Naam... Klas... Datum...
|
|
- Helena Edith van Dongen
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hunebedden Naam... Klas... Datum... Verhalen van het hunebed veldwerk! Inleiding Hunebedden Verhalen van het hunebed veldwerk! Je hebt er vast wel eens eentje gezien: een hunebed. Een grote stapel geheimzinnige stenen, al duizenden jaren oud. Van de 54 hunebedden die in Nederland bewaard zijn gebleven liggen er 52 in Drenthe. De andere twee liggen in Groningen. Die hunebedden zien er allemaal een beetje anders uit. Niet alleen in Drenthe, maar ook in Noord-Duitsland en in Denemarken zijn deze granieten bouwwerken aangetroffen. Vandaag ga jij ontdekken hoe deze stenen in Drenthe gekomen zijn. En je gaat uitzoeken wie ze 5000 jaar geleden zo netjes heeft neergelegd! Was het een reus die een slaapplaats nodig had? Werden er misschien dode mensen in begraven? Of was het hunebed een prehistorische offerplaats? Lees, bekijk en ontdek het verhaal dat het hunebed jou vertelt! Wat heb je nodig? Pen of potlood Kleurpotlood of stift Meetlint Gedetailleerde kaart van de omgeving (via docent) De Historische Canon van Fokke en Sukke De IJstijd is onder ons 63.
2 Wat ga je doen? Je werkt in tweetallen. Je onderzoekt een hunebed. Ook bouw je zelf een hunebed (op kleine schaal) na. Ga naar het hunebed toe. De naam van een hunebed bestaat uit een letter (de eerste letter van de provincie) en een nummer. De naam van dit hunebed is: Sommige hunebedden hebben een bijnaam gekregen van omwonenden. Ken jij zo n bijnaam? Zo ja, welke? Loop eerst langzaam een rondje om het hunebed heen. Wat is het eerste wat je opvalt aan het hunebed? Leg je hand op een hunebedsteen. Hoe voelt die steen? Een hunebed 64. De IJstijd is onder ons
3 Ruik eens aan de steen. Hoe ruikt die steen? Hoe ziet het landschap om het hunebed er uit? Vul in: Ik schat dat het hunebed...jaar oud is! Zoek nu het juiste antwoord op in de inleiding van deze opdracht. Had je het goed geschat? Hunebedden zijn ongeveer... jaar geleden gebouwd. Pak de gedetailleerde omgevingskaart die je van je docent gekregen hebt. Geef met een kruisje op de omgevingskaart aan waar het hunebed ligt dat jij vandaag onderzoekt. Beschrijf aan de hand van de omgevingskaart kaart hoe de omgeving van het hunebed er uit ziet (grondgebruik, ligging van wegen, enz.). De IJstijd is onder ons 65.
4 Kan je dit hunebed ook terugvinden op de kaart hieronder? Geef het hunebed aan met een kleurtje. Wat valt je op aan de ligging van de hunebedden op bovenstaande kaart? Bedenk een verklaring hiervoor. 66. De IJstijd is onder ons
5 Lees de tekst in het tekstvak. Drenthe was in de voorlaatste ijstijd ( tot jaar geleden) bedekt met landijs. Het landijs kwam vanuit het noorden. Uit welke landen zouden deze hunebedstenen dus kunnen komen? Hunebedden zijn gebouwd met zwerfstenen. In de tijd van de hunebedbouwers lagen die stenen min of meer voor het oprapen. In de 18 e eeuw dachten sommigen dat de stenen in de grond gegroeid waren. Andere mensen zeiden dat ze Vertel in je eigen woorden hoe de zwerfstenen hier gekomen zijn. door de zondvloed in Nederland gekomen waren (een grote overstroming die door God opgeroepen was om de aarde te reinigen van kwaad en ongeloof). Tegenwoordig weten we dat die stenen hier tijdens de ijstijd gekomen zijn. Gebruik het meetlint om de volgende vragen te beantwoorden: Zwerfkeien zijn tijdens de ijstijd in Drenthe terecht gekomen. Tijdens de voorlaatste ijstijd was Noord-Nederland bedekt met ijs. Er waren ook gletsjers (grote ijskappen, honderden meters dik!) in Nederland. Die gletsjers schoven vanuit Scandinavië over het land. Daarbij namen ze heel veel stenen uit die landen mee. Toen het ijs smolt kwamen die stenen in Drenthe ín en óp de grond te liggen. De hunebedbouwers maakten later gebruik van deze stenen. Hoe lang is de grootste steen die helemaal zichtbaar is? (van de draagstenen zit de helft of meer in de grond verstopt!) De grootste zichtbare steen is... meter lang. De IJstijd is onder ons 67.
6 De hunebedsteen kan wel kilo wegen. Een gemiddeld persoon weegt zo n 80 kilo. Je moet dus... personen op elkaar stapelen om het gewicht van deze steen te bereiken! Bekijk de plaatjes op bladzijde 6 (?). Vergelijk deze met het hunebed dat je onderzoekt. Heeft jouw hunebed een stenenkrans? 0 nee 0 ja, die is.. meter lang en.. meter breed. Hoe groot is het hele hunebed (zonder stenenkrans)? Het hunebed is.. meter land en.. meter breed. Binnenkant hunebed (Hunebedmuseum Borger) Vroeger werd gedacht dat die enorme hunebedden alleen gebouwd konden zijn door huynen. Wat zou een huyn zijn? 68. De IJstijd is onder ons
7 Kruip in het hunebed. Ga op je rug in het hunebed liggen. Veel onderzoekers denken dat hunebedden gebruikt werden als graf. Daar zijn aanwijzingen voor gevonden: (verbrande) botten en voorwerpen. Maar er zijn ook mensen die denken dat ze op een andere manier gebruikt werden. Verzin zelf 3 dingen waarvoor een je een hunebed zou kunnen gebruiken Wat ligt er op de vloer van het hunebed? De bodem van een hunebed bestond vroeger uit stenen. Om te voorkomen dat mensen voorwerpen op proberen te graven in hunebedden, zijn er in sommige hunebedden betonnen platen ingegraven. Daaroverheen ligt zand. Lag de vloer van het hunebed oorspronkelijk lager of hoger dan nu? De IJstijd is onder ons 69.
8 Vergelijk het hunebed met de tekeningen hieronder (bovenaanzichten van verschillende typen hunebedden). Wat voor type hunebed ben jij aan het bekijken? 0 portaalgraf 0 langgraf 0 ganggraf 0 trapgraf 1= stenenkrans 2= deksteen 3= draagsteen Portaalgraf eerst kom je in een portaal, een soort halletje Ganggraf 10 tot 15 meter lange gang Langgraf één of meer aparte grafkamers in een stenenkrans Trapgraf met een trap ga je naar beneden 70. De IJstijd is onder ons
9 Wat wij hier nog zien is eigenlijk het skelet van een hunebed. Hoe zag het hunebed er vroeger uit? Ofwel: wat mist er? Bekijk de foto van de Papeloze kerk en vertel wat er mist. Foto: Wetenschappers vragen zich af hoe mensen vroeger deze enorme stenen konden tillen. Stel je voor dat jij zelf zo n hunebed zou moeten bouwen. Hoe zou jij zo n steen van kilo verplaatsen (zonder moderne apparaten!)? De IJstijd is onder ons 71.
10 J. H. Isings, Schoolplaat De Hunebedbouwers. Hunebedden lagen vroeger buiten het dorp, aan een weg. Zoek in de schoolplaat hierboven het hunebed op en zet er een cirkel omheen. Welke gebruiksvoorwerpen (gereedschap, servies, enz.) zie jij allemaal op de schoolplaat? Als jij trek hebt in wat lekkers, dan ga je naar de Albert Heijn of naar een andere supermarkt. Hoe zouden deze mensen aan hun eten zijn gekomen? 72. De IJstijd is onder ons
11 Er is maar weinig bekend over hoe de hunebedbouwers er uit zagen. Uit gegevens van gevonden skeletten blijkt dat deze mensen klein waren in vergelijking met huidige mensen. Mannen waren ongeveer 1.65 meter, vrouwen zo n 10 centimeter kleiner. De meeste mensen werden slechts 50 tot 60 jaar oud. Hoe groot ben jij? Ben jij groter of kleiner dan een volwassen hunebedbouwer? Ik ben m lang, dat is.. cm kleiner/groter dan een hunebedbouwer. Er is maar weinig bekend over de kleding die de hunebedbouwers droegen. Hoe kan dat? Prehistorische moeder met kind, Hunebedmuseum Borger Tijdens opgravingen zijn in de loop van de tijd in de hunebedden allerlei voorwerpen gevonden. Zo zijn er bijlen, pijlpunten, sieraden, strijdhamers en kralen ontdekt. De meeste vondsten zijn echter scherven van versierde potten. Wetenschappers denken dat deze potten bij de doden begraven werden. Bedenk een reden waarom nabestaanden voorwerpen bij de doden begroeven. De IJstijd is onder ons 73.
12 Stel dat jij 3 voorwerpen mee zou mogen nemen in je graf. Welke voorwerpen zouden dat zijn? En waarom? Voorwerp dat ik mee zou willen nemen Reden Prehistorische jager in het Hunebedmuseum Borger 74. De IJstijd is onder ons
13 Trechterbekers in het Hunebedmuseum Borger Soms werden er in hunebedden zo veel scherven gevonden dat de scherven weer aan elkaar konden worden gezet. De scherven bleken onderdeel te zijn van een zogenaamde trechterbeker. In het Hunebedmuseum van Borger kun je deze bekers bekijken. De groep mensen die deze bekers maakten, de hunebedbouwers, noemen we ook wel het Trechterbekervolk. Waarom heet zo n aardewerken pot een trechterbeker? (bekijk de foto op deze pagina).... Van wat voor materiaal zouden deze trechterbekers gemaakt zijn?.... Wat valt je verder op aan de buitenkant van de trechterbeker op de foto?.... De IJstijd is onder ons 75.
14 Wat heb je nodig? Kompas Wat ga je doen? Bij veel hunebedden richt de ingang zich op een bepaalde windrichting. Jij gaat uitzoeken welke richting dit is. Werkwijze: 1. Ga in de opening van het hunebed staan. 2. Hou het kompas horizontaal. Zorg ervoor dat er geen metalen voorwerpen in de buurt zijn (zelfs het lipje van je pen verstoort het kompas!) 3. De pijl (A) op het plastic moet van je af wijzen, recht vanuit de opening van het hunebed. 4. De kompasnaald (B) wijst met de rode helft automatisch altijd naar het noorden. Draai de gradenboog (C) totdat de rode helft van de kompasnaald (B) samenvalt met de brede rode strepen (E) binnenin de gradenboog. 5. Lees bovenaan de kompas (D) het aantal graden af. 6. Bepaal nu de windrichting: 0 /360 : de ingang is op het noorden gericht 90 : de ingang is op het oosten gericht 180 : de ingang is op het zuiden gericht 270 : de ingang is op het westen gericht A D C E B Vul in: Ik lees... graden af. De ingang is dus op het...gericht. Bedenk een reden waarom de ingang die kant op gericht is (is er iets bijzonders met die richting?). 76. De IJstijd is onder ons
15 Lees het krantenartikel hieronder. 19 april Dagblad van het Noorden Vandalen bekladden hunebed bij Exloo Een hunebed in de bossen bij Exloo vertoont alle kleuren van de regenboog. Tot grote ergernis van de aangeslagen boswachter Geerling Kruidhof. "Dit is de ernstigste vernieling uit mijn loopbaan." Het hunebed is in het weekend - vermoedelijk zaterdagavond - door vandalen volledig met verf ondergespoten. Een prehistorische begraafplaats in de Emmerdennen onderging jaren geleden hetzelfde lot. Toen bleek het echter om waterverf te gaan. Een flinke plensbui spoelde de verf weg. Deze keer werd geen waterverf gebruikt en brengt regen geen uitkomst. De provinciaal archeoloog zal het hunebed binnenkort inspecteren. De schoonmaak wordt een hele klus, want de verf mag niet in de bodem terecht komen. Kruidhof: "Dit zijn zulke kwetsbare stenen en dan praat ik nog niet eens over de zeldzame korstmossen die op de stenen groeien. Daar moet je vreselijk zuinig op zijn en nu doen ze dit. Hoe is het mogelijk!" Waarom was de boswachter uit het bovenstaande krantenartikel zo boos? Waarom wordt het schoonmaken van het hunebed zo n grote klus? De IJstijd is onder ons 77.
16 Op hunebedstenen kunnen allerlei (zeldzame) korstmossen groeien. Een korstmos is een samenlevingsvorm van een schimmel met een groenwier of met een blauwalg. Hiernaast zie je een plaatje van een steen met korstmossen. Bekijk de stenen van het hunebed. Kan jij korstmossen op de stenen ontdekken? Zo ja, welke kleuren korstmossen zie je? Vind jij het zelf belangrijk dat de hunebedden bewaard blijven? Leg je mening uit. Wat zou je kunnen doen om de hunebedden te beschermen tegen vandalisme? 78. De IJstijd is onder ons
17 Wat ga je doen? Jij gaat nu zelf een hunebed op schaal nabouwen. Wat heb je nodig? Keien (zoveel als er stenen in het hunebed zijn), grotere en kleinere (ook stopsteentjes). Zand Digitale fotocamera Nummer van mijn foto: Zoek een plekje waar wat los zand ligt en strijk het glad. Dit wordt de ondergrond van je hunebed. Kijk nog eens goed naar het hunebed wat je opgemeten hebt. Dit hunebed ga je proberen na te bouwen. Bouw eerst de zijkanten van het hunebed op. Graaf de stenen een klein beetje in zodat ze overeind blijven staan. Leg voorzichtig de dekstenen op de zijkanten. Doe kleine steentjes tussen de grote stenen (dit zijn de stopsteentjes). Ligt er een stenenkrans om het grote hunebed? Doe dat dan ook bij jouw minihunebed. Bedek de stenen (gedeeltelijk) met aarde. Laat de ingang vrij. Maak een goede foto van jouw hunebed (Als je niet je eigen fototoestel gebruikt moet je hiernaast opschrijven welke foto van jou is. Zo kan je hem later terug vinden). Meet je hunebed op. Bereken daarna op welke schaal je het hunebed gebouwd hebt. Het echte hunebed is.cm lang (A) Mijn minihunebed is..cm lang (B) Reken nu uit: A : B =..(C) Dus de schaal is 1 op.(c) Leg het zand en de stenen terug op de plek waar je het gevonden hebt. Lengtedoorsnede van een hunebed De IJstijd is onder ons 79.
een zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd
Werkblad Ω Een tijd geleden... Ω Les : Rendierjagers Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de mensen konden schrijven. Ze woonden niet op een vaste
Nadere informatieHunebedden. Inleiding. Hoofdstuk 1 Wat zijn hunebedden en waar kun je ze vinden?
Hunebedden Inleiding Ik hou mijn werkstuk over hunebedden, omdat ik het een leuk onderwerp vind. Maar ik hou het er ook over, omdat ik er veel van te weten wil komen. Ik ben op het idee gekomen, omdat
Nadere informatieDe eerste boeren Het dorp
De eerste boeren Later gaan de mensen zelf eten verbouwen. Wortels en bonen, en graan om brood van te bakken. De mensen hebben ook schapen en koeien. De jagers zijn boeren geworden. Het dorp Boeren trekken
Nadere informatieBeleef de prehistorie HUNEBEDQUIZ. Door: Nadine Lemmers 1 februari 2016
Beleef de prehistorie HUNEBEDQUIZ Door: Nadine Lemmers 1 februari 2016 RONDE 1: HUNEBEDDEN 1. Wat is een hunebed? A. Een graf B. Een huis C. Een opslag D. Weten we niet 2. Hoe oud zijn de Nederlandse hunebedden?
Nadere informatieb. Bekijk het laatste deel van de maquette, de kwelders. Waarom staat daar geen dorpje, denk je?
Kijktocht OER! basis 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de tijd van de jagers en verzamelaars. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Hoe ze leefden en hoe hun gebied eruitzag,
Nadere informatienaam WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden.
WERKBLAD in de buurt van de school Bekijk de buurt waar de school staat. Probeer de vragen te beantwoorden. Ga het vragen. Zoek in boeken en op internet. Schrijf de antwoorden op. Zoek er plaatjes bij.
Nadere informatieHunebedden de steentijd
Deze les hoort bij het prentenboek Het grote bouwwerk, geschreven door Rian Visser in de serie Terugblikken van Uitgeverij Delubas. Met tekeningen van Irene Goede. Doel: leerlingen bekend maken met hunebedden
Nadere informatieOpdracht 1 Hoe werden mensen vroeger begraven? Je krijgt een fotoblad met oude grafmonumenten, zoals een piramide en een hunebed.
D S T R K C N T Opdracht 1 Hoe werden mensen vroeger begraven? Je krijgt een fotoblad met oude grafmonumenten, zoals een piramide en een hunebed. 1. Welk grafmonument staat op welke foto? Schrijf de goede
Nadere informatieWelkom 1. - Hallo! - Oek - Museum - Kwartet. Hallo! Ik ben Oek.
Welkom 1. - Hallo! - Oek - Museum - Kwartet Hallo! Ik ben Oek. Welkom 1. - Hallo! - Oek - Museum - Kwartet Op deze kaarten kun je plaatjes vinden van mijn wereld. De wereld van Oek Welkom 1. - Hallo! -
Nadere informatieDe presentatie rond de trap
Kijktocht OER! Plus 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de prehistorie; de tijd van de jagers en boeren. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Deze kijktocht helpt je ontdekken
Nadere informatieWerkboek IJstijden groep 7-8
Werkboek IJstijden groep 7-8 Naam Groep Les 1 Groep 7/8 Hoe ontstaat een IJstijd? In het verhaal vertelt Manny over de IJstijd. Wanneer eindigde laatste IJstijd? Voor deze opdracht mag je een atlas gebruiken.
Nadere informatieWerkboek IJstijden groep 5-6
Werkboek IJstijden groep 5-6 Naam Groep Les 1 Groep 5/6 Ontstaan van de ijstijd In het verhaal van Manny heb je kunnen lezen hoelang de ijstijd duurde. Wanneer eindigde de laatste ijstijd? In het verhaal
Nadere informatieMiddeleeuws Oldenzaal
D S T R K C N T Opdracht 1 Bekijk de kaart op de volgende bladzijde. 1. Waar kun je aan zien dat dit een oude kaart is? 2. Wat valt je op aan de manier waarop Oldenzaal vroeger gespeld werd? 3. Welke vorm
Nadere informatieVan je juf of meester krijg je een plaatje. Er zijn vier verschillende plaatjes.
Opdracht 1 Deze opdracht doe je in een groepje van vier. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Er zijn vier verschillende plaatjes. 1. Zoek in de klas naar een klasgenoot met een ander plaatje dan
Nadere informatieAardewerken pot Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?... Munten Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het voorwerp is?...
WERKBLAD 1 HET WERK VAN DE ARCHEOLOOG Kruis aan welk materiaal jij met je groepje onderzoekt. Bekijk de film en zoek het antwoord op de vraag. Aardewerken pot Vraag: hoe weet de onderzoeker hoe oud het
Nadere informatieAanwijzing: Lees de verhalen op de borden boven de kist goed; er staan aanwijzingen op. Kijk goed in de kist. Valt je daar iets bijzonders op?
Ondergronds Opdrachten groepen 5, 6 en 7 In Ondergronds gaan kinderen aan de slag als een echte archeoloog. Ondergronds is een reconstructie van een archeologische opgraving. De leerlingen werken met echte
Nadere informatieDe steentijd Jagers en verzamelaars
De steentijd Jagers en verzamelaars De prehistorie is de geschiedenis van de mensheid voordat mensen konden lezen en schrijven. We hebben uit de prehistorie daarom geen boeken, dagboeken of andere geschreven
Nadere informatieMuseum Sloten. Weegspel
Museum Sloten Weegspel SPELUITLEG houten kistje met verschillende gewichtjes; de producten die je gaat wegen; antwoordkaarten, kladpapier, pen en potlood; dit boekje met uitleg en opdrachten. Er zijn 9
Nadere informatieWat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin.
Opdracht 1 Deze opdracht maak je in een groepje van vier. Nodig: 1 vel A3-papier, zwarte en een rode stift Wat weet jij over wonen? Dat ga je met je groepje opschrijven in een woordspin. Je doet het zo:
Nadere informatieArcheologen logboek Namen:....
Archeologen logboek Namen:... Bladzijde 1 De antwoorden op deze vragen kun je vinden bij de internetsites die bij opdracht 1 op de WebQuest staan. Vul de antwoorden in de piramide in. De letters in de
Nadere informatiem a t e r i a a l z e n d i n g
m a t e r i a a l z e n d i n g Paddenstoelen ordenen 1 Kleurpotloden Schaar Lijm Kleur de paddenstoelen en knip ze uit. Plak ze op van klein naar groot. Stippen tellen 2 Kleurpotloden Kleur de paddenstoelen
Nadere informatieToetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen
Tijdvak 1 Toetsvragen 1 De meeste kennis over de periode waarin de eerste mensen leefden, komt van archeologen. Wat houdt het werk van archeologen in? A Zij bestuderen de verschillende theorieën over de
Nadere informatie3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr.
6 prehistorie oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Jagers en Boeren De oudste bewoners Jos en Mirthe fietsen in de zomervakantie op de Elspeetse heide. Ze maken met hun ouders een
Nadere informatieGeschiedenis jagers en boeren
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Rijken 03 January 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/48588 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatie4-7 jaar Scharrelavontuur. 4-7 jaar Scharrelavontuur. Sterke geuren. Aardegeuren. Pluk een blaadje van een plantje.
Sterke geuren Pluk een blaadje van een plantje. Wrijf erover met je vingers, en verkreukel het blaadje een beetje. Ruik nu eens. Laat elkaar je blaadje ruiken. Waar ruikt het naar? Aardegeuren Ga op de
Nadere informatieDoelgroep: groep 5 t/m 8 (vraag 9 is vooral geschikt voor groep 7/8. Groep 5/6 kan deze vraag overslaan)
UITLEG VOOR DE LEERKRACHT In deze lessenserie hebben leerlingen van alles geleerd over archeologie en het leven van vroeger. Met deze quiz kunnen ze hun kennis testen. Opmerking: De leerlingen hebben tot
Nadere informatieSpeklappen en rookworsten
Opdracht 1 Deze opdracht doe je in een groepje van vier. Nodig: A3-papier, zwarte stift. Om vlees te kunnen eten, worden er dieren geslacht. In jouw gemeente waren er vanaf 1850 veel slachterijen en vleesfabrieken
Nadere informatieMEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1
MEMORY WOORDEN 1.1 TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 ik jij hij zij wij jullie zij de baby het kind ja nee de naam TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 2 MEMORY WOORDEN 1.2 TaalCompleet A1 Memory Woorden
Nadere informatieActiviteitenschema Archeologie
Activiteitenschema Archeologie Soort activiteit: Spullen opgraven uit de zandbak. Tijdsindeling: 5 Minuten de plaatjes in de zandbak verstoppen. 5 Minuten vertellen over hoe de mensen vroeger wat zochten
Nadere informatieZe gebruikten bijna alleen maar streepjes omdat ze het snel en makkelijk in stenen wilden krassen. Rondjes waren erg moeilijk!
Romeinse cijfers Vroeger werd er overal in Romeinse cijfers gerekend. Deze cijfers zijn bedacht door de Romeinen in de Romeinse tijd. Er is geen symbool voor het getal 0. Ze vonden namelijk dat niks maar
Nadere informatie1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje.
Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje
Nadere informatie4-Een vondst beschrijven
UITLEG VOOR DE LEERKRACHT Wanneer een archeoloog een vondst opgraaft, vindt hij/zij vaak alleen nog maar scherven terug. Daarom kan de archeoloog niet zomaar weten wat de vondst precies voorstelt en waarvoor
Nadere informatiePaddenstoelen kweken in de klas
Paddenstoelen kweken in de klas Werkbladen 1. Woordweb 2. Hoe groeien onze paddenstoelen? Werkbladen groep 5 t/m 8 3. Hoe ziet mijn paddenstoel eruit? Versie: groep 5/6 en versie: groep 7/8 4. Recept:
Nadere informatieHET TRECHTERBEKERVOLK. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei
HET TRECHTERBEKERVOLK HET TRECHTERBEKERVOLK het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei Vraag: Waar werd een hunebed in de
Nadere informatiePaddenstoelen in de klas. werkbladen
Paddenstoelen in de klas werkbladen Paddenstoelen bekijken 1 spiegeltje paddenstoelenzoekkaart iets om op te schrijven/tekenen (kleur)potloden Ga buiten op zoek naar paddenstoelen. Je vindt paddenstoelen
Nadere informatieHet Menselijke skelet vertelt
Het Menselijke skelet vertelt o 1 Hoi! Ik ben Evy Cuypers, archeologe! Ik ben François-Xavier, fysisch antropoloog! "Op de opgravingen te Tell Tweini in Syrië hebben we een graf ontdekt. Na het voorzichtig
Nadere informatieOpwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is
rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar
Nadere informatie3. Van wie is de kreet? 4. Wat wil Albor met het zwijntje doen?
Lees het verhaal over de Albor de jager. Albor is de jongste van de 5 jagers. De speer van Albor is van vuursteen. De jagers vinden een spoor van een hert Het spoor is vers, het hert is dichtbij. De jagers
Nadere informatieOPDRACHTEN bij de FIETSEXCURSIE van het project MOOI HOOGLAND-WEST!
ietsroute Hoogland West OPDRACHTEN bij de FIETSEXCURSIE van het project MOOI HOOGLAND-WEST! 5 4 6 3 2 1 Let op het verkeer en zet je fiets goed aan de kant! Mooi Hoogland-West! 1 Bolle akker locatie 1
Nadere informatieFeest in de Boeskoolstad
Opdracht 1 Nodig: vragenlijst voor jezelf Hoe beleef jij carnaval? In deze opdracht ga je jezelf interviewen over het carnaval. Van je juf of meester krijg je een vragenlijst. Vul deze lijst in. Bewaar
Nadere informatieLeergebied: Oost Nederland. Over- Natuur- brengingen
Techniekkit: Domein: Competentie: Leergebied: Oost Nederland Over- Ontwerpen Natuur- brengingen Toepassen onderwijs Reflectie Mensen hebben het camoufleren van de dieren afgekeken. Het kan heel handig
Nadere informatiebijlagen groep 7 en 8
bijlagen groep 7 en 8 bijlage 1 werkkaart Overzicht klussen Hieronder vind je een overzicht van alle klussen en activiteiten. De klussen: 1. Snoephuisje op het plein 2. Schommeltijd meten 3. Naar beneden
Nadere informatieGeschiedenis en Techniek Groep 6
Geschiedenis en Techniek Groep 6 Hunebedden Prehistorie Groep 6 Handleiding voor de leerkracht Deze handleiding en de opdrachten zijn bedoeld als aanvulling op de geschiedenislessen over de prehistorie.
Nadere informatieLandkaarten en coördinaten
Landkaarten en coördinaten Wat is nu eigenlijk een landkaart? Nou, hou je vast. Op een landkaart staat op een plat vlak een verkleind en toegelicht beeld van een bepaald deel van het aardoppervlak afgedrukt.
Nadere informatieOude bomen. Opdracht 1 - Bijzondere bomen. Opdracht 2 De leeftijd van een boom meten. Benodigdheden
Oude bomen meetlint In Amsterdam staan veel bomen. Sommige van die bomen zijn al heel oud en hebben veel meegemaakt. Bomen kunnen veel betekenen voor mensen. Denk bijvoorbeeld aan de kastanjeboom in de
Nadere informatiePlasticvervuiling in de oceaan - De Oceaan
WIJSHEIDS WERKBLAD 1.1 / HOOFDSTUK 2 / LEEFTIJD 8-10 NAAM: DATUM: Plasticvervuiling in de oceaan - De Oceaan Hallo. Kun je me helpen om te benoemen wat hier gebeurt in de waterkringloop? Schrijf de woorden
Nadere informatieinhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7.
Piramides inhoud blz. Inleiding 3 1. De farao 4 2. De dood van de farao 5 3. Bewaard als mummie 6 4. Het graf 7 5. Groter en groter 8 6. De vorm 9 7. De bouw van de piramide 10 8. Beroemde piramides 13
Nadere informatieVollenhove Wonen op een havezate
D S T R K C N T Opdracht 1 Nodig: foto van jezelf als klein kind, fotoblad opdracht 1 In Vollenhove staat de havezate Oldruitenborgh. De havezate is al heel oud. Bijna 250 jaar geleden, rond 1770, woonden
Nadere informatieLeergebied: Zuid Nederland. Constructies
Techniekkit: Domein: Competentie: Leergebied: Zuid Nederland Constructies Toepassen Geschiedenis Mensen bouwen al duizenden jaren huizen om in te wonen. In de prehistorie woonden de mensen in Limburg al
Nadere informatieStrategieles Samenvatten niveau B
Strategieles Samenvatten niveau B Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip moet je een tekst kunnen samenvatten. Samenvatten is een strategie die je gebruikt om te controleren of je de tekst begrepen hebt.
Nadere informatieVOORBEELD WETENSCHAPPELIJK VERSLAG
VOORBEELD WETENSCHAPPELIJK VERSLAG LET OP: DIT IS EEN VOORBEELDVERSLAG EN IS DUS ERG BEKNOPT! NAAM: VOORNAAM & ACHTERNAAM KLAS: 1M1 - SCHOOL VAK: BIOLOGIE DOCENT: MEVROUW SMIT INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding..
Nadere informatieBijlage 3a: Leerlingenwerkblad Bij les 1
15 Leerlingenwerkblad Bij les 1 Wat kun je vertellen bij de volgende vragen: Succes!! Naam: 1) Je hebt nu een heleboel gehoord en gezien over grafheuvels. Wat komt er als eerste in je op als jij iets over
Nadere informatieWERKBLADEN. Lessenserie prehistorie Groep 5/6
WERKBLADEN Lessenserie prehistorie Groep 5/6 Op school: Beste jongens en meisjes, Hallo Jongens en meisjes, Handvaardigheid Kleding maken van vroeger en nu Als je kleding van nu, gaat vergelijken met de
Nadere informatieSpreekopdrachten thema 1 Voorstellen
Spreekopdrachten thema 1 Voorstellen Opdracht 1 bij 1.2 * Doe de opdracht met de groep. Uitleg voor de docent: De cursisten lopen door elkaar door het lokaal. Laat de cursisten elkaar in tweetallen begroeten,
Nadere informatieANGELSLO EN ZIJN HUNEBEDDEN. Als bewoners van Angelslo mogen we ons gelukkig prijzen met de aanwezigheid van twee hunebedden in onze wijk. In de afgel
ANGELSLO EN ZIJN HUNEBEDDEN. Als bewoners van Angelslo mogen we ons gelukkig prijzen met de aanwezigheid van twee hunebedden in onze wijk. In de afgelopen jaren hebben wij als Angelsloërs met familie en
Nadere informatieBOUW JE EIGEN WEERSTATION
BOUW JE EIGEN WEERSTATION Als je wilt weten wat voor weer het is, dan moet je de verschillende weerselementen kunnen meten. Met enkele heel gewone dingen kan je jouw eigen weerstation bouwen. De thermometer
Nadere informatieOerboeren in de Friese Wouden.
Stichting IJstijdenmuseum Buitenpost. www.ijstijdenmuseum.nl. Oerboeren in de Friese Wouden. Het grootste deel van de geschiedenis van ons mensen ligt in de prehistorie. Met prehistorie duiden we een tijd
Nadere informatieOpdrachtkaarten Herfst
Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Zandspoor Opdrachtkaarten Herfst Je gaat in het duingebied onderzoek doen naar allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten
Nadere informatieOpdracht 1 Nodig: kleurpotloden of stiften, poster Maak je huis mooi.
Opdracht 1 Nodig: kleurpotloden of stiften, poster Maak je huis mooi. Hoe ziet de woonkamer in jouw huis eruit? Hebben jullie behang met bloemen, zijn de muren in een mooie kleur geverfd of hebben jullie
Nadere informatieMet Word een hoger cijfer halen. Word ken je al, toch kun je nog veel meer doen met Word. Nog beter leren omgaan met Word
Nog beter leren omgaan met Word Met Word een hoger cijfer halen. Word ken je al, toch kun je nog veel meer doen met Word. Informatiekunde Omgaan met Word College De Heemlanden 2005. Informatiekunde Leerjaar
Nadere informatieDOCENT. Thema: water DROOG NAAR DE OVERKANT. groep 3 en 4. Stadshagen
In groep 1 en 2 hebben de leerlingen ontdekt dat er veel water in is en hebben ze onderzocht welke dieren in en bij het water leven. In groep 3 en 4 verdiepen de leerlingen hun kennis over het water in
Nadere informatieHunebedden hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 15 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62213 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieHandleiding. Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec
Handleiding Naam opdracht De horizon in je eigen omgeving Geschikte tijd uitvoering jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec zeer geschikt ongeschikt Benodigde materialen Pen en papier Opdrachtbladen
Nadere informatieOpdrachtkaarten Lente
Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Zandspoor Opdrachtkaarten Lente Je onderzoekt straks in het duingebied allerlei dingen die met zand te maken hebben. De materialen die daarvoor nodig zijn, zitten in de
Nadere informatieIn dit thema staat het creëren van een goede groepssfeer centraal. Les 2 Samenwerken Deze les gaat over helpen, geholpen worden en samenwerken.
Thema 1 De groep? Dat zijn wij! overzicht van de lessen De groep? Dat zijn wij! In dit thema staat het creëren van een goede groepssfeer centraal. Les 1 Hier zijn we weer! In deze eerste les na de zomervakantie
Nadere informatieTaak Wie ben ik? Groep Zwaarte Vakgebied Voorbereiding Rol leerkracht Kerndoelen Code ariq,
Taak Wie ben ik? Groep 7 Zwaarte Vakgebied - Sociaal emotionele ontwikkeling - Creatieve ontwikkeling - Taalvaardigheid Voorbereiding - Computer met internet - Papier, verf en kwasten Rol leerkracht -
Nadere informatieWerkblad: Vind me dan
Werkblad: Vind me dan Stap 1 Stap 2 Wat is het probleem? Vraag het de natuur! Hoe lost de natuur dit probleem op? Hoe zorgen planten en dieren ervoor dat ze niet opvallen? Kennen jullie voorbeelden? Schrijf
Nadere informatieONTDEKKINGSREIZIGERS en AVONTURIERS. Van:
ONTDEKKINGSREIZIGERS en AVONTURIERS Van: Ieder groepje gaat op ontdekkingsreis, deze gebieden worden verdeeld: heelal, de zee, een onderaards gebied, een vulkanisch gebied, een bergachtig gebied, een woestijn
Nadere informatieProject Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC
Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.
Nadere informatieDASSENWERK. werkbladen opdrachten Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen. Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen
DASSENWERK werkbladen opdrachten Locatie De Drie Linden Giersbergen 8 Drunen 2012 Nationaal Park De Loonse en Drunense Duinen 1. Waar ben je? Je onderzoekt vandaag een klein gebied van Nationaal Park De
Nadere informatieSpelen met zand. Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar
Spelen met zand Zoals je hebt kunnen zien is zand heel interessant, maar zand is ook heel erg leuk. Je kunt er namelijk onwijs goed mee spelen! Zandpaspoort voor kinderen van 7 tot en met 12 jaar Schrijf
Nadere informatieVan barbaarse broek tot extravagante hoed Workshop met begeleid bezoek aan SteM
Van barbaarse broek tot extravagante hoed Workshop met begeleid bezoek aan SteM Doordenkertjes & speurwerk voor in de klas - Opdrachten in SteM - Hoedenshow - ************* Waarom dragen we kleding en
Nadere informatieAuteur: Mirjam Wind, docent en coördinator NT2, Educatie Video s: Gabe Dijkstra en Rick Biemolt, studenten Alfa-college, MultiMedia en Design
Woord voor Woord is een programma mondelinge vaardigheden NT2 voor analfabete beginners. Het omvat 12 lessen. De ontwikkeling van het programma en de daarbij behorende video s is mogelijk gemaakt door
Nadere informatieSoorten bronnen hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. http://maken.wikiwijs.nl/62210
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 25 June 2015 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/62210 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieHunebedden vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 05 August 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/63406 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van
Nadere informatieFenomena. Jouw werkbladen. In NEMO. Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Mijn naam: Fenomena Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-2016 1
Fenomena Jouw werkbladen In NEMO Mijn naam: Mijn school: Ik zit in groep: Ontdek zélf hoe de wereld werkt! Fenomena Groep 7-8 Leerlingen In NEMO versie 01-2016 1 Fenomena Welkom bij Fenomena! Deze hele
Nadere informatieGrond onder je voeten
Grond onder je voeten Hé hé, wie heeft z n voeten niet geveegd? Overal ligt modder. Kijk allemaal onder je schoenen! Loop je even door de tuin en daar begint het gezeur. Grond op de vloer vinden we blijkbaar
Nadere informatieOnderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden
opdrachtvel naam Onderdeel A Het landschap en het ontstaan van terpen en wierden Ben je eerder klaar met de vragen? Dan mag je beginnen met de woordzoeker op de laatste pagina. 1. Welk antwoord is goed?
Nadere informatieIn je kracht. Werkboek voor deelnemers
In je kracht Werkboek voor deelnemers Uitleg Mijn toekomst! Benodigdheden: Werkblad Mijn toekomst! (je kunt het Werkblad meegeven om thuis na te lezen, maar dit is niet noodzakelijk) Voor iedere deelnemers
Nadere informatieWerkblad 3, erfgoed presenteren groep 8
Voorwerp 1 Museumtas nummer 1 met daarin: 1. Een vergiet 2. Lucifersdoosje 3. Een stuk hout 4. Aanmaakblokjes 1. Laat de leerlingen van groep 4 de gatenpot bekijken. 2. Stel de vraag: Waarvoor werd de
Nadere informatieSpreekopdrachten thema 1 Voorstellen
Spreekopdrachten thema 1 Voorstellen Opdracht 2 bij 1.2 Vraag en antwoord. Cursist A: lees de vraag hardop. Cursist B: lees het antwoord hardop. Klaar? Dan leest cursist B de vragen. Cursist A Cursist
Nadere informatieHET GROTE WELPEN DOEBOEK SCOUTING HEIDEPARK
HET GROTE WELPEN DOEBOEK SCOUTING HEIDEPARK 2018-2019 ERWIN DE SWART Scouting Heidepark Het Grote Welpen Doeboek 2018-2019 Bladzijde 1 Het Avontuur Begint Hier Elk weekend gaan de Welpen (6-11 jaar) van
Nadere informatieVan barbaarse broek tot extravagante hoed Workshop met begeleid bezoek aan SteM
Van barbaarse broek tot extravagante hoed Workshop met begeleid bezoek aan SteM Doordenkertjes & speurwerk voor in de klas Opdrachten in SteM Hoedenshow ************* Waarom dragen we kleding en sieraden?
Nadere informatieBeverbadges Steven Stroom
Beverbadges Steven Stroom Het favoriete activiteitengebied van Steven Stroom is Uitdagende Scoutingtechnieken. Steven is misschien soms wel wat bang in het donker, maar hij verdwaalt nooit! Hij weet namelijk
Nadere informatieOpdrachten thema. Veluwe
en thema Schema groepjes en opdrachten bij vorm 2: elke opdracht vaste begeleider Groepje 1: zandhagedissen Groepje 2: mierenleeuwen Groepje 3: boompiepers Groepje 4: zandoorwormen Groepje 5: sneeuwvlo
Nadere informatieDrents Archief. Meisje met de hoepel. Groep 2 Speuren in het archief
Drents Archief Meisje met de hoepel Groep 2 Les 3 Speuren in het archief Les 3 Speuren in het archief Samenvatting van de les In het Drents Archief bevindt zich een kistje dat een dubbele bodem blijkt
Nadere informatieLEERJAAR 3 WERELDORIËNTATIE
VOORBEELDATERIAAL HOEKENBOX LEERJAAR 3 WERELDORIËNTATIE P. 02-03 Thema 1 KLEUR SCHATTENEILAND De leerlingen ontwerpen een plattegrond van een eiland en maken daarbij een legende. P. 04-05 Thema 1 KLEUR
Nadere informatieDoe- pad Watertorenweg. Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6
Doe- pad Watertorenweg Achtergrond informatie voor de begeleider. Groep 5-6 Colofon Deze lesbrief in opgesteld door De Hortus, Centrum voor Natuur en Mileu, in opdracht van de Gemeente Harderwijk. Wij
Nadere informatieExperimentele Archeologie
Experimentele Archeologie o 1 "Alles dat we als archeologen opgraven, onderzoeken we grondig. Zo willen we zoveel mogelijk te weten komen over het verleden. Maar soms is het mysterie te groot en moeten
Nadere informatieInleiding. Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland Symbolen in deze tijd
Monumenten, symbolen en iconen Kindermonumentendag in Midden-Delfland 2016 Lesbrief voor de groepen 7 van de basisscholen in Midden-Delfland Deze les is de voorbereiding voor de Kindermonumentendag op
Nadere informatieDe bedoeling van deze opdracht is om aandacht te besteden op de luchtjes op de boerderij.
RONDNEUZEN De paarse kist met daarin 8 speurneuzen, 4 lege potjes en 1 blinddoek. De bedoeling van deze opdracht is om aandacht te besteden op de luchtjes op de boerderij. De neuzen worden opgedaan (het
Nadere informatieWerkboekje Grote Wetenschapsdag
Werkboekje Grote Wetenschapsdag Als je alles ingevuld hebt - > inleveren bij je leerkracht. Naam: Klas: _ School: Start van de dag - > Video Wat vond je van de video? Heb jij een eigen vraag kunnen bedenken?
Nadere informatieGROEP 5/6. Fresco s in Raalte, Plaskerk
GROEP 5/6 Fresco s in Raalte, Plaskerk INHOUD Met de leerlijn komen leerlingen van groep 1 t/m 8 in het basisonderwijs structureel in aanraking met het lokale erfgoed en de bijbehorende verhalen, krijgen
Nadere informatieONDERZOEKERS:...(vul je naam in)
Rode opdracht: bomen Pak de Boomzoeker 1,2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Staat deze boom in bloei? 0 - Ja 0 - Nee
Nadere informatieOppervlakte op het schoolplein versie A
Oppervlakte op het schoolplein versie A Doe deze opdracht met vier kinderen. Nodig: een rolmaat 1. Maak met zijn vieren een vierkant van 1 x 1 meter. Op elke hoek van het vierkant staat een kind. Gelukt?
Nadere informatieFivelsgoud 2. Achtergrondteksten voor docenten bij: Eindredactie, structuur en validatie: Eelco Bruinsma. Projectleiding: Eelco Bruinsma
Fivelsgoud 2 Achtergrondteksten voor docenten bij: TIJDVAK 1: Tijd van jagers en boeren 3000-50 voor Christus (Oorspronkelijke tekst: Jouke Nijman. Bewerking: Merel Thomése. Redactie: Anja Reenders) Eindredactie,
Nadere informatie5.1 Zes poten en vier vleugels
LB 68-70 5. Zes poten en vier vleugels > Kijk naar de afbeeldingen op blz. 68 in je boek. Lees Zes poten en Vleugels en voelsprieten. Trek een lijn van elk woord naar het juiste onderdeel van de wesp.
Nadere informatieG 1 Tangram: figuren leggen
G Tangram: figuren leggen * Schaar, kopieerbladen 8 en 9 Knip de zeven tangramdelen (kopieerblad 8) uit. Let erop dat de grenslijnen van ieder deel wel heel blijven. Leg met de zeven delen de dieren op
Nadere informatieThema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat
Lesbrief www.leopold.nl Auteur: Enzo Pérès-Labourette / ISBN 978 90 258 7316 5 Leeftijd: 5-8 jaar Thema: Noordpool, natuur, dieren, reizen, klimaat Wat ik bomen wil vertellen Voor het lezen Vertel aan
Nadere informatie