Geneesmiddeleninteracties
|
|
- Mirthe de Valk
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 N E U R O F A R M A C O L O G I E Geneesmiddeleninteracties T R E F W O O R D E N G ENEESMIDDELEN; POLYFARMACIE; BIJ- WERKINGEN; INTERACTIES; OUDEREN; FARMACOKINETIEK; FARMACODYNAMIEK. door P.A.F. Jansen Samenvatting Polyfarmacie kan worden omschreven als het gelijktijdig gebruik van twee of meer geneesmiddelen. Polyfarmacie kan nodig en gerechtvaardigd zijn en komt bij ouderen veel voor. Kennis van klinisch relevante interacties is van belang om geneesmiddelen zo doeltreffend en veilig mogelijk voor te schrijven. Vooral middelen met een smalle farmacotherapeutische breedte (zoals antiepileptica, anti-parkinsonmiddelen, tricyclische antidepressiva, antipsychotica, cumarinederivaten, digoxine, lithium en opiaten) geven kans op ernstige bijwerkingen. Wanneer rekening wordt gehouden met de farmacokinetische en farmacodynamische interacties en indien de dosis tijdig wordt aangepast, kan het voorschrijven van geïndiceerde middelen effectief en verantwoord zijn. Naast de middelen met een smalle farmacotherapeutische breedte kunnen vooral bepaalde specifieke serotonineheropnameremmers (SSRI s), antimycotica ( -azolen ), bepaalde antibiotica en non-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen (NSAID s) klinisch relevante interacties veroorzaken. Belangrijke interacties kunnen ook optreden ten gevolge van het gebruik van medicatie tegelijkertijd met voeding, grapefruitsap en sommige kruiden, zoals het sint-janskruid. Aangezien neurologen frequent oude patiënten medicamenteus behandelen is kennis van potentieel relevante geneesmiddeleninteracties voor hen van belang. (Ned Tijdschr Neurol 2001;6: ) Inleiding Polyfarmacie, gedefinieerd als het gebruik van twee of meer voorgeschreven geneesmiddelen, komt frequent voor. Vooral aan oude patiënten worden verschillende middelen tegelijkertijd voorgeschreven, omdat zij vaak meerdere aandoeningen hebben. 1 Ruim 15% van de personen tussen de 65 en 74 jaar gebruikt meer dan vier geneesmiddelen tegelijkertijd. Voor personen ouder dan 74 jaar bedraagt dit percentage zelfs ruim 30%. 2,3 De term polyfarmacie heeft een negatieve betekenis gekregen, omdat door polyfarmacie de kans op het optreden van bijwerkingen van geneesmiddelen toeneemt, onder meer door interacties. Polyfarmacie is echter vaak geïndiceerd en reductie van geneesmiddelen heeft lang niet altijd kans van slagen. 4 Leeftijd op zich is geen argument om therapie achterwege te laten. De therapiekeuze dient hoofdzakelijk te worden bepaald door de prognose van de patiënt, co-morbiditeit en te verwachten bijwerkingen. 5 Om geïndiceerde polyfarmacie zo effectief en veilig mogelijk voor te schrijven is kennis nodig van veranderingen in farmacokinetiek en -dynamiek bij het ouder worden, en van klinisch relevante geneesmiddeleninteracties. Veranderingen in farmacokinetiek en -dynamiek van geneesmiddelen bij ouderen zijn beschreven in een recent artikel in het Geneesmiddelenbulletin. 6 Omdat neurologen frequent oude patiënten medicamenteus behandelen, die al door henzelf of door andere artsen voorgeschreven medicatie gebruiken, is kennis van potentieel relevante geneesmiddeleninteracties van belang. Geneesmiddeleninteracties Interacties tussen geneesmiddelen kunnen zich op allerlei niveaus voordoen. Zo zijn er interacties op farmaceutisch niveau, bijvoorbeeld door onverenigbaarheid van stoffen, of op het niveau van laboratoriumbepalingen die door geneesmiddelen verstoord kunnen raken, zoals spironolacton dat de digoxinespiegelbepaling kan verstoren. 7 Voor de voorschrijvend arts zijn vooral farmacokinetische en -dynamische interacties van belang. Deze interacties kunnen optreden tussen geneesmiddelen onderling, maar ook tussen geneesmiddelen en voeding, drank en kruiden. Het aantal mogelijke interacties is enorm groot. In de dagelijkse praktijk zal men zich vooral rekenschap moeten geven van de klinisch relevante interacties. Met name interacties met geneesmiddelen met een smalle farmacotherapeutische breedte kunnen tot ernstige bijwerkingen aanleiding geven. Deze middelen zijn samengevat in Tabel 1, op pagina 462. N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R N E U R O L O G I E NR
2 Tabel 1. Geneesmiddelen met een smalle farmacotherapeutische breedte, waarbij door cumulatie of een te hoge dosering al snel toxische effecten optreden. Groepen geneesmiddelen aminoglycosiden anti-epileptica antipsychotica barbituraten cumarinederivaten digitalispreparaten tricyclische antidepressiva Afzonderlijke geneesmiddelen cisapride kinidine lithium procaïnamide theofylline vancomycine verapamil opiaten anti-parkinsonmiddelen Interacties op het niveau van de absorptie Een aantal geneesmiddelen moet op de nuchtere maag worden ingenomen, omdat voeding de biologische beschikbaarheid van deze middelen kan doen verminderen. Levodopa wordt minder goed geabsorbeerd wanneer het met voeding wordt ingenomen. De piekplasmaconcentratie van levodopa is 29% lager wanneer het met voeding wordt ingenomen in vergelijking met toediening op de nuchtere maag. 8 Bovendien wordt de maximale plasmaconcentratie van levodopa, ingenomen tijdens de maaltijd, een half uur later bereikt in vergelijking met het tijdstip na nuchtere inname. Eiwitrijke maaltijden verminderen het klinische effect van levodopa. De oorzaak hiervan is niet zozeer een vermindering van de absorptie als wel een competitie tussen levodopa en bepaalde aminozuren (l-leucine, l-isoleucine, l- fenylalanine) op het niveau van het transportmechanisme van het plasma naar de hersenen. Andere medicijnen die nuchter moeten worden ingenomen zijn bisfosfonaten, ijzerpreparaten en levothyroxine. 9 Het gebruik van een eiwitrijke maaltijd kan de biologische beschikbaarheid van β-blokkers verminderen. Antacida hebben een remmende invloed op de absorptie van antibiotica (ciprofloxacine, isoniazide, tetracyclinen), digoxine, ijzerpreparaten en van phafhankelijke enteric-coated capsules of tabletten. Recent is duidelijk geworden dat het gebruik van grapefruitsap kan leiden tot een belangrijke toename van de absorptie van een aantal middelen. De interactie berust op een inactivering van het cytochroom P450 (CYP) 3A4 op het niveau van de dunne darm. Grapefruitsap heeft een langdurig effect op CYP3A4. Zelfs als het de dag tevoren is ingenomen kan de interactie van betekenis zijn. Bij ouderen gaf 250 ml grapefruitsap een duidelijke, aanhoudende en onvoorspelbare interactie met de calciumantagonist felodipine, met een verhoogde plasmaspiegel en een versterkte bloeddrukdaling als gevolg. 10 De middelen waarvan een interactie met grapefruitsap is beschreven, zijn weergegeven in Tabel 2, op pagina Interacties op het niveau van het levermetabolisme Er zijn geneesmiddelen die na orale inname bij de eerste passage door de lever sterk worden afgebroken. Dit first-pass effect is afhankelijk van de leverdoorbloeding. Zowel de totale als de functionele leverdoorbloeding zijn bij ouderen, en met name bij mensen boven 75 jaar, afgenomen. 12 Ook de activiteit van het cytochroom P450 enzym neemt af met het stijgen van de leeftijd. 13 Hierdoor neemt de biologische beschikbaarheid van geneesmiddelen toe. Het is derhalve raadzaam een lage dosis van een geneesmiddel met een sterk first-pass effect, zoals calcium- 462 NR N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R N E U R O L O G I E
3 antagonisten, opiaten en metoclopramide, bij ouderen voor te schrijven. Het metabolisme van geneesmiddelen in de lever verloopt voor een belangrijk deel door afbraak via het CYP enzymsysteem. Sommige geneesmiddelen stimuleren de CYP enzymactiviteit (inductie), andere remmen de activiteit juist af (inhibitie), waardoor het geneesmiddel door het CYP enzym respectievelijk meer of minder wordt gemetaboliseerd. Ook genotmiddelen en kruiden kunnen van invloed zijn. Roken geeft inductie van CYP1A2. Recent is ontdekt dat sint-janskruid, dat door patiënten zelf bij de drogist wordt gehaald om depressieve klachten te bestrijden, ook invloed heeft op het CYP enzymsysteem. Er kunnen inducerende interacties optreden bij gelijktijdig gebruik van anti-epileptica, cumarinederivaten, ciclosporine en theofylline, waardoor deze stoffen minder werkzaam worden. 14 De werkzaamheid van digoxine wordt verminderd door sint-janskruid, waarschijnlijk door een stimulerende werking op de P-glycoproteïne effluxpomp. Bij oude patiënten is bij gelijktijdig gebruik van sint-janskruid met SSRI s het optreden van een serotonerg syndroom gerapporteerd. Voorbeelden van geneesmiddelen met potentieel klinisch relevante interacties via het CYP enzymsysteem zijn weergegeven in Tabel 3, op pagina 464. Men dient zich te realiseren dat bij het staken van een medicament een eventueel aanwezige inducerende invloed van het middel, bijvoorbeeld van carbamazepine, of inhiberende invloed, bijvoorbeeld van cimetidine, kan weg vallen. Interactie op het niveau van de nier Bij de meeste mensen neemt de nierfunctie met het stijgen van de leeftijd af. Hierdoor vermindert de eliminatie van geneesmiddelen die grotendeels door de nieren worden uitgescheiden. De uitscheiding kan ook afnemen door interacties. Dit is vooral van belang voor combinaties van geneesmiddelen met digoxine, lithium en aminoglycoside antibiotica. Zo kunnen NSAID s, door een vermindering van de nierfunctie, stijging van de plasmaspiegels van deze middelen veroorzaken met ernstige bijwerkingen als gevolg. Relevante interacties met lithium worden, behalve door de NSAID s, ook veroorzaakt door diuretica. Farmacodynamische interacties Speciaal voor stoffen met effecten op het centrale zenuwstelsel, zoals anti-epileptica, antidepressiva, antipsychotica en benzodiazepinen, bestaat op oudere leeftijd (meestal na het 75ste levensjaar) een hogere gevoeligheid. Andere voorbeelden van geneesmiddelen met toegenomen respons zijn antihypertensiva, digoxine en cumarinen. De orgaansystemen die het meest kwetsbaar zijn op hoge leeftijd, zijn het centrale zenuwstelsel, het cardiale en pulmonale systeem en het skeletspierstelsel. Bij gebruik van geneesmiddelen treden er, door de verhoogde kwetsbaarheid van deze systemen en door het verminderde adapterende vermogen, eerder problemen op als sufheid, verwardheidsreacties, droge mond en vallen door orthostatische hypotensie. Farmacodynamische effecten kunnen door interacties worden versterkt. Voorbeelden zijn in Tabel 4, op pagina 465 weergegeven. Conclusie Er kunnen vele interacties optreden tussen geneesmiddelen. Het aantal interacties dat in de praktijk Tabel 2. Interacties van geneesmiddelen met grapefruitsap die van klinische betekenis kunnen zijn. 11 Vasculaire geneesmiddelen carvedilol felodipine nifedipine nisoldipine nicardipine nitrendipine nimodipine verapamil Centrale zenuwstelsel beïnvloedende middelen buspiron carbamazepine diazepam midazolam triazolam Cholesterolverlagende middelen atorvastatine lovastatine simvastatine Overige middelen astemizol ciclosporine cisapride terfenadine tacrolimus N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R N E U R O L O G I E NR
4 Tabel 3. Voorbeelden van de invloed van geneesmiddelen op het cytochroom P450 (CYP) enzymsysteem. De inhibitor remt en de inductor stimuleert de metabolisering van het substraat. CYP-familie Substraat Inhibitor Inductor 1A2 clomipramine* cimetidine carbamazepine clozapine* ciprofloxacine fenobarbital theofylline fluvoxamine (potent) fenytoïne rifampicine sint-janskruid roken 2C9 fenytoïne amiodaron carbamazepine tolbutamide cimetidine fenobarbital warfarine fluconazol fenytoïne (mogelijk ook acenocoumarol miconazol (potent) rifampicine en fenprocoumon) fluvoxamine sint-janskruid 2C19 diazepam co-trimoxazol carbamazepine fluvoxamine fenobarbital fluoxetine fenytoïne rifampicine 2D6 tricyclische antidepressiva fluoxetine (potent) antipsychotica, m.n. paroxetine (potent) haloperidol sertraline perfenazine terbinafine thioridazine zuclopentixol metoprolol propranolol 3A4 calciumantagonisten itraconazol (potent) carbamazepine carbamazepine ketoconazol (potent) fenobarbital cisapride* miconazol fenytoïne ciclosporine claritromycine rifampicine ergotamine* erytromycine sint-janskruid midazolam diltiazem pimozide verapamil terfenadine* nefazodon simvastatine grapefruitsap (potent) * in combinatie met matige tot sterke remmers van CYP-3A4 kunnen ernstige bijwerkingen optreden van belang is, is echter beperkt. Het betreffen vooral interacties met geneesmiddelen met een smalle farmacotherapeutische breedte en interacties door middelen met een krachtig inhiberend of inducerend effect op het CYP enzymsysteem in de lever. Wanneer er bij een patiënt een onverwachte bijwerking ontstaat, of een eerdere goede therapie ineens faalt, is het verstandig aan een geneesmiddeleninteractie te denken, waarbij niet alleen geneesmiddelen, maar ook roken, grapefruitsap en kruiden, zoals het sintjanskruid, een rol kunnen spelen. Bij het stoppen van medicatie kan de interacterende invloed van 464 NR N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R N E U R O L O G I E
5 Tabel 4. Farmacodynamische effecten van geneesmiddeleninteracties. 15,16 Geneesmiddel Interactie met Effect van de interactie antihypertensiva antihypertensiva versterking van bloeddrukverlagend en diuretica diuretica effect en van orthostatische hypotensie nitraten tricyclische antidepressiva antipsychotica NSAID s acetylsalicylzuur NSAID s toegenomen risico op maagulcera beta-blokkers antidiabetica kans op maskering hypoglykemie corticosteroïden NSAID s toegenomen risico op maagulcera digoxine diuretica toename gevoeligheid voor digoxine bij hypokaliëmie antipsychotica anticholinerge middelen toename anticholinerge bijwerkingen, zoals droge mond, obstipatie, urineretentie, sufheid en verwardheid benzodiazepinen antipsychotica toename sederend effect tricyclische antidepressiva SSRI s buspiron kans op serotonerg syndroom lithium moclobemide selegiline tramadol sint-janskruid SSRI s: specifieke serotonineheropnameremmers NSAID s: non-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen het gestaakte geneesmiddel wegvallen en daardoor kan er een verminderd of toegenomen effect optreden van de medicatie die nog wordt gebruikt. In de nabije toekomst zal het geautomatiseerd geneesmiddelensysteem de neuroloog kunnen gaan helpen door potentieel belangrijke interacties te signaleren. Zolang men nog niet over dit systeem beschikt is Drug Interactions Alert een bruikbaar boekje. 17 Referenties 1. Veehof LJ. Polypharmacy in the elderly. (Thesis) 1999 Groningen: Regenboog. 2. Veehof LJ, Stewart R, Haaijer-Ruskamp FM, Meyboom-de Jong B. Chronische polyfarmacie bij eenderde van de ouderen in de huisartspraktijk. Ned Tijdschr Geneeskd 1999;143: Herings RMC, Heerdink ER, Bakker A. Ouderen en gecombineerd gebruik van geneesmiddelen. Pharm Weekbl 1993:128: Pitkala KH, Strandberg TE, Tilvis RS. Is it possible to reduce polypharmacy in the elderly? A randomised, controlled trial. Drugs & Aging 2001;18: Gollub SB. Is intensive drug therapy appropriate for older patients? Lancet 1999;353: Jansen PAF. Valkuilen bij medicatiegebruik bij ouderen. N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R N E U R O L O G I E NR
6 A ANWIJZINGEN VOOR DE PRAKTIJK 1 Polyfarmacie is vaak geïndiceerd, zeker bij oude patiënten. Leeftijd op zich is geen argument om therapie achterwege te laten. De therapiekeuze dient hoofdzakelijk te worden bepaald door de prognose van de patiënt, co-morbiditeit en de te verwachten bijwerkingen. 2 Kennis van veranderingen van farmacokinetiek en -dynamiek bij het ouder worden en kennis van klinisch relevante interacties draagt bij aan een effectief en veilig voorschrijfgedrag. 3 Als een nieuw middel aan bestaande medicatie wordt toegevoegd en er ontstaat een bijwerking, dan dient ook aan de mogelijkheid van een geneesmiddeleninteractie te worden gedacht. 4 Het aantal klinisch relevante geneesmiddeleninteracties is beperkt. Het betreffen hoofdzakelijk interacties met geneesmiddelen met een smalle farmacotherapeutische breedte en interacties door bepaalde SSRI s, antimycotica ( -azolen ), sommige antibiotica en NSAID s. 5 Bij het stoppen met het gebruik van een medicament kan de interacterende invloed van het gestaakte geneesmiddel wegvallen en daardoor een verminderd of toegenomen effect op de overgebleven medicatie teweegbrengen. Geneesmiddelenbulletin 2000;34: Jansen PAF. De betekenis van polyfarmacie voor de klinisch chemicus. In: Klinische chemie en de Oudere Patiënt. Syllabus NVKC 1997; Nutt JG, Woodward WR, Hammerstad JP, Julie H, Carter MN, Anderson JL. The on-off phenomenon in Parkinson s disease. Relation to levodopa absorption and transport. N Engl J Med 1984;310: Singh N, Singh PN, Herhman JM. Effect of calcium carbonate on the absorption of levothyroxine. JAMA 2000;283: Dresser GK, Bailey DG, Carruthers SG. Grapefruit juicefelodipine interaction in the elderly. Clin Pharmacol Ther 2000;68: Bailey DG, Arnold JMO, Spence JD. Grapefruit juice - drug interactions. Br J Clin Pharmacol 1998;46: Zoli M, Magalotti D, Bianchi G, Gueli C, Orlandini C, Grimaldi M et al. Total and functional hepatic blood flow decreases in parallel with ageing. Age and Ageing 1999;28: Sotaniemi EA, Arranto AJ, Pelkonen O, Pasanen M. Age and cytochrome P450-linked drug metabolism in humans: an analysis of 226 subjects with equal histopathologic conditions. Clin Pharmacol Ther 1997;61: Baede-van Dijk PA, van Galen E, Lekkerkerker JF. Combinaties van Hypericum perforatum (sint-janskruid) met andere geneesmiddelen risicovol. Ned Tijdschr Geneeskd 2000;144: Rosholm JU, Bjerrum L, Hallas J, Worm J, Gram LF. Polypharmacy and the risk of drug-drug interactions among Danish elderly. A prescription database study. Dan Med Bull 1998;45: Seymour RM, Routledge PA. Important drug-drug interactions in the elderly. Drugs and Aging 1998;12: Quinn DI, Day RO. Drug Interactions alert. 1st edition ADIS International, Hong Kong. Correspondentie-adres auteur: Dr. P.A.F. Jansen, klinisch geriater, klinisch farmacoloog Universitair Medisch Centrum Utrecht Afdeling Geriatrie, W Postbus GA Utrecht Tel: Jansen@azu.nl 466 NR N E D E R L A N D S T I J D S C H R I F T V O O R N E U R O L O G I E
Klinisch relevante geneesmiddeleninteracties bij ouderen
Farmacotherapie Klinisch relevante geneesmiddeleninteracties bij ouderen p.a.f.jansen* Polyfarmacie, gedefinieerd als het gebruik van 2 of meer voorgeschreven geneesmiddelen, komt in de Nederlandse huisartsenpraktijk
Nadere informatieFarmacokinetiek en dynamiek
Farmacokinetiek en dynamiek Het toepassen van informatie uit het farmacotherapeutisch kompas Douwe van der Meer Ziekenhuisapotheker 20-03-2018 Wie schrijf het Kompas? VWS ZI Verzekeraars Wat is de bron?
Nadere informatieBewaking op bijwerkingen in de (ziekenhuis)apotheek. Jean Conemans
Bewaking op bijwerkingen in de (ziekenhuis)apotheek Jean Conemans Nierfunctie Farmacogenetica Interacties Spiegelbepalingen Klinische chemie Clinical rules Medicatieveiligheid Meldmodule LAREB Aspecten
Nadere informatieInteractiemeldingen: wegklikken of niet? Kees Kramers, internist, Klinisch Farmacoloog UMC St. Radboud Afd. Farmacologie-Toxicologie.
Interactiemeldingen: wegklikken of niet? Kees Kramers, internist, Klinisch Farmacoloog UMC St. Radboud Afd. Farmacologie-Toxicologie. Interacties Kinetisch of Dynamisch Interacties Kinetisch Absorptie
Nadere informatieErvaring: het in RCTs geïncludeerde aantal oude patiënten is met <50 zeer klein.
Nitrendipine C08CA08, januari 2018 Indicatie Nitrendipine is geregistreerd voor hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van april 2013 wordt nitrendipine door Ephor als
Nadere informatieBasisbegrippen in de farmacokinetiek die iedere arts zou moeten kennen
FARMACOTHERAPIE Basisbegrippen in de farmacokinetiek die iedere arts zou moeten kennen Johannes H. Proost, Frits Moolenaar en Pieter A. de Graeff Farmacokinetiek speelt vaak een beslissende rol bij het
Nadere informatiePolyfarmacie Optimalisatie Methode (POM)
Polyfarmacie Optimalisatie Methode (POM) De Polyfarmacie Optimalisatie Methode (POM) is een stappenplan dat gebruikt kan worden om op een gestructureerde wijze ingewikkelde polyfarmacie te optimaliseren.
Nadere informatieGENERIEKE NAAM SLIKKLACHTEN SONDEVOEDING
Medicatie via sonde GENERIEKE NAAM SLIKKLACHTEN SONDEVOEDING acenocoumarol acetylcysteïne bruistablet. bruistablet acetazolamide aciclovir overleg met apotheker; eventueel suspensie 40 mg/ml verkrijgbaar
Nadere informatieBarnidipine C08CA12, december Indicatie Barnidipine is geregistreerd voor de indicatie hypertensie.
Barnidipine C08CA12, december 2017 Indicatie Barnidipine is geregistreerd voor de indicatie hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van april 2013 wordt barnidipine door
Nadere informatieOnline nascholingsinstituut voor de gezondheidszorg
CME-ONLINE INTERACTIES ZELFZORG-RECEPTGENEESMIDDELEN - SAMENVATTING Vanwege de ernst van de interacties en contra-indicaties en het belang van goede voorlichting bij het gebruik, vallen onderstaande middelen
Nadere informatieSUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS
SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS 1 NAAM VAN HET GENEESMIDDEL A.Vogel Hyperiforce, tabletten 2 KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Eén tablet (450 mg) bevat 66 mg ethanolextract van vers bloeiend
Nadere informatieSTRIP. Gemiddeld geneesmiddelengebruik. Medicatie review: STRIP. Optimaliseren van farmacotherapie Even STRIPPEN
STRIP Optimaliseren van farmacotherapie Even STRIPPEN Dr. Paul Jansen, klinisch geriater klinisch farmacoloog Afdeling Geriatrie en EPHOR UMC Utrecht Medicatie review: STRIP Selectie patiënten voor medicatiebeoordeling:
Nadere informatiePolyfarmacie bij ouderen. Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015
Polyfarmacie bij ouderen Renate Schoemakers AIOS Ziekenhuisfarmacie 12 november 2015 Inhoud Inleiding Farmacokinetiek Farmacodynamiek Problemen bij polyfarmacie Medicatiebeoordeling Take home messages
Nadere informatieHet dynamische geneesmiddel:
Het dynamische geneesmiddel: effecten van veroudering op geneesmiddelen. L. Mitrov-Winkelmolen Ziekenhuisapotheker Ikazia/Maasstad ziekenhuis Disclosures Potentiële belangenverstrengeling: geen Mw Jacobs
Nadere informatiePolyfarmacie bij ouderen
Polyfarmacie bij ouderen J O R I S S C H A K E L I N T E R N I S T- K L I N I S C H G E R I AT E R S T. E L I S A B E T H H O S P I TA A L 2 6 F E B R U A R I 2 0 1 2 Inhoud presentatie Deel 1: Achtergrondinformatie
Nadere informatieFarmacologie Snapper. Biologische beschikbaarheid. Voeding. Absorptie. Onderwerpen. Filmpje 1. Filmpje 2
Farmacologie Snapper Onderwerpen Kinetiek voor de praktijk Biologische beschikbaarheid (o.a. Absorptie) Distributie Metabolisme Excretie Kees Kramers, internist-klinisch farmacoloog Dynamische Interacties
Nadere informatiePolyfarmacie bij ouderen
Polyfarmacie bij ouderen Bas van de Steeg, apotheker 30 mei 2015 De context Bohemean Polypharmacy: https://www.youtube.com/watch?v=lp3pfjkozl8 Onderwerpen Ouderdom komt met gebreken? Polyfarmacie komt
Nadere informatieWorkshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker
Workshop Medicijnen, werkt t of werk t.. tegen? Els Coyajee-Geselschap apotheker Inhoud workshop Inventarisatie vragen Waar of niet waar Medicatie en hun bijwerkingen Pijnbestrijding Antidepressiva Benzodiazepinen
Nadere informatieInteracties met Psychofarmaca. Drs. G. Nap, Ziekenhuisapotheker MHA Apotheek Parnassia Groep 14 november 2016
Interacties met Psychofarmaca Drs. G. Nap, Ziekenhuisapotheker MHA Apotheek Parnassia Groep 14 november 2016 Disclosure belangen spreker Gert Nap (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk
Nadere informatieTHERAPEUTIC DRUG MONITORING Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers -- Commissie Analyse en Toxicologie
SELECTIEVE SEROTONINE HEROPNAME REMMERS Geldt voor Indicatiegebied Monstermateriaal Afnametijdstip Bewaarcondities Inzending Interpretatie doelgroepen: volwassenen depressie en angststoornissen grote buis
Nadere informatieRisico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers
Risico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers Introductie De risico-minimalisatiematerialen voor Tasigna (nilotinib) zijn beoordeeld door het College ter
Nadere informatieBIJSLUITER. CARBAMAZEPINE 50 mg tablet
BIJSLUITER CARBAMAZEPINE 50 mg tablet Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u
Nadere informatieDosis Voor patiënten 65 jaar is de aanbevolen startdosering eenmaal 7,5 mg per dag. Indien nodig verhogen tot 15 mg per dag.
Darifenacine G04BD10, maart 2019 Indicatie Symptomatische behandeling van aandrang (urge) incontinentie en/of toegenomen mictiefrequentie en verhoogde aandrang zoals kan optreden bij volwassen patiënten
Nadere informatieBIJSLUITER. FENOBARBITAL 4 mg/ml drank met acetem
BIJSLUITER FENOBARBITAL 4 mg/ml drank met acetem Dit geneesmiddel is specifiek voor kinderen jonger dan 12 jaar ontwikkeld en daar is de tekst van de bijsluiter op aangepast. Lees de hele bijsluiter goed
Nadere informatieFlavoxaat G04BD02, december 2018
Flavoxaat G04BD02, december 2018 Indicatie Urine-incontinentie, pollakisurie, nycturie, loze aandrang. Standpunt Ephor In het rapport over de muscarine-antagonisten van november 2016 wordt flavoxaat door
Nadere informatieFesoterodine G04BD11, december 2017
Fesoterodine G04BD11, december 2017 Indicatie Urgency-incontinentie en/of toegenomen mictiefrequentie. Standpunt Ephor In het rapport over de muscarine-antagonisten van november 2016 wordt fesoterodine
Nadere informatie8 e Post O.N.S. Meeting. Unraveling the mystery of the CYP450 pathway. Sophie Bunskoek, Verpleegkundig specialist, Medische oncologie, UMCG
8 e Post O.N.S. Meeting Unraveling the mystery of the CYP450 pathway Sophie Bunskoek, Verpleegkundig specialist, Medische oncologie, UMCG Wie heeft veel te maken met cytochroom P450 (CYP450) enzymen bij
Nadere informatieGeneesmiddelen bij jicht. Ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID s), Corticosteroïden, Colchicine, Allopurinol, Benzbromaron Febuxostat
Geneesmiddelen bij jicht Ontstekingsremmende pijnstillers (NSAID s), Corticosteroïden, Colchicine, Allopurinol, Benzbromaron Febuxostat Inhoud Inleiding 3 Middelen bij een acute jichtaanval 3 Ontstekingsremmende
Nadere informatieEldepryl Part IB2: Patiëntenbijsluiter
tabletten page 1 of 6 Uw arts heeft u Eldepryl tabletten voorgeschreven. Dit is een middel dat gebruikt wordt bij de ziekte van Parkinson. In deze bijsluitertekst vindt u informatie over het gebruik van
Nadere informatieBIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS
BIJLAGE III AMENDEMENTEN VAN RELEVANTE RUBRIEKEN VAN DE SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN EN BIJSLUITERS NB: De amendementen van de samenvatting van de productkenmerken en bijsluiters moeten hierna
Nadere informatiePediatrische patiënten De veiligheid en werkzaamheid van nimodipine bij kinderen jonger dan 18 jaar is niet vastgesteld.
Nimotop 30 SmPC 1 van 8 SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Nimotop 30 mg, filmomhulde tabletten 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Per filmomhulde tablet 30 mg
Nadere informatieErvaring Aantal ouderen bestudeerd in Randomized Controlled Trials (RCTs) 196 patiënten, gemiddelde leeftijd 67 jaar.(4)
Fosinopril C09AA09, januari 2018 Indicatie Hypertensie en hartfalen. Standpunt Ephor In het rapport over de ACE-remmers van december 2017 wordt fosinopril door Ephor als behandeling van hypertensie niet
Nadere informatieFarmacogenetica - workshop RCH -
Farmacogenetica - workshop RCH - Maureen ter Laak, ziekenhuisapotheker 8 en 16 november 2017 Disclosure belangen spreker Geen (potentiele) belangenverstrengeling: Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties
Nadere informatieBijsluiter: informatie voor de gebruiker. Zibrine Forte, harde capsules
Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Zibrine Forte, harde capsules Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke informatie in voor u. Gebruik dit geneesmiddel
Nadere informatieBIJSLUITER. METHADON HCL 2 mg tablet
BIJSLUITER METHADON HCL 2 mg tablet Dit geneesmiddel is specifiek voor kinderen jonger dan 12 jaar ontwikkeld en daar is de tekst van de bijsluiter op aangepast. Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u
Nadere informatieIndicatie Urge-incontinentie en/of toegenomen mictiefrequentie.
Darifenacine G04BD10, december 2017 Indicatie Urge-incontinentie en/of toegenomen mictiefrequentie. Standpunt Ephor In het rapport over de muscarine-antagonisten van november 2016 wordt darifenacine door
Nadere informatieINFORMATIE VOOR PATIËNTEN
INFORMATIE VOOR PATIËNTEN OVERSTAPPEN VAN STRIBILD ELVITEGRAVIR 150 MG COBICISTAT 150 MG EMTRICITABINE 200 MG TENOFOVIRDISOPROXILFUMARAAT 245 MG TABLETTEN NAAR GENVOYA ELVITEGRAVIR 150 MG COBICISTAT 150
Nadere informatieErvaring Aantal ouderen bestudeerd in Randomized Controlled Trials (RCTs):
Felodipine C08CA02, december2017 Indicatie Angina pectoris en hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van april 2013 wordt felodipine door Ephor als behandeling van angina
Nadere informatieRisico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers
Risico-minimalisatiemateriaal betreffende Tasigna (nilotinib) voor voorschrijvers en apothekers Introductie De risico-minimalisatiematerialen voor Tasigna (nilotinib) zijn beoordeeld door het College ter
Nadere informatieDosering: geen dosisaanpassing op basis van leeftijd. Een startdosering van 5 mg wordt geadviseerd.
Fosinopril C09AA09, april 2019 Indicatie Behandeling van hypertensie en symptomatisch hartfalen.(1,2) Standpunt Ephor en samenvatting Fosinopril wordt door Ephor niet geadviseerd als behandeling van hypertensie
Nadere informatieDEPRESSIE EN ANGSTSTOORNISSEN. Ciske van den Oever Poliklinisch apotheker Klinisch farmacoloog in opleiding Franciscus Gasthuis
DEPRESSIE EN ANGSTSTOORNISSEN Ciske van den Oever Poliklinisch apotheker Klinisch farmacoloog in opleiding Franciscus Gasthuis INHOUD PRESENTATIE Depressie Symptomen Behandeling Niet-medicamenteus Medicamenteus
Nadere informatieHartfalen: medicatie in de 1 e lijn en interacties
Hartfalen: medicatie in de 1 e lijn en interacties Disclosure Bart Kremers Werkzaam bij Apotheek Ravenstein en GIC-helpdesk van de KNMP Geen contacten/belangen mbt farmaceutische industrie Hartfalen-medicatie
Nadere informatieStopinformatie: overweeg isradipine geleidelijk te stoppen. Plotseling stoppen kan angina pectoris verergeren.(4)
Isradipine C08CA03, april 2019 Indicatie Essentiële hypertensie.(1,2) Standpunt Ephoren samenvatting Isradipine wordt door Ephor niet als calciumantagonist van voorkeur voor hypertensie geadviseerd wegens
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Zibrine Forte, 425 mg harde capsules
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Zibrine Forte, 425 mg harde capsules Hypericum perforatum L., herba (Sint-janskruid), droog ethanolisch (60% m/m) extract (3,5-6:1), 425 mg, bevat aan totaal
Nadere informatieBIJSLUITER. CARBAMAZEPINE 250 mg zetpil
BIJSLUITER CARBAMAZEPINE 250 mg zetpil Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u
Nadere informatieErvaring: het aantal in RCTs bestudeerde ouderen is niet bekend.
Isradipine C08CA03, december 2017 Indicatie Hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van maart 2013 wordt isradipine door Ephor niet als calciumantagonist van voorkeur voor
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Millepertuis Sint-Janskruid Pierre Fabre Médicament harde capsules 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE
Nadere informatieC08CA02, december2017
Felodipine C08CA02, december2017 Indicatie Angina pectoris en essentiële hypertensie.(1,2) Standpunt Ephor en samenvatting Felodipine wordt door Ephor als middel van voorkeur voor de behandeling van angina
Nadere informatieCBG version PART 1B-1: SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS. 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Laif 900 tabletten, filmomhulde tabletten 900 mg.
1. PART 1B-1: SUMMARY OF PRODUCT CHARACTERISTICS 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Laif 900 tabletten, filmomhulde tabletten 900 mg. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Per filmomhulde tablet: 900
Nadere informatieEen geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch
Een geïnformatiseerde tool om individuele behandeling beter te kunnen analyseren en aan te passen (STRIP Assistent) Paul Jansen, Geriater klinisch farmacoloog Ephor, UMC Utrecht Conflicterende belangen:
Nadere informatieMAGNESIUMHYDROXIDE TEVA 724 MG kauwtabletten. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 31 mei : Productinformatie Bladzijde : 1
1.3.1 : Productinformatie Bladzijde : 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Magnesiumhydroxide Teva 724 mg, 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Magnesiumhydroxide Teva 724 mg bevat 724 mg magnesiumhydroxide,
Nadere informatieCYTOCHROOM P450 SYSTEEM
CYTOCHROOM P450 SYSTEEM Inhoudsopgave Metabolisme van geneesmiddelen... 1 Het cytochroom P450 systeem... 1 Polymorfisme... 2 Interacties... 3 Inhibitie... 4 Inductie... 4 Andere factoren... 5 Literatuur...
Nadere informatieMedicinale behandeling van SOA s. Linda Vas Dias Apotheker Regioapotheek IJsselland IJsselland Ziekenhuis 29 mei 2018
Medicinale behandeling van SOA s Linda Vas Dias Apotheker Regioapotheek IJsselland IJsselland Ziekenhuis 29 mei 2018 Inhoud Geneesmiddelen bij SOA s Toedieningsvormen Bijwerkingen Nierfunctie Interacties
Nadere informatieBIJSLUITER. MIDAZOLAM (als HCl) 0,5 mg/dosis en 2,5 mg/dosis neusspray
BIJSLUITER MIDAZOLAM (als HCl) 0,5 mg/dosis en 2,5 mg/dosis neusspray Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze
Nadere informatieValkuilen bij medicatiegebruik door ouderen
Valkuilen bij medicatiegebruik door ouderen dr P.A.F. Jansen Nr 5 2000 (34) Pagina 53-59 Thema-artikel Farmacotherapie bij ouderen vereist speciale kennis en aandacht, aangezien reacties op geneesmiddelen
Nadere informatieBijsluiter: informatie voor de gebruiker. Nimotop 30 mg, filmomhulde tabletten nimodipine
Bijsluiter Nimotop 30 mg filmomhulde tabletten 1 van 5 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Nimotop 30 mg, filmomhulde tabletten nimodipine Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat
Nadere informatieEen kwestie van maatwerk
Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit
Nadere informatieGeneesmiddeleninteracties op de Intensive Care. 11 december 2014 Esther Uijtendaal ziekenhuisapotheker UMC Utrecht
Geneesmiddeleninteracties op de Intensive Care 11 december 2014 Esther Uijtendaal ziekenhuisapotheker UMC Utrecht Casus Vrouw 21 jaar wordt via SEH opgenomen op IC ivm nieuw gediagnostiseerde tonisch clonische
Nadere informatieVALDOXAN. (agomelatine) Informatie voor beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg: Aanbevelingen met betrekking tot:
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel Valdoxan 25 mg. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze
Nadere informatieVALDOXAN (agomelatine) Informatie voor beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg. Aanbevelingen met betrekking tot:
De Europese gezondheidsautoriteiten hebben bepaalde voorwaarden verbonden aan het in de handel brengen van het geneesmiddel Valdoxan 25 mg. Het verplicht plan voor risicobeperking in België, waarvan deze
Nadere informatieBIJSLUITER. METHADON HCL 5 mg/ml drank
BIJSLUITER METHADON HCL 5 mg/ml drank Lees de hele bijsluiter goed voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter. Misschien heeft u
Nadere informatieBIJSLUITER. METHADON HCL unidose. 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80 90 100 mg per unidose
BIJSLUITER METHADON HCL unidose 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 60 70 80 90 100 mg per unidose Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in
Nadere informatieIndicatie Urgency-incontinentie en/of verhoogde mictiefrequentie.
Tolterodine G04BD07, januari 2018 Indicatie Urgency-incontinentie en/of verhoogde mictiefrequentie. Standpunt Ephor In het rapport over de muscarine-antagonisten van november 2016 wordt tolterodine door
Nadere informatie22-1-2016. De interactie tussen een molecuul metoprolol en de beta-receptor is een voorbeeld van een farmacokinetisch principe. Waar.
(potentiële) belangenverstrengeling Geen Freek van Gorp Ziekenhuisapotheker Franciscus Groep 13-01-2016 Farmacokinetiek bij de individuele (oudere) patiënt Trucs en weetjes voor de dagelijkse praktijk
Nadere informatieBehandeling van oudere patiënt met epilepsie. C.L.P. Deckers SEIN Zwolle
Behandeling van oudere patiënt met epilepsie C.L.P. Deckers SEIN Zwolle Incidentie van epilepsie nieuwe gevallen per 100.000 inwoners 160 140 120 100 80 60 40 20 0 0 10 20 30 40 50 60 70 80 leeftijd (jaren)
Nadere informatieMEDICATIEMANAGEMENT BIJ DE OUDERE PATIENT DR. KIM HURKENS, INTERNIST-OUDERENGENEESKUNDE/KLINISCH FARMACOLOOG
MEDICATIEMANAGEMENT BIJ DE OUDERE PATIENT DR. KIM HURKENS, INTERNIST-OUDERENGENEESKUNDE/KLINISCH FARMACOLOOG MEVR BAKKER, 88 JAAR Medicatie lisinopril 10mg 1dd1; bumetanide 2mg 1dd1; metoprolol ret 100mg
Nadere informatieFarmacologie. Carli Wilmer AIOS Ziekenhuisfarmacie 29 september 2014 carli.wilmer@radboudumc.nl
Farmacologie Carli Wilmer AIOS Ziekenhuisfarmacie 29 september 2014 carli.wilmer@radboudumc.nl Inhoud les 1. Farmacokinetiek 2. Farmacodynamiek, Interacties 3. Medicatieveiligheid, farmacotherapeutische
Nadere informatieOMA NEEMT GENEESMIDDELEN
OMA NEEMT GENEESMIDDELEN Medicatiegebruik bij bejaarden Uw apotheker geeft raad WAAROM EXTRA AANDACHT? Polyfarmacie Meestal meerdere aandoeningen (hoge bloeddruk, cholesterol & suikergehalte; artrose,
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Verapamil HCl Apotex Retard 180 mg tabletten met gereguleerde afgifte verapamilhydrochloride
Version 2010_02 Page 1 of 7 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Verapamil HCl Apotex Retard 180 mg tabletten met gereguleerde afgifte verapamilhydrochloride Lees de hele bijsluiter zorgvuldig
Nadere informatieANTAGEL TEVA suspensie voor oraal gebruik. MODULE I : ALGEMENE GEGEVENS Datum : 11 januari 2016 1.3.1 : Productinformatie Bladzijde : 1
1.3.1 : Productinformatie Bladzijde : 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Antagel Teva, 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Antagel Teva bevat met 40 mg aluminiumoxide (als algeldraat wet gel ) en
Nadere informatieEen interactie is een ongewenste beïnvloeding
en interacties Het belang van inzicht T. Schalekamp en G. van den Brink, Disciplinegroep Farmaco-epidemiologie & Farmacotherapie, Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, Universiteit Utrecht Het is ondoenlijk
Nadere informatieBIJSLUITER INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER. Werkzaam bestanddeel: Droogextract van van Hypericum perforatum L. [Sintjanskruid]
Package Leaflet BIJSLUITER INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Laif 900 tabletten 900 mg filmomhulde tabletten Werkzaam bestanddeel: Droogextract van van Hypericum perforatum L. [Sintjanskruid] Lees de hele
Nadere informatieUniversitair Medisch Centrum Groningen. Longziekten. Longtransplantatie. Patiëntenlogboek
Universitair Medisch Centrum Groningen Longziekten Longtransplantatie Patiëntenlogboek 1 Zelfcontroles na transplantatie In dit patiëntenlogboek kunt u uw controles van longfunctie, temperat en gewicht
Nadere informatieInleiding Wat is Methotrexaat? Voor welke patiënten is Methotrexaat geschikt? Wanneer mag Methotrexaat niet gebruikt worden?
METHOTREXAAT 1173 Inleiding In deze folder vindt u informatie over de werking en bijwerkingen van Methotrexaat. De folder is bedoeld voor psoriasispatiënten die behandeld worden met Methotrexaat. Wat is
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN. Eén filmomhulde tablet bevat 10 mg lercanidipinehydrochloride, overeenkomend met 9,4 mg lercanidipine.
SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Lercanidipin Sandoz 10 mg filmomhulde tabletten Lercanidipin Sandoz 20 mg filmomhulde tabletten 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING
Nadere informatieRichtlijn Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding
Richtlijn Multidisciplinaire richtlijn Borstvoeding Onderbouwing Conclusies Vaak is het door keuze van het juiste geneesmiddel mogelijk om borstvoeding veilig te handhaven 11. Niveau 4 Toelichting Indien
Nadere informatieGeneesmiddeleninteracties en ROTS
Geneesmiddeleninteracties en ROTS Dr.Stefanie De Waele Medische Oncologie ROTS Wat is ROTS Raadpleging voor patiënten op Orale anti-tumorale Therapie Sint-Lucas ROTS concept Patiënt Huisarts Apotheker
Nadere informatieDefinitie Onder polyfarmacie wordt in dit document verstaan: het gelijktijdig gebruik van 5 of meer verschillende geneesmiddelen.
Toolkit polyfarmacie en medicatieveiligheid Doel 1. De medicamenteuze behandeling van de patiënt optimaliseren 2. Zoveel mogelijk voorkomen van (vermijdbare) bijwerkingen van medicatie 3. De continuïteit
Nadere informatiePolyfarmacie. Definities en situatieschets in het ziekenhuis. Apr. Lore Switten ZOL Genk
Polyfarmacie Definities en situatieschets in het ziekenhuis Apr. Lore Switten ZOL Genk Overzicht Definitie polyfarmacie Epidemiologie Oorzaken Wat zijn de problemen? Wat zijn de oplossingen? Polyfarmacie
Nadere informatieVerouderingsproces. -Voldoende functie -Voldoende reserve. Normale veroudering. Kwetsbaarheid. Geriatrische problematiek
Kwetsbaarheid Verouderingsproces Normale veroudering -Voldoende functie -Voldoende reserve Kwetsbaarheid -Afname functies -Verminderde reserve Geriatrische problematiek -Tekortschieten functies -Onvoldoende
Nadere informatieLeergang Ouderenzorg Polyfarmacie Polifamr
Leergang Ouderenzorg Polyfarmacie Polifamr 3 IGZ selectiecriteria 2017 Patiënt 75 jaar Patiënt gebruikt 7 chronische geneesmiddelen Definitie chronisch gebruik: geneesmiddelen op ATC-3 niveau met > 3 verstrekkingen
Nadere informatie25-04-15. Wat doet Ephor. Bij voorschrijven aan ouderen maak ik het meest gebruik van: Preregistratie studies en de gebruikers van geneesmiddelen
Bij voorschrijven aan ouderen maak ik het meest gebruik van: Medicatieadviezen voor kwetsbare ouderen 1. De algemene informatie in het FK 2. De specifieke informatie over ouderen in het FK 3. De SmPC 4.
Nadere informatieFarmacodynamiek en Farmacokinetiek
Farmacodynamiek en Farmacokinetiek Prem Adhien apotheker/epidemioloog 29 januari 2018 Timm,Timm & Timm 1 Docent Prem Adhien Apotheker Voorzitter SIG Diabetes NDF Hogeschool Utrecht: docent MPA Universiteit
Nadere informatieBijsluiter: informatie voor de patiënt. OLYSIO 150 mg harde capsules simeprevir
Bijsluiter: informatie voor de patiënt OLYSIO 150 mg harde capsules simeprevir Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Daardoor kan snel nieuwe veiligheidsinformatie worden vastgesteld.
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Zibrine Forte, harde capsules Hypericum perforatum L.
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Zibrine Forte, harde capsules Hypericum perforatum L. Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat innemen want er staat belangrijke informatie
Nadere informatieOptimale farmaceutische zorg voor patienten met M.Parkinson. Wereld Parkinsondag 2015 Nieuwegein
Optimale farmaceutische zorg voor patienten met M.Parkinson Wereld Parkinsondag 2015 Nieuwegein Een praktijkvoorbeeld Patient gebruikt Sinemet 125 mg 4dd 1 Wordt opgenomen in ziekenhuis: Levodopa/carbidopa
Nadere informatieBIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
BIJLAGE I SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Diacomit 250 mg harde capsules 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elke capsule bevat 250 mg stiripentol. Hulpstoffen
Nadere informatieErvaring: het aantal in RCTs bestudeerde ouderen is niet bekend.
Lercanidipine C08CA13, december 2017 Indicatie Hypertensie. Standpunt Ephor In het rapport over de calciumantagonisten van april 2013 wordt lercanidipine door Ephor geadviseerd voor de behandeling van
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT. Hyperiplant, omhulde tabletten
HYPERIPLANT BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE PATIËNT Hyperiplant, omhulde tabletten Hypericum perforatum L. (Sint-Janskruid), bloeiende toppen, droog extract, geëxtraheerd met methanol 80 % v/v (3-5:1),
Nadere informatieBIJSLUITER. FUROSEMIDE 2 mg/ml drank
BIJSLUITER FUROSEMIDE 2 mg/ml drank Dit geneesmiddel is specifiek voor kinderen jonger dan 12 jaar ontwikkeld en daar is de tekst van de bijsluiter op aangepast. Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u
Nadere informatieBIJSLUITER. MIDAZOLAM (als HCl) 0,5 mg/dosis en 2,5 mg/dosis neusspray
BIJSLUITER MIDAZOLAM (als HCl) 0,5 mg/dosis en 2,5 mg/dosis neusspray Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze
Nadere informatiePublieksbijsluiter. Benaming Nizoral tabletten
PN/1 Lees deze bijsluiter zorgvuldig voor u dit geneesmiddel gaat gebruiken. Doe dat ook als u Nizoral al vaker gebruikt hebt; er kan immers belangrijke nieuwe informatie instaan. Als iets niet duidelijk
Nadere informatiePublieksbijsluiter. Benaming Daktarin, orale gel
PN/1 Lees deze bijsluiter zorgvuldig vóór u dit geneesmiddel gaat gebruiken. Doe dat ook als u Daktarin orale gel al vaker hebt gebruikt; er kan immers belangrijke nieuwe informatie in staan. Als iets
Nadere informatieModelterugkoppeling: Het Cytochroom P450 systeem, polymorfisme en interacties
Modelterugkoppeling: Het Cytochroom P450 systeem, polymorfisme en interacties Metabolisme van geneesmiddelen Voordat een geneesmiddel uit het lichaam uitgescheiden kan worden moet het vaak eerst gemetaboliseerd
Nadere informatieKlinische farmacologie voor de internist
Klinische farmacologie voor de internist Geneesmiddeleninteracties Prof. Dr. J. de Hoon Centrum Klinische Farmacologie Universitaire Ziekenhuizen Leuven Campus Gasthuisberg probleemstelling formulation
Nadere informatieSucralfaat 1 gram PCH, granulaat in sachets Sucralfaat
1.3.1 : Bijsluiter Bladzijde : 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Sucralfaat 1 gram PCH, Sucralfaat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke
Nadere informatieIn afbeelding 2 ziet U de onderzoekspopulatie gedeeld door de bevolking onderverdeeld naar leeftijd. De verschillen worden enigzins uitvergroot.
Statis2008.odt 1 Statistisch onderzoek van geneesmiddelverstrekkingen uit de openbare apotheken te Curacao voor de aandoeningen Hart en Vaatziekten en Diabetes Mellitus in het jaar 2008 De gegevens voor
Nadere informatieArtsen schrijven het voor bij slapeloosheid, onrust, aanvallen van epilepsie, hik en alcoholontwenning.
MIDAZOLAM NEUSSPRAY 1 Werking en toepassingen Wat doet dit medicijn en waarbij wordt het gebruikt? De werkzame stof in midazolam is midazolam. Midazolam behoort tot de benzodiazepinen. Het werkt rustgevend,
Nadere informatieErvaring: het aantal in RCTs bestudeerde ouderen is zeer groot.
Lisinopril C09AA03, januari 2018 Indicatie Hypertensie en hartfalen. Standpunt Ephor In het rapport over de ACE-remmers van december 2017 wordt lisinopril door Ephor als behandeling van hypertensie geadviseerd
Nadere informatieMedicijnen en voedingssupplementen Tegelijk gebruiken?
Medicijnen en voedingssupplementen Tegelijk gebruiken? Medicijnen en voedingssupplementen kunnen elkaar beïnvloeden. Door gebruik van bepaalde voedingssupplementen kunnen sommige medicijnen sterker of
Nadere informatie