Winkelen in Amsterdam

Transcriptie

1 Winkelen in Amsterdam De belangrijkste resultaten uit de consumentenenquête Project: 4016 drs. Rik Lukey drs. Tanja Fedorova drs. Cathelijne Hermans drs. Jeroen Slot Weesperstraat 79 Postbus VN Amsterdam 1000 AR Amsterdam Telefoon Fax Amsterdam, december 2004

2 Inhoud Samenvatting 3 1 Inleiding 5 2 Koopkrachtoriëntatie in Amsterdam % van de koopkracht wordt in het eigen stadsdeel besteed Koopstromen binnen Amsterdam Koopkrachtoriëntatie verandert weinig door de tijd 10 3 Bestedingen aan dagelijkse goederen en de rol van supermarkten Amsterdam besteedt jaarlijks 2 miljard aan boodschappen Albert Heijn belangrijkste supermarkt, Dirk op tweede plaats Rol van supermarkten: gemeenten in de regio 20 4 Verzorgingsfunctie van winkels Waar besteden Amsterdammers hun geld? Tussen centrum en ring vooral lokale oriëntatie 28 5 Waardering van winkelgebieden 31 6 Warenmarkten in Amsterdam 35 7 Internet als aankoopkanaal 39 8 Bijlagen 43 Bijlage 1: De vragenlijst van de consumentenenquête 43 Bijlage 2: Begrippenlijst 48 2

3 Samenvatting Amsterdammers kopen bijna alles in de stad Van alle bestedingen die Amsterdammers aan dagelijkse goederen doen vindt 96% plaats in Amsterdam. De koopkrachtbinding aan het eigen stadsdeel varieert sterk en loopt uiteen van 64% in Westerpark tot 86% in Oud-West. De koopkrachtbinding aan een stadsdeel hangt vooral samen met het aanwezige winkelaanbod in dat stadsdeel. Ook verreweg het grootste deel van de niet-dagelijkse goederen die Amsterdammers aanschaffen wordt in Amsterdam gekocht (87%). Het aanbod van winkels voor nietdagelijkse goederen verschilt sterk per stadsdeel. In Amsterdam-Centrum, Zuidoost en Amsterdam-Noord, alle stadsdelen met een ruim aanbod, is de koopkrachtbinding voor niet-dagelijkse goederen hoog. De koopkrachtbinding in de Amsterdamse stadsdelen is de laatste acht jaar vrij stabiel. Dit geldt zowel voor dagelijkse als voor niet-dagelijkse goederen. Amsterdammers geven meer geld uit aan niet-dagelijkse goederen Jaarlijks geven de Amsterdammers ongeveer 2 miljard euro aan dagelijkse boodschappen uit. De bestedingen zijn ongeveer even groot als in het vorige consumentenonderzoek 1. Aan niet-dagelijkse goederen besteden de Amsterdammers 2,6 miljard euro. Dat is 0,3 miljard euro per jaar meer dan in het vorige onderzoek. Albert Heijn belangrijkste supermarkt, Dirk is tweede Verreweg het grootste deel van de dagelijkse boodschappen wordt bij de supermarkten gedaan. De Amsterdammers doen driekwart van hun dagelijkse bestedingen bij supermarkten. Ruim een vijfde deel komt bij speciaalzaken, zoals de bakker en de slager, terecht. Het overige deel van het boodschappenbudget komt bijvoorbeeld op de markt terecht. Albert Heijn is voor de helft van de Amsterdammers de belangrijkste primaire supermarkt. Voor een op de vijf Amsterdammers is dat Dirk van den Broek. Deze verhoudingen waren in het onderzoek van hetzelfde. Voor 43% van de Amsterdammers is Albert Heijn ook de belangrijkste secundaire supermarkt. Dirk van den Broek volgt met 19%. Winkels voor dagelijkse goederen hebben vaak buurtfunctie Voor alle stadsdelen geldt dat de bestedingen die aan dagelijkse goederen worden gedaan voor het grootste deel afkomstig zijn van de inwoners van dat stadsdeel. Winkels voor dagelijkse goederen hebben daarmee in de eerste plaats een functie voor de lokale bevolking. Bij winkels voor niet-dagelijkse goederen geldt dat ze soms naast de lokale bevolking ook consumenten uit de andere stadsdelen en de regio trekken, zoals de winkels in Amsterdam-Centrum, Zuidoost en Amsterdam-Noord. Deze winkels hebben dan ook een regionaal verzorgende functie. De winkels in stadsdelen als Bos en Lommer en Westerpark daarentegen verkopen hun producten bijna alleen aan de inwoners van het eigen stadsdeel. 1 R. Lukey,. Uitkomsten consumentenenquête O+S,

4 Hoogste waardering voor perifere winkelgebieden De drie winkelgebieden die door de Amsterdammers het beste worden gewaardeerd zijn achtereenvolgens Amstelveen Centrum, Gelderlandplein en Buikslotermeerplein. Deze drie winkelcentra stonden in het onderzoek van , in iets andere volgorde, ook in de top drie. Vooral zaken als het uiterlijk en de aankleding van winkels en het winkelcentrum worden bij deze drie winkelcentra bovengemiddeld gewaardeerd, evenals de parkeergelegenheid. Auto wordt nauwelijks gebruikt voor winkelen binnen de ring De binnen de Amsterdamse ringweg gelegen winkelgebieden kennen over het algemeen een laag aandeel bezoekers dat met de auto komt (meestal minder dan 10%). De winkelgebieden Buikslotermeerplein en Gelderlandplein zijn voorbeelden van winkelgebieden die naar verhouding vaak met de auto worden bezocht. De winkelgebieden binnen de ring worden over het algemeen overigens ook frequenter bezocht. Meerderheid Amsterdammers doet aankopen wel eens op de markt Zeven van de tien Amsterdamse huishoudens bezoeken wel eens een markt. In was dit percentage even hoog. Per marktbezoek geeft een huishouden gemiddeld ruim 19 uit. In was dat nog 19,50. Net zoals in is de Albert Cuyp de belangrijkste markt van Amsterdam. Bijna dertig procent van de Amsterdammers die een markt bezoeken gaat naar de Albert Cuyp. De Dappermarkt (15%) en de Ten Katemarkt (11%) volgen op afstand. De Albert Cuyp is de enige markt die bezoekers uit heel Amsterdam trekt. De Dappermarkt trekt publiek uit het oostelijk deel van de stad, de Ten Katemarkt uit het westelijk deel van de stad. Kopen via internet wordt steeds populairder In deed ongeveer 18% van de huishoudens wel eens aankopen via internet, momenteel ligt dit percentage op 25%. De inwoners van Zeeburg en Amsterdam Oud Zuid kopen het meeste op internet (meer dan 30%). Internet wordt vooral gebruikt om boeken, CD s en DVD s te kopen. 4

5 1 Inleiding Algemeen In het consumentenonderzoek van O+S worden gegevens over het winkelgedrag van de bevolking in kaart gebracht. Het consumentenonderzoek van sluit aan bij eerdere onderzoeken van O+S die in de periode hebben plaats gevonden. Op basis van het consumentenonderzoek wordt in de eerste plaats gerapporteerd over de kooporiëntatie van de Amsterdamse en de regiobevolking. Het gaat daarbij om de vraag wie waar zijn boodschappen doet. Tevens worden gegevens gepubliceerd over de herkomst van de bestedingen die in de stadsdelen worden gedaan. Duidelijk wordt daardoor in hoeverre de detailhandel in een stadsdeel een functie heeft voor de eigen inwoners en of de detailhandel die functie ook voor inwoners uit andere stadsdelen of de regio heeft. Daarnaast zijn gegevens over de omvang van de winkelbestedingen, de waardering van winkelgebieden en het bezoek aan warenmarkten in dit rapport opgenomen. In het rapport worden begrippen gehanteerd waarvan de betekenis wellicht niet direct helder is. Bijlage 2 bevat een begrippenlijst. Onderzoeksopzet In de periode januari 2003-september 2004 zijn in het kader van de consumentenenquête telefonische enquêtes in Amsterdam en een aantal regiogemeenten afgenomen. De vragenlijst die hiervoor is gebruikt is opgenomen in bijlage 1. De steekproeven die voor het onderzoek zijn gebruikt zijn in Amsterdam op stadsdeelniveau getrokken. Daarbij is rekening gehouden met de spreiding van de bevolking over het stadsdeel: de verschillende buurten in een stadsdeel zijn naar rato van de bevolkingsomvang in de respons vertegenwoordigd. Ook de verschillende gemeenten binnen de regiosteekproef zijn naar rato van de bevolkingsomvang in de respons opgenomen. Er is geënquêteerd in de gemeenten: Edam-Volendam, Landsmeer, Beemster, Purmerend, Waterland, Wormerland, Zeevang, Oostzaan, Zaanstad, Aalsmeer, Amstelveen, Diemen, Haarlemmermeer, Ouder-Amstel, Uithoorn en Almere. De betreffende gemeenten zijn weergegeven in figuur 1.1. In deze editie van de consumentenenquête is het aantal enquêtes dat per stadsdeel is afgenomen verhoogd naar minimaal 385. Hierdoor wordt het mogelijk om ook op stadsdeelniveau statistisch verantwoorde uitspraken te doen. In totaal bedraagt de respons in Amsterdam enquêtes. In de regio zijn enquêtes afgenomen. Waar mogelijk worden de onderzoeksuitkomsten voor vergeleken met uitkomsten uit eerdere jaren. 5

6 Figuur 1.1 Amsterdam en de regiogemeenten, Beemster Zeevang WATERLAND Wormerland Purmerend Edam Volendam Zaanstad ZAANSTREEK Oostzaan Landsmeer Waterland AMSTERDAM Amsterdam ALMERE Almere Diemen Haarlemmermeer AMSTEL-MEERLANDEN Amstelveen Aalsmeer Ouder Amstel Uithoorn Wijze waarop kooporiëntatie is afgeleid De kooporiëntatie is in dit onderzoek op de volgende wijze afgeleid. De frequentieverdelingen van de aankoopplaatsen per artikelgroep zijn onderling gewogen met bestedingscijfers van EIM 2. Zo ontstaat op stadsdeelniveau een goed beeld van de kooporiëntatie voor dagelijkse en niet-dagelijkse goederen. De oriëntatiecijfers voor de bewoners van de stadsdelen zijn onderling gewogen op het aantal huishoudens per stadsdeel en gemiddeld huishouden inkomen om tot Amsterdamse oriëntatiecijfers te komen. Om tot herkomstcijfers te komen zijn de oriëntatiecijfers van de regiobewoners eveneens gecombineerd met de Amsterdamse cijfers. Ook de regiocijfers zijn daarbij gewogen op aantal huishoudens en gemiddeld huishoudeninkomen. Opbouw van het rapport De kooporiëntatie van de Amsterdammers wordt uitgebreid beschreven in hoofdstuk twee. In dit hoofdstuk wordt tevens ingegaan op de ontwikkeling die de kooporiëntatie de laatste jaren heeft doorgemaakt. De bestedingen aan dagelijkse goederen en de verdeling van de bestedingen over speciaalzaken en supermarkten komen aan de orde in hoofdstuk drie. In dit hoofdstuk wordt ook ingegaan op de belangrijkste primaire en secundaire supermarkten. De verzorgingsfunctie van winkelvoorzieningen wordt toegelicht in het vierde hoofdstuk. Hoofdstuk vijf gaat in op de waardering van de verschillende winkelgebieden in Amsterdam. Het zesde hoofdstuk behandelt de warenmarkten in Amsterdam. Tevens wordt aandacht besteed aan de omvang van de bestedingen op de markt. Internet-aankopen komen in hoofdstuk zeven aan bod. 2 Bestedingen en Marktaandelen 2002 van het Economisch Instituut voor het Midden- en Kleinbedrijf te Zoetermeer. 6

7 2 Koopkrachtoriëntatie in Amsterdam 2.1 Driekwart van de koopkracht wordt in het eigen stadsdeel besteed De koopkrachtbinding is een maat die aangeeft welk deel van de koopkracht van de inwoners van een stad in de eigen stad wordt besteed. Wanneer bijvoorbeeld de koopkrachtbinding van de Amsterdammers op 75% ligt betekent dit dat driekwart van de koopkracht bij winkeliers in Amsterdam wordt besteed. Een kwart van de koopkracht vloeit in dat geval af naar winkels buiten Amsterdam. De koopkrachtbinding kan niet alleen worden bepaald voor alle Amsterdammers maar ook voor inwoners van een stadsdeel. Bij de bepaling van de koopkrachtbinding wordt onderscheid gemaakt in de binding voor dagelijkse en niet-dagelijkse goederen. Tabel 2.1 Koopkrachtbinding aan het eigen stadsdeel voor dagelijkse en niet-dagelijkse goederen ( ) dagelijkse goederen niet-dagelijkse goederen Amsterdam-Centrum 73,4 63,6 Westerpark 64,1 17,8 Oud-West 85,6 49,0 Zeeburg 73,7 23,7 Bos en Lommer 67,9 22,5 De Baarsjes 71,7 25,6 Noord 84,1 64,2 Geuzenveld Slotermeer 75,3 36,6 Osdorp 82,7 59,8 Slotervaart 73,1 22,2 Zuidoost 79,8 61,7 Oost-Watergraafsmeer 77,7 41,9 Amsterdam Oud Zuid 80,3 42,9 Zuideramstel 80,1 38,4 stadsdelen gemiddeld 3 76,4 40,7 Amsterdam totaal 4 96,2 87,0 Dagelijkse goederen worden veelal in de buurt van het woonadres aangeschaft. De binding aan het eigen stadsdeel is dan ook zonder uitzondering hoger dan bij de nietdagelijkse goederen. De binding voor dagelijkse goederen loopt uiteen van 86% in Oud- West tot 64% in Westerpark. De binding die in een stadsdeel gerealiseerd kan worden hangt vanzelfsprekend sterk samen met het aanwezige winkelaanbod maar ook met het aanbod in de naburige stadsdelen. De inwoners van Oud-West kunnen kiezen uit een reeks supermarkten in het stadsdeel. In Westerpark is het aanbod beperkter. Veel 3 Deze binding is berekend door het gemiddelde bindingspercentage van de stadsdelen te nemen. 4 Het gaat hier om de binding van Amsterdammers aan de stad Amsterdam. 7

8 inwoners uit dit stadsdeel wijken voor de dagelijkse boodschappen uit naar bijvoorbeeld Oud-West. De gemiddelde binding voor een stadsdeel bedraagt 76%. De binding aan het eigen stadsdeel voor niet-dagelijkse goederen loopt sterk uiteen. De binding is hoog in Amsterdam-Centrum, Amsterdam-Noord en Zuidoost. Niet toevallig juist de stadsdelen met een ruim aanbod aan niet-dagelijkse goederen. In een aantal andere stadsdelen is weinig aanbod en een navenant lage binding: Westerpark, Zeeburg, Bos en Lommer, De Baarsjes en Slotervaart. 2.2 Koopstromen binnen Amsterdam Koopkrachtbinding voor dagelijkse goederen verschilt per stadsdeel De bestedingen aan dagelijkse goederen doen de inwoners van Amsterdam voor het grootste deel in het eigen stadsdeel. De koopkrachtbinding in Amsterdam-Noord, Osdorp, Oud-West en Amsterdam Oud Zuid is naar verhouding hoog. Een naar verhouding beperkt deel van de bestedingen wordt gedaan bij winkeliers in andere stadsdelen. De inwoners van Bos en Lommer, De Baarsjes en Westerpark besteden relatief weinig koopkracht (voor dagelijkse goederen) in het eigen stadsdeel en veel in andere stadsdelen. Figuur 2.2 geeft inzicht in de koopkrachtafvloeiing voor dagelijkse goederen. In de figuur zijn alleen koopstromen van minimaal 5% van de koopkracht opgenomen. Bovendien is de binding aan het eigen stadsdeel weergegeven. Figuur 2.2 Kooporiëntatie dagelijkse goederen, ,2 16,3 7,2 9,8 6 13,9 6,5 5,1 7,2 7 12,7 10,8 8,6 5,1 Koopkrachtbinding aan eigen stadsdeel dagelijkse goederen, Boven stedelijk gemiddelde Rond stedelijk gemiddelde Onder stedelijk gemiddelde 8

9 Vanuit de stadsdelen met een lage koopkrachtbinding vindt relatief veel koopkrachtafvloeiing naar de buurstadsdelen plaats. Inwoners van Westerpark bijvoorbeeld besteden 16% van hun koopkracht in Amsterdam-Centrum en 10% in Oud- West. Vooral de supermarkten in Oud-West en het Centrum weten koopkracht uit Westerpark te trekken. Ook tussen Bos en Lommer en De Baarsjes is sprake van een forse koopkrachtafvloeiing (17%). Vooral de aan de Jan van Galenstraat gelegen Albert Heijn trekt veel koopkracht. De inwoners van De Baarsjes op hun beurt besteden 14% van hun koopkracht in Oud-West. Tussen de stadsdelen Osdorp en Slotervaart blijkt uitwisseling van koopkracht plaats te vinden. Het in Slotervaart gelegen winkelcentrum Belgiëplein is voor Osdorpers aantrekkelijk terwijl de mensen uit Slotervaart een deel van hun koopkracht aan het Osdorpplein en in winkelcentrum de Aker besteden. Een ander voorbeeld van koopkrachtuitwisseling wordt aangetroffen bij Amsterdam Oud Zuid en Zuideramstel. De inwoners van Zeeburg tenslotte besteden 13% van hun koopkracht in Oost/Watergraafsmeer. De Dapperstraat en omgeving blijkt een trekker van Zeeburgse koopkracht te zijn. Aanbod van niet-dagelijkse goederen vooral groot in Centrum en Noord In Osdorp, Oud-West, Amsterdam Noord, Amsterdam-Centrum en Zuidoost ligt de koopkrachtbinding voor niet-dagelijkse goederen boven het stedelijk gemiddelde. De mate van koopkrachtbinding hangt direct samen met het aanbod van winkelvoorzieningen in deze stadsdelen. Vooral in Amsterdam-Centrum en Zuidoost is het aanbod van winkelvoorzieningen voor niet-dagelijkse goederen bijzonder groot. Ook in Amsterdam- Noord en Oud-West is het voorzieningenniveau heel behoorlijk. Het ruime winkelaanbod in het Centrum en in Zuidoost trekt veel koopkracht uit de andere stadsdelen. Op afbeelding 2.3 is de afvloeiing van koopkracht uit de hele stad naar deze twee stadsdelen duidelijk zichtbaar. 9

10 Figuur 2.3 Kooporiëntatie niet-dagelijkse goederen, ,7 11,8 40,5 19,8 18, , ,1 21, ,4 24,5 22,5 17,1 15,3 13,3 9,1 9,2 11,6 10,9 10,6 9,3 Koopkrachtbinding aan het eigen stadsdeel niet-dagelijkse goederen, Boven stedelijk gemiddelde Rond stedelijk gemiddelde Onder stedelijk gemiddelde Het kernwinkelapparaat in Amsterdam-Centrum voorziet in een zeer uitgebreid en gevarieerd aanbod van niet-dagelijkse goederen. In Zuidoost is dat anders: vooral de woninginrichtingbranche (denk bijvoorbeeld aan IKEA) is hier prominent aanwezig. De Amsterdamse koopkracht die in Zuidoost wordt besteed komt voor en belangrijk deel bij de woninginrichters terecht. De binding in Zeeburg, Bos en Lommer, Westerpark en Slotervaart blijft achter bij het stedelijk gemiddelde. 2.3 Koopkrachtoriëntatie verandert weinig door de tijd O+S voert het consumentenonderzoek al sinds 1996 uit. De gegevens uit de meting van kunnen dan ook worden vergeleken met die uit eerdere metingen. In figuur 2.3 is de ontwikkeling van de koopkrachtbinding aan het eigen stadsdeel voor dagelijkse goederen weergegeven. 10

11 Figuur 2.4 Ontwikkeling koopkrachtbinding aan het eigen stadsdeel (dagelijkse goederen) % Amsterdam-Centrum Westerpark Oud-West Zeeburg Bos & Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld/Slotermeer Osdorp Slotervaart Zuidoost Oost/Watergaafsmeer Amsterdam Oud Zuid Zuideramstel Amsterdam De verhouding in koopkrachtbinding tussen de stadsdelen blijft in de loop der jaren ongeveer gelijk. De binding aan Oud-West is bijvoorbeeld structureel hoog, die aan Westerpark is laag. Wel is in de binding aan een aantal stadsdelen een ontwikkeling herkenbaar. In een aantal stadsdelen staat de koopkrachtbinding enigszins onder druk: Bos en Lommer, Noord, Slotervaart. De verschillen tussen de jaren zijn overigens dermate klein dat het slechts om indicaties gaat. In het geval van Zeeburg wordt zichtbaar dat zich rond 1999 veel nieuwe bewoners op het KNSM eiland hebben gevestigd terwijl het winkelaanbod daar nog niet op was voorbereid. Inmiddels heeft de binding zich kunnen herstellen, wat samenhangt met de ontwikkeling van winkelcentrum Brazilië. Ook voor de niet-dagelijkse goederen geldt dat de verhouding in koopkrachtbinding tussen de stadsdelen de laatste jaren ongeveer gelijk is gebleven. Tegelijkertijd zijn, zoals al eerder duidelijk werd, de verschillen tussen stadsdelen veel uitgesprokener dan bij de dagelijkse goederen. 11

12 Figuur 2.5 Kooporiëntatie niet-dagelijkse goederen, % Amsterdam-Centrum Westerpark Oud-West Zeeburg Bos & Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld/Slotermeer Osdorp Slotervaart Zuidoost Oost/Watergaafsmeer Amsterdam Oud Zuid Zuideramstel Amsterdam Veel stadsdelen kennen een dalende koopkrachtbinding. Zeeburg, Bos en Lommer, De Baarsjes, Geuzenveld/Slotermeer en Amsterdam Oud Zuid zijn duidelijke voorbeelden. De dalende koopkrachtbinding kan zijn veroorzaakt door een verschralend winkelaanbod. De binding aan Amsterdam als geheel daalt ook enigszins maar deze daling is beperkt. Amsterdammers kopen hun niet-dagelijkse producten weliswaar minder vaak in het eigen stadsdeel maar wel in Amsterdam. Wanneer alleen de ontwikkeling van de koopkrachtbinding in de periode wordt bekeken blijkt dat de koopkrachtbinding niet in alle stadsdelen daalt. In Oud-West, Amsterdam-Noord, Slotervaart en Oost/Watergraafsmeer is de binding (licht) gestegen. 12

13 3 Bestedingen aan dagelijkse goederen en de rol van supermarkten 3.1 Amsterdammers besteden jaarlijks 2 miljard aan boodschappen In het consumentenonderzoek wordt gevraagd hoeveel geld huishoudens wekelijks aan dagelijkse boodschappen uitgeven. Het gaat hierbij om bestedingen bij supermarkten en speciaalzaken. In tabel 3.1 is een overzicht van de wekelijkse bestedingen aan dagelijkse goederen opgenomen, waarbij onderscheid naar stadsdeel is gemaakt. Tabel 3.1 Bestedingen aan dagelijkse goederen per week naar stadsdeel ( ; ) Amsterdam-Centrum Westerpark Oud-West Zeeburg Bos en Lommer De Baarsjes Amsterdam-Noord Geuzenveld/Slotermeer Osdorp Slotervaart Oost/Watergraafsmeer Amsterdam Oud Zuid Zuideramstel Zuidoost Amsterdam totaal regio Bron: O+S Een Amsterdams huishouden geeft gemiddeld 94 per week uit aan dagelijkse goederen. Huishoudens in de regio, die over het algemeen wat groter zijn dan de Amsterdamse huishoudens, geven gemiddeld meer uit ( 106). De bestedingen van Amsterdammers zijn ten opzichte van de periode enigszins gestegen. De invoering van de euro en de prijsstijgingen die ermee gepaard zijn gegaan zijn hier mogelijk debet aan. Het is niet duidelijk waarom de bestedingen van de regiobewoners minder groot zijn geworden. Tussen de stadsdelen treden verschillen op in de hoogte van de uitgaven aan dagelijkse boodschappen. 13

14 De Amsterdammers geven gezamenlijk circa 2 miljard euro per jaar aan dagelijkse boodschappen uit. Het omzetpotentieel voor niet-dagelijkse boodschappen bedraagt ongeveer 2,6 miljard euro. Deze bedragen hebben alleen betrekking op de artikelgroepen die in het onderzoek zijn meegenomen. Uitgaven aan auto s, uitgaan en dergelijke blijven daarom buiten beschouwing. In vergelijking met het vorige onderzoek is het omzetpotentieel voor dagelijkse goederen ongeveer gelijk gebleven. Wel wordt er ongeveer 0,3 miljard euro per jaar meer aan niet-dagelijkse goederen uitgegeven. De dagelijkse boodschappen kunnen worden gedaan via een aantal aankoopkanalen. De meeste mensen doen hun boodschappen bij de supermarkt en een deel bij speciaalzaken (bijvoorbeeld de bakker en de groenteboer). Daarnaast doet een deel van de consumenten boodschappen op de markt of bij een boer. Deze twee aankoopkanalen vallen onder de noemer niet-winkels. In tabel 3.2 is aangegeven welk deel van de bestedingen aan dagelijkse goederen via welk aankoopkanaal wordt gedaan. Tabel 3.2 Aandeel supermarkten, andere winkels en niet-winkels in de bestedingen aan dagelijkse goederen ( )(%) supermarkt andere winkels niet in winkels totaal Amsterdam-Centrum 69,5 24,0 6,6 100 Westerpark 73,1 22,3 4,6 100 Oud-West 71,1 22,3 6,6 100 Zeeburg 75,0 20,9 4,1 100 Bos en Lommer 78,6 18,6 2,8 100 De Baarsjes 72,7 22,1 5,2 100 Amsterdam-Noord 76,9 19,7 3,4 100 Geuzenveld Slotermeer 76,7 19,5 3,8 100 Osdorp 76,3 21,3 2,4 100 Slotervaart 80,8 17,0 2,2 100 Oost/Watergraafsmeer 75,0 20,4 4,6 100 Amsterdam Oud Zuid 73,0 22,0 5,0 100 Zuideramstel 75,0 21,6 3,4 100 Zuidoost 80,1 15,9 4,0 100 Amsterdam 74,9 20,7 4,4 100 regio 81,1 16,3 2,6 100 Ongeveer driekwart van de bestedingen aan dagelijkse goederen wordt in de supermarkt gedaan. In lag dit percentage op een vergelijkbaar niveau. Een vijfde deel van het budget wordt bij speciaalzaken (bakker, slager, delicatessenwinkel, toko s e.d.) uitgegeven, de laatste vier procent gaat naar zogenaamde niet-winkels. In de regio besteden consumenten over het algemeen een groter deel van hun budget bij supermarkten. Dit bestedingspatroon kan waarschijnlijk worden verklaard uit het beperktere aanbod van speciaalzaken in de regio. 14

15 Binnen Amsterdam treedt enige differentiatie in het bestedingspatroon van de inwoners van de verschillende stadsdelen op. In Amsterdam-Centrum, Westerpark, Oud-West, De Baarsjes en Amsterdam Oud Zuid wordt een naar verhouding groot deel van het budget bij speciaalzaken besteed. Deze stadsdelen kennen dan ook een naar verhouding ruim aanbod van speciaalzaken. In Zuidoost en Slotervaart, stadsdelen met een naar verhouding beperkt aanbod van speciaalzaken, wordt relatief weinig geld bij speciaalzaken besteed. 3.2 Albert Heijn belangrijkste supermarkt, Dirk op tweede plaats Verreweg het grootste deel van de bestedingen aan dagelijkse producten wordt gedaan bij de supermarkt. De supermarkten vormen daarmee een uitermate belangrijk aankoopkanaal. Supermarkten worden wel onderscheiden in primaire supermarkten en secundaire supermarkten. De primaire supermarkt is die supermarkt waar de consument het grootste deel van de supermarktbestedingen doet. In de secundaire supermarkt doet men ook nog boodschappen. De primaire en secundaire supermarkt kunnen overigens allebei tot dezelfde winkelketen behoren, dit hoeft echter niet het geval te zijn. Tabel 3.3 Primaire en secundaire supermarkten voor Amsterdammers, percentages ( ) primaire supermarkt secundaire supermarkt Albert Heijn 50,1 42,8 Dirk van den Broek 21,3 19,3 C ,7 10,0 Vomar 4,1 3,7 Edah 1,8 2,2 Aldi 1,7 6,0 Dekamarkt 1,6 1,2 Lidl 1,3 4,2 Super De Boer 1,2 1,8 Deen 1,1 0,8 De Natuurwinkel 1,0 1,4 Komart 0,8 1,5 Konmar 0,4 1,0 anders 2,7 4,1 totaal 100,0 100,0 De belangrijkste supermarkt voor de Amsterdammers is de Albert Heijn. De helft van de mensen besteedt hier het meeste geld. De Dirk van den Broek supermarkten volgen met ruim twintig procent. Op de derde plaats komt de C-1000 met ruim tien procent. Ook in het onderzoek van waren Albert Heijn, Dirk van den Broek en C-1000 de belangrijkste primaire supers. De verhoudingen tussen de supermarkten zijn in grote lijnen gelijk gebleven. Wel is de groep klanten die Albert Heijn als eerste super noemt met 1% gedaald. Het aandeel van C-1000 is ruim 4% gestegen. 15

16 Bij de secundaire supermarkten bestaat de top drie eveneens uit de Albert Heijn, Dirk van den Broek en C Deze supermarktketens vervullen dus én als primaire én als secundaire supermarkt een rol. Dit geldt niet voor alle supermarktketens. De Aldi en Lidl zijn voorbeelden van ketens die vooral een functie als secundaire supermarkt hebben. De Amsterdamse verhoudingen zijn helder: net als in overheerst Albert Heijn en is Dirk van den Broek de runner-up. In de stadsdelen is de situatie in veel gevallen vergelijkbaar. Tabel 3.4 Primaire en secundaire supers in de stadsdelen ( ) eerste primaire supermarkt tweede primaire supermarkt eerste secundaire supermarkt tweede secundaire supermarkt Amsterdam-Centrum Albert Heijn (74%) Dirk van den Broek (14%) Albert Heijn (53%) Dirk van den Broek (19%) Westerpark Albert Heijn (56%) Dirk van den Broek (28%) Albert Heijn (47%) Dirk van den Broek (23%) Oud-West Albert Heijn (50%) Dirk van den Broek (24%) Albert Heijn (47%) Dirk van den Broek (19%) Zeeburg Albert Heijn (53%) C-1000 (33%) Albert Heijn (43%) C-1000 (35%) Bos en Lommer Albert Heijn (51%) Dirk van den Broek (28%) Albert Heijn (38%) Dirk van den Broek (38%) De Baarsjes Albert Heijn (48%) Dirk van den Broek (46%) Albert Heijn (49%) Dirk van den Broek (32%) Noord Albert Heijn (30%) Dirk van den Broek (29%) Albert Heijn (35%) C-1000 (17%) Geuzenveld-Slotermeer Albert Heijn (56%) Dirk van den Broek (16%) Albert Heijn (40%) Lidl (21%) Osdorp Albert Heijn (37%) Dirk van den Broek (33%) Albert Heijn (39%) Dirk van den Broek (30%) Slotervaart Albert Heijn (55%) Dirk van den Broek (38%) Albert Heijn (47%) Dirk van den Broek (35%) Oost/Watergraafsmeer Albert Heijn (42%) Vomar (17%) Albert Heijn (42%) Vomar (15%) Amsterdam Oud Zuid Albert Heijn (56%) Dirk van den Broek (27%) Albert Heijn (46%) Dirk van den Broek (25%) Zuideramstel Albert Heijn (54%) Dirk van den Broek (23%) Albert Heijn (45%) Dirk van den Broek (17%) Zuidoost C-1000 (35,1%) Albert Heijn (35,0%) Albert Heijn (30%) C-1000 (27%) Amsterdam Albert Heijn (50%) Dirk van den Broek (21%) Albert Heijn (43%) Dirk van den Broek (19%) Nagenoeg overal is Albert Heijn de belangrijkste primaire supermarkt en volgt Dirk van den Broek op de tweede positie. De situatie is anders in Zuidoost. Hier blijft C-1000 Albert Heijn net voor als belangrijkste primaire super. Opvallend is de prominente rol, als tweede primaire supermarkt, van C-1000 in Zeeburg en van Vomar in Oost-Watergraafsmeer. De mate waarin de eerste primaire super de tweede overheerst kan sterk verschillend zijn. In het Centrum bijvoorbeeld heeft Albert Heijn een zeer grote voorsprong op Dirk van den Broek. Driekwart van de inwoners van het centrum noemt Albert Heijn als primaire supermarkt tegen 14% voor Dirk van den Broek. In Amsterdam-Noord en De Baarsjes daarentegen zijn de verschillen tussen Albert Hein en Dirk van den Broek minimaal. In alle stadsdelen is Albert Heijn de belangrijkste secundaire supermarkt. In de meeste stadsdelen volgt Dirk van den Broek op de tweede plaats. C-1000 weet als secundaire super veel klanten aan zich te binden in Zeeburg, Amsterdam-Noord en Zuidoost. Lidl speelt een rol in Geuzenveld-Slotermeer, Vomar in Oost-Watergraafsmeer. Vanzelfsprekend is het aantal winkels van de diverse ketens en de plaats waar de winkels zijn gevestigd van grote invloed op de marktverhoudingen. Albert Heijn is de enige supermarktketen die in heel Amsterdam winkels heeft. In totaal gaat het om meer dan 16

17 vijftig winkelvestigingen. Ter vergelijking: een keten als Vomar moet het met ongeveer acht vestigingen doen. Om een idee te geven van het bereik van de verschillende supermarktketens in Amsterdam is in figuur 3.5 aangegeven welke supermarkt het dichtstbijzijnd is. In de rode gebieden is dat een supermarkt van Albert Heijn. Dirk van de Broek is dichtbij in de donkergroene gebieden, C 1000 in de lichtgroene gebieden. Gebieden waar een supermarkt van een andere keten dichtbij is, zijn in geel afgebeeld. Figuur 3.5 Verzorgingsgebied supermarktketens in Amsterdam ( ) rood: Albert Heijn, donkergroen: Dirk van den Broek lichtgroen: C 1000 geel: andere ketens De nabijheid van een bepaalde supermarkt wil natuurlijk niet zeggen dat die super automatisch alle klanten uit een bepaald gebied trekt. Bij een groot verschil in afstand tussen supermarkten zal de consument echter vaak voor de dichtstbijzijnde winkel kiezen. Voor veel Amsterdammers die binnen de ring wonen is de dichtstbijzijnde supermarkt een Albert Heijn. Dirk van den Broek en C-1000 zijn alleen in delen van De Baarsjes, Bos en Lommer, Zeeburg en Noord duidelijk aanwezig. Voor de overige supermarkten blijven kleine gebieden over. Supermarktketens trekken een verschillend publiek Uit het onderzoek is per inkomensgroep bekend welk deel van de huishoudens de Albert Heijn en de Dirk van de Broek als primaire en secundaire supermarkt heeft. Albert Heijn blijkt als primaire en als secundaire super belangrijker te worden naarmate het inkomen stijgt. Dit is natuurlijk niet verrassend: Albert Heijn is immers een weliswaar ruim gesorteerde maar ook duurdere supermarktketen die in een hoger marktsegment opereert. 17

18 Figuur 3.6 Primaire en secundaire supermarkt en inkomen ( ) % Primair Albert Heijn Secundair Albert Heijn Primair Dirk van den Broek Secundair Dirk van den Broek netto 700 euro of minder netto euro netto euro netto euro netto boven 2050 euro totaal De situatie bij Dirk van den Broek, de supermarktketen die zich graag als bijzonder goedkoop afficheert, is precies omgekeerd. Dirk van den Broek wordt als primaire en als secundaire supermarkt minder bezocht naarmate het inkomen stijgt. De populariteit van de supermarktketens hangt niet alleen samen met het inkomen maar ook met de gezinssamenstelling. Daarbij moet opgemerkt worden dat de hoogte van het gezinsinkomen samenhangt van de gezinssamenstelling. 18

19 Figuur 3.7 Primaire supermarkt en huishoudenvorm ( ) % Primair Albert Heijn Primair Dirk van den Broek Primair C Primair Vomar 10 0 alleenstaand twee volwassen zonder kinderen paar met kind(eren) een ouder met kind(eren) totaal Albert Heijn fungeert bij alle groepen het vaakst als primaire supermarkt. Albert Heijn doet het vooral goed onder huishoudens met twee volwassenen en onder alleenstaanden. Paren met kinderen en eenoudergezinnen noemen Albert Heijn minder vaak als primaire supermarkt. Een relatie met een minder hoog gezinsinkomen ligt hier voor de hand. De goedkopere Dirk van den Broek doet het naar verhouding goed bij huishoudens met kinderen. Dirk is vooral bij eenoudergezinnen populair. De verschillen tussen de groepen zijn voor de C-1000 en Vomar beperkt. 19

20 3.3 Rol van supermarkten: gemeenten in de regio In de Amsterdamse regio is Albert Heijn de belangrijkste primaire supermarkt, gevolgd door C-1000 en Dirk van den Broek. Ruim een kwart van de regiobewoners noemt Albert Heijn als eerste. Het verschil tussen Albert Heijn en C-1000 en Dirk van den Broek is groot: Albert Heijn komt uit op 26%, C-1000 en Dirk van den Broek volgen op 15% en 14%. In vergelijking met het onderzoek van is de top drie van primaire supermarkten in de regio ongewijzigd. Wel is het aandeel van Albert Heijn gedaald van 31% naar 26%. Het aandeel van C-1000 en Dirk van den Broek is licht gestegen. Figuur 3.8 Primaire en secundaire supermarkt voor regiobewoners ( ) primaire supermarkt secundaire supermarkt Albert Heijn 26,4 29,0 C ,7 14,4 Dirk van den Broek 13,5 9,6 Deen 9,9 5,2 Dekamarkt 6,6 4,9 Vomar 6,2 5,3 Konmar 3,0 3,7 Super-De Boer 3,0 3,9 Coöperatie-Coop 3,0 3,1 Jumbo 2,8 2,8 Aldi 2,5 7,4 Plusmarkt 2,4 2,2 Lidl 2,3 5,7 Komart-De Wit 1,5 0,8 anders 2,2 1,9 totaal De volgorde van de belangrijkste drie secundaire supermarkten is gelijk aan de volgorde van de belangrijkste drie primaire supermarkten. Opmerkelijk is dat Albert Heijn in de regio een sterkere rol heeft als secundaire supermarkt dan als primaire supermarkt. De positie van de supermarktketens Deen, Dekamarkt en Vomar is in de regio duidelijk beter dan in Amsterdam. In Amsterdam worden deze ketens overvleugeld door Albert Heijn en Dirk van den Broek. In de regio is de overheersing minder sterk. Hoewel Albert Heijn in de regio de belangrijkste primaire en secundaire supermarkt is, is de situatie op gemeentelijk niveau vaak anders. Naast Amsterdam is Albert Heijn alleen in de gemeenten Amstelveen, Diemen en Almere de primaire super. 20

21 Figuur 3.9 De belangrijkste primaire supermarktketen in Amsterdam en de regiogemeenten Belangrijkste primaire supermarktketen Albert Heijn C1000 Deen Dekamarkt Dirk van den Broek Plusmarkt Super de Boer Vomar Beemster Zeevang Wormerland Edam Volendam Purmerend Zaanstad Landsmeer Oostzaan Waterland Amsterdam Almere Diemen Haarlemmermeer Ouder Amstel Amstelveen Aalsmeer Uithoorn C-1000 is in Aalsmeer en Uithoorn de belangrijkste primaire super, terwijl in de Haarlemmermeer en Oostzaan Dirk van den Broek de grootste is. Opmerkelijk is de sterke positie van de West-Friese supermarktketen Deen in Waterland. In Zaanstad, de bakermat van Ahold, het moederconcern van Albert Heijn, is Albert Heijn niet langer de belangrijkste primaire supermarkt. Deze positie is overgenomen door Dekamarkt. Albert Heijn heeft in tegenstelling tot de concurrenten supermarktvestigingen in heel de regio. Door deze sterke spreiding over het gebied is het bedrijf op regionaal niveau wel de belangrijkste primaire supermarkt. 21

22 Figuur 3.10 De belangrijkste secundaire supermarktketen in Amsterdam en de regiogemeenten Belangrijkste secundaire supermarktketen Albert Heijn C1000 Deen Dirk van den Broek Plusmarkt Super de Boer Beemster Zeevang Wormerland Edam Volendam Purmerend Zaanstad Landsmeer Oostzaan Waterland Amsterdam Almere Diemen Haarlemmermeer Ouder Amstel Amstelveen Aalsmeer Uithoorn Als secundaire supermarkt is de positie van Albert Heijn in een groot deel van de regio sterk. In Amsterdam, de meeste gemeenten ten zuiden van Amsterdam, Almere en een groot deel van de Zaanstreek is Albert Heijn de belangrijkste secundaire supermarkt. In de overige gemeenten wordt de eerste positie door andere supermarkten ingenomen. In Purmerend en Waterland is dat bijvoorbeeld Deen. 22

23 4 Verzorgingsfunctie van winkels 4.1 Waar besteden Amsterdammers hun geld? Op basis van het consumentenonderzoek kunnen kooporiëntatiecijfers worden berekend. Daarnaast is het mogelijk om voor elk stadsdeel de herkomstcijfers van de bestedingen af te leiden. Deze cijfers geven aan welk deel van de bestedingen in een stadsdeel afkomstig is uit het eigen stadsdeel, welk deel uit de rest van Amsterdam en welk deel uit de regio. In de herkomstcijfers blijven bestedingen die afkomstig zijn uit overig Nederland en het buitenland buiten beschouwing omdat deze in het onderzoek niet konden worden meegenomen. Ook bestedingen van toeristen blijven dus buiten beeld. Het totaal aantal klanten van een aankoopplaats, of van de winkels in een stadsdeel, bepaalt de grootte van het draagvlak. Het draagvlak bestaat uit klanten die in het eigen stadsdeel wonen en uit klanten van buiten. In het eerste geval gaat het dus om koopkrachtbinding, in het tweede om koopkrachttoevloeiing. Het aantal klanten wordt uitgedrukt in standaardconsumenten. Een standaardconsument geeft 100% van het besteedbare budget uit in een bepaald winkelgebied. Omdat de onderzoekseenheid in het consumentenonderzoek bestaat uit huishoudens wordt het aantal standaardconsumenten uitgedrukt in huishoudens en niet in personen. Tabel 4.1 Herkomst van bestedingen per stadsdeel, dagelijkse goederen ( )(%) herkomst eigen stadsdeel herkomst ov. Amsterdam herkomst regio totaal draagvlak 5 huishoudens Amsterdam-Centrum 73,6 21,8 4,7 100, Westerpark 82,8 15,6 1,7 100, Oud-West 64,1 34,2 1,7 100, Zeeburg 82,7 16,1 1,1 100, Bos en Lommer 84,6 14,7 0,7 100, De Baarsjes 70,1 29,0 1,0 100, Amsterdam-Noord 86,1 7,5 6,4 100, Geuzenveld Slotermeer 84,2 15,7 0,1 100, Osdorp 80,9 17,1 2,1 100, Slotervaart 78,2 19,4 2,3 100, Zuidoost 88,6 4,6 6,9 100, Oost-Watergraafsmeer 73,4 20,9 5,7 100, Amsterdam Oud Zuid 73,9 21,0 5,1 100, Zuideramstel 68,5 24,0 7,5 100, Amsterdam totaal 95,7 0,0 4,3 100, regio totaal 96,2 3,8 0,0 100, totaal 96,0 1,9 2,1 100, Het draagvlak wordt uitgedrukt in huishoudens. 23

24 Bestedingen aan dagelijkse goederen vaak afkomstig uit eigen stadsdeel In alle stadsdelen is het grootste deel van de bestedingen (minimaal 60%) aan dagelijkse goederen afkomstig van de bewoners van het eigen stadsdeel. In stadsdelen met een naar verhouding uitgebreid winkelapparaat is een aanzienlijk deel van de bestedingen afkomstig uit de rest van Amsterdam en de regio. Dit is bijvoorbeeld het geval in Amsterdam-Centrum, Oud-West, Oost-Watergraafsmeer, Oud Zuid en Zuideramstel. In Zuideramstel is ruim zeven procent van de bestedingen afkomstig uit de regio. Dit hoge percentage kan worden verklaard uit het grote aantal forensen dat in Zuideramstel werkzaam is. Deze forensen kunnen hun dagelijkse boodschappen eenvoudig in Amsterdam doen. Zuidoost en Amsterdam-Noord zijn andere voorbeelden van stadsdelen waar een aanzienlijk deel van de bestedingen door regiobewoners (en forensen) wordt gedaan. Tabel 4.2 Herkomst van bestedingen per stadsdeel, niet-dagelijkse goederen ( )(%) herkomst eigen stadsdeel herkomst ov. Amsterdam herkomst regio totaal draagvlak huishoudens Amsterdam-Centrum 28,7 55,3 16,0 100, Westerpark 70,0 29,2 0,8 100, Oud-West 40,1 55,8 4,1 100, Zeeburg 73,5 26,4 0,1 100, Bos en Lommer 77,1 20,9 2,0 100, De Baarsjes 61,3 35,1 3,5 100, Noord 68,8 12,0 19,2 100, Geuzenveld/Slotermeer 61,8 34,2 4,0 100, Osdorp 51,4 42,9 5,7 100, Slotervaart 75,7 21,5 2,8 100, Zuidoost 35,1 43,4 21,5 100, Oost-Watergraafsmeer 54,7 37,4 7,9 100, Amsterdam Oud Zuid 57,8 34,9 7,2 100, Zuideramstel 58,3 30,7 11,0 100, Amsterdam totaal 87,0 0,0 13,0 100, regio totaal 87,1 12,9 0,0 100, totaal 87,0 6,5 6,5 100, Regionale functie Zuidoost, Noord en Centrum voor niet-dagelijkse goederen Het grootste deel van de bestedingen aan niet-dagelijkse goederen in de stad Amsterdam wordt gedaan door Amsterdammers (87%). Het restant van de bestedingen (13%) is afkomstig uit de regio. De aandelen uit het eigen stadsdeel afkomstige bestedingen verschillen sterk. In stadsdelen met een ruim winkelaanbod vloeit veel koopkracht van elders toe. Dit geldt vanzelfsprekend in de eerste plaats voor Amsterdam-Centrum waar het kernwinkelapparaat van Amsterdam is gelokaliseerd. In de hoge herkomstcijfers voor overig Amsterdam (55%) en de regio (16%) komt de regionaal verzorgende functie van het kernwinkelapparaat tot uiting 6. 6 Bestedingen die toeristen en Nederlanders die niet in de regio, of Amsterdam, wonen in Amsterdam doen blijven in dit onderzoek buiten beschouwing. 24

25 De winkels in Noord trekken weinig koopkracht uit de rest van Amsterdam. Daar staat echter tegenover dat veel koopkracht uit de regio in Amsterdam-Noord wordt besteed. Ook in Zuidoost wordt veel regionale koopkracht besteed. In zowel Amsterdam Noord als in Zuidoost zijn dan ook winkelcentra met een regionaal verzorgende functie gevestigd: winkelcentrum Boven t IJ en de Amsterdamse Poort. In een aantal stadsdelen is het grootste deel van de bestedingen afkomstig uit het eigen stadsdeel. De winkels hebben een lokaal verzorgende functie en weten weinig koopkracht van buiten te trekken. Bos en Lommer en Slotervaart zijn voorbeelden van dergelijke stadsdelen. Vaak regionale functie voor winkelcentra aan de rand van de stad Een benadering op stadsdeelniveau geeft een globaal idee van de herkomst van de bestedingen. Binnen stadsdelen kunnen echter winkelcentra worden onderscheiden die ieder verschillende functies en een verschillend publiek kunnen hebben. De winkelgebieden die in het consumentenonderzoek zijn onderscheiden hebben ieder hun eigen verzorgingsgebied. Op basis van de herkomstcijfers van de bestedingen aan nietdagelijkse goederen kan een inschatting van de omvang van het verzorgingsgebied van verschillende winkelgebieden worden gemaakt. Afhankelijk van de omvang van het verzorgingsgebied is bepaald of een winkelgebied een wijkverzorgende functie, een stadsdeel verzorgende, een stadsdeel overschrijdende functie of een regionaal verzorgende functie heeft. 25

26 Figuur 4.3 Classificatie winkelgebieden op basis van herkomst bestedingen niet-dagelijkse goederen ( ) Classificering winkelgebieden o.b.v. herkomst bestedingen niet-dagelijkse goederen regionaal verzorgend stadsdeel overschrijdend stadsdeel verzorgend wijk verzorgend Het aantal winkelgebieden met een regionaal verzorgende functie blijft beperkt. In Amsterdam-Centrum gaat het om de omgeving van de Dam, het Damrak en het Rokin. In de praktijk trekken deze winkelgebieden overigens niet alleen consumenten uit de regio maar ook uit de rest van Nederland. Ook de winkelcentra Boven t IJ, Amsterdamse Poort, Villa Arena en de omgeving van de Ikea in Zuidoost hebben een regionaal verzorgende functie. Opmerkelijk genoeg zijn de overige winkelgebieden in Amsterdam-Noord en Zuidoost slechts op wijkniveau verzorgend. Winkelcentrum Gelderlandplein is eveneens een voorbeeld van een winkelgebied met een regionaal verzorgend functie. 26

27 Figuur 4.4 Classificatie winkelgebieden op basis van herkomst bestedingen niet-dagelijkse goederen ( ), detailkaart Classificering winkelgebieden o.b.v. herkomst bestedingen niet-dagelijkse goederen regionaal verzorgend stadsdeel overschrijdend stadsdeel verzorgend wijk verzorgend Een groot deel van de winkelgebieden binnen de ringweg heeft een stadsdeeloverschrijdende functie. Zeker de winkels aan de uitvalswegen van het centrum richting de ringweg trekken niet alleen koopkracht uit het eigen stadsdeel maar ook uit de rest van Amsterdam. De omgeving van het Bos en Lommerplein, de Jan Pieter Heije straat en de Tweede Nassaustraat zijn voorbeelden van binnen de ring gelegen winkelgebieden die slechts een wijk- of stadsdeelverzorgende functie hebben. 27

28 4.2 Tussen centrum en ring vooral lokale oriëntatie De zogenaamde oriëntatie-index kan worden gebruikt als maat voor de mate waarin winkelvoorzieningen in een stadsdeel verzorgend zijn voor consumenten van buiten het stadsdeel. In de oriëntatie-index wordt het draagvlak voor voorzieningen (zie ook paragraaf 4.1) gerelateerd aan het aantal inwoners van het stadsdeel. Wanneer de oriëntatie-index een waarde boven honderd aanneemt betekent dit dat de detailhandel een verzorgende functie voor inwoners van buiten het stadsdeel heeft. Blijft de index onder honderd dan is de detailhandel alleen lokaal verzorgend van aard en vloeit er koopkracht uit het stadsdeel naar buiten af. Figuur 4.5 Ontwikkeling oriëntatie-index , oriëntatie-index dagelijkse goederen dagelijkse goederen niet-dagelijkse goederen niet-dagelijkse goederen Amsterdam-Centrum Zuidoost Osdorp Oud-West Amsterdam-Noord Amsterdam Oud Zuid Zuideramstel Oost-Watergraafsmeer Geuzenveld/Slotermeer De Baarsjes Slotervaart Zeeburg Bos en Lommer Westerpark Amsterdam totaal Dagelijkse goederen: toevloeiing in Zuideramstel, Oud-West en Amsterdam Oud Zuid In de stadsdelen Amsterdam-Centrum, Osdorp, Oud-West, Amsterdam Oud Zuid, Zuideramstel en Slotervaart is de oriëntatie-index voor dagelijkse goederen hoger dan honderd. De detailhandel heeft daarmee dus ook een verzorgende functie voor inwoners van buiten het stadsdeel. De toevloeiing van koopkracht overtreft de afvloeiing van koopkracht. In een aantal stadsdelen daalt de oriëntatie-index ver onder de honderd: er is sprake van een zeer aanzienlijke koopkrachtafvloeiing. De detailhandel heeft er alleen een lokaal verzorgende functie. Het gaat om bijvoorbeeld Zeeburg, Bos en Lommer en Westerpark. De ontwikkeling in de oriëntatie-index voor en is over het algemeen gering. Wezenlijke veranderingen hebben zich niet voorgedaan. Wel is de index in het Centrum duidelijk gedaald. De oorzaak hiervan is vooralsnog onduidelijk. 28

29 Niet-dagelijkse goederen: Centrum en Zuidoost hebben de grootste toevloeiing De oriëntatie-index voor niet-dagelijkse goederen komt in een viertal stadsdelen boven de honderd uit. Vooral in Amsterdam-Centrum is de index hoog. De winkels in het centrum hebben dan ook een verzorgende functie voor Amsterdam, de regio en deels ook voor overig Nederland. Ook in Zuidoost, Osdorp en Oud-West is de oriëntatie-index hoger dan honderd. De winkels in deze stadsdelen hebben een verzorgende functie voor Amsterdammers en regio-bewoners. Ook de index voor niet-dagelijkse goederen ligt in in de meeste stadsdelen op een vergelijkbaar niveau als in Wel is de index voor het centrum gedaald. De detailhandel in Zuidoost realiseert een stijging van de oriëntatie-index. 29

30 30

31 5 Waardering van winkelgebieden Perifere winkelgebieden krijgen de hoogste waardering Het functioneren van winkelgebieden wordt niet alleen bepaald door het winkelaanbod maar ook door de waardering die de consument heeft voor een aantal aspecten van een winkelgebied. In het consumentenonderzoek is de waardering voor de volgende aspecten gemeten: het uiterlijk van winkels, de aankleding en inrichting van het winkelgebied, de sfeer en gezelligheid, service en bediening, keuzemogelijkheden in de food en non-food sector, het prijsniveau, de activiteiten van winkeliers en de parkeervoorzieningen. Voor elk winkelgebied is een totale waardering berekend door het gemiddelde van de scores op de verschillende aspecten te nemen. In onderstaande tabel zijn alleen de vijftien best gewaardeerde winkelgebieden te zien. De gemiddelden uit de onderste rij zijn berekend over alle winkelgebieden die de respondenten noemden. Tabel 5.1 De best gewaardeerde vijftien winkelgebieden in Amsterdam en omgeving ( ) aankleding service keuze gemiddeld gemiddeld uiterlijk winkels en sfeer en keuze nonfoodniveau winkeliersvoorzieningen prijs-activiteiten parkeer- inrichtinggezelligheidbediening food Amstelveen Centrum 7,7 7,7 7,5 7,4 6,8 7,7 6,6 7,0 7,7 7,3 7,2 Gelderlandplein 7,7 7,5 7,0 7,7 7,1 7,1 6,1 6,7 8,4 7,3 7,2 Buikslotermeerplein (Boven 't IJ) 7,0 7,0 6,9 7,2 7,1 7,1 6,5 6,9 8,3 7,1 7,0 Jordaan, Westelijke grachtengordel eo 7,4 7,5 7,8 7,5 7,3 7,4 6,3 7,1 5,2 7,0 6,8 Haarlemmerstraat, Haarlemmerdijk eo 7,5 7,7 7,8 7,3 7,2 7,4 6,4 6,6 5,3 7,0 7,0 Osdorperplein, Tussenmeer 7,1 7,0 6,9 7,0 7,3 7,0 6,6 6,9 6,8 7,0 6,9 Sierplein 7,1 7,1 6,9 7,3 7,2 6,2 6,8 6,8 7,2 7,0 7,0 Reigersbos 7,2 7,0 6,6 7,3 7,2 6,1 6,8 6,6 7,4 6,9 6,4 Beethovenstraat 7,6 7,4 7,3 7,6 7,4 7,1 5,5 6,5 5,7 6,9 6,9 Plein ,1 7,1 6,6 7,0 6,5 6,7 6,4 6,5 7,8 6,9 6,9 Nieuw Sloten, Belgiëplein eo 7,0 6,8 6,9 7,4 7,1 6,0 6,7 6,8 6,9 6,8 6,6 Utrechtse straat 7,7 7,0 8,1 7,8 6,9 7,4 6,4 6,3 3,4 6,8 6,8 Amsterdamse Poort 6,8 6,6 6,4 7,0 7,2 6,7 6,4 6,6 7,1 6,8 6,9 Albert Cuypstraat, Albert Cuyp-markt 6,8 6,8 7,5 7,3 7,7 7,1 7,0 6,6 3,9 6,8 6,5 Zeilstraat, Hoofddorpplein 7,2 6,4 6,9 7,3 7,2 6,7 7,0 6,3 5,5 6,7 6,7 alle winkelgebieden gemiddeld 6,8 6,6 6,7 7,1 6,8 6,5 6,4 6,4 6,3 6,6 6,6 Het door Amsterdammers als beste beoordeelde winkelgebied ligt buiten de stadsgrenzen: Amstelveen-Centrum. De consumenten zijn vooral te spreken over het uiterlijk van de winkels en de aankleding van het winkelgebied. Ook over de ruime keuzemogelijkheden in de non-foodsector is men bijzonder positief. In vergelijking met het onderzoek van is de waardering voor Amstelveen-Centrum met een tiende punt toegenomen. Amstelveen-Centrum stond in het eerder onderzoek nog op de tweede plaats. 31

32 Winkelcentrum Gelderland plein neemt in het huidige onderzoek de tweede positie in met een waardering die praktisch even hoog is als die voor Amstelveen-Centrum. In het eerdere onderzoek stond Gelderlandplein bovenaan. Met name de parkeermogelijkheden van Gelderlandplein worden hoog gewaardeerd. Het sterkste punt van de verschillende winkelgebieden verschilt vaak. Buiten de ring gelegen winkelcentra zoals Plein 40-45, Gelderlandplein en Boven t IJ doen het op het punt van de parkeervoorzieningen vaak goed. De in de binnenstad gelegen Jordaan, Haarlemmerstraat en Utrechtsestraat worden gewaardeerd om de sfeer en gezelligheid terwijl de Amsterdamse poort en de Albert Cuypstraat (en markt) het moeten hebben van het ruime aanbod in de food-sector. De Utrechtse straat en de Albert Cuypstraat weten gemiddeld een goede score te behalen ondanks een zware onvoldoende op de parkeermogelijkheden. Wie winkelt in het centrum laat de auto thuis Winkelgebieden waarvan de parkeervoorzieningen goed worden beoordeeld liggen veelal buiten de ringweg of in Amsterdam-Noord. Een naar verhouding groot deel van de bezoekers in deze winkelgebieden komt met de auto (of motor). Bij de grote winkelcentra Boven t IJ en Gelderlandplein komt zelfs meer dan 40% van de bezoekers met de auto. Figuur 5.2 Deel van bezoekers dat met de auto of motor het winkelgebied bezoekt ( ) Modal split winkelgebieden ( ) aandeel auto en motor in modal split Amsterdamse bezoekers meer dan 39% 20%-39% 10%-19% minder dan 10% 32