Mentaliseren bevorderende begeleiding en behandeling

Transcriptie

1 Mentaliseren bevorderende begeleiding en behandeling Workshop Kennismarkt 26 mei 2011 Francien Dekker 1 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

2 Inhoud workshop Wat is mentaliseren? Relatie hechting en mentaliseren Onveilige gehechtheid Ontwikkeling van het mentaliseren Hoe onderzoek je het mentaliserend vermogen van cliënt en van jezelf? Goed mentaliseren en verstoringen Mentaliseren bevorderende interventies 2 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

3 Hoe is deze behandeling ontstaan? Integratie van inzichten vanuit de - Psychoanalyse - Moeder- baby observaties - Neurobiologie: stressregulatie; hersenontwikkeling - Gehechtheidstheorie

4 Mentaliseren: jezelf van buitenaf en de ander van binnenuit zien Mentaliseren is: het kunnen denken over het gedrag van zichzelf en van anderen in termen van veronderstelde mentale toestanden. Hierbij spelen diverse mentale processen een rol, zoals reflecteren, representeren, informatie verwerken en fantaseren. Vergelijkbaar begrip: Theory of Mind (cognitieve psychologie)

5 Wat is het belang van mentaliseren? Draagt bij aan het ik-besef, identiteitsbesef door gevoel van continuïteit en controle als een emotionele, betrokken handelende persoon; van co-regulatie, naar zelf regulatie Betere emotie- en stressregulatie Gereedschap om moeilijke ervaringen te verwerken en te integreren Dit vermogen wordt ontwikkeld binnen de vroege hechtingsrelatie met name als deze relatie veilig is. 5 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

6 Oefening Welke woorden verwijzen naar een mentale toestand? 6 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

7 Woorden die verwijzen naar een mentale toestand ik voel dat ik wil ik denk dat ik hoop, verwacht, vind.. Mentaliseren is denken over gevoelens en voelen over gedachten 7 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

8 Mindblindness Image what your world would be like if you were aware of psysical things but were blind to the existence of mental processes. I mean, of course, blind to things like thoughts, beliefs, knowledge, desires, and intentions, which for most of us selfevidently underlie behavior (Simon Baron-Cohen, 1995) Denk aan kinderen met ASS: onvermogen tot mentaliseren 8 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

9 Intergenerationele overdraccht van gehechtheid Kwaliteit van de gehechtheidsrelatie van de ouder gemeten voor de geboorte met het GBI bepaalt in 75% van de gevallen de kwaliteit van de gehechtheidsrelatie met het kind als deze één jaar is ( Strange Situation) (Van IJzendoorn, 1995) 9 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

10 Mechanisme intergenerationele overdracht van gehechtheid Gedragspatronen van moeder als voorspeller gehechtheidsresultaat bij kinderen? Veilig gehechte moeders: op sensitieve wijze behoeften en afstand/nabijheid gereguleerd Onveilig M: afwijzend of overspoelend; geen goede regulatie afstand en nabijheid empirisch NIET bevestigd 10 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

11 The transmission gap Cruciale mechanisme is het vermogen tot mentaliseren van M over zichzelf en over haar kind (Slade, 2005: onderzoek met PDI, GBI en SS) 11 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

12 Ontwikkeling van het mentaliseren Spiegeling door de verzorger Aanpassing kind aan hechtingsstijl ouder Denkwijze kind 12 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

13 Spiegeling/mirroring door de verzorger De baby leert dat lichaamsgebonden signalen (huilen, schrik) bij verschillende emoties horen door het observeren van de (non) verbale spiegelende reacties van de ouder. Congruent: de juiste emotie gespiegeld Gemarkeerd: de reactie van het kind gespiegeld, niet van de moeder Gereguleerd: tot rust brengen door containment 13 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

14 Hoe vaak gaat spiegelen goed? In 1/3 van de afstemming(attunement) gaat het goed 2/3 dus een mismatch: belangrijkste: hoe wordt dat hersteld Proces van attunement- misattunementreattunement: temperament kind als factor Veerkracht baby: het vermogen een vloeiende overgang te maken van negatieve naar positieve emoties: arousalregulatie 14 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

15 15 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst Still face

16 Voorbeeld Je bent als begeleider al jaren heel erg bang voor onweer. Het onweert en je cliënt schrikt. Hoe zou je dan spiegelen?

17 Falen van het spiegelen Gevoelens onbenoemd, verwarrend, niet gesymboliseerd, moeilijk te reguleren Niet gemarkeerd : te realistisch: kind is boos, moeder wordt ook zelf boos; kan leiden tot projectieve identificatie : eigen boosheid bij de ander leggen Niet congruent: b.v. boos i.p.v. angst: niet aansluiten bij de primaire ervaring van het kind, wat kan leiden tot een false-self 17 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

18 Veilig gehecht Balans tussen zelfvertrouwen en vertrouwen in de anderen Veiligheid door het containen van negatieve emoties en plezier en positieve emoties te bieden. Kind ontwikkelt stabiele en coherente representaties van de eigen beleving, wat het mentaliseren bevordert 18 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

19 Cirkel van veiligheid Ouder gaat in op behoeften van kind Cooper, Hoffman, Marvin & Powell, 1999 Voor mij moet je Mijn exploratie ondersteunen Voor mij moet je Voor mij moet je op me letten me helpen plezier delen Voor mij moet je me beschermen me troosten plezier in me beleven mijn gevoelens in goede banen leiden Mij welkom heten als ik me tot je wend

20 Spiegelen bij onveilig-ambivalent gehecht Balans doorgeslagen naar overmatig vertrouwen in de ander ten koste van zelfvertrouwen Niet-gemarkeerd genoeg: ouder neemt emotie kind over, wordt zelf angstig/boos: wat leidt tot synchronisatie die tot escalatie en uitputting leidt: geen onderscheid emoties ikander: onderregulatie gevoelens kind Kind leert: wat ik voel, is heel erg

21 Onveilig-vermijdend Balans verstoord: overmatig vertrouwen in zichzelf ten koste van vertrouwen in de ander. Overregulatie van gevoelens kind Ouder negeert emotie of vindt het aanstellerij: ouder reageert te weinig; uitingen van stress bij het kind onderdrukt: stress is niet zichtbaar, maar is er wel Kind leert: ik ben een zeur 21 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

22 Gedesorganiseerd Ouder is de bron van angst; ouder is onvoorspelbaar; kind kan geen strategie ontwikkelen die werkt, want degene die veiligheid moet bieden is zelf de bron van de dreiging; onverwerkt trauma van ouder (b.v. verwerking beperking kind) Kind trekt zich terug uit het contact, in een trance met stereotype bewegingen; wat later tot dissociatie kan leiden Controlerend gedrag

23 Ontwikkeling denkwijze kind teleologische mode: alleen handelingen tellen (baby) actual mode: het kind schakelt realiteit en fantasie gelijk; alleen het fysiek waarneembare en de realiteit telt pretend mode: de fase waarin het fantasiespel tot ontwikkeling komt; het kind in deze fase denkt óf in de realiteit óf in de fantasie integratieve mode: integratie van actual en pretend mode. Het kind beseft dat het spel net-alsof is. Het kan ervaringen en actuele emoties integreren ( vanaf ong. 4 jaar) en mentaliseren (kan dus bij matig verstandelijke beperking)

24 Observatie spelniveau is goed middel voor onderzoek Kan het kind verbeeldend spelen en symboliseren? Kind in realiteit/actual mode: kan niet goed spelen: ordent alleen Kind in fantasie/pretend mode lost niets op: herhalend spel Kind in integratieve mode/ mentaliserend kan emoties en ervaringen verwerken 24 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

25 Mentaliseren en visuele en/of verstandelijke beperking Visuele beperking: minder sociale informatie; minder sociale feedback; minder mimiek Verstandelijke beperking: Bij een matig of lichte verstandelijke beperking is mentaliseren op een eenvoudige, concrete wijze mogelijk Let op taalbegrip Relatie met de gehechtheidsstijl 25 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

26 Stagnatie ontwikkeling denkwijze kind bij stress Teleologische mode: alleen handelingen tellen Actual mode: in de realiteit: veel misverstanden in de communicatie; rigide denkpatronen ;concreet denken; flashbacks bij trauma; re-enactment in relaties Pretend mode: in de fantasie: niet kunnen koppelen aan actuele emotie; gevoel van leegte; pseudomentaliseren; inhoudsloos; cliché s: het is gewoon zo 26 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

27 Wat is goed mentaliseren????????????????? In relatie met anderen Waarnemen van jezelf Zelfrepresentatie Basishouding: VOORZICHTIG EN GEMATIGD

28 In relatie met de gedachten en gevoelens van andere mensen - ondoorgrondelijkheid: je weet niet wat de ander denkt - afwezigheid van paranoïa - overdenken en bespiegelen en open houding - oprechte belangstelling, nieuwsgierig zijn - verschillende standpunten kunnen innemen - vergevingsgezind - voorspelbaarheid

29 Waarneming van het eigen mentale functioneren Veranderlijkheid Ontwikkelingsperspectief Erken dat gevoelens verwarrend kunnen zijn Soms weet je het niet, vooral bij een conflict Er kunnen onverenigbare ideeën en gevoelens zijn Belangstelling voor verschillen Zelfonderzoek Besef dat affecten het inzicht in zichzelf en de ander kan verstoren

30 Zelfrepresentatie Pedagogische (kunnen uitleggen) en luistervaardigheden Vermogen om jezelf als kind te herinneren en autobiografische continuïteit Rijk innerlijk leven

31 Verstoringen van het mentaliseren Geheel (voortdurend externaliseren, star, manipulatief) Gedeeltelijk (alleen bij gedachten aan trauma, met bepaalde personen, bepaalde emoties, situaties, bij emotionele geprikkeldheid) 3 vormen: - concreet denken - pseudomentaliseren - misbruik van mentalisatie

32 Concrete interpretatie Gebrek aan aandacht voor gedachten, gevoelens, wensen van de ander Invloed van situationele of fysieke factoren Vooroordelen Beschuldigingen, naar fouten zoeken Zwart-wit denken Verkeerde interpretaties

33 Pseudomentalisatie Inbreukmakend: de ondoorgrondelijkheid/ autonomie van de ander wordt niet erkend - De persoon gelooft dat hij weet wat de ander denkt of voelt en is niet gebaseerd op bewijs Overactief: idealisering van inzicht Destructief onjuist: je hebt erom gevraagd dat : verkeerde interpretatie

34 Misbruik van mentalisatie Controle willen krijgen over de ander, wat schadelijk is voor die ander Ogenschijnlijk bijna buitensporig mentalisatievermogen, wat ten koste gaat van het vermogen naar zichzelf te kijken Aanzetten tot schaamte, angst, schuldgevoelens Ondermijnen van het denkvermogen van de ander

35 Mentaliseren bevorderende interventies Houding van niet-weten, wel interesse Let op eigen mode en anti-mentaliseren Herstel van contact na misverstand/breuk: stop, sta stil en spoel terug Trek de verantwoordelijkheid voor het niet goed begrijpen naar je toe Wat projecteert het kind van de eigen ervaring op jou? (projectieve identificatie) 35 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

36 Bij stress: geruststelling, steun en empathie Uitleg, uitdagen en nadere uitwerking Houding: onderzoekend, actief, empatisch, nieuwsgierig zijn, authentiek Kort en eenvoudig Gericht op affect en de actuele gebeurtenis: wat voel je nu? Aandacht voor proces, meer dan op inhoud

37 MBT: basishouding (Bleiberg, 2010) 1) Onderzoekend zijn: Inspecteur Colombo respectvol, nieuwsgierig, niet-wetend,eerlijk 2) Balans tussen acceptatie en verandering 3) Stop non- mentaliserende interacties: creëer nieuwe perspectieven 4) Bekrachtig positief mentaliseren: verbindt gevoelens, gedachten, bedoelingen door positieve voorbeelden te vergroten 37 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

38 Doel: herkennen van eigen antimentaliserende houding Oefening in tweetallen Opdracht: bespreek een eigen voorbeeld waarbij het je niet lukte om te mentaliseren. In welke mode reageerde je? Hoe zou je dit een volgende keer kunnen of willen oplossen? Noem een voorbeeld van positief mentaliseren op je werk. 38 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

39 Regulatieprofiel Mentaliseren bij kinderen Aandachtsregulatie Affectregulatie Mentaliseren 39 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

40 Aandachtsregulatie Aandachtsregulatie: - Aansluiten op regulatieprofiel van het kind aandacht voor lichamelijke processen; van angst/zich bedreigd voelen; van vijandige toestand; structuur in spel/verhaal; gedrag - Werken aan het vermogen tot contact leggen contact onderhouden; creëren van een veilige omgeving; interacties benoemen

41 Affectregulatie Affectregulatie: - Grenzen leren fantasie en realiteit - Werkelijkheidswaarde geven aan emoties - Grenzen stellen - Het zoeken naar eigen aandeel in uitingen - Afstemmen in differentiëren van affect

42 Mentaliseren. Mentaliseren: - bespreken van gedachten en gevoelens, wensen, herinneringen en het maken van verbindingen - benadrukken van de eigen mentale wereld van het kind en de ander - commentaar op wat kind over anderen denkt

43 Behandeling bij vroegkinderlijke traumatisering Veiligheid: gedragsproblemen onder controle krijgen door structuur, toezicht, externe controle, cognitieve gedragstherapie Stressregulatie bij fight-flight Beschikbaar zijn van een gehechtheidsfiguur Mentaliseren bevorderende begeleiding en behandeling, ook afstemmen en samenwerken Onderzoek stabiliteit cliënt om hertraumatisering te voorkomen 43 Zet hier de titel via: Beeld - Koptekst en voettekst

44 Meten van de stabiliteit van de cliënt - Kun je omgaan met alledaagse stress? - Affectregulatie: kun je jezelf troosten bij verdriet, geruststellen bij angst, dimmen bij boosheid? - Innerlijke verbondenheid: als je het moeilijk hebt, is er één iemand op de wereld die om je geeft? - Zelfbeeld: mag je er zijn met goede en slecht kanten als je het moeilijk hebt?