Winkelen in Amsterdam

Transcriptie

1 Project: 6025 drs. T. Fedorova drs. J. Slot Weesperstraat 79 Postbus VN Amsterdam 1000 AR Amsterdam Telefoon Fax Amsterdam, juni 2007

2

3 Inhoud Inleiding 5 Leeswijzer 7 1 Winkelaanbod in Amsterdam Overzicht van het detailhandelaanbod Ontwikkelingen in het aanbod van detailhandel 12 2 Consumentengedrag Ontwikkelingen in koopkrachtbinding aan eigen stadsdeel Koopstromen Bestedingen aan dagelijkse en niet-dagelijkse goederen Rol van supermarkten Warenmarkten Aankopen via internet 30 3 Herkomst bestedingen en functie van winkelgebieden Herkomst van bestedingen per stadsdeel Balans van toevloeiing en afvloeiing in stadsdelen Verzorgingsfunctie winkelgebieden niet-dagelijkse goederen Waardering winkelgebieden Vervoermiddelen naar winkelgebied Bezoekfrequentie winkelgebieden Gebruik verruimde openingstijden winkels 44 4 Conclusies Het winkelaanbod in Amsterdam in Waar doet de Amsterdammer zijn boodschappen? Waar komt het geld dat in een stadsdeel wordt besteed vandaan? Conclusies en specifieke karakteristieken per stadsdeel 48 Bijlage 1 Tabellen 53 Bijlage 2 Kaarten 59 Bijlage 3 Begrippenlijst 67 Bijlage 4 Onderzoeksopzet 69 Bijlage 5 Vragenlijst 71 3

4 4

5 Inleiding De van de gemeente Amsterdam (O+S) rapporteert iedere twee jaar over ontwikkelingen in detailhandel en in het consumentengedrag van Amsterdammers. Daarvoor voert O+S een grootschalig consumentenonderzoek uit. De huidige rapportage sluit aan bij eerdere onderzoeken van O+S die in de periode hebben plaats gevonden. Voor het consumentenonderzoek zijn telefonische enquêtes in Amsterdam en een aantal regiogemeenten 1 afgenomen. De steekproeven die voor het onderzoek zijn gebruikt, zijn in Amsterdam op stadsdeelniveau getrokken. In de vragenlijst zijn vragen opgenomen over gebieden waar men boodschappen doet, wat men uitgeeft en de waardering van de meest bezochte winkelgebieden. Op basis van het consumentenonderzoek wordt in de eerste plaats gerapporteerd over de kooporiëntatie van de Amsterdammers en de regiobevolking. Het gaat daarbij om de vraag wie waar zijn boodschappen doet. Tevens wordt ingegaan op de herkomst van de bestedingen die in de stadsdelen worden gedaan. Duidelijk wordt daardoor in hoeverre de detailhandel in een stadsdeel een functie heeft voor de eigen inwoners en of de detailhandel die functie ook voor inwoners uit andere stadsdelen of de regio heeft. Daarnaast zijn gegevens over de omvang van de winkelbestedingen, de waardering van winkelgebieden en het bezoek aan markten in dit rapport opgenomen. Naast het gedrag van de consumenten en de vraag naar detailhandel wordt er ook aandacht besteed aan het aanbod van de detailhandel in Amsterdam. Hierbij komt het aantal winkels per stadsdeel en de winkelvloeroppervlakte aan bod. Hoe dit rapport is opgebouwd staat in de leeswijzer op de volgende bladzijde. 1 Er is geënquêteerd in de gemeenten: Edam-Volendam, Landsmeer, Beemster, Purmerend, Waterland, Wormerland, Zeevang, Oostzaan, Zaanstad, Aalsmeer, Amstelveen, Diemen, Haarlemmermeer, Ouder-Amstel, Uithoorn en Almere. 5

6 6

7 Leeswijzer In dit rapport komen drie belangrijke onderwerpen aan bod: het winkelaanbod in Amsterdam (hoofdstuk 1), het consumentengedrag (hoofdstuk 2) en de herkomst van de bestedingen in de Amsterdamse winkelgebieden (hoofdstuk 3). Dit rapport is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 1 bevat een overzicht van het winkelaanbod in Amsterdam. Er komen onderwerpen aan bod als het aantal winkels en winkelvloeroppervlak per stadsdeel en per inwoner. Ook wordt er uitgelegd hoe deze statistieken tot stand zijn gekomen. De kooporiëntatie en het consumentengedrag van de Amsterdammers wordt uitgebreid beschreven in hoofdstuk 2. In dit hoofdstuk wordt tevens ingegaan op de ontwikkelingen die de koopkrachtbinding de laatste jaren heeft doorgemaakt (paragraaf 2.1). Verder zijn de grootste koopstromen tussen de stadsdelen in beeld gebracht (paragraaf 2.2). Hoeveel Amsterdammers wekelijks besteden aan verschillende typen goederen is in paragraaf 2.3 beschreven. Ook is hier aandacht besteed aan de rol van de supermarkten, warenmarkten en internet bij het aankopen doen (zie paragraaf ). De waardering van winkelgebieden in Amsterdam en de herkomst van bestedingen daar zijn beschreven in hoofdstuk 3. Als eerste wordt ingegaan op de herkomst van bestedingen in winkelgebieden op stadsdeelniveau (paragraaf 3.2). Hierbij is ook gekeken of de toevloeiing van koopkracht in stadsdelen in evenwicht is met de afvloeiing (paragraaf 3.2). De herkomst van bestedingen op niveau van winkelgebieden is in paragraaf 3.3 beschreven. Daarbij worden winkelgebieden onderscheiden met een wijkverzorgende functie, een stadsdeel verzorgende functie, een stadsdeel overschrijdende of een regionaal verzorgende functie. Verder in hoofdstuk 3 komen de rapportcijfers aan de orde die de respondenten geven aan verschillende aspecten van een winkelgebied. Op basis van deze rapportcijfers is er een top twintig samengesteld van de door Amsterdammers meest gewaardeerde winkelgebieden (paragraaf 3.4). Welke vervoermiddelen naar een winkelgebied het meest gangbaar zijn staat in paragraaf 3.5. De frequentie van bezoek naar een winkelgebied en of er vaak aankopen na zessen of op zondag worden gedaan is in paragraven 3.6 en 3.7 te vinden. De algemene conclusies zijn gedaan op het niveau van de hele stad. Ze kunnen ook worden gezien als een bondige samenvatting van dit rapport. Verder is per stadsdeel bekeken welke opvallende karakteristieken of afwijkingen van het Amsterdamse gemiddelde er zijn. 7

8 Meer cijfermatige informatie dan in de tekst van dit rapport is verwerkt is te vinden in bijlage 1. Verder is dit rapport voorzien van een aantal kaarten waarop duidelijk is te zien hoe de administratieve grenzen van de gemeenten en stadsdelen lopen (bijlage 2). Verder zijn hier ook meerdere plattegronden te vinden waarop alle winkelgebieden in Amsterdam met de bijbehorende naam en verzorgingsfunctie zijn afgebeeld. Begrippen die wellicht een nadere toelichting nodig hebben zijn in de begrippenlijst opgenomen (bijlage 3). Informatie over hoe dit onderzoek is opgezet is te vinden in bijlage 4. Daarbij is ook aandacht besteed aan de respons op de consumentenenquête. De vragenlijst die tijdens de telefonische gesprekken met de respondenten werd gebruikt is aan het einde van dit rapport te vinden (bijlage 5). 8

9 1 Winkelaanbod in Amsterdam In dit hoofdstuk wordt een beeld geschetst van het winkelaanbod in Amsterdam. Er komen onderwerpen aan bod als het aantal winkels en winkelvloeroppervlak (wvo) per stadsdeel en per inwoner. Verder wordt ook naar de ontwikkelingen in het winkelaanbod per stadsdeel gekeken. Deze statistieken zijn gebaseerd op de gegevens van O+S. Dit zijn gegevens van de Kamer van Koophandel, aangevuld en geactualiseerd met de resultaten van de doorlopende enquête die O+S uitvoert. Daarmee worden alle mutaties, zoals veranderingen van naam, activiteiten, adres of opheffen van winkels op tijd opgespoord. Verder is een definitie van het begrip winkel van belang. Volgens de wet is winkel een voor het publiek toegankelijke besloten ruimte waarin goederen aan particulieren plegen te worden verkocht. O+S gebruikt echter een strengere definitie gebaseerd op de SBIcodes voor de detailhandel die ook de Kamer van Koophandel gebruikt (zie definitie in begrippenlijst). Winkels worden in twee groepen gesplitst: dagelijkse en niet-dagelijkse goederen (zie begrippenlijst) Overzicht van het detailhandelaanbod In 2006 telt Amsterdam rond de zes duizend winkels met een totaal winkelvloeroppervlak van meer dan m 2. Winkels in dagelijkse goederen vormen ongeveer eenkwart van het totale winkelaanbod. Per inwoner telt Amsterdam 0,3m 2 aan winkels in dagelijkse goederen en circa 1m 2 aan winkels in niet-dagelijkse goederen. In tabel 1.1 (dagelijkse goederen) en 1.3 (niet-dagelijkse goederen) is te zien dat het winkelaanbod nogal sterk verschilt per stadsdeel. Stadsdeel Centrum heeft het ruimste aanbod zowel aan dagelijkse als niet-dagelijkse goederen. Ook los van de administratieve indeling naar stadsdelen zijn winkels in Amsterdam het meest geconcentreerd in het stadscentrum. Dit is ook duidelijk te zien op kaart 1.2 (dagelijkse goederen) en kaart 1.4 (niet-dagelijkse goederen). 9

10 Tabel 1.1 Winkelaanbod in dagelijkse goederen en bevolking naar stadsdeel, 2006 wvo (m2 stadsdeel inwoners huishoudens winkels wvo (m 2 ) gemiddelde wvo (m 2 ) per inwoners) Centrum Westpoort Westerpark Oud-West Zeeburg Bos en Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld-Slotermeer Osdorp Slotervaart Zuidoost Oost-Watergraafsmeer Oud-Zuid ZuiderAmstel Amsterdam bron: DBA/O+S Kaart 1.2 Winkels in dagelijkse goederen in Amsterdam, 2006 bron: DBA/O+S 10

11 Gemeente Amsterdam Tabel 1.3 Winkelaanbod in niet-dagelijkse goederen en bevolking naar stadsdelen, 2006 stadsdeel wvo (m2 per inwoners) inwoners huishoudens Westerpark Oud-West Zeeburg Centrum Westpoort winkels wvo gemiddelde (m2) wvo (m2) Bos en Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld-Slotermeer Osdorp Slotervaart Zuidoost Oost-Watergraafsmeer Oud-Zuid ZuiderAmstel Amsterdam bron: DBA/O+S Kaart 1.4 Winkels in niet-dagelijkse goederen in Amsterdam, 2006 bron: DBA/O+S 11

12 1.2 Ontwikkelingen in het aanbod van detailhandel Sinds het vorige onderzoek (2003) tot het einde van het huidige onderzoek (2006) is het aantal winkels in Amsterdam afgenomen, maar het totale winkelvloeroppervlak is toegenomen. Per saldo zijn er in Amsterdam 49 winkelvestigingen minder geworden. Tegelijkertijd is de winkelruimte m 2 groter geworden. Gecorrigeerd voor de toename van de inwonerstal betekent dit een toename van 66m 2 van winkelruimte per 100 inwoners. Een afname van het aantal winkels die gepaard gaat met een toename van het winkelvloeroppervlak duidt erop dat detailhandel grootschaliger is geworden. De ontwikkelingen van het aantal winkels en winkelmeters per inwoner zijn in figuur 1.5 (dagelijkse goederen) en 1.6 (niet-dagelijkse goederen) te zien. In Bos en Lommer, Amsterdam-Noord, ZuiderAmstel en Oud-Zuid is het winkelaanbod per inwoner toegenomen. In de andere stadsdelen is er sprake van enige afname van het winkelaanbod. Figuur 1.5 Groei van het aantal winkels in dagelijkse goederen en het aantal winkelmeters per inwoners, 2006 t.o.v (procenten) % groei aantal winkels Bos en Lommer De Baarsjes Geuzenveld-Slotermeer Oost-Watergraafsmeer Amsterdam-Noord ZuiderAmstel Oud-Zuid Centrum Slotervaart Oud-West Osdorp Zuidoost Westerpark groei wvo m2 per inwoners Zeeburg Amsterdam bron: DBA/O+S 12

13 Figuur 1.6 Groei van het aantal winkels in niet-dagelijkse goederen en het aantal winkelmeters per inwoners, 2006 t.o.v (procenten) % Bos en Lommer Zuidoost Zeeburg Amsterdam-Noord ZuiderAmstel Oud-Zuid Centrum Oud-West De Baarsjes Geuzenveld-Slotermeer Oost-Watergraafsmeer Osdorp Westerpark Slotervaart Amsterdam groei aantal winkels groei wvo m2 per inwoners bron: DBA/O+S 13

14 14

15 2 Consumentengedrag In dit hoofdstuk wordt gekeken in hoeverre de stadsdeelbewoners verbonden zijn aan hun eigen stadsdeel voor het kopen van dagelijkse en niet-dagelijkse goederen. Met andere woorden: hoeveel procent van hun budget wordt besteed in het eigen stadsdeel en hoeveel daarbuiten. Daarbij wordt ook aandacht besteed aan de ontwikkelingen van de koopkrachtbinding (zie begrippenlijst) aan het eigen stadsdeel sinds het vorige onderzoek ( ). Verder is er een beeld geschetst van de grootste koopstromen tussen de stadsdelen in Amsterdam. Ook wordt hier aandacht besteed aan de bestedingen van consumenten in absolute zin en of deze bestedingen in een supermarkt of op een warenmarkt plaats vinden of via internet worden gedaan. 2.1 Ontwikkelingen in koopkrachtbinding aan eigen stadsdeel De koopkrachtbinding van Amsterdammers aan de eigen stad is vrij sterk (zie tabel 2.1). Slechts 4% van de dagelijkse en 13% van de niet-dagelijkse goederen wordt van buiten Amsterdam gehaald; de rest wordt binnen de gemeente gekocht. Omdat de dagelijkse goederen veelal in de buurt van het woonadres worden aangeschaft is die binding hoger dan bij de niet-dagelijkse goederen. De totale koopkrachtbinding aan de stad verandert nauwelijks door de jaren. Binnen de stadsdelen is echter meer variatie te zien. Tabel 2.1 Koopkrachtbinding aan het eigen stadsdeel en stad, en (procenten) dagelijkse goederen niet-dagelijkse goederen stadsdeel Centrum 73,4 74,6 63,6 62,1 Westerpark 64,1 62,4 17,8 18,8 Oud-West 85,6 81,5 49,0 50,2 Zeeburg 73,7 71,5 23,7 23,1 Bos en Lommer 67,9 70,5 22,5 27,0 De Baarsjes 71,7 69,7 25,6 24,4 Amsterdam-Noord 84,1 83,7 64,2 65,7 Geuzenveld-Slotermeer 75,3 74,6 36,6 39,7 Osdorp 82,7 77,7 59,8 60,0 Slotervaart 73,1 74,6 22,2 21,5 Zuidoost 79,8 81,2 61,7 63,9 Oost-Watergraafsmeer 77,7 79,3 41,9 42,4 Oud-Zuid 80,3 81,2 42,9 43,8 ZuiderAmstel 80,1 85,5 38,4 41,0 stadsdelen gemiddeld 76,4 76,3 40,7 41,7 Amsterdam 96,2 95,7 87,0 87,0 bron: O+S 15

16 De bewoners van Amsterdam-Noord, Oud-West en Zuidoost doen zowel de meeste dagelijkse als de niet-dagelijkse boodschappen in hun eigen stadsdeel. Bewoners van ZuiderAmstel en Oud-Zuid zijn in het bijzonder sterk gebonden aan hun stadsdeel wat betreft het dagelijkse assortiment. In Centrum en Osdorp ligt de binding aan de nietdagelijkse goederen boven het gemiddelde terwijl de dagelijkse goederen relatief vaak worden gedaan in de andere stadsdelen. In Westerpark is de laagste koopkrachtbinding zowel in de dagelijkse als in de niet-dagelijkse sector. Deze variatie tussen de stadsdelen is enerzijds te verklaren door het aanwezige winkelaanbod in een stadsdeel (zie tabel 1.1 en 1.3). Anderzijds speelt ook het aanbod in de naburige stadsdelen een rol. De inwoners van bijvoorbeeld Oud-West zijn sterk gebonden aan hun stadsdeel omdat ze daar kunnen kiezen uit een reeks supermarkten. In Westerpark is het aanbod beperkter. Veel inwoners uit dit stadsdeel wijken voor de dagelijkse boodschappen uit naar het Centrum en Oud-West. Ook kan de ligging van het stadsdeel zelf en de winkelcentra daarin een rol spelen. Amsterdam-Noord en Zuidoost liggen betrekkelijk afgezonderd van de rest van de stad en daarom zijn de bewoners meer georiënteerd op het winkelaanbod in eigen stadsdeel, vooral wat betreft het dagelijkse assortiment. In de afgelopen twee jaar zijn er enkele opmerkelijke veranderingen in de koopkrachtbinding in stadsdelen geweest. 2 De grootste stijger is ZuiderAmstel waar de koopkrachtbinding in de dagelijkse goederensector met vijf procentpunten is gegroeid. Daarmee heeft ZuiderAmstel de grootste koopkrachtbinding in vergelijking met de andere stadsdelen (86%). De komst van de nieuwe winkels in het stadsdeel en de stijging van het aantal winkelmeters per inwoner met een derde heeft daar ongetwijfeld invloed op gehad. In Osdorp wijken de bewoners juist steeds vaker uit naar de andere stadsdelen voor dagelijkse goederen. De koopkrachtbinding aan eigen stadsdeel is hier met vijf procentpunten afgenomen tot 78%. De veranderingen in de koopkrachtbinding zijn beter zichtbaar op een lange termijn. Op een reeks van tien jaar is bij de meeste stadsdelen een dalende trend te zien wat betreft koopkrachtbinding in de niet-dagelijkse goederensector (zie figuur 2.2 en figuur 2.3). Dit is in het bijzonder sterk in Amsterdam-Noord en Slotervaart (beiden een daling van tien procentpunten in de periode ). De dagelijkse goederen worden nog altijd dicht bij huis aangeschaft. 2 Hier wordt gekeken alleen naar de significante verschillen tussen percentages in en met foutenmarge van 5% 16

17 Figuur 2.2 Ontwikkeling koopkrachtbinding aan eigen stadsdeel (dagelijkse goederen), (aflopend gesorteerd op koopkrachtbinding in 2006) % ZuiderAmstel Amsterdam-Noord Oud-West Zuidoost Oud-Zuid Oost- Watergraafsmeer Osdorp Centrum Slotervaart Geuzenveld- Slotermeer Zeeburg Bos en Lommer De Baarsjes Westerpark Amsterdam bron: O+S Figuur 2.3 Ontwikkeling koopkrachtbinding aan eigen stadsdeel (niet-dagelijkse goederen), (aflopend gesorteerd op koopkrachtbinding in 2006) % Amsterdam-Noord Zuidoost Centrum Osdorp Oud-West Oud-Zuid Oost- Watergraafsmeer ZuiderAmstel Geuzenveld- Slotermeer Bos en Lommer De Baarsjes Zeeburg Slotervaart Westerpark Amsterdam bron: O+S 17

18 2.2 Koopstromen De mate waarin Amsterdammers voor hun bestedingen op het eigen stadsdeel georiënteerd zijn en waar ze hun boodschappen verder halen is op kaart 2.3 en 2.4 afgebeeld. Er is een duidelijk verschil tussen de koopstromen wat betreft dagelijkse en de niet-dagelijkse goederen. Over het algemeen hangt de mate van de koopkrachtbinding direct samen met het aanbod van winkelvoorzieningen. De koopkrachtafvloeiing (zie begrippenlijst) van de dagelijkse goederen vindt meestal plaats tussen de buurstadsdelen (zie kaart 2.3). Dit heeft te maken met de fijnmazige winkelstructuur in deze sector en met het feit dat men minder bereid is om een lange afstand af te leggen voor dagelijkse boodschappen. In de niet-dagelijkse sector heeft Amsterdam twee belangrijkste stromen: naar het Centrum en naar Zuidoost. Deze twee stadsdelen hebben ook het grootste aanbod van winkelvoorzieningen in de niet-dagelijkse sector (zie kaart 2.4) Koopstromen van dagelijkse goederen De grootste afvloeiing van de koopkracht voor de dagelijkse goederen vindt plaats in het stadsdeel Westerpark. Het aantal winkelmeters per inwoner is hier ook het kleinst van Amsterdam. De koopkracht vloeit naar de naburige stadsdelen Centrum (16%) en Oud- West (10%). Locaties als Haarlemmerstraat in het centrum en Kinkerstraat in Oud-West waar supermarkten zijn gevestigd zijn de grootste trekkers. Ook in Zeeburg vloeit relatief veel koopkracht af naar Oost-Watergraafsmeer (13%). Het winkelaanbod in Zeeburg is kleiner dan in de meeste andere stadsdelen en daarbij trekt de Dapperstraat in Oost-Watergraafsmeer een deel van de koopkracht naar zich toe. De koopkrachtafvloeiing heeft echter niet altijd te maken met een gering winkelaanbod in een stadsdeel, maar ook met het feit dat sommige winkelgebieden op de grens tussen twee stadsdelen liggen. Ze trekken bewoners van de twee naburige stadsdelen aan, maar administratief gezien vallen ze onder één stadsdeel. Een voorbeeld daarvan is Jan van Galenstraat die de grens tussen Bos en Lomer en De Baarsjes vormt, maar administratief gezien onder De Baarsjes valt. Hoewel het aanbod van winkelvoorzieningen van dagelijkse goederen in Bos en Lommer relatief groot is vloeit er 16% van de koopkracht af naar het naburige De Baarsjes. In feite gaat het om de foodwinkels op de Jan van Galenstraat die de bewoners uit Bos en Lommer trekken. 18

19 Kaart 2.3 Kooporiëntatie dagelijkse goederen, % 6% 15% 10% 5% 10% 7% 7% 12% 7% 8% 5% 13% 10% 8% Koopkrachtbinding aan eigen stadsdeel ( ) koopkrachtbinding boven stedelijk gemiddelde koopkrachtbinding rond stedelijk gemiddelde koopkrachtbinding onder stedelijk gemiddelde Koopstromen voor dagelijkse goederen ( ) koopstromen van 10% en meer koopstromen van 5%-9% bron: O+S Koopstromen van niet-dagelijkse goederen Het ruime winkelaanbod in het Centrum en in Zuidoost trekt veel koopkracht uit de andere stadsdelen. Op kaart 2.4 is de afvloeiing van koopkracht uit de hele stad naar deze twee stadsdelen duidelijk zichtbaar. Het kernwinkelapparaat in stadsdeel Centrum voorziet in een zeer uitgebreid en gevarieerd aanbod van niet-dagelijkse goederen. In Zuidoost is dat anders: vooral de woninginrichtingbranche (IKEA, Villa ArenA) is hier prominent aanwezig. De Amsterdamse koopkracht die in Zuidoost wordt besteed komt voor en belangrijk deel bij de woninginrichters terecht. 19

20 Kaart 2.4 Kooporiëntatie niet-dagelijkse goederen, % 11% 22% 12% 17% 12% 22% 24% 29% 22% 15% 21% 22% 22% 14% 11% 10% 12% 16% 10% Koopkrachtbinding aan eigen stadsdeel ( ) koopkrachtbinding boven stedelijk gemiddelde koopkrachtbinding rond stedelijk gemiddelde koopkrachtbinding onder stedelijk gemiddelde Koopstromen voor niet-dagelijkse goederen ( ) koopstromen van 20% en meer koopstromen van 10%-19% 10% 11% bron: O+S 2.3 Bestedingen aan dagelijkse en niet-dagelijkse goederen In het consumentenonderzoek wordt gevraagd hoeveel geld huishoudens wekelijks aan dagelijkse boodschappen uitgeven. Het gaat hierbij om bestedingen bij supermarkten en speciaalzaken. In tabel 2.5 is een overzicht van de wekelijkse bestedingen aan dagelijkse goederen te zien, waarbij onderscheid naar stadsdeel is gemaakt. 20

21 Tabel 2.5 Bestedingen aan dagelijkse goederen per week naar stadsdelen, bestedingen bestedingen aan aan dagelijkse dagelijkse goederen van goederen per gemiddelde huishouden persoon stadsdeel huishoudgrootte (x ) (x ) Centrum 1, Westerpark 1, Oud-West 2, Zeeburg 1, Bos en Lommer 1, De Baarsjes 2, Amsterdam-Noord 1, Geuzenveld-Slotermeer 1, Osdorp 2, Slotervaart 2, Zuidoost 1, Oost-Watergraafsmeer 2, Oud-Zuid 2, ZuiderAmstel 2, Amsterdam totaal 1, regio 2, bron: O+S Een Amsterdammer geeft wekelijks gemiddeld 50 uit aan dagelijkse goederen. Bij een gemiddeld huishouden is dat 91 per week. Huishoudens in de regio, die over het algemeen wat groter zijn dan de Amsterdamse huishoudens, geven gemiddeld 105 per week aan dagelijkse boodschappen, maar per persoon is dat hetzelfde bedrag van 50. De gemiddelde bestedingen van Amsterdammers zijn ten opzichte van de periode weinig veranderd. In de periode gaf een gemiddeld huishouden 94 per week aan de dagelijkse goederen ( 51 per persoon) in lopende prijzen. 3 De bestedingen van de regiobewoners zijn vrijwel gelijk gebleven. Landelijk gezien zijn de bestedingen aan dagelijkse goederen ook bijna gelijk gebleven. 4 Per jaar geven Amsterdammers gezamenlijk circa 2 miljard euro aan dagelijkse boodschappen uit. De uitgaven aan niet-dagelijkse boodschappen bedragen iets meer, ongeveer 2,5 miljard euro per jaar. 5 In vergelijking met het vorige onderzoek zijn de bestedingen aan dagelijkse goederen ongeveer gelijk gebleven. Wel wordt er ongeveer 0,1 miljard euro per jaar minder aan niet-dagelijkse goederen uitgegeven. 3 Lopende prijzen: prijzen zonder correctie voor inflatie. 4 In 2003 bedroegen de bestedingen van huishoudens aan dagelijkse goederen (op jaarbasis) wat circa 94 per week is. In 2005 was dat (op jaarbasis) of bijna 93 (per week). Bestedingen en marktaandelen 2005, Hoofdbedrijfschap Detailhandel, januari Deze bedragen hebben alleen betrekking op de artikelgroepen die in het onderzoek zijn meegenomen. Uitgaven aan auto s, uitgaan en dergelijke blijven daarom buiten beschouwing. 21

22 2.4 Rol van supermarkten De dagelijkse boodschappen worden in Amsterdam en de regio doorgaans in de supermarkt gedaan (zie tabel 2.6). Dit bestedingspatroon verandert bijna niet in de jaren. Het marktaandeel van de andere aankoopkanalen als bakker, slager, delicatessenwinkel, toko en markt blijft beperkt. Tabel 2.6 Aandeel supermarkten, andere winkels en niet-winkels in de bestedingen aan dagelijkse goederen, (procenten) stadsdeel supermarkten speciaalzaken niet-winkels (markt, boer) Centrum Westerpark Oud-West Zeeburg Bos en Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld-Slotermeer Osdorp Slotervaart Zuidoost Oost-Watergraafsmeer Oud-Zuid ZuiderAmstel Amsterdam regio bron: O+S Supermarkten worden onderscheiden in primaire supermarkten en secundaire supermarkten. De primaire supermarkt is die supermarkt waar de consument het grootste deel van de supermarktbestedingen doet. In de secundaire supermarkt doet men ook nog boodschappen. De primaire en secundaire supermarkt kunnen overigens allebei tot dezelfde winkelketen behoren. Dit hoeft echter niet het geval te zijn. De belangrijkste supermarkt voor de Amsterdammers is de Albert Heijn. Ruim de helft van de mensen besteedt hier het meeste geld (53%, zie tabel 2.7). De Dirk van den Broek supermarkten volgen met ruim twintig procent. Op de derde plaats komt de C1000 met negen procent. 22

23 Tabel 2.7 Primaire en secundaire supermarkten voor Amsterdammers, (procenten) primaire supermarkt secundaire supermarkt AH 52,7 43,3 Dirk 21,4 20,3 C1000 8,7 8,9 Vomar 3,9 4,4 Lidl 1,7 4,6 Dekamarkt 1,6 1,6 Edah 1,5 2,2 Aldi 1,4 4,0 De Natuurwinkel 1,1 1,2 Super De Boer 0,6 1,3 Komart 0,6 0,8 Deen 0,6 0,6 Plusmarkt 0,5 0,5 anders 3,7 6,3 totaal bron: O+S Ook in het vorige onderzoek 6 waren Albert Heijn, Dirk van den Broek en C1000 de belangrijkste primaire supermarkten. De verhoudingen tussen de supermarkten zijn in grote lijnen gelijk gebleven. Alleen is de groep klanten die Albert Heijn als eerste supermarkt noemt met twee procentpunten gestegen terwijl het aandeel van C1000 is gedaald met twee procentpunten. Bij de secundaire supermarkten bestaat de top drie eveneens uit de Albert Heijn, Dirk van den Broek en C1000. Deze supermarktketens gelden dus én als primaire én als secundaire supermarkt. Ketens Lidl en Aldi zijn vooral secundaire supermarkten. De voorkeur van consumenten voor een bepaalde supermarkt wordt bepaald door een aantal factoren zoals het winkelaanbod, huishoudensamenstelling en inkomen. De nabijheid van een bepaalde supermarkt zal echter vaak een cruciale rol spelen bij het halen van dagelijkse boodschappen want bij een groot afstandsverschil tussen supermarkten zal de consument meestal voor de dichtstbijzijnde winkel kiezen. Albert Heijn is de enige supermarktketen die in heel Amsterdam winkels heeft. In totaal gaat het om meer dan vijftig winkelvestigingen. De andere ketens hebben aanzienlijk minder winkels (zie kaart 2.8) , O+S 23

24 Kaart 2.8 De belangrijkste primaire en secondaire supermarkt ketens per stadsdeel, 2006 Vestigingen van supermarkten Albert Heijn C 1000 Dirk van den Broek Vomar bron: Locatus Verder is Albert Heijn vooral de primaire supermarkt bij de hogere inkomens. Bijna twee derde (64%) huishoudens met een inkomen hoger dan per maand doet de meeste boodschappen bij een Albert Heijn. Dit aandeel is nog verder gestegen sinds de periode (58%). Naarmate het huishoudinkomen daalt, doen steeds minder consumenten hun dagelijkse boodschappen bij Albert Heijn (zie figuur 2.9). 24

25 Figuur 2.9 De belangrijkste primaire supermarkt ketens per huishoudeninkomen, % Albert Heijn Dirk van den Broek minder dan tot boven netto huishoudeninkomen per maand bron: O+S Bij Dirk van den Broek is de situatie precies andersom. Naarmate het huishoudinkomen daalt, stijgt het aandeel huishoudens dat Dirk van den Broek prefereert boven de andere supermarktketens. Bij de andere ketens zijn er geen opmerkelijke verschillen tussen de inkomensgroepen van consumenten. Per stadsdeel bekeken is Albert Heijn nagenoeg de belangrijkste primaire én secondaire supermarkt (zie tabel 2.10). Alleen in Zuidoost moet Albert Heijn zijn positie als eerste primaire supermarkt delen met C1000. Dirk van den Broek is bijna overal de tweede primaire supermarkt behalve in Zeeburg met C1000 en in Oost-Watergraafsmeer en Zuidoost met Vomar als tweede primaire supermarkt. 25

26 Tabel 2.10 Primaire en secundaire supermarkten per stadsdeel, (procenten) stadsdeel eerste primaire supermarkt tweede primaire supermarkt eerste secundaire supermarkt tweede secundaire supermarkt Centrum AH (73) Dirk (14) AH (50) Dirk (18) Westerpark AH (62) Dirk (28) AH (52) Dirk (27) Oud-West AH (54) Dirk (26) AH (42) Dirk (24) Zeeburg AH (61) C1000 (27) AH (46) C1000 (30) Bos en Lommer AH (53) Dirk (28) AH (38) Dirk (29) De Baarsjes AH (48) Dirk (44) AH (51) Dirk (36) Amsterdam-Noord AH (30) Dirk (26) AH (33) C1000 (19) Geuzenveld-Slotermeer AH (60) Dirk (13) AH (47) Dirk (14) Osdorp AH (40) Dirk (27) AH (36) Dirk (29) Slotervaart AH (58) Dirk (35) AH (54) Dirk (33) Zuidoost AH/ C1000 (beide 31) Vomar (19) AH (32) C1000 (24) Oost-Watergraafsmeer AH (51) Vomar (14) AH (38) Vomar (17) Oud-Zuid AH (55) Dirk (28) AH (47) Dirk (25) ZuiderAmstel AH (60) Dirk (19) AH (41) Dirk (18) Amsterdam AH (52) Dirk (20) AH (43) Dirk (19) bron: O+S De mate waarin de eerste primaire supermarkt de tweede overheerst verschilt ook sterk per stadsdeel. Het grootste verschil in het marktaandeel van de eerste en de tweede primaire supermarkten is in het stadsdeel Centrum. Bijna driekwart van de bewoners van het Centrum halen de meeste boodschappen bij de Albert Heijn. Voor deze bewoners (net als voor vele andere bewoners binnen de ring) is dit de dichtstbijzijnde supermarkt (zie tabel 2.11 en kaart 2.8). 26

27 Tabel 2.11 Vestigingen en winkelvloeroppervlak van de belangrijkste primaire en secondaire supermarkt ketens, Albert Heijn Dirk van den Broek C-1000 Vomar stadsdeel aantal winkels wvo (m 2 ) aantal winkels wvo (m 2 ) aantal winkels wvo (m 2 ) aantal winkels wvo (m 2 ) Centrum Westerpark Oud-West Zeeburg Bos en Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld-Slotermeer Osdorp Slotervaart Zuidoost Oost-Watergraafsmeer Oud-Zuid ZuiderAmstel Amsterdam bron: Locatus Op afstand de tweede primaire supermarkt Dirk van den Broek (14%) heeft geen vestigingen in het Centrum. De bewoners van dit stadsdeel wijken vooral uit naar de buurstadsdelen Oud-Zuid (Marie Heinekenplein) en Westerpark (Tweede Nassaustraat) om hun boodschappen bij Dirk van den Broek te halen. In Amsterdam-Noord en De Baarsjes daarentegen zijn de verschillen tussen Albert Heijn en Dirk van den Broek minimaal. In beide stadsdelen is er een relatief grote vestiging van Dirk van den Broek aanwezig. In De Baarsjes wonen bovendien relatief veel gezinnen met lage inkomens die Dirk van den Broek vaker als primaire supermarkt noemen. In Zuidoost deelt Albert Heijn zijn eerste positie met C1000. Hier hebben consumenten relatief veel keuze uit verschillende vestigingen van C1000 en ook Vomar (tweede primaire supermarkt). 2.5 Warenmarkten Bijna elk stadsdeel in Amsterdam heeft een warenmarkt. 8 Alleen in Westerpark, Slotervaart en ZuiderAmstel is geen markt, maar bewoners wijken makkelijk uit naar de markten in de andere stadsdelen (zie kaart 2.12). 7 De tellingen van Locatus waren verricht in de periode Een warenmarkt is een markt waar (ook) dagelijkse goederen worden verkocht. Niet-dagelijkse goederenmarkten zoals de boekenmarkt bij de Oude Manhuispoort zijn in dit onderzoek dus niet meegenomen. 27

28 Kaart 2.12 Warenmarkten in Amsterdam, 2006 Buikslotermeerplein Mosveld Lambertus Zijlplein Plein Gulden Winckelplantsoen Noordermarkt Lindengracht Vespuccimarkt Nieuwmarkt Ten Katemarkt Tussenmeer Dapperstraat Sumatrastraat Albert Cuijpstraat Stadionplein Ganzenhoef Kraaiennest Fazantenhof/Amsterdamse Poort Reigersbos Zeven van de tien Amsterdamse huishoudens kopen wel eens iets op de markt. In figuur 2.13 is te zien dat inwoners van de stadsdelen Oud-West en Centrum relatief vaker een bezoek aan de markt brengen dan een gemiddelde Amsterdammer. In Slotervaart, Osdorp en ZuiderAmstel zijn er naar verhouding weinig bewoners die wel eens iets op de markt kopen. In de overige stadsdelen schommelt het marktbezoek rond het gemiddelde voor de hele stad. 28

29 Figuur 2.13 Huishoudens die wel eens aankopen doen op de markt (procenten) 90 % Oud-West Centrum Geuzenveld- Slotermeer Westerpark Oud-Zuid Amsterdam-Noord De Baarsjes Oost- Watergraafsmeer Zeeburg Zuidoost Bos en Lommer ZuiderAmstel Osdorp Slotervaart Amsterdam bron: O+S Het aandeel Amsterdammers dat wel eens een markt bezoekt blijft stabiel in de jaren. 9 Ook per stadsdeel bekeken zijn er weinig veranderingen te zien, behalve in Oud-West waar het percentage marktbezoekers is gegroeid van rond driekwart in de periode tot 83% in In figuur 2.13 is te zien dat de bewoners van Oud-West al in de vorige periodes relatief vaker iets op de markt kochten dan de meeste andere Amsterdammers. Vooral trekt de Ten Katemarkt de populairste markt in Oud-West meer bezoekers aan. Voor bijna één op de vijf huishoudens is deze markt de belangrijkste plaats om van groente en fruit te kopen (in voor 16% van de huishoudens). In tabel 2.14 zijn de populairste markten 10 in Amsterdam te zien evenals het aandeel huishoudens dat wel eens iets op deze markten koopt (zie meer gedetailleerde informatie in bijlage 1, tabel 5.2). De Albert Cuyp (27%) is al jaren de populairste markt onder Amsterdammers, op afstand gevolgd door de Dappermarkt (14%) en de Ten Katemarkt (11%). De meeste markten in Amsterdam hebben een lokaal verzorgende functie en trekken publiek uit het eigen stadsdeel en de buurstadsdelen, maar de Albert Cuyp is populair bij de bewoners van bijna alle stadsdelen. 9 In 2002 was het percentage Amsterdammers, dat wel eens een markt bezocht 69% en in %. 10 De populairste markten zijn markten die ten minste door 5% van de Amsterdammers zijn bezocht. 29

30 Tabel 2.14 Bezoek aan populairste markten in Amsterdam per stadsdeel, (procenten) Lindengracht, stadsdeel Albert Cuypstraat Dapperstraat Ten Katestraat Westerstraat Plein Mosveld Noordermarkt andere markt totaal Centrum Westerpark Oud-West Zeeburg Bos en Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld- Slotermeer Osdorp Slotervaart Zuidoost Oost- Watergraafsmeer Oud-Zuid ZuiderAmstel Amsterdam bron: O+S Amsterdammers geven gemiddeld 20 per keer uit op de markt. In de periode was dat 21,2 en in ,5 (in lopende prijzen). De marktbestedingen in de diverse stadsdelen verschillen onderling sterk. De inwoners van Westerpark en Centrum besteden het meest op de markt (respectievelijk 26 en 24). De marktbestedingen van de inwoners van Oud-West blijven beperkt tot 16 per bezoek. 2.6 Aankopen via internet Aankopen doen via internet wordt steeds populairder. Ruim één op de drie huishoudens koopt tegenwoordig wel eens iets op internet. In de periode was dit minder dan één op de vijf en in deed een kwart van de huishoudens aankopen via internet. Het aandeel huishoudens dat over internet beschikt is ook toegenomen (van 62% in tot 72% in ). Inwoners van Westerpark, Centrum, Zeeburg en Oud-Zuid kopen het meest producten via internet (meer dan 40% van de huishoudens). In Amsterdam-Noord, Geuzenveld- Slotermeer, Osdorp en ZuiderAmstel doet minder dan 30% van de huishoudens aan webwinkelen (zie figuur 2.15). In deze stadsdelen is het aandeel huishoudens dat over een internetaansluiting beschikt ook lager dan het Amsterdamse gemiddelde (72%). In Bos en Lommer is het aandeel huishoudens met een internetaansluiting ook laag (62%), maar niettemin doet rond eenderde van de inwoners aankopen op internet. 30

31 Figuur 2.15 Huishoudens die wel eens internetaankopen doen op het totaal aantal huishoudens, (procenten) % Westerpark Centrum Zeeburg De Baarsjes Oud-Zuid Oud-West Oost-Watergraafsmeer Bos en Lommer Slotervaart Zuidoost ZuiderAmstel Osdorp Geuzenveld-Slotermeer Amsterdam-Noord Amsterdam bron: O+S Boeken zijn veruit de meestgekochte artikelen via internet (37%, zie figuur 2.16). 11 Verder kopen Amsterdammers ook vaak elektronische artikelen (27%) en CD s of DVD s (25%). Daarnaast boekt bijna één op de vijf huishoudens wel eens een vliegticket, een reis of een hotelkamer via internet. Per artikelgroep bekeken zijn er weinig verschuivingen in de jaren. De top vier van de belangrijkste producten die worden aangeschaft via internet is al sinds 2001 ongewijzigd. 11 Dit wordt bevestigd ook door een landelijk onderzoek van Forester Research. In 2006 schijnt ruim één op de vier Nederlanders een boek via internet te hebben gekocht. Daarnaast boekt bijna eenkwart Nederlanders vakantie via internet, één op de vijf Nederlanders koopt kaartjes voor evenementen en rond 17% kleding via internet. 31

32 Figuur 2.16 Artikelen die Amsterdammers via internet aanschaffen, (procenten) % boeken electronische artikelen CD, DVD, video vliegtickets, reizen, hotels kleding, mode vrije tijdsartikelen woninginrichting dagelijkse boodschappen huishoudelijke artikelen software, hardware rijwielen en bromfietsen uurwerken, optiek, foto s drogisterijartikelen kaarten voorstellingen tijdschriften anders bron: O+S Hoe betalen Amsterdammers hun aankopen op internet? De creditcard is net als in de periode het populairste betaalmiddel op internet (61%). Daarnaast betaalt circa een kwart van de huishoudens per acceptgiro of overschrijvingskaart, ook net als in de jaren daarvoor. Op de derde plaats staat nu telebankieren (7%), een betalingssysteem dat sinds het vorige onderzoek in populariteit is toegenomen. In de periode werd telebankieren door slechts 2% van de huishoudens genoemd. 32

33 3 Herkomst bestedingen en functie van winkelgebieden In het vorige hoofdstuk stonden consumenten en hun bestedingen centraal. In dit hoofdstuk zijn dat winkelgebieden die centraal staan. Ten eerste is gekeken naar herkomst van bestedingen per stadsdeel (zie begrippenlijst). Welk deel van de bestedingen in een stadsdeel is afkomstig uit het eigen stadsdeel, welk deel uit de rest van Amsterdam en welk deel uit de regio. Omdat de vragenlijst was ingevuld alleen door inwoners van Amsterdam en sommige regiogemeenten blijven de bestedingen van overige Nederlanders en buitenlanders (toeristen) in Amsterdam buiten beeld. Er is ook gekeken in hoeverre afvloeiing en toevloeiing van koopkracht (zie begrippenlijst) in stadsdelen in evenwicht zijn. Daarbij werd orientatie-index gebruikt. Verder wordt ingezoomd op niveau van afzonderlijke winkelgebieden (zie definitie in begrippenlijst). Afhankelijk van waar het publiek vandaan komt om in een bepaald winkelgebied boodschappen te doen worden verschillende verzorgingsfuncties van winkelgebieden onderscheiden. Daarna komt de waardering van de winkelgebieden aan de orde. Er is een ranglijst gemaakt van de beste winkelgebieden in Amsterdam die de hoogste cijfers van de respondenten hebben gekregen. Tot slot wordt ingegaan op de vervoermiddelen, bezoekfrequentie en gebruik van verruimde openingstijden in verschillende winkelgebieden. 3.1 Herkomst van bestedingen per stadsdeel In tabel 3.1 is te zien waar de bestedingen aan dagelijkse goederen in stadsdelen vandaan komen. Gezien het feit dat dagelijkse goederen normaliter dicht bij huis worden aangeschaft komt het merendeel van de bestedingen van de bewoners van het eigen stadsdeel. Daarnaast worden de dagelijkse goederen ook wel eens dichtbij het werk gekocht. In ZuiderAmstel - het stadsdeel waar relatief veel forensen werken - is het ook het hoogste percentage bestedingen afkomstig uit de regio (9%). 33

34 Tabel 3.1 Herkomst van bestedingen aan dagelijkse goederen per stadsdeel, (procenten) stadsdeel herkomst eigen stadsdeel herkomst overig Amsterdam herkomst regio totaal Centrum 78,0 19,4 2,6 100 Westerpark 80,4 19,4 0,3 100 Oud-West 66,7 32,4 0,9 100 Zeeburg 86,8 12,0 1,2 100 Bos en Lommer 76,6 21,2 2,2 100 De Baarsjes 67,8 30,8 1,4 100 Amsterdam-Noord 88,2 6,2 5,6 100 Geuzenveld-Slotermeer 88,3 10,7 0,9 100 Osdorp 83,1 15,8 1,1 100 Slotervaart 77,7 21,3 1,0 100 Zuidoost 88,7 5,8 5,6 100 Oost-Watergraafsmeer 77,7 19,1 3,2 100 Oud-Zuid 76,2 21,2 2,6 100 ZuiderAmstel 67,7 23,3 9,0 100 Amsterdam 96,7 3,3 100 bron: O+S Voor de niet-dagelijkse goederen zijn consumenten vaker bereid om grotere afstanden af te leggen dan voor de dagelijkse goederen. In tabel 3.2 is te zien dat de bestedingen in de niet-dagelijkse sector voor een groot deel afkomstig zijn van de andere stadsdelen en/of regiogemeenten. De bestedingen van de rest van Nederland in Amsterdam zijn hier dus niet in meegenomen omdat daar geen gegevens over beschikbaar zijn. Tabel 3.2 Herkomst van bestedingen aan niet-dagelijkse goederen per stadsdeel, (procenten) stadsdeel herkomst eigen stadsdeel herkomst overig Amsterdam herkomst regio totaal Centrum 29,5 55,3 15,2 100 Westerpark 66,2 31,4 2,4 100 Oud-West 40,3 56,7 3,0 100 Zeeburg 75,0 22,1 2,9 100 Bos en Lommer 71,0 26,6 2,4 100 De Baarsjes 62,9 35,5 1,6 100 Amsterdam-Noord 69,5 11,1 19,4 100 Geuzenveld-Slotermeer 72,0 24,5 3,5 100 Osdorp 53,5 41,3 5,2 100 Slotervaart 72,7 24,1 3,3 100 Zuidoost 34,2 43,9 21,8 100 Oost-Watergraafsmeer 57,4 36,5 6,1 100 Oud-Zuid 58,1 35,6 6,3 100 ZuiderAmstel 56,8 30,2 13,0 100 Amsterdam 87,4 12,6 100 bron: O+S Vooral stadsdelen met een ruim winkelaanbod kunnen veel koopkracht van elders aantrekken (zie kaart 3.3). In het Centrum het stadsdeel waar de meeste winkelketens 34

35 wel een of meerdere vestigingen hebben is meer dan de helft van de omzet afkomstig uit de andere stadsdelen en nog eens 15% uit de regio. De winkelcentra in Zuidoost (Amsterdamse Poort) en Amsterdam-Noord (Boven t IJ) trekken naar verhouding ook veel regionale koopkracht. Oud-Zuid, Oud-West, Osdorp en Oost-Watergraafsmeer zijn niet alleen populair bij de eigen inwoners, maar ook bij de hele stad. In Zeeburg, Slotervaart en Geuzenveld/Slotermeer zijn de winkels daarentegen vooral georiënteerd op de lokale bevolking. Kaart 3.3 Winkelmeters en herkomst van omzet in detailhandel in niet-dagelijkse goederen, Herkomst van omzet (detailhandel in niet-dagelijkse goederen, ) eigen stadsdeel overige stadsdelen regio Winkel vloeroppervlak (detailhandel in niet-dagelijkse goederen, 2006) buiten beschouwing minder dan m m2 tot m2 meer dan m2 bron: DBA/O+S 3.2 Balans van toevloeiing en afvloeiing in stadsdelen Om te meten in hoeverre het winkelaanbod verzorgend is voor de eigen bewoners in een stadsdeel en tegelijkertijd in hoeverre de toevloeiing en de afvloeiing van de koopkracht in balans zijn wordt in dit onderzoek een oriëntatie-index toegepast. 12 Als de oriëntatie-index boven 100% ligt betekent dit dat de detailhandel in een stadsdeel niet alleen op de lokale bewoners is georiënteerd, maar ook op de bewoners van buiten dit stadsdeel. De toevloeiing overtreft de afvloeiing van de koopkracht. Blijft de index onder 100% dan is de afvloeiing van de koopkracht groter dan de toevloeiing. In dit geval is de detailhandel vooral lokaal verzorgend van aard. In figuur 3.4 (dagelijkse goederen) en figuur 3.5 (niet-dagelijkse goederen) is de oriëntatie-index per 12 In de oriëntatie-index wordt het draagvlak voor voorzieningen (het aantal consumenten dat in een stadsdeel boodschappen doet) gerelateerd aan het aantal inwoners van het stadsdeel. 35

36 stadsdeel te zien. De ontwikkelingen in de oriëntatie-index sinds het vorige onderzoek zijn over het algemeen gering. Voor een gemiddeld stadsdeel in Amsterdam ligt deze index nog steeds rond 100%. Figuur 3.4 Ontwikkeling oriëntatie-index voor dagelijkse goederen, en (procenten) % ZuiderAmstel Oud-Zuid Oud-West Slotervaart Centrum Oost-Watergraafsmeer Osdorp Amsterdam-Noord De Baarsjes Zuidoost Zeeburg Bos en Lommer Geuzenveld-Slotermeer Westerpark Amsterdam bron: O+S Wat betreft de dagelijkse goederen sector in Amsterdam hebben de stadsdelen ZuiderAmstel, Oud-Zuid en Oud-West per saldo de grootste toevloeiing van de koopkracht. Deze toevloeiing is enigszins te verklaren door het grote winkelaanbod wat betreft het dagelijkse assortiment. Dit assortiment wordt niet alleen door de meeste eigen bewoners geconsumeerd. Ook de bewoners van de buurstadsdelen en de regio zorgen voor een kwart tot een derde van alle bestedingen in deze drie stadsdelen. In Slotervaart, Centrum, Oost-Watergraafsmeer, Osdorp, Amsterdam-Noord en De Baarsjes is de toevloeiing en de afvloeiing van de koopkracht in dagelijkse goederen min of meer in evenwicht. 13 Bijvoorbeeld in Amsterdam-Noord vloeit er relatief weinig koopkracht af buiten de stadsdeelgrenzen, maar er is ook weinig toevloeiing. In De Baarsjes is de situatie precies andersom. De afvloeiing van de eigen koopkracht is groot en gaat vooral naar Oud-West, maar er is ook relatief veel toevloeiing vanuit dit stadsdeel. In de overige stadsdelen (Zuidoost, Zeeburg, Bos en Lommer, Geuzenveld-Slotermeer en Westerpark) ligt de oriëntatie-index ver onder 100%. Daar vloeit relatief meer koopkracht af naar de buurstadsdelen dan er van buiten toevloeit. In Westerpark en Zeeburg is het winkelaanbod per bewoner relatief kleiner dan het Amsterdamse gemiddelde. De meeste huishoudens in Zuidoost doen de dagelijkse boodschappen wel in hun eigen stadsdeel. Toch vloeit er iets meer koopkracht af (vaak naar Diemen en buiten de regio), dan er naar Zuidoost toevloeit. 13 Dit zijn de stadsdelen waar de oriëntatie-index niet meer dan 10% afwijkt van

37 Figuur 3.5 Ontwikkeling oriëntatie-index voor niet-dagelijkse goederen, en (procenten) 250 % Centrum Zuidoost Osdorp Oud-West Amsterdam-Noord Oud-Zuid ZuiderAmstel Oost-Watergraafsmeer Geuzenveld-Slotermeer De Baarsjes Slotervaart Bos en Lommer Zeeburg Westerpark Amsterdam bron: O+S In de sector van de niet-dagelijkse goederen heeft Centrum veruit de grootste toevloeiing van de koopkracht van buitenaf gevolgd door Zuidoost. Ook in Osdorp en Oud-West overtreft de toevloeiing de afvloeiing. Dit zijn ook de vier stadsdelen met het grootste winkelaanbod per inwoner in de niet-dagelijkse sector in Amsterdam. In figuur 3.5 is goed te zien dat de index in het Centrum afgelopen jaren iets gedaald is terwijl de detailhandel in Zuidoost en Oud-West een lichte stijging van de oriëntatie-index realiseert. Deze ontwikkeling is bekend sinds 2001 en zet zich voort ook in In de andere stadsdelen ligt de oriëntatie-index onder de 100%. Dit wil zeggen dat de bewoners de meeste aankopen buiten hun eigen stadsdeel doen, vaak in het Centrum en Zuidoost. 3.3 Verzorgingsfunctie winkelgebieden niet-dagelijkse goederen Binnen elk stadsdeel in Amsterdam is er een aantal winkelgebieden te onderscheiden. In dit onderzoek zijn er ruim tachtig winkelgebieden gedefinieerd. De definitie van een winkelgebied is gebaseerd op een aantal criteria. Winkelgebieden zijn meestal concentraties van winkels die relatief veel publiek kunnen trekken. Aan de hand van een plattegrond met detailhandelsvestigingen wordt gekeken naar de samenstelling en de logische grenzen van deze concentraties. Overigens gaat het niet uitsluitend om concentraties van winkels, maar ook om hun functie als publiektrekpleisters. Daarom worden in dit onderzoek ook afzonderlijke winkels 37

38 zoals IKEA en Mega Praxis in Zuidoost apart onderscheiden. Winkels die verspreid zijn over de stadsdelen vallen onder categorie overige winkels en zijn niet in kaart gebracht. Op basis van de herkomstcijfers van de bestedingen aan niet-dagelijkse goederen wordt gekeken of een winkelgebied vooral door de buurtbewoners wordt bezocht of ook ander publiek trekt. Daarbij worden winkelgebieden onderscheiden met een wijkverzorgende functie, een stadsdeel verzorgende, een stadsdeel overschrijdende of een regionaal verzorgende functie (zie kaart 3.5 hieronder en voor meer gedetailleerde informatie bijlage 1 tabel 5.1 en bijlage 2, kaarten ). 14 Kaart 3.5 Classificatie winkelgebieden op basis van herkomst omzet niet-dagelijkse goederen, Classificatie winkelgebieden regionaal verzorgend stadsdeel overschrijdend stadsdeel verzorgend wijk verzorgend buiten beschouwing Van de ruim tachtig winkelgebieden die hierboven in kaart zijn gebracht zijn er dertien met de regioverzorgende functie (zie kaart 3.5, gebieden in het rood), twee meer dan bij het vorige onderzoek. De Dapperstraat, de P.C. Hooftstraat/Van Baerlestraat en de Spaklerweg worden steeds vaker door de regiobewoners bezocht. De Dappermarkt is ook dit jaar tot de beste markt van Nederland verklaard door de Centrale Vereniging voor de 14 In de wijkverzorgende winkelgebieden komt meer dan 80% van de bestedingen uit het eigen stadsdeel. Stadsdeelverzorgende winkelgebieden zijn gebieden waar tussen de 60% en de 80% van de bestedingen is afkomstig uit het eigen stadsdeel. In stadsdeeloverschrijdende gebieden komt meer dan 30% van de bestedingen uit de andere stadsdelen. En in de regioverzorgende gebieden komt meer dan 10% van de bestedingen uit de regio. Gespreide winkels die onder overige winkelgebieden vallen en winkelgebieden die door relatief weinig respondenten zijn genoemd zijn in dit onderzoek buiten beschouwing gelaten. 38