwoorden, dan krijgt de gebruiker eerst een uitspraak terug. Wanneer er dan wordt geklikt op volledige tekst krijgt men het hele onderwerp te zien. Naast Handelingen worden er op de website ook andere documenttypes aangeboden, zoals agenda s en ontwerpresoluties. Wat bijzonder is aan de site van het Europese Parlement is dat de Parlementaire publicaties in 22 verschillende talen beschikbaar zijn. Verder is het bijzonder dat het Europese Parlement geen PDF-bestanden van Handelingen aanbiedt. De informatie is alleen op de website zelf te bekijken. Naar de informatie is wel direct te verwijzen. TheyWorkForYou.com De website TheyWorkForYou.com is ontwikkeld door mysociety, wat op zichzelf een project is van de liefdadigheidsinstelling UK Citizens Online Democracy 8. De website is bijna helemaal ontwikkeld door vrijwilligers. Het doel van de site is om er voor te zorgen dat mensen bij kunnen houden wat de leden van het parlement zeggen en doen, en om te zorgen dat mensen ook reacties achter kunnen laten op de website. Bij iedere Kamervraag, antwoord of uitspraak kan met reacties achter laten. TheyWorkForYou.com biedt gebruikers verschillende manieren om informatie te zoeken. Ten eerste kunnen gebruikers informatie over verschillende personen bekijken door te zoeken op postcode. Iedere 5 GeenCommentaar, 6 ikregeer.nl, 7 Europese Parlement, 8 UK Citizens Online Democracy is een geregistreerd goed doel dat zich o.a. bezighoudt met ontwikkelen van e-democracy websites Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 7

8 persoon heeft een overzichtpagina met daarop zijn of haar meest recente activiteiten en wat algemene informatie. Verder kunnen gebruikers op de site zoeken op trefwoorden. Er is ook een advanced seach waarmee gebruikers hun zoekopdracht specifieker kunnen maken, bijvoorbeeld door te kiezen voor een bepaald datumbereik, een bepaalde partij of documenttype. Gebruikers komen dan op een resultaten pagina waar de resultaten geordend zijn op datum (meest recente eerst). Gebruikers kunnen er ook voor kiezen om de resultaten op relevantie te sorteren. Voor een zoekopdracht kan ook gekeken worden welke personen het vaakste voorkomen. Gebruikers kunnen ook zonder te zoeken bij recente informatie komen. Op de startpagina staan bijvoorbeeld de meest recente publicaties ingedeeld naar documenttype. Ook kunnen gebruikers een deel van het Verenigd Koninkrijk kiezen, bijvoorbeeld Wales, om daar de meest recente publicaties van te zien. Ten slotte hebben gebruikers de mogelijkheid om zich te abonneren op bepaalde personen of onderwerpen. Een resultaat van een zoekopdracht naar Handelingen is een uitspraak. Als er meerdere relevante uitspraken binnen één vergadering zijn wordt dit aangegeven in de resultatenlijst. Wanneer de gebruiker een resultaat van een handeling kiest komt hij midden in het debat terecht op de plaats waar de uitspraak gedaan is. Al deze uitspraken hebben een eigen permalink. Het is dus mogelijk om direct naar één specifieke uitspraak te verwijzen. Ook kan er op iedere afzonderlijke uitspraak gereageerd worden. Ten slotte kan over TheyWorkForYou.com gezegd worden dat het erg openbaar is. De broncode van de website is vrij beschikbaar en ook alle data is in XML-formaat beschikbaar. Er is ook een API beschikbaar. Dit wil zeggen dat iedereen de database van TheyWorkForYou.com kan gebruiken, ook in andere websites of (web- )applicaties. 2.4 Conclusies In deze sectie is er gekeken naar de huidige stand van zaken rondom het ontsluiten van Parlementaire publicaties in Nederland en in het buitenland. De volgende deelvraag werd beantwoord: Hoe is de huidige stand van zaken rondom de ontsluiting van Parlementaire publicaties in Nederland en in het buitenland? Bij wijze van samenvatting van het antwoord zijn de verschillende websites die Parlementaire publicaties ontsluiten nog eens weergegeven in tabel op de volgende pagina. Deze tabel dient tevens als afsluiting van deze sectie. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 8

9 Tabel 1. Overzicht verschillende projecten ontsluiting Parlementaire publicaties Naam Website Periode Documenttypes Perma -links Document formaten Handelingen Staten-Generaal Digitaal Antwoordeenheid Handelingen Vergadering als PDF, gemarkeerde pagina in docviewer (OCR) Parlando heden Kamervragen, Handelingen, Kamerstukken Agenda s, Kamerstukken, Handelingen, Kamervragen, Nietdossierstukken, Bijlagen Ja PDF, docviewer, HTML Zoekfuncties Eenvoudig zoeken, Geavanceerd zoeken Onduidelijke ordening, voornamelijk datum Nee PDF Zoek beperkt, Zoek geavanceerd Geordend naar datum Onderwerp Parlando via idem idem Ja idem idem Idem GeenCommentaar.nl ikregeer.nl Kamervragen, Ja n.v.t. Recente n.v.t. heden Kamerstukken publicaties, navigeren via metdata, eenvoudig zoeken op trefwoorden Geordend naar datum Europees Parlement (internationaal) heden Ja Website (HTML) TheyWorkForYou.com (internationaal) heden Agenda s, Handelingen, Ontwerpresoluties, Vragen, en meer... Handelingen, Kamervragen, Schriftelijke statements Ja Website (HTML), XML Via personen, datum, plaats, of geavanceerd zoeken met trefwoorden Geordend naar datum Persoon, trefwoorden, geavanceerd zoeken, locatie, abonneren, recente publicaties Geordend naar datum, relevantie, persoon Onderwerp of uitspraak Uitspraak in vergadering Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 9

10 3 Analyse 3 A N A LY S E In de vorige sectie is de achtergrond waartegen de project uitgevoerd wordt omschreven. In deze sectie zal deze situatie geanalyseerd worden. De Nederlandse websites worden onder de loep genomen aan de hand van de eisen van Sargasso en de Engelse website TheyWorkForYou.com. Vervolgens wordt er gekeken naar de literatuur die relevant is voor dit project. In deze sectie worden twee deelvragen beantwoord. In sectie 3.1 en 3.2 wordt de volgende vraag beantwoord: Hoe verhouden de websites die Nederlandse Parlementaire publicaties aanbieden zich tot de gewenste situatie die geschetst kan worden door een combinatie van de wensen van Sargasso en het voorbeeld TheyWorkForYou.com? In sectie 3.3 wordt de volgende vraag beantwoord: Wat wordt er in de literatuur gezegd over het ontwikkelen van een systeem zoals het systeem dat in dit project beoogd wordt om te maken en wat zijn de mogelijke gevaren die beschreven worden? 3.1 Analyse huidige situatie In de voorgaande sectie is de huidige stand van zaken beschreven in Nederland en het buitenland op het gebied van het ontsluiten van Parlementaire publicaties. Omdat er in dit project gepoogd wordt om de Nederlandse situatie te verbeteren zal er eerst een analyse gemaakt moeten worden van de Nederlandse situatie. Daarom wordt er deze sectie gekeken naar de sterke en zwakke punten van de manier waarop de Parlementaire publicaties in Nederland op het moment ontsloten worden. Voor deze analyse wordt de lijst van Sargasso gebruikt om de analyse te structureren. Alle punten op de lijst zullen vergeleken worden met de website Staten-Generaal Digitaal en Parlando. Daarna zal er nog een korte vergelijking gemaakt worden tussen Staten-Generaal Digitaal en Parlando tegenover het Engelse TheyWorkForYou.com. * Alle kamerstukken moeten direct te linken zijn (vaste URL); Op Staten-Generaal Digitaal is naar alle vormen van informatie die aangeboden wordt direct te verwijzen met een vaste URL. Gebruikers kunnen dus verwijzen naar het originele PDF-bestand, het HTML-bestand of naar de interne docviewer. Wanneer men verwijst naar de docviewer is het mogelijk om naar een specifieke pagina te verwijzen en om daar bepaalde woorden op te markeren. Op Parlando wordt gebruik gemaakt van sessies. Dit betekent dat alle links naar PDF-bestanden, metadata of resultatenpagina s binnen korte tijd onbruikbaar worden voor anderen. SGD V Parlando X * Alle bij elkaar horende kamerstukken (dossiers) moeten als geheel op te vragen zijn, inclusief eerdere versies van stukken; Op Staten-Generaal Digitaal kunnen Kamerstukken gezocht worden op Kamerstuknummer. De lijst van resultaten bevat dan alle Kamerstukken die hetzelfde Kamerstuknummer hebben. Kamerstukken worden op Staten-Generaal Digitaal echter beschreven als: De Kamerstukken of Bijlagen zijn schriftelijk uitgewisselde stukken tussen regering en parlement. (Koninklijke Bibliotheek, 2008) Het zoeken op een bepaald Kamerstuknummer levert dan ook alleen maar Bijlagen op maar bijvoorbeeld geen Kamervragen of Handelingen. Omdat in de wens van Sargasso het woord dossier wordt gebruikt, lijkt het erop dat hier niet hetzelfde bedoeld wordt. Op de website van de Tweede Kamer wordt bijvoorbeeld een ander begrip van dossier gehanteerd lijkt het (Tweede Kamer der Staten-Generaal, 2008). Op die website staat informatie over recente dossiers. Hierbij worden ook stukken aangeleverd. Dit zijn wel Kamerstukken (schriftelijk uitgewisselde stukken tussen regering en parlement), maar van verschillende Kamerstuknummers. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 10

11 Op Parlando wordt dossier weer anders gebruikt. Op Parlando kan gezocht worden op nummer en volgnummer en deze nummers staan in de metadata achter het kopje dossier. Wanneer iemand zoekt op een dergelijk dossier bevatten de resultaten Bijlagen, maar ook Kamervragen, Handelingen en zelfs agenda s. Het is dus moeilijk te zeggen of de beide sites een notie hebben van een bij elkaar horend dossier aangezien er verschillende definities gehanteerd lijken te worden. Wel kan er gezegd worden dat beide websites niet aan de eis voldoen. Wat er ook precies bedoeld wordt met een dossier, het is in beide gevallen niet in zijn geheel op te vragen en eerder versies van stukken zijn er niet in opgenomen. SGD X Parlando X * Video-opnames en audio-opnames van debatten over bepaalde kamerstukken moeten gekoppeld zijn aan die stukken; Beide websites leveren geen video-opnames of geluidsopnames en deze zijn dus ook niet gekoppeld aan stukken. SGD X Parlando X * Van alle voorstellen en moties moet direct te zien zijn hoe er gestemd is (niet zoeken via verslagen); Beide websites bieden geen losse voorstellen, moties of stemmingsuitslagen aan. SGD X Parlando X * Van alle politieke partijen moet direct te zien zijn hoe hun stemgedrag is; Beide websites bieden geen (losse) stemmingsuitslagen aan en ook geen overzicht van meerdere stemmingen. Verder wordt er geen zoekmogelijkheid via partij aangeboden. SGD X Parlando X * Van alle parlementsleden moet direct te zien zijn hoe hun stemgedrag is; Beide websites bieden geen (losse) stemmingsuitslagen aan en ook geen overzicht van meerdere stemmingen. Verder wordt er geen zoekmogelijkheid via persoon aangeboden. SGD X Parlando X * Van parlementsleden moet direct opgevraagd kunnen worden welke vragen en moties ze ingediend hebben of mede ondertekend hebben; Zoals eerder beschreven hebben beide websites geen mogelijkheid om te zoeken op personen en bieden ze geen moties aan. SGD X Parlando X * Bij kamerstukken moet direct zichtbaar zijn wanneer deze behandeld worden of behandeld zijn; Wederom is het hier onduidelijk wat er precies bedoeld wordt met Kamerstukken. Volgens Staten-Generaal Digitaal zijn Kamerstukken schriftelijk uitgewisselde stukken tussen regering en parlement. Bij brieven wordt niet aangegeven wanneer ze behandeld zijn. Het lijkt er daarom op dat er in de wens van Sargasso een meer algemene invulling aan Kamerstukken gegeven wordt, namelijk alle Parlementaire publicaties. Dit zou de wens logischer maken omdat bijvoorbeeld de behandeldatum van Kamervragen en Moties wel aangegeven wordt. Zowel Staten-Generaal Digitaal als Parlando zijn het alleen de Kamervragen waarbij het relevant is om de behandeldatum te vermelden. Van de publicaties die aangeboden worden waarbij een behandeldatum relevant is wordt op Staten- Generaal Digitaal niet direct zichtbaar wanneer deze behandeld zijn. Dit is wel terug te vinden door een zoekresultaat te openen. Wanneer de Kamerstukken behandeld worden is natuurlijk op Staten-Generaal Digitaal niet aan de orde omdat de website geen recente data bevat. Op Parlando is bij de Kamervragen wel aangegeven wanneer ze behandeld zijn. Ook hiervoor moet wel vanuit de resultatenpagina een extra stap gezet worden naar de metadata-pagina. Wanneer een Kamervraag behandeld wordt staat niet aangegeven, maar het is ook maar de vraag of dit een reële wens is. Het termijn van het beantwoorden van een Kamervraag is drie weken, dus dit kan ter indicatie eventueel vermeld worden. De vraag of de websites voldoen aan deze wens van Sargasso is een lastige. Strikt gezien is de behandeldatum op beide websites niet direct na het zoeken zichtbaar en hebben beide geen verwijzing naar een mogelijke behandeldatum in de toekomst, hoewel dat bij Staten-Generaal Digitaal ook niet aan de orde is. SGD X Parlando X Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 11

12 * Bij de kameragenda moet het mogelijk zijn direct de bijbehorende kamerstukken op te roepen; Staten-Generaal Digitaal biedt geen kameragenda s aan. Op Parlando worden wel kameragenda s aangeboden. Vanuit deze agenda s of de metadata ervan is het niet mogelijk om de bijbehorende Kamerstukken direct op te roepen. SGD X Parlando X * Er moet een mogelijkheid zijn om alleen de basis informatie te zien of een meer uitgebreide set; Het is onduidelijk wat er precies bedoeld wordt met deze wens. Ook de begeleidende brief geeft hier geen uitsluitsel over. In dit project wordt deze wens geïnterpreteerd als: Er moet een mogelijkheid zijn om eenvoudig te zoeken en om geavanceerd te zoeken. Staten-Generaal Digitaal biedt zowel een mogelijkheid om eenvoudig te zoeken als de mogelijkheid om geavanceerd te zoeken. De Parlando website heeft twee zoekmogelijkheden, zoek beperkt en zoek uitgebreid. Ondanks dat er bij zoek beperkt van Parlando geen zoektermen ingevoerd kunnen worden lijkt het er toch op dat beide websites voldoen aan deze wens, gezien de huidige interpretatie. SGD V Parlando V * Bij het zoeken op woorden moeten de resultaten in een tijdslijn van bij elkaar horende stukken getoond kunnen worden; Beide websites bieden geen tijdslijn, enkel een geordende lijst met resultaten. In deze lijst wordt niet duidelijk aangegeven welke stukken al dan niet bij elkaar horen. SGD X Parlando X * Er moet een open API komen waarmee andere partijen in staat worden gesteld om de beschikbare informatie op verschillende manier verder te behandelen of te tonen; Staten-Generaal Digitaal heeft geen open API. Ondanks dat het grootste gedeelte van de website op XML gebaseerd is, is het moeilijk voor anderen om hier iets mee te doen. Ook Parlando heeft geen (open) API. Het is ook niet mogelijk om de website op welke manier dan ook te integreren in een andere applicatie of website. SGD X Parlando X * Er moet een mogelijkheid komen om middels RSS op de hoogte te blijven van de publicatie van stukken of bepaalde documenten binnen specifieke dossiers; RSS staat voor Really Simple Syndication (hoewel het volgens sommige mensen voor RDF Site Summary staat) en is een middel om gebruikers op de hoogte te houden van vernieuwingen op een website. Gebruikers kunnen zich abonneren op een RSS-stroom van een site. De website stuurt dan de titel en een paar regels van een nieuw verschenen pagina, bijvoorbeeld een nieuwsbericht, naar een RSS-lezer van de gebruiker toe. Als gebruikers iets zien wat ze interessant vinden kunnen ze op het bericht klikken om direct naar het hele bericht op de website te gaan. Zowel Staten-Generaal Digitaal als Parlado bieden geen RSS. Voor Staten-Generaal zou het ook niet voor de hand liggend zijn omdat er niet dagelijks nieuwe informatie bijkomt. Voor Parlando zou RSS wel een goede optie kunnen zijn. Mensen zouden zich kunnen abonneren op bepaalde onderwerpen zoals de eis van Sargasso aangeeft. Maar, dit is in de huidige situatie dus niet mogelijk. SGD X Parlando X * Alle gegevens moeten in een open, standaard formaat gepresenteerd worden. Er mag geen noodzaak zijn om producten van enkele leveranciers te moeten gebruiken om de gegevens te zien/gebruiken; Op de website van Staten-Generaal Digitaal en Parlando worden de publicaties als PDF-bestanden aangeboden. Sinds 2007 is PDF een open formaat (Adobe, 2008). Beide websites voldoen dus aan deze eis. SGD V Parlando V * De toegang tot de informatie online moet voldoen aan de eisen van Drempels Weg. De eisen van Drempels Weg zijn opgesteld door de stichting Waarmerk Drempelvrij.nl. Als een website voldoet aan deze eisen kan de site het kwaliteitsmerk Waarmerk Drempelvrij.nl krijgen. Een dergelijke website voldoet dan aan internationale normen waardoor de website voor iedereen goed toegankelijk is. De website moet bijvoorbeeld ook toegankelijk zijn voor blinden en slechtzienden of senioren. Hieronder volgt een lijst van relevante richtlijnen voor Staten-Generaal Digitaal en Parlando, richtlijnen over bijvoorbeeld video zijn niet opgenomen in deze lijst omdat beide sites geen video aanbieden. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 12

13 WCAG-ijkpunt 1.1: WCAG-ijkpunt 2.1: WCAG-ijkpunt 4.1: WCAG-ijkpunt 5.1: WCAG-ijkpunt 6.1: WCAG-ijkpunt 6.2: WCAG-ijkpunt 6.3: WCAG-ijkpunt 11.4: WCAG-ijkpunt 12.1: WCAG-ijkpunt 14.1: Lever een tekstequivalent voor elk niet-tekstueel element Zorg ervoor dat alle informatie die met behulp van kleur wordt overgebracht ook beschikbaar is zonder kleur, bijvoorbeeld uit de context of opmaak Geef duidelijk veranderingen aan in de natuurlijke taal van de documenttekst en van alle tekstequivalenten (bijvoorbeeld onderschriften) Geef voor tabellen met data de rij- en kolomheaders aan Organiseer documenten zo dat ze zonder style sheets gelezen kunnen worden Zorg ervoor dat equivalenten voor dynamische content worden bijgewerkt als de dynamische content verandert Zorg ervoor dat pagina's bruikbaar zijn als scripts, applets of andere programmaobjecten uitstaan of niet worden ondersteund. Als dit niet het mogelijk is, lever dan equivalente informatie op een alternatieve pagina Als je ondanks alle inspanningen geen toegankelijke pagina kan creëren, lever dan een link naar een alternatieve pagina die W3C technologieën gebruikt, toegankelijk is, equivalente informatie (of functionaliteit) heeft en even vaak wordt geactualiseerd als de ontoegankelijke (oorspronkelijke) pagina Geef elk frame een titel, zodat je de identificatie en navigatie van een frame vergemakkelijkt Geef de duidelijkste en eenvoudigste taal die zich leent voor de content van een website (Velleman, 2006) Alle richtlijnen nalopen tegenover de beide websites is een onderzoek op zich en staat buiten het bereik van dit project. Wel kan gezegd worden dat beide websites dit waarmerk niet dragen en ook niet aan alle ijkpunten voldoen. Staten-Generaal Digitaal is bijvoorbeeld niet zonder stylesheet te bekijken (WCAG-ijkpunt 6.1) en Parlando biedt geen tekstuele alternatieven voor grafische elementen (WCAG-ijkpunt 1.1). SGD X Parlando X De websites van Staten-Generaal Digitaal en Parlando voldoen dus aan bijna geen enkele eis van Sargasso. Voor Staten-Generaal Digitaal is dit vaak ook niet raar aangezien ze werken met oude data. Veel eisen zijn dan niet meer zo relevant of zijn niet haalbaar omdat de benodigde gegevens niet beschikbaar zijn. Voor Parlando is het ook niet verwonderlijk dat ze aan bijna geen enkele eis voldoen. De eisen zijn namelijk geschreven op basis van de huidige website van Parlando. De twee eisen waar Parlando wel aan voldoen komen door toeval (PDF is inmiddels een open standaard geworden) of interpretatieverschillen. De lijst met eisen/wensen van Sargasso is een mooi startpunt om te kijken hoe het gesteld is met de huidige situatie, maar de lijst is geen geijkt meetinstrument. Om de huidige situatie nog verder te bekijken worden de websites van Staten-Generaal Digitaal en Parlando daarom hier nog kort vergeleken met het TheyWorkForYou.com. In de sectie Achtergrond zijn de websites van Staten-Generaal Digitaal, Parlando en TheyWorkForYou.com al uitgebreid beschreven. Als afsluiting van deze subsectie worden de verschillen nog even kort aangegeven. Een van de grootste verschillen tussen Staten-Generaal Digitaal en Parlando ten opzichte van TheyWorkForYou.com zijn de verschillende manieren waarop gebruikers bij de data kunnen komen. Staten- Generaal Digitaal en Parlando bieden beide een eenvoudige en een geavanceerde zoekmogelijkheid. Gebruikers kunnen zoeken op trefwoorden en enkele restricties meegeven zoals een tijdsperiode of een documenttype. Bij TheyWorkForYou.com kan er ook zo gezocht worden, maar gebruikers hebben ook andere ingangen. Zo kunnen zij ook zoeken op personen of locatie. Iedere persoon of locatie heeft een eigen overzichtspagina. Verder zijn er ingangen via recent gepubliceerde stukken en is er de mogelijkheid om op de hoogte gehouden te worden van bepaalde personen of onderwerpen. TheyWorkForYou.com biedt dus veel meer ingangen tot de collectie dan Staten-Generaal Digitaal en Parlando dat doen. Een ander belangrijk verschil zit hem in het presenteren van de zoekresultaten. Bij Staten-Generaal Digitaal wordt er een ordening gebruikt die voornamelijk gebaseerd is op datum. Bij Parlando wordt er alleen op datum geordend. TheyWorkForYou.com geeft de gebruiker de mogelijkheid om zelf een ordening te kiezen. De gebruiker kan kiezen uit sorteren op relevantie of op datum. Ook kunnen de resultaten gesorteerd worden naar persoon, waarbij de persoon met de meeste hits bovenaan staan. Wat betreft de Handelingen is er nog een belangrijk verschil tussen de sites. TheyWorkForYou.com heeft namelijk een andere notie van antwoord dan Staten-Generaal Digitaal en Parlando. Als een gebruiker in Staten-Generaal Digitaal in Handelingen zoekt hij een PDF-bestand of HTML-bestand van een hele vergadering terug of een pagina daarvan in de interne docviewer. Op Parlando krijgt de gebruiker een PDF-bestand terug Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 13

14 van een deel van een vergadering, namelijk één onderwerp dat behandeld is. Op TheyWorkForYou.com krijgt de gebruiker uitspraken terug. Deze uitspraken zijn in de context van de vergadering getoond. De gebruiker wordt dus niet bovenaan de vergadering neergezet, of op de pagina waar de uitspraak voorkomt, maar bij de uitspraak zelf. Dat TheyWorkForYou.com een andere notie van antwoord heeft betekent ook dat ze anders omgaan met permalinks. TheyWorkForYou.com gebruikt net als Staten-Generaal Digitaal permalinks, maar omdat vergaderingen opgehakt zijn in uitspraken is het op TheyWorkForYou.com ook mogelijk om te verwijzen met een permalink naar één uitspraak. Zoals eerder opgemerkt gebruikt Parlando helemaal geen permalinks. Op TheyWorkForYou.com kunnen gebruikers ook reacties achterlaten, bijvoorbeeld op een uitspraak. Hierdoor ontstaat een meer interactief medium terwijl Staten-Generaal Digitaal en Parlando een eenzijdige informatiestroom hebben. Ten slotte kan er over TheyWorkForYou.com gezegd worden dat ze een erg open site hebben. Er wordt veel gebruik gemaakt van open standaarden zoals XML en de gegevens en het gebruik van TheyWorkForYou.com zijn eenvoudig te integreren in andere sites door het gebruik van een openbare API. 3.2 Gewenste situatie In de brief van Sargasso wordt er een verbeterd systeem voor het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire publicaties gewenst. Het lijkt erop dat een soortgelijke website als TheyWorkForYou.com voor Nederland aan veel van deze wensen zou voldoen en zelfs nog andere verbeteringen zou introduceren die niet op de lijst van Sargasso staan, zoals de verschillende manieren om bij de informatie te komen. In dit project wordt er daarom gepoogd een dergelijk systeem te realiseren waarbij er rekening gehouden wordt met de eisen van Sargasso. De eisen van Sargasso worden dus meegenomen, maar het zal vooral de TheyWorkForYou.com website zijn die inspiratie zal bieden. Het combineren van de Sargasso wensen en het voorbeeld van TheyWorkForYou.com heeft geleid tot het opstellen van de volgende speerpunten voor het te ontwerpen systeem: - Er moet direct verwezen kunnen worden naar alle belangrijke stukken van de site (permalinks), ook naar losse uitspraken in de handelingen - Dossiers moeten gegroepeerd worden - Bij de verschillende stukken moet de datum van behandeling aangegeven worden (waar mogelijk) - De informatie moet via verschillende manieren te benaderen zijn, bijvoorbeeld via persoon, partij of door zoeken op trefwoorden - Zoekresultaten moeten op meerdere manieren weergegeven worden, bijv. d.m.v. een tijdslijn - Alle gegevens moeten in open formaten gepresenteerd worden - De website moet goed toegankelijk, bruikbaar en overzichtelijk zijn - Resultaten moeten op verschillende manieren geordend kunnen worden, o.a. op relevantie - Het notie van antwoord van Handelingen moet een uitspraak zijn - Gebruikers moeten op de goede plek op de pagina neergezet worden bij het aanklikken van een zoekresultaat - Gebruikers moeten reacties achter kunnen laten Een systeem realiseren zoals dat van TheyWorkForYou.com is verre van hetzelfde als het namaken van de Engelse site. TheyWorkForYou.com krijgt XML aangeleverd en ontsluit dat op een nette manier. In Nederland zijn de startcondities heel anders. Om hier een dergelijk systeem te realiseren moeten de PDF-bestanden en metadata-bestanden uit twee verschillende bronnen gecombineerd worden. Deze moeten vervolgens omgezet worden naar één soort XML-bestanden. Tijdens die transformatie moet er structuur herkend worden in de PDF-bestanden die er niet digitaal, expliciet in zit. Dit moet om bijvoorbeeld Handelingen op te kunnen delen in uitspraken of om zoeken op personen mogelijk te maken. Daarna wordt wel dezelfde stap gezet als in TheyWorkForYou.com. De data wordt in een database gezet die via de website te doorzoeken is. 3.3 Literatuur Een systeem maken zoals er achter TheyWorkForYou.com zit is alles behalve triviaal. Gezien de huidige situatie, die hiervoor is beschreven, zijn er veel moeilijkheden te verwachten bij de ontwikkeling van een dergelijk systeem. In de literatuur worden al veel mogelijke struikelblokken aangegeven en een methode om een groot deel van het totale proces te structureren. De startsituatie van dit project zijn twee verschillende bronnen met data. De eindsituatie is één database met informatie die via een website te bereiken is. Tussen de originele data en de database zitten verschillende stappen waarin de data samengevoegd moet worden en eventueel opgeschoond moet worden. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 14

15 Dergelijke processen zijn uit te voeren aan de hand van het ETL proces, waarbij ETL staat voor Extraction, Transformation, Loading. (Rahm & Do, 2000) In het onderstaande model is dit proces weergegeven: Figuur 1. Het ETL-proces (Rahm & Do, 2000) Dit onderzoek zal voor een groot deel verlopen via de stappen in dit model, hoewel er soms wel een meer eigen interpretatie aan zal worden gegeven. In deze literatuursectie worden de stappen doorlopen en worden de mogelijke problemen onderweg besproken. De eerste stap is extractie. In deze fase wordt de data van de verschillende bronnen opgehaald. Dit gebeurt op twee niveaus. Bovenin het diagram is te zien dat schema s en metadata opgehaald wordt en eventueel vertaald wordt naar een bepaald schema. Onderin het diagram wordt de data zelf opgehaald en eventueel getransformeerd in het gewenst formaat. Deze twee processen staan niet compleet los van elkaar, wat wordt aangegeven door de pijlen 1 en 2. Informatie over de data zelf (instanties) helpt bijvoorbeeld bij het extraheren van de metadata en er een goed schema van te maken (pijl 1). De tweede stap - integratie - is erg belangrijk. In dit project wordt er gewerkt met twee verschillende collecties die samengevoegd moeten worden tot één homogene collectie. Waar er in het diagram drie collecties staan (linker kolom), zijn er in dit project dus twee collecties van belang: de collectie van Staten- Generaal Digitaal en die van Parlando. Het combineren van verschillende bronnen wordt in de literatuur omschreven als data integratie. Data integratie is het probleem van het combineren van verschillende data uit verschillende bronnen op zo n manier dat er eenzelfde kijk op de data ontstaat voor de eindgebruiker (Lenzerini, 2002). Het doel van data integratie is om te zorgen dat normale gebruikers niet de verschillende bronnen hoeven te zoeken, ermee om te gaan en eventueel handmatig moeten te combineren (Halevy, Rajaraman, & Ordille, 2006). Dit zou in dit project dus voor Staten-Generaal Digitaal en Parlando moeten gaan gelden. Omdat er vaak sprake is van veel bronnen bij data integratie zijn er veel technieken om de data integratie grotendeels automatisch te laten verlopen. In dit project is dit niet nodig omdat er maar met twee, vrij eenvoudige bronnen gewerkt wordt. De bronnen kunnen dus handmatig naast elkaar gelegd worden. In dit project is vooral semantische data integratie belangrijk. Semantische data integratie is het combineren van bronnen op basis van betekenis. Wat in de ene bron bijvoorbeeld locatie wordt genoemd, kan in de andere bron adres heten, maar toch hetzelfde betekenen. Problemen bij semantische data integratie spelen zich af op twee niveaus: op schematisch niveau en op het niveau van de data. Op schematisch niveau zit het probleem in het matchen van de juiste concepten aan elkaar. (Doan, Noy, & Halevy, 2004) Dit is dus op een conceptueel niveau. Welke concepten uit de beide bronnen verwijzen naar hetzelfde onderliggende concepten? Op het niveau van de data komt bijvoorbeeld het probleem van data duplication aan bod, dit zal verderop besproken worden. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 15

16 Deze twee niveaus zijn terug te zien in de tweede stap van het ETL-proces. Op schematisch niveau worden de verschillende schema gematcht en geïntegreerd, en op het niveau van de data worden de instanties (de data zelf) gematcht en geïntegreerd. Voor de data betekent dit voornamelijk opschoning. Het matchen van concepten uit verschillende schema s gebeurt in de praktijk nog het meeste met de hand. Voor dit matchen kunnen verschillende stukken informatie gebruikt worden. Zo kan er bijvoorbeeld gematcht worden informatie afkomstig van schema-related evidence. Hieronder vallen zaken als attribuutnamen die op elkaar lijken, soortgelijke types en gelijke vastgelegde voorwaardes van concepten. (Doan, Noy, & Halevy, 2004) Attribuutnamen die op elkaar lijken zijn bijvoorbeeld volledige naam en naam of stad en woonplaats. Een type van een concept is bijvoorbeeld dat het een getal is, velden met getallen hoeven niet vergeleken te worden met velden die alleen letters bevatten. Ten slotte is een vastgelegde voorwaarde bijvoorbeeld dat een concept exact 10 cijfers moet bevatten, bijvoorbeeld bij een (nationaal) telefoonnummer. Naast schema-related evidence kan ook informatie uit data-related evidence gebruikt worden om concepten aan elkaar te matchen. (Doan, Noy, & Halevy, 2004) Hierbij wordt dan gekeken naar de eigenschappen van de verzameling waarden van een bepaald kenmerk. Het concept lengte kan zich bijvoorbeeld kenmerken door een minimum van ongeveer 1.50m en een maximum van ongeveer 2.05m en een gemiddelde van 1.75m. Als dit overeen komt met de waarden uit een ander concept, dan is de waarschijnlijkheid dat deze concepten aan elkaar gematcht kunnen worden groter. Verder is er nog external evidence, dit is informatie die niets te maken heeft met het huidige concept, maar toch kan bijdragen aan een mogelijke match. Bijvoorbeeld dat een soortgelijk concept in het verleden ook al meerdere malen bleek te matchen met een bepaald concept. (Doan, Noy, & Halevy, 2004) Ten slotte is er nog de mogelijkheid om een ontologie te gebruiken van het domein om te helpen bij het matchen van de concepten. (Doan, Noy, & Halevy, 2004) Een gedetailleerde ontologie van het domein waar in dit project mee gewerkt wordt is echter niet beschikbaar, dus dit is geen optie. Er wordt daarom alleen gebruik gemaakt van matchen op basis van schema-related evidence, data-related evidence en external evidence. Als duidelijk is welke concepten bij elkaar horen kan er één schema gemaakt worden dat de beide bronnen als één bron kan beschrijven. Dit gebeurt bovenin de integratiefase van het ETL-proces. Het resultaat staat tussen stap 2 en 3 in: één globaal schema. Er kunnen ook problemen voorkomen bij de integratie op het niveau van de data, onderin de tweede fase van het ETL-proces. Het gaat hierbij dan voornamelijk om problemen van data duplication. Data duplication is het probleem dat er data verdubbeld, bijvoorbeeld door het combineren van bronnen. Dit kan verschillende oorzaken hebben en zich op verschillende manieren uiten. Hieronder staan de bronnen van problemen met data die vaak duplicatie veroorzaken: Figuur 2. Data quality problemen (Rahm & Do, 2000) In het bovenstaande model zijn verschillende bronnen van vervuiling van data te zien. In dit project hebben we te maken met beide takken. Problemen kunnen in de bron zelf al zitten (linkertak), bijvoorbeeld door spelfouten of slecht ontwerp, en problemen kunnen ook ontstaan door het combineren van de twee bronnen (rechter tak), bijvoorbeeld overlap of het gebruik van verschillende conventies. Zeker in het geval van Staten- Generaal Digitaal zullen er veel OCR-fouten zijn. OCR staat voor Optical Character Recognition en is een techniek om tekst te herkennen in gescande afbeeldingen. (Wikipedia, 2008) Deze techniek is niet foutloos. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 16

17 Letters worden soms verkeerd herkend door de software. OCR-fouten kunnen vergeleken worden met spelfouten, alleen zijn ze dan niet door een mens gemaakt. Dit soort fouten in de data kunnen er bijvoorbeeld voor zorgen dat eenzelfde naam op verschillende manieren in de data staat, bijvoorbeeld v. Schaijk en v. Shaijk. Het is nu de uitdaging om deze data op te schonen. Hoort de naam v. Shaijk bij dezelfde persoon als de naam v. Schaijk? Of zijn het twee verschillende personen? Het terugbrengen van verschillende benamingen van één entiteit wordt ook wel normaliseren genoemd. Omdat het in dit geval dubbele data oplevert wordt het normaliseren van deze data ook wel data deduplicatie genoemd. (Carvalho, Gonçalves, Laender, & Silva, 2006) In de literatuur worden veel geautomatiseerde technieken voor data deduplicatie uiteengezet. In dit project zal een semiautomatische manier gebruikt worden omdat er maar met een relatief klein aantal concepten gewerkt wordt. Een voorbeeld van een data deduplicatie-techniek is het gebruik van de Levenshtein distance. Het gebruik van de Levenshtein distance maakt het mogelijk om stukjes tekst te matchen die niet exact hetzelfde zijn. De Levenshtein distance is als het ware het verschil tussen het ene woord en het andere. Dit verschil wordt ook wel de edit distance genoemd. (Navarro, 2001) Met behulp van deze maat kunnen bijvoorbeeld typefouten vrij gemakkelijk opgevangen worden. Het origineel woord en het woord dat een typfout bevat hebben namelijk een zeer lage edit distance. Het gebruik van de Levenshtein distance kan een deel van de fouten die vrijwel zeker in teksten zitten oplossen, en dit is nodig. Ter illustratie: OCR heeft een foutpercentage van tussen de 7% en 16%, het percentage typefouten ligt gemiddeld tussen de 1% en 3,2% en spelling ook nog eens 1,5% tot 2,5%. Verder worden namen helemaal vaak fout geschreven. Een experiment waarin Nederlanders Nederlandse achternamen moesten typen leverde een percentage van 38% aan fouten op. (Navarro, 2001) Het percentage fouten in persoonsnamen zullen in formele documenten, zoals Parlementaire publicaties, waarschijnlijk wel een stuk lager liggen. Als de fouten van data duplicatie zo veel mogelijk zijn opgelost rondt dat stap twee van het ETL-proces af. Er is nu één globaal schema en de data is samengevoegd. Ten slotte blijft dan de stap aggregatie over. In deze stap wordt het schema dat de afgelopen twee stappen heeft opgeleverd geïmplementeerd in een database en wordt de data in de database gezet. Voordat de data de database in kan wordt er eventueel nog data samengevoegd of gefilterd. Als het ETL-proces doorlopen is, is er een gevulde database met opgeschoonde data. Om een website te maken die op TheyWorkForYou.com lijkt moet er nog een webinterface voor deze database gemaakt worden. Ook bij het maken van een website kunnen enkele uitdagingen verwacht worden. Deze literatuursectie wordt daarom afgesloten met enkele opmerkingen over de zoekmachine. Het belangrijkste onderdeel van de website zal de zoekmachine zijn. In dit geval kan er gesproken worden van een verticale zoekmachine omdat het een zoekmachine is die zoekt binnen één specifiek domein. (Coyle & Smyth, 2007) Een voordeel van een dergelijke zoekmachine is dat er gebruik kan worden gemaakt van de kennis van de mogelijke resultaten. Hierdoor kan de gebruiker beter begeleid worden tijdens het zoeken. Coyle en Smythe zetten in hun artikel Supporting Intelligent Web Search een bepaald perspectief op zoekmachines uiteen die goed gebruikt kan worden in dit project. Zij stellen dat een resultatenlijst die teruggegeven wordt door een zoekmachine niet het eindpunt is van een zoektocht, maar juist een startpunt. Gebruikers moeten dus goede mogelijkheden krijgen om verder te zoeken. Ook moeten ze niet alleen een URL terugkrijgen, maar moeten ze op het juiste punt op de pagina waarnaar verwezen wordt neergezet worden. (Coyle & Smyth, 2007) Dit wordt ook gedaan op TheyWorkForYou.com, gebruikers worden bijvoorbeeld op de goede plek in een debat neergezet. In dit project wordt er dus bij de zoekmachine gelet op de domeinspecifieke kennis waarmee de gebruiker te begeleiden is. Dit past in het perspectief van Coyle en Smythe dat de resultatenlijst het begin van een zoektocht aangeeft. In dit project wordt de zoekmachine zoveel mogelijk met dit perspectief in het achterhoofd ontwikkeld. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 17

18 3.4 Conclusies In deze sectie zijn de twee Nederlandse sites die Parlementaire publicaties publiceren geanalyseerd aan de hand van de eisen van Sargasso en de Engelse website TheyWorkForYou.com. Op basis hiervan is de gewenste situatie geschetst. Hiermee is de eerste deelvraag beantwoord: Hoe verhouden de websites die Nederlandse Parlementaire publicaties aanbieden zich tot de gewenste situatie die geschetst kan worden door een combinatie van de wensen van Sargasso en het voorbeeld TheyWorkForYou.com? Het antwoord op deze vraag is dat de Nederlandse websites over het algemeen niet voldoen aan de wensen van Sargasso. Verder biedt TheyWorkForYou.com duidelijke voordelen ten opzichte van de twee Nederlandse sites. Door de wensen van Sargasso en de voordelen van TheyWorkForYou.com te combineren tot een lijst van speerpunten is de gewenste situatie voor een nieuw systeem geschetst. Hierbij zijn ook meteen de moeilijkheden aangegeven door een andere startsituatie. Deze moeilijkheden worden ook omschreven in de literatuur die in sectie 3.3 is besproken. In die sectie is de volgende vraag beantwoord: Wat wordt er in de literatuur gezegd over het ontwikkelen van een systeem zoals het systeem dat in dit project beoogd wordt om te maken en wat zijn de mogelijke gevaren die beschreven worden? De literatuur biedt twee dingen in dit geval: ten eerste een model aan de hand waarvan dit project te structureren is, namelijk het ETL-proces. Dit proces bestaat uit drie fasen: Extractie, Integratie en Aggregatie. Verder geeft de literatuur mogelijke moeilijkheden aan die in die verschillende fasen een rol kunnen spelen. Deze moeilijkheden zitten vooral in het omgaan met verschillende, vieze data. In de volgende sectie wordt deze data uitvoerig beschreven. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 18

19 4 De data 4 D E D A T A In deze sectie zal de data beschreven worden waarmee gewerkt is in dit project. Als eerste wordt beschreven hoe de oorspronkelijke data eruit zag. Vervolgens wordt er bekeken wat er in dit project beoogd wordt om te doen met die data. Dan volgen er subsecties over de kwaliteit van de beschikbare data en het vergaren van de data. Deze sectie wordt afgesloten met een korte beschrijving van de kwaliteit van de opgehaalde data. In deze sectie zullen de volgende vragen beantwoord worden: V4. Wat zijn de kenmerken van de originele data van Staten-Generaal Digitaal en Parlando en wat moet er gebeuren met deze data? V5. Wat is de kwaliteit van de originele data en van de opgehaalde data? V6. Hoe wordt de data opgehaald en wat voor resultaten levert dat op? 4.1 De oorspronkelijke data Voor dit project zijn de collecties van Staten-Generaal Digitaal en Parlando gebruikt. Aan het begin van het project waren de Kamervragen en Handelingen van 1990 tot 1995 beschikbaar op Staten-Generaal Digitaal. In de loop van het project werd ook de periode 1984 tot 1989 beschikbaar. De Koninklijke Bibliotheek wil alle data terug tot 1814 zo beschikbaar maken. Op Parlando is de data van 1995 tot heden beschikbaar en deze data wordt dagelijks aangevuld. Formaten Op Staten-Generaal Digitaal zijn oude Kamervragen en Handelingen te vinden. Op Staten-Generaal Digitaal wordt de informatie op verschillende manieren aangeboden, namelijk als PDF, HTML en in de interne docviewer. De informatie over deze bestanden, de metadata, wordt niet op de website zelf aangeboden maar is wel via het internet te bereiken. De metadata is in het XML-formaat opgeslagen. Op Parlando worden zowel de Kamervragen als de Handelingen aangeboden als PDF-bestanden. De metadata wordt op de website zelf aangeboden als HTML webpagina. Structuur De structuur van de PDF-bestanden van Staten- Generaal Digitaal en Parlando vertoont veel overeenkomsten, maar ook enkele belangrijke verschillen. Eerst worden de overeenkomsten in structuur behandeld. Deze is door de tijd heen vrijwel hetzelfde gebleven. Er zit verschil in de eerste pagina van een vergadering en de rest van de pagina s. De eerste pagina van een vergadering is bij Staten-Generaal Digitaal altijd de eerste pagina van het PDF-bestand. Bij Parlando is dit niet altijd zo, omdat een vergadering is opgedeeld in verschillende PDF-bestanden. Één PDFbestand per onderwerp. De eerste pagina heeft bovenin informatie staan over de vergadering, namelijk de hoeveelste vergadering het is in het huidige jaar, de datum en het tijdstip van aanvang. De eerste pagina van een vergadering bevat daarnaast altijd de naam van de voorzitter, een lijst van aanwezige leden en een lijst van aanwezige ministers en staatssecretarissen. Voordat het eerste onderwerp begint opent de voorzitter de vergadering met enkele mededelingen. Verder is de structuur van de eerste pagina hetzelfde als die van de andere pagina s. De structuur van de rest van de vergadering zijn op te delen in drie niveaus. Allereerst zijn er Figuur 1. - Voorbeeld van een PDF-bestand Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 19

20 onderwerpen, deze worden in het PDF-bestand aangegeven met een brede zwarte streep en kenmerken zich vaak door de woorden: Aan de orde is/zijn. Binnen een onderwerp kunnen sprekers wat zeggen. Vaak is het zo dat één spreker achter een spreekgestoelte staat en dat anderen hem of haar dan kunnen interrumperen. Als een persoon op een volgende pagina nog steeds achter het spreekgestoelte staat, dan staat er bovenaan de volgende pagina de naam van die persoon. De tijd dat een spreker achter een spreekgestoelte staat wordt in dit project een blok genoemd. In het PDF-bestand wordt dit aangegeven met een blokje. Een onderwerp kan dus sprekers bevatten, maar ook blokken die sprekers bevatten. Een spreker wordt aangegeven in het PDF-bestand door een witregel, gevolgd door een aanduiding, zijn of haar naam, eventueel de partij en een dubbele punt. De aanduiding kan verschillen. Voor parlementsleden is dit de heer of mevrouw, deze worden altijd gevolgd door een partijnaam tussen ronde haakjes. Ministers worden aangeduid als Minister gevolgd door een naam, maar geen partij. Van staatssecretarissen wordt de partij ook niet aangegeven, zij worden enkel aangeduid met Staatssecretaris. De voorzitter wordt aangeduid met De voorzitter als hij of zij spreekt, eveneens zonder partij. Ten slotte kan het nog zijn dat iemand spreekt in de kamer die niet in deze categorieën valt, bijvoorbeeld een gast. Deze persoon wordt dan aangeduid met De heer of Mevrouw, uiteraard zonder partij. Naast sprekers en blokken kan een onderwerp ook moties bevatten. Deze worden uitgesproken door een lid maar worden wel apart aangegeven als motie. Dit wordt gedaan met het woord Motie tussen twee dunne lijnen. Het einde van een motie kenmerkt zich door de woorden en gaat over tot de orde van de dag. en nog een dunne lijn. Alle pagina s van het PDF-bestand, zowel de eerste van een vergadering als de rest, bevatten onderin ook nog wat informatie over de vergadering. Namelijk in welke kamer de vergadering heeft plaatsgevonden, nogmaals de datum, het onderwerp dat op de huidige pagina staat, een documentcode en paginanummers. Deze documentcode kan bijvoorbeeld TK-32 voor de 32 e vergadering van de Tweede Kamer zijn. De documentcode staat niet in alle data, in de oudere documenten komt het nog niet voor. Ook voor de paginanummers zijn niet altijd dezelfde conventies gebruikt. Er zitten ook verschillen in de structuur. Bij de data van Staten-Generaal Digitaal zit de tekst bijvoorbeeld in een verborgen tekstlaag van het PDF-bestand terwijl deze bij Parlando in een normale tekstlaag zit. Er zijn ook verschillen die niet afhankelijk zijn van de bron maar die tijdsafhankelijk zijn. Door de tijd heen zijn er bijvoorbeeld verschillende manieren van opmaken gebruikt. In sommige Handelingen staan de teksten bijvoorbeeld in drie kolommen en in andere in twee kolommen. Verder bevatten recente publicaties meer foto s met bijbehorend onderschrift. Een ander belangrijk verschil in de structuur is dat bij Parlando één onderwerp gelijk staat aan één PDF. Een onderwerp begint echter niet altijd vooraan de pagina. Op een pagina kan dus het einde van het ene onderwerp en het begin van het andere onderwerp staan. Dit zorgt voor overlap, want de pagina moet in twee PDF-bestanden terecht komen, een keer bij het onderwerp dat eindigt op de pagina en een keer bij het onderwerp dat begint op de pagina. Metadata De metadata bevat informatie over het bijbehorende PDF-bestand. Deze metadata is met de hand ingevoerd. Deze metadata wordt voornamelijk gebruikt om structuur aan te brengen in de grote collecties en om de collectie beter doorzoekbaar te maken. Er zitten grote verschillen tussen de metadata van Staten-Generaal Digitaal en die van Parlando. Hieronder is de metadata van de twee bronnen weergegeven in een tabel. Het ontsluiten van Nederlandse Parlementaire Publicaties 20

1 In de Handelingen browsen, zoeken en vinden. Maarten Marx Universiteit van Amsterdam 3 November 2008

1  In de Handelingen browsen, zoeken en vinden. Maarten Marx Universiteit van Amsterdam 3 November 2008 www.polidocs.nl 1 www.polidocs.nl In de Handelingen browsen, zoeken en vinden. Maarten Marx Universiteit van Amsterdam 3 November 2008 www.polidocs.nl 2 Wie zijn we? Prof Dr Maarten de Rijke. Leerstoel

Nadere informatie

1 In de Handelingen browsen, zoeken en vinden. Maarten Marx Universiteit van Amsterdam 3 November 2008

1   In de Handelingen browsen, zoeken en vinden. Maarten Marx Universiteit van Amsterdam 3 November 2008 www.polidocs.nl 1 www.polidocs.nl In de Handelingen browsen, zoeken en vinden. Maarten Marx Universiteit van Amsterdam 3 November 2008 www.polidocs.nl 2 Wie zijn we? Prof Dr Maarten de Rijke. Leerstoel

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG > Retouradres Postbus 20011 2500 EA Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Programmadirectie Dienstverlening Regeldruk en Informatiebeleid Afdeling

Nadere informatie

Inhoud van de website invoeren met de ContentPublisher

Inhoud van de website invoeren met de ContentPublisher Inhoud van de website invoeren met de ContentPublisher De inhoud van Muismedia websites wordt ingevoerd en gewijzigd met behulp van een zogenaamd Content Management Systeem (CMS): de ContentPublisher.

Nadere informatie

Handleiding. CROW Kennisbank. Contentmangement

Handleiding. CROW Kennisbank. Contentmangement Handleiding CROW Kennisbank Contentmangement 4-7-2013 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Hoofdstuk 1 - Navigeren door de inhoudsopgaven... 3 1.1 Indeling inhoudsopgave wijzigen... 3 1.2 Selecteren van titels

Nadere informatie

AFO 653 RSS Nieuwsfeeds

AFO 653 RSS Nieuwsfeeds AFO 653 RSS Nieuwsfeeds 653.1 Inleiding 653.1.1 Wat zijn RSS News Feeds en hoe worden ze in Vubis Smart gebruikt? RSS News Feeds RSS (Really Simple Syndication) is een XML-gebaseerd formaat voor het distribueren

Nadere informatie

Handleiding. CROW Kennisbank. Contentmanagement

Handleiding. CROW Kennisbank. Contentmanagement Handleiding CROW Kennisbank Contentmanagement Inhoudsopgave Inleiding... 2 Hoofdstuk 1 - Navigeren door de inhoudsopgaven... 3 1.1 Indeling inhoudsopgave wijzigen... 3 1.2 Selecteren van titels in de navigatie...

Nadere informatie

Handleiding ADC archiefservice

Handleiding ADC archiefservice Handleiding ADC archiefservice Om u het archiveren van de documenten van uw kerk of classes te vergemakkelijken, heeft het ADC besloten om een e-depot in te richten voor het veilig opslaan van digitale

Nadere informatie

Handleiding wordpress

Handleiding wordpress Handleiding wordpress Wordpress versie 3.0.4 Handleiding versie 1.1 Auteur Website Geert Hoekzema www.geerthoekzema.nl www.geerthoekzema.nl geert@geerthoekzema.nl 1 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Beginnen

Nadere informatie

Hieronder vindt u informatie over het gebruik van het e-depot en de beschrijvingsoftware.

Hieronder vindt u informatie over het gebruik van het e-depot en de beschrijvingsoftware. Bezoekershandleiding Om u het archiveren van de documenten van uw kerk of classes te vergemakkelijken, heeft het ADC besloten om een e-depot in te richten voor het veilig opslaan van digitale documenten

Nadere informatie

Legal Intelligence Quick Reference Sheets

Legal Intelligence Quick Reference Sheets Legal Intelligence Quick Reference Sheets Eenvoudig zoeken Bronnenselectie Resultatenpagina Dossiers maken Dossiers indelen Attenderingen instellen Persoonlijke homepage ipad-app - downloaden en activeren

Nadere informatie

PILNAR web applicatie. Handleiding

PILNAR web applicatie. Handleiding PILNAR web applicatie Handleiding Table of Contents De PILNAR editor...3 Toegang tot de omgeving...3 De PILNAR omgeving...3 Hoofdmenu...4 Navigatie...5 Zoeken...6 Detailoverzichten...6 Collectie... 7 Inzending...

Nadere informatie

WEBDOC V2 mini-handleiding voor eindgebruikers

WEBDOC V2 mini-handleiding voor eindgebruikers WEBDOC V2 mini-handleiding voor eindgebruikers Wat is webdoc... 2 De site... 3 Toegang tot Webdoc... 4 Aanmelden.... 4 Hoe te gebruiken... 5 Documenten raadplegen... 5 Documenten met betrekking tot volgende

Nadere informatie

Modulehandleiding VivianCMS. Zoeken

Modulehandleiding VivianCMS. Zoeken Modulehandleiding VivianCMS Zoeken Versie: 1.0 Startdatum: 22-05-2006 Datum laatste wijziging: 19-06-2006 Opmerking: Gepubliceerd op http://www.viviancms.nl Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 1.1. Algemene

Nadere informatie

Werkinstructie Voorgangsverslag maken

Werkinstructie Voorgangsverslag maken Werkinstructie Voorgangsverslag maken In Mijn Rechtspraak Toezicht Dit document bevat de alternatieve tekst van het origineel. Dit document is bedoeld voor mensen met een visuele beperking, zoals slechtzienden

Nadere informatie

Handleiding zoeken in de digitale kranten

Handleiding zoeken in de digitale kranten 1. De zoekopdracht: U kunt zoeken op naam, plaats, gebeurtenis, trefwoord, etc. door het typen van één of meerdere woorden. Er wordt exact gezocht op de ingevoerde woorden; er is geen achterliggende index.

Nadere informatie

Handleiding Wordpress

Handleiding Wordpress Handleiding Wordpress Inhoudsopgave 1. Inloggen 2. Berichten en Pagina s 3. Afbeeldingen en video s 4. Weblinks 1. Inloggen 1.1 Inloggen bij Wordpress We starten met het inloggen op je WordPress gebaseerde

Nadere informatie

Gebruikershandleiding GO search 2.0

Gebruikershandleiding GO search 2.0 Gebruikershandleiding GO search 2.0 1 Gebruikershandleiding Product: GO search 2.0 Documentversie: 1.1 Datum: 2 februari 2015 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van GemeenteOplossingen worden

Nadere informatie

Handleiding voor Zotero versie 2.0

Handleiding voor Zotero versie 2.0 Handleiding voor Zotero versie 2.0 Michiel Wolda De handleiding voor Zetero is geschreven voor de lezers van het boek Deskresearch: Informatie selecteren, beoordelen en verwerken: tweede editie (Van Veen

Nadere informatie

Entry Point Retrieval

Entry Point Retrieval Entry Point Retrieval 1 Entry Point Retrieval Meteen naar de juiste plek. Zoeken, vinden en ranken van semi-gestructureerde data Maarten Marx ILPS, Informatica, Universiteit van Amsterdam November 2008

Nadere informatie

Educatieve Contentcatalogus (ECC)

Educatieve Contentcatalogus (ECC) Educatieve Contentcatalogus (ECC) Handleiding vmbo Versie: 3.0 Handleiding ECC VMBO - update 4 oktober 2010 Pagina 1 van 11 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 ECC en inloggen 4 3 Zoeken in de ECC 5 4 Functionaliteiten

Nadere informatie

SPECIALE VERSIE VOOR LEERKRACHTEN. Inhoud van de website invoeren met de ContentPublisher. 1. Inloggen. 2. Overzicht

SPECIALE VERSIE VOOR LEERKRACHTEN. Inhoud van de website invoeren met de ContentPublisher. 1. Inloggen. 2. Overzicht SPECIALE VERSIE VOOR LEERKRACHTEN Inhoud van de website invoeren met de ContentPublisher De inhoud van de schoolwebsite wordt ingevoerd en gewijzigd met behulp van een zogenaamd Content Management Systeem

Nadere informatie

Finchline Widgets. Versie 4.0

Finchline Widgets. Versie 4.0 Finchline Widgets Versie 4.0 Widgets In Finchline Enterprise worden widgets gebruikt om de beschikbare gegevens grafisch weer te geven. Nieuws Widgets Het nieuws is afkomstig uit 7000 Nederlandstalige

Nadere informatie

Omzeil het gebruik van mappen en bestanden over Wiki s en het werken in de 21 e eeuw

Omzeil het gebruik van mappen en bestanden over Wiki s en het werken in de 21 e eeuw Omzeil het gebruik van mappen en bestanden over Wiki s en het werken in de 21 e eeuw In de whitepaper waarom u eigen documenten niet langer nodig heeft schreven we dat het rondmailen van documenten geen

Nadere informatie

CMS Template Handleiding

CMS Template Handleiding CMS Template Handleiding Inhoudsopgave Inloggen in het CMS... 3 Pagina s toevoegen... 4 Pagina s bewerken... 6 Een link toevoegen... 7 Een afbeelding toevoegen... 9 Foto s plaatsen op de fotopagina...

Nadere informatie

Om in te loggen in het CMS (Content Management Systeem) gaat u naar http://domeinnaam.nl/admin Hier ziet u het inlogscherm:

Om in te loggen in het CMS (Content Management Systeem) gaat u naar http://domeinnaam.nl/admin Hier ziet u het inlogscherm: CMS Handleiding Inhoudsopgave Inloggen in het CMS... 3 Pagina s toevoegen... 4 Pagina s bewerken... 7 Een link toevoegen... 8 Een afbeelding toevoegen... 10 Foto s plaatsen op de fotopagina... 12 Media...

Nadere informatie

Toegankelijkheid documenten

Toegankelijkheid documenten Toegankelijkheid documenten 1. Verschillende bestandstypen Er zijn veel verschillende soorten documenten in gebruik, met allemaal hun eigen kenmerken en toegankelijkheid voor visueel beperkten. In principe

Nadere informatie

NotuBiz 2014. Inhoud

NotuBiz 2014. Inhoud Inhoud 1. Inleiding... 2 2. Politiek Portaal... 3 2.1 Startpagina... 3 2.2 Publiek menu... 4 2.3 Blok Recent/Toekomst... 4 2.4 Blok Zie ook deze links... 4 2.5 Kalender... 4 2.6 Andere weergaves... 4 2.7

Nadere informatie

Aanwijzingen raadplegen audio-/videoverslagen. Inhoud. De player... 3. Agendapunten en sprekers... 4. Filters... 4. Stemmingen... 5. Zoeken...

Aanwijzingen raadplegen audio-/videoverslagen. Inhoud. De player... 3. Agendapunten en sprekers... 4. Filters... 4. Stemmingen... 5. Zoeken... Aanwijzingen raadplegen audio-/videoverslagen Inhoud De player... 3 Agendapunten en sprekers... 4 Filters... 4 Stemmingen... 5 Zoeken... 5 Aanwijzingen raadplegen audio-/videoverslagen In dit document

Nadere informatie

Na het inloggen met de gegevens die je hebt gekregen, verschijnt het overzichtsscherm zoals hieronder:

Na het inloggen met de gegevens die je hebt gekregen, verschijnt het overzichtsscherm zoals hieronder: Inhoud van de website invoeren met de ContentPublisher De inhoud van websites kan worden ingevoerd en gewijzigd met behulp van een zogenaamd Content Management Systeem (CMS). De websites van Muismedia

Nadere informatie

De Kleine WordPress Handleiding

De Kleine WordPress Handleiding Introductie Dit is geen uitgebreide handleiding om een WordPress website of blog mee te bouwen. Het is ook geen overzicht van alle aspecten die een WordPress website zo bijzonder maken en geen verhandeling

Nadere informatie

HANDLEIDING DOIT BEHEER SYSTEEM

HANDLEIDING DOIT BEHEER SYSTEEM HANDLEIDING DOIT BEHEER SYSTEEM ALGEMENE INFORMATIE Het Doit beheer systeem is een modulair opgebouwd systeem waarin modules makkelijk kunnen worden toegevoegd of aangepast, niet iedere gebruiker zal dezelfde

Nadere informatie

Windows Live (Mail) Een introductie HCC Beginners IG H.C.A.H. Moerkerken h.moerkerken@kader.hcc.nl

Windows Live (Mail) Een introductie HCC Beginners IG H.C.A.H. Moerkerken h.moerkerken@kader.hcc.nl Windows Live (Mail) Een introductie HCC Beginners IG H.C.A.H. Moerkerken h.moerkerken@kader.hcc.nl Inhoud presentatie Overzicht Windows Live Windows Live Mail Live Mail Installeren Live Mail configureren

Nadere informatie

Gebruikershandleiding. e-kracht is ontwikkeld door:

Gebruikershandleiding. e-kracht is ontwikkeld door: Gebruikershandleiding e-kracht is ontwikkeld door: Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Het e-kracht account...4 2.1 Contacten toevoegen... 6 2.2 Een dagboek bijhouden... 7 2.3 Links beheren... 8 2.4 Een fotoalbum

Nadere informatie

gemeente Eindhoven Memo Betreft Terugkoppeling i-versneller

gemeente Eindhoven Memo Betreft Terugkoppeling i-versneller gemeente Eindhoven Memo Betreft Terugkoppeling i-versneller 1. Verklaring Op 1 januari 2013 voldoet de gemeente Eindhoven niet aan alle richtlijnen van prioriteit 1 van de webrichtlijnen. Uit de quickscan

Nadere informatie

Toelichting vernieuwde pagina Uitgebreid zoeken

Toelichting vernieuwde pagina Uitgebreid zoeken Toelichting vernieuwde pagina Uitgebreid zoeken 1. Achtergrond De pagina Uitgebreid zoeken in Legal Intelligence bevat extra zoekopties, waardoor het onder meer mogelijk is om met Booleans en wildcards

Nadere informatie

Handleiding upc artbox

Handleiding upc artbox Handleiding upc artbox Doel artbox Artbox is een hulpmiddel voor het beheren van origineel artwork. Dit kunnen teksten, opgemaakte documenten, video, audio, banners, etc. zijn. Hoe werkt het Het begint

Nadere informatie

Zoekblokje. Om snel een beetje leesbaar beeld te krijgen is het vergrootblokje met de ezelsoren een handig hulpmiddel.

Zoekblokje. Om snel een beetje leesbaar beeld te krijgen is het vergrootblokje met de ezelsoren een handig hulpmiddel. Pagina 1 van 7 VOORAF BIJ READER 5 Reader 5 en 7 kunnen zonder bezwaar naast elkaar worden gebruikt. Voor het bekijken en doorzoeken van de cd/dvd hebt u in Reader 5 eigenlijk alleen het zoekblokje nodig.

Nadere informatie

Concept. Google Sites Handleiding

Concept. Google Sites Handleiding Google Sites Handleiding Inhoud Inleiding... 1 Handleiding... 2 Aanmaken Google Site... 2 Aanpassen uiterlijk Google Site... 3 Configureren Google Site... 3 Uitnodigen mede eigenaren, bijdragers en kijkers...

Nadere informatie

Handleiding Online Kennisbank CROW. Contentmanagement

Handleiding Online Kennisbank CROW. Contentmanagement Handleiding Online Kennisbank CROW Contentmanagement Inhoud De Kennisbank van CROW is het online naslagwerk bestaande uit vele relevante CROW kennisproducten op het gebied van infrastructuur, verkeer en

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Decentrale Regelgevingg en Officiële Publicaties

Gebruikershandleiding Decentrale Regelgevingg en Officiële Publicaties Gebruikershandleiding Decentrale Regelgevingg en Officiële Publicaties (DROP) Versie: versie 2.0 Wijzigingsbeheer Versie Datum Omschrijving Auteur(s) Initieel 19-10-2015 Initiële versie Jérémie Laisina

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Decentrale Regelgevingg en Officiële Publicaties

Gebruikershandleiding Decentrale Regelgevingg en Officiële Publicaties Gebruikershandleiding Decentrale Regelgevingg en Officiële Publicaties (DROP) Versie: versie 2.1 Wijzigingsbeheer Versie Datum Omschrijving Auteur(s) Initieel 19-10-2015 Initiële versie Jérémie Laisina

Nadere informatie

Periodiekenviewer. Jaargangen digitaal inzichtelijk

Periodiekenviewer. Jaargangen digitaal inzichtelijk Periodiekenviewer Jaargangen digitaal inzichtelijk Periodiekenviewer Kranten, tijdschriften, raadsnotulen, archieven en bibliotheek- en bedrijfsarchieven zijn de secondewijzer van de geschiedenis. Hierin

Nadere informatie

4. Zoeken naar informatie

4. Zoeken naar informatie 99 4. Zoeken naar informatie Het World Wide Web wordt wel eens vergeleken met een grote bibliotheek vol met informatie over allerlei onderwerpen, maar zonder bibliothecaris in dienst. Alle boeken van deze

Nadere informatie

Hieronder vindt u een aantal tips die kunnen helpen de vindbaarheid te verbeteren:

Hieronder vindt u een aantal tips die kunnen helpen de vindbaarheid te verbeteren: Zoekmachine tips In dit document wordt een aantal tips gegeven om de vindbaarheid van uw website in zoekmachines te verbeteren. Hiermee zou u er voor kunnen zorgen dat u site hoger in de zoekresultaten

Nadere informatie

Legal Intelligence versie 6.2 Quick Reference Sheets

Legal Intelligence versie 6.2 Quick Reference Sheets Legal Intelligence versie. Quick Reference Sheets Eenvoudig zoeken Bronnenselectie Resultatenpagina Uitgebreid zoeken Dossiers maken Dossiers indelen Attenderingen instellen Persoonlijke homepage ipad-app

Nadere informatie

Quick Guide VivianCMS

Quick Guide VivianCMS Quick Guide VivianCMS Van document naar website Versie: 1.0 Startdatum: 24 juli 2006 Datum laatste wijziging: 24 juli 2006 Opmerking: Gepubliceerd op http://www.viviancms.nl Inhoud 1 Inleiding...3 1.1

Nadere informatie

1 Algemene zoekopdracht - één zoekvraag in alle juridische bronnen 4

1 Algemene zoekopdracht - één zoekvraag in alle juridische bronnen 4 Inhoud 1 Algemene zoekopdracht - één zoekvraag in alle juridische bronnen 4 1.1 Zoekterm invullen 4 1.2 Treffers algemene zoekopdracht 5 1.3 Treffers per documentsoort 6 1.4 Artikelen in treffer 7 1.5

Nadere informatie

HANDLEIDING. Handleiding Parlementaire Informatie

HANDLEIDING. Handleiding Parlementaire Informatie HANDLEIDING PARLEMENTAIRE INFORMATIE Deze handleiding maakt u wegwijs in het gebruik van Parlemenataire.nl. HowardsHome verzamelt in dit product de Officiële publicaties en wet- en regelgeving van de Nederlandse

Nadere informatie

RSS op de website van de VVL

RSS op de website van de VVL RSS op de website van de VVL Inleiding Het symbool komt men tegenwoordig steeds vaker tegen op websites. Dit is ook het geval op de website van de VVL. Dit icoon symboliseert en geeft toegang tot de zogenaamde

Nadere informatie

3. Zoeken naar informatie

3. Zoeken naar informatie 69 3. Zoeken naar informatie Het World Wide Web wordt wel eens vergeleken met een grote bibliotheek vol met informatie over allerlei onderwerpen, maar zonder bibliothecaris in dienst. Alle boeken van deze

Nadere informatie

Handleiding Update Digitaal sociaal huis

Handleiding Update Digitaal sociaal huis Handleiding Update Digitaal sociaal huis 1.1 Document distributie Naam Functie Bedrijf Tel E-mail Kenny De Boe Developer e2e 09-267-64-70 kenny.deboe@e2e.be Michaël Geens Bestuurder e2e 09-267-64-71 Michael.geens@e2e.be

Nadere informatie

Bewerkershandleiding ADC archiefservice

Bewerkershandleiding ADC archiefservice Bewerkershandleiding ADC archiefservice Om u het archiveren van de documenten van uw kerk of classes te vergemakkelijken, heeft het ADC besloten om een e-depot in te richten voor het veilig opslaan van

Nadere informatie

Landelijk Indicatie Protocol (LIP)

Landelijk Indicatie Protocol (LIP) Handleiding Landelijk Indicatie Protocol programma pagina 1 of 18 Landelijk Indicatie Protocol (LIP) Welkom bij LIP Lip is ontstaan uit een toegevoegde module aan het kraamzorg administratie pakket van

Nadere informatie

Aan de slag met AdminView

Aan de slag met AdminView Aan de slag met AdminView uitgebreide handleiding S for Software B.V. Gildeweg 6 3771 NB Barneveld tel 0342 820 996 fax 0342 820 997 e-mail info@sforsoftware.nl web www.sforsoftware.nl Inhoudsopgave 1.

Nadere informatie

OZO Handleiding 1. Voor gebruikers/deelnemers

OZO Handleiding 1. Voor gebruikers/deelnemers OZO Handleiding 1 Voor gebruikers/deelnemers Inleiding Deze handleiding legt u uit hoe u als gebruiker/deelnemer op overzichtelijke wijze de weg kunt vinden binnen de OZO website. Wilt u uitleg over de

Nadere informatie

Beheerdershandleiding ADC archiefservice

Beheerdershandleiding ADC archiefservice Beheerdershandleiding ADC archiefservice Om u het archiveren van de documenten van uw kerk of classes te vergemakkelijken, heeft het ADC besloten om een e-depot in te richten voor het veilig opslaan van

Nadere informatie

Inleiding. Schema Achterhoekagenda

Inleiding. Schema Achterhoekagenda Inleiding In deze instructie wordt uitleg gegeven over de functionaliteit van de Achterhoekagenda. De informatie is tevens terug te vinden op de website. Schema Achterhoekagenda. De werking van de Achterhoekagenda

Nadere informatie

Gedigitaliseerd archief 125 jaar Het Belang van Limburg

Gedigitaliseerd archief 125 jaar Het Belang van Limburg Gedigitaliseerd archief 125 jaar Het Belang van Limburg Het archief De volledige collectie van ingebonden edities van Het Belang van Limburg is ingescand: 520.000 pagina s uit 620 banden van de periode

Nadere informatie

Handleiding voor het zelf onderhouden van je Wordpress website

Handleiding voor het zelf onderhouden van je Wordpress website Handleiding voor het zelf onderhouden van je Wordpress website Inhoud Introductie... 3 Belangrijke Termen... 3 Inloggen op jouw Wordpress website... 4 Een Backup maken... 4 Het Wordpress dashboard... Thema

Nadere informatie

Open Boek - zoekformulier

Open Boek - zoekformulier Open Boek - zoekformulier Zoeken is meestal de snelste manier om informatie in Open Boek te vinden. Hieronder geven we een aantal tips bij het gebruik van het zoekformulier van Open Boek. Open Boek - zoekformulier...1

Nadere informatie

Plan van Aanpak. Plan van Aanpak. November 2003. Student Naam: David Fremeijer Studentnr: 0249432 E-mail: david@fremeijer.net

Plan van Aanpak. Plan van Aanpak. November 2003. Student Naam: David Fremeijer Studentnr: 0249432 E-mail: david@fremeijer.net Plan van Aanpak Plan van Aanpak November 2003 Student Naam: David Fremeijer Studentnr: 0249432 E-mail: david@fremeijer.net Universiteit Nijmegen Begeleider: Theo van der Weide Referent: Gert Veldhuijzen

Nadere informatie

Toelichting release notes. 23 oktober 2014

Toelichting release notes. 23 oktober 2014 Toelichting release notes 23 oktober 2014 2 Toelichting release notes 23 oktober 2014 Inleiding release notes Deze week ontvangen jullie de release notes waarin onder meer twee nieuwe Paddlets, verschillende

Nadere informatie

Handleiding Mooy Logistics Servicedesk

Handleiding Mooy Logistics Servicedesk Handleiding Mooy Logistics Servicedesk Handleiding Mooy Logistics Servicedesk... 1 1. Inloggen... 2 2. Zoeken naar documenten.... 3 3. Downloaden van alle documenten op factuurnummer.... 5 4. Order regels

Nadere informatie

Handleiding Parlementaire Informatie

Handleiding Parlementaire Informatie Handleiding Parlementaire Informatie Versie 1.0 www.howardshome.com Fultonbaan 30 Telefoon +31 (0)30 6083 540 KvK 20093764 Postbus 1092 Fax +31 (0)30 6083 549 ABN AMRO 54.85.62.202 3430 BB Nieuwegein E-mail

Nadere informatie

Handleiding Gopress Krantenarchief

Handleiding Gopress Krantenarchief Handleiding Gopress Krantenarchief Versie 10 september 2013, aangepast voor Zoutleeuw Inhoudstafel Inhoudstafel... 1 Links... 1 Hoe kan je het Gopress Krantenarchief raadplegen?... 1 In de bibliotheek...

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Oefenboek voor groepen. Bohn Stafleu van Loghum

Gebruikershandleiding Oefenboek voor groepen. Bohn Stafleu van Loghum Gebruikershandleiding Oefenboek voor groepen Bohn Stafleu van Loghum Inhoudsopgave 1. Opstarten cd rom na installatie 3 2. Zoeken in de cd rom Oefenboek voor groepen 5 1. Zoekopdracht 5 2. Geavanceerde

Nadere informatie

De meest complete informatievoorziening voor de publieke sector

De meest complete informatievoorziening voor de publieke sector De meest complete informatievoorziening voor de publieke sector van de makers van legal intelligence Inleiding Legal Intelligence is groot geworden met haar innovatieve zoeksysteem voor alle juridische

Nadere informatie

Inhoudsopgave Welkom bij VHV Kompas 2 Hoe werkt VHV Kompas? 2 Uw accounts 4 Uw VHV Kompas account beheren 5

Inhoudsopgave Welkom bij VHV Kompas 2 Hoe werkt VHV Kompas? 2 Uw accounts 4 Uw VHV Kompas account beheren 5 Inhoudsopgave Welkom bij VHV Kompas 2 Hoe werkt VHV Kompas? 2 Een kleine greep uit de mogelijkheden van VHV- Kompas. 2 De hoofdpagina 2 De groepspagina en sectorpagina 4 Uw accounts 4 Uw VHV Kompas account

Nadere informatie

iphone app - Roll Call

iphone app - Roll Call iphone app - Roll Call Roll Call - iphone App Deze Paxton applicatie is gratis verkrijgbaar in de App Store. Deze applicatie is ontwikkeld om gebruikt te worden op elk ios apparaat versie 5.1 of hoger

Nadere informatie

Sitestatistieken in SharePoint 2010

Sitestatistieken in SharePoint 2010 Sitestatistieken in SharePoint 2010 Inleiding In hoofdstuk 2 van het Handboek SharePoint 2010 staat een paragraaf gewijd aan sitestatistieken (Web Analytics voor diegene die er op willen googelen). Van

Nadere informatie

Whitepaper toegankelijke pdf

Whitepaper toegankelijke pdf Whitepaper toegankelijke pdf Wat is een toegankelijke pdf? Waarom moeten pdf s toegankelijk zijn en hoe maak je een pdf toegankelijk? In deze gratis whitepaper vind je het antwoord op deze vragen. Sander

Nadere informatie

WordPress Handleiding

WordPress Handleiding Algemene Informatie Disclaimer: Bij het samenstellen van dit boek is de grootst mogelijke zorg besteed aan de juistheid van de opgenomen informatie. Wij kunnen echter niet verantwoordelijk gesteld worden

Nadere informatie

Handleiding Wordpress CMS 4-5-2015

Handleiding Wordpress CMS 4-5-2015 Handleiding Wordpress CMS 4-5-2015 Inhoud 1. Het dashboard.... 3 2. Een pagina of bericht aanpassen.... 5 3. Een nieuw bericht toevoegen... 6 4. Een pagina maken... 7 5. Website met sitebuilder... 8 6.

Nadere informatie

3. Zoeken naar informatie ... 4. Surfen op internet met de app Internet Explorer 99... 5. Werken met e-mail 109 ...

3. Zoeken naar informatie ... 4. Surfen op internet met de app Internet Explorer 99... 5. Werken met e-mail 109 ... Inhoudsopgave Voorwoord... 7 Nieuwsbrief... 7 Introductie Visual Steps... 8 Wat heeft u nodig?... 8 Uw voorkennis... 9 Hoe werkt u met dit boek?... 9 De website bij het boek... 10 Toets uw kennis... 10

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Intrum Web 2.0

Gebruikershandleiding Intrum Web 2.0 Inhoud 1 INLEIDING... 3 1.1 Home/startpagina... 3 2 Startpagina... 4 2.1 Statistieken... 5 2.2 Dossiers... 7 2.3 Berichten... 9 2.4 Uw collega's... 11 3 Zoeken naar dossiers... 12 3.1 Zoeken... 12 3.2

Nadere informatie

Beoordelingsrapport Keuzehulp Borstkanker PATIENT+

Beoordelingsrapport Keuzehulp Borstkanker PATIENT+ Beoordelingsrapport Keuzehulp Borstkanker PATIENT+ De keuzehulp maakt de verschillen en de voor- en nadelen duidelijk tussen borstsparende operatie en borstamputatie. Ga na gebruik van de keuzehulp altijd

Nadere informatie

PvdA websites Quick Start voor het werken met het Hippo CMS

PvdA websites Quick Start voor het werken met het Hippo CMS PvdA websites Quick Start voor het werken met het Hippo CMS Versie 2.0 Amsterdam, 16 maart 2009 2 Inhoudsopgave 1. Beginnen 5 1.1 Het CMS opstarten en afsluiten 5 1.2 De preview website bekijken 5 1.3

Nadere informatie

Websites aanpassen. Voor iedereen.

Websites aanpassen. Voor iedereen. Websites aanpassen. Voor iedereen. Teksten aanpassen en afbeeldingen toevoegen. Links naar andere pagina s of documenten. Pagina s toevoegen, kopiëren en verplaatsen. Ondersteuning voor meerdere talen.

Nadere informatie

Handleiding CMS. Auteur: J. Bijl Coldfusion Consultant

Handleiding CMS. Auteur: J. Bijl Coldfusion Consultant Handleiding CMS Auteur: J. Bijl Coldfusion Consultant Inhoudsopgave 1.0 Inleiding 3 2.0 Introductie CMS en websites 4 3.0 Inloggen in beheer 5 4.0 Dashboard 6 4.1 Bezoekers totalen 6 4.2 Bezoekers 7 4.3

Nadere informatie

De online winkel is te bereiken via www.vbh24.nl en via een link op de site www.vbh-nl.com.

De online winkel is te bereiken via www.vbh24.nl en via een link op de site www.vbh-nl.com. Handleiding VB24 In deze handleiding staat de uitleg van alle functies van VBH24. Om deze handleiding voor u zo overzichtelijk mogelijk te maken vindt u hieronder een inhoudsopgave. Inloggen... 2 Navigatiemenu....

Nadere informatie

Schoolwebsite.nu. Snel aan de slag met uw website. Versie 4.0

Schoolwebsite.nu. Snel aan de slag met uw website. Versie 4.0 Schoolwebsite.nu Snel aan de slag met uw website Versie 4.0 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 1 Inleiding... 3 2 Voor dat u begint... 4 3 Teksten op de website... 6 4 Groepspagina s... 8 5 De groepspagina...

Nadere informatie

Handleiding Gopress Krantenarchief

Handleiding Gopress Krantenarchief Handleiding Gopress Krantenarchief Versie 10 september 2013 Inhoudstafel Inhoudstafel... 1 Links... 1 Hoe kan je het Gopress Krantenarchief raadplegen?... 1 In de bibliotheek... 1 Thuis of elders?... 2

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Green Leaf Excel (2007) Tool Versie 1.2 (21 december 2010)

Gebruikershandleiding Green Leaf Excel (2007) Tool Versie 1.2 (21 december 2010) Gebruikershandleiding Green Leaf Excel (2007) Tool Versie 1.2 (21 december 2010) Inhoudsopgave 1 HANDLEIDING EXCEL TOOL... 3 2 TOEGEVOEGDE MENU OPTIES... 4 2.1 KEUZEOPTIE NIEUW... 6 2.2 HET INLEZEN VAN

Nadere informatie

BIBLIOTHEEK SOCIALE WETENSCHAPPEN. Handleidingen

BIBLIOTHEEK SOCIALE WETENSCHAPPEN. Handleidingen BIBLIOTHEEK SOCIALE WETENSCHAPPEN Handleidingen ProQuest Zoeken in ProQuest-databanken: ProQuest Sociology; Political Science; Social Science Journals; Social Services Abstracts; Sociological Abstracts

Nadere informatie

Leerpaden maken. 1. Account en wachtwoord. 2. Maak een nieuw leerpad aan. 3. Inhoud aan een leerpad toe voegen. 4. Structuur aanbrengen op een pagina.

Leerpaden maken. 1. Account en wachtwoord. 2. Maak een nieuw leerpad aan. 3. Inhoud aan een leerpad toe voegen. 4. Structuur aanbrengen op een pagina. Leerpaden maken 1. Account en wachtwoord 2. Maak een nieuw leerpad aan. 3. Inhoud aan een leerpad toe voegen. 4. Structuur aanbrengen op een pagina. 5. Structuur aanbrengen met stappen 6. Structuur aanbrengen

Nadere informatie

Informatievaardigheden Introductie EndNote

Informatievaardigheden Introductie EndNote Informatievaardigheden Introductie EndNote TU Delft Library Delft University of Technology Challenge the future TU Delft Library HowInformatievaardigheden to find and use scientific / EndNote information

Nadere informatie

Een website omzetten naar WordPress

Een website omzetten naar WordPress 1 Een website omzetten naar WordPress Er zijn talloze programma s beschikbaar om websites te maken. In de titels Basisgids Websites maken met WordPress en Websites maken met WordPress voor senioren wordt

Nadere informatie

Central Station. CS website

Central Station. CS website Central Station CS website Versie 1.0 18-05-2007 Inhoud Inleiding...3 1 De website...4 2 Het content management systeem...5 2.1 Inloggen in het CMS... 5 2.2 Boomstructuur... 5 2.3 Maptypen... 6 2.4 Aanmaken

Nadere informatie

Werkinstructie Het voortgangsverslag maken, publiceren en bijwerken in Mijn Rechtspraak Toezicht

Werkinstructie Het voortgangsverslag maken, publiceren en bijwerken in Mijn Rechtspraak Toezicht Werkinstructie Het voortgangsverslag maken, publiceren en bijwerken in Mijn Rechtspraak Toezicht U dient het voortgangsverslag via Mijn Rechtspraak Toezicht in te dienen. Wanneer de termijn van het voortgangsverslag

Nadere informatie

www.westhoekverbeeldt.be

www.westhoekverbeeldt.be Navigatiebalk: Logo WESTHOEK verbeeldt - home: terugkeren naar de homepagina met een introductie op alle functies Contact / info / help: contactgegevens meer informatie over het project hulp bij veel gestelde

Nadere informatie

Handleiding Mediaweb juni 2018

Handleiding Mediaweb juni 2018 Handleiding Mediaweb juni 2018 Inhoudsopgave Over Mediaweb... 2 Inloggen Mediaweb... 2 Mijn Media... 3 Artikelen filteren... 4 Filtermogelijkheden... 5 Acties uitvoeren voor meerdere artikelen... 7 Beheer...

Nadere informatie

Handleiding XML Leesprogramma versie 2.0

Handleiding XML Leesprogramma versie 2.0 Handleiding XML Leesprogramma versie 2.0 Een uitgave van Dedicon Postbus 24 5360 AA GRAVE Tel.: (0486) 486 486 Fax: (0486) 476 535 1 Inhoudsopgave 1. Installatie... 3 2. De-installatie... 3 3. Starten

Nadere informatie

Quick Reference BRISwarenhuis

Quick Reference BRISwarenhuis Quick Reference BRISwarenhuis Nieuwe functionaliteiten Versie 7 april 2016 1 BRISwarenhuis januari 2016 Per 1 januari 2016 is een nieuwe versie van BRISwarenhuis voor alle gebruikers beschikbaar. BRISwarenhuis

Nadere informatie

Clipping geeft content een tweede en derde leven :51

Clipping geeft content een tweede en derde leven :51 Clipping geeft content een tweede en derde leven 13-12-2016 09:51 Clipping Om content te kunnen hergebruiken moet deze losgeknipt worden uit de originele publicatie (clipping). Bekende bestandsformaten

Nadere informatie

Mach3Framework 5.0 / Website

Mach3Framework 5.0 / Website Mach3Framework 5.0 / Website Handleiding Mach3Builders Inhoudsopgave 1 Inloggen...5 1.1 Ingelogd blijven...6 1.2 Wachtwoord vergeten...7 2 Applicatie keuzescherm...8 2.1 De beheeromgeving openen...9 3

Nadere informatie

Inhoud. Instructies MyRCM

Inhoud. Instructies MyRCM Inhoud 1. Introductie. 2. Voorbereidingen 2.1 Basisprincipes van de bewerking. 3. Online Evenementen. 3.1 Online Streaming / Live resultaten. 3.2 Online Rapporten 4. Geplande Races. 4.1 Race registratie

Nadere informatie

Voordat u gebruik kunt maken van ZorgMail in KraamZorgCompleet, zijn een aantal instellingen nodig:

Voordat u gebruik kunt maken van ZorgMail in KraamZorgCompleet, zijn een aantal instellingen nodig: Hoofdstuk 1 ZorgMail instellen en gebruiken Vanuit KraamZorgCompleet is het voortaan mogelijk om via ZorgMail beveiligd te communiceren met andere partijen in de zorg, mits zij ook zijn aangesloten bij

Nadere informatie

HANDLEIDING CONTENT MANAGEMENT SYSTEEM

HANDLEIDING CONTENT MANAGEMENT SYSTEEM HANDLEIDING CONTENT MANAGEMENT SYSTEEM Het CMS in het kort Middels het CMS zijn alle pagina s aanpasbaar, met uitzondering van het inschrijfformulier en sitemap. Een beheersysteem zorgt in de eerste plaats

Nadere informatie