Ontleden en Benoemen 1&2

Transcriptie

1 Ontleden en Benemen 1&2 Het prgramma Ontleden en Benemen 1&2 besteedt aandacht aan vrijwel alle wrdsrten en zinsdelen die de traditinele grammatica nderscheidt. Delgrep Ontleden en Benemen 1&2 Ontleden en Benemen 1&2 is bedeld vr leerlingen in het vmb GL en TL, hav en vw, middelbaar berepsnderwijs (vanaf niveau 2) en vlwasseneneducatie. Het kan gebruikt wrden als ndersteuning van de gewne grammaticalessen. Het is dus níet specifiek geschikt vr nderwijs in Nederlands als tweede taal. Het prgramma kan met name ged gebruikt wrden in grepen met grte niveauverschillen. Ontleden en Benemen 1 is vral vr leerlingen die slechts een beperkte basiskennis heven hebben van ntleden en benemen. Het eindniveau dat met behulp van dit prgramma gehaald kan wrden vldet ruimschts aan de eindtermen van de basisvrming. Ontleden en Benemen 2 is geschikt vr leerlingen die bijvrbeeld p gymnasiumniveau meten eindigen. De stf begint p niveau 1S en lpt dr tt 3S. Omschrijving Ontleden en Benemen 1&2 De pbuw van de delen 1 en 2 is cumulatief: wat in deel 1 aan de rde kmt, wrdt in deel 2 grtendeels bekend verndersteld. Gedeeltelijk wrden in deel 2 dezelfde nderwerpen behandeld als in deel 1, maar dan uitgebreider en diepgaander. Beperkt het eerste lesbestand zich tt het ntleden van enkelvudige zinnen; in het tweede lesbestand kmt k de samengestelde zin aan bd. In Ontleden en Benemen 1 zien de rubrieken er als vlgt uit: zelfstandig naamwrd In de eerste efeningen leert men een zelfstandig naamwrd herkennen p basis van de betekenis en p basis van de vrm. Dat gebeurt ls van een cntext en (later) in een cntext. Belangrijk vrmkenmerk is dat er (meestal) een lidwrd bij een zelfstandig naamwrd hrt. Geleerd wrdt k in welke gevallen men de, het f een gebruikt. Er zijn zes efeningen. Oefening A6 bevat de ttale stf van dit nderwerp. bijveglijk naamwrd Ok het bijveglijk naamwrd leert men kennen p basis van de betekenis en p basis van de vrm. Vrmaspecten zijn dat het meestal een vergrtende en vertreffende trap heeft en dat het meestal twee vrmen heeft: mèt -e en

2 zònder -e. De leerling leert in de efeningen k in welke gevallen welke vrm gebruikt met wrden. Er zijn zes efeningen. Oefening B6 gaat ver de cmplete stf van dit nderdeel. werkwrd Werkwrden leert men kennen als wrden die zeggen wat iets f iemand det. Ze hebben veel verschillende vrmen. Een belangrijke vrm is het hele werkwrd f de infinitief. Die leren de leerlingen afleiden van een gesplitste persnsvrm, van een verleden tijd f van een vltid deelwrd. Er zijn zes efeningen. vrzetsel Vrzetsels geven (vaak letterlijk) aan welke plaats in de ruimte iets f iemand heeft. Een vrzetsel vrmt samen met een f meer andere wrden een wrdgrep. Het kan k àchter een wrdgrep staan. Twee efeningen ver dit nderwerp. vrnaamwrd Het persnlijk vrnaamwrd staat in de plaats van een persn. Aan de hand van vrbeelden wrdt getnd dat het persnlijk vrnaamwrd al dan niet een nderwerp kan zijn. Het bezittelijk vrnaamwrd geeft aan van wie iets is. Het staat dan vóór het bezit. Een vragend vrnaamwrd helpt bij het maken van een vraag. In de efeningen vral k aandacht vr het nderscheid tussen persnlijk en bezittelijk vrnaamwrd en vr de beneming van het : lidwrd f persnlijk vrnaamwrd. E5 gaat ver de cmplete stf. telwrd In deze afdeling leert men telwrden herkennen, nderscheid maken tussen hfd- en rangtelwrden, tussen bepaalde en nbepaalde telwrden. Er zijn twee efeningen. bijwrd De behandeling van het bijwrd is eenvudig gehuden. Hier wrden alleen bijwrden behandeld die iets zeggen van een ànder wrd dan een bijveglijk naamwrd. Het verschil met een bijveglijk naamwrd wrdt daarmee duidelijk. Er zijn twee efeningen. persnsvrm De eerste stap van het ntleden is het ntdekken van de persnsvrm. De persnsvrm is een werkwrd dat in de zin in een andere tijd gezet kan wrden. Dat is wat de leerling hier leert. Hij met persnsvrmen herkennen in lsse zinnen en in een cmpleet tekstje. Er zijn twee efeningen bij deze rubriek. zinsdelen Redekundig ntleden begint met verdelen in zinsdelen. Dat is wat hier centraal staat. Een zinsdeel is één wrd f een grepje wrden dat bij elkaar hrt. Wat bij elkaar vóór de persnsvrm kan staan, is een zinsdeel. Men leert de persnsvrm p de juiste (tweede) plaats zetten en men leert zinsdelen afbakenen. er zijn drie efeningen, waarvan de laatste weer de meest cmplete is. nderwerp Het nderwerp vind je dr te vragen: wie f wat + persnsvrm + andere werkwrden. Het antwrd p die vraag is het nderwerp. Men leert nderwerpen aanwijzen in lsse zinnen en in een cmpleet tekstje. Er zijn twee efeningen. werkwrdelijk gezegde Het gezegde zegt wat in de zin gebeurt. Het werkwrdelijk gezegde bestaat uit de persnsvrm + andere werkwrden als die in de zin staan. Het wrdje te hrt erbij als er een werkwrd achter staat. De rubriek bestaat uit twee efeningen. lijdend vrwerp Het lijdend vrwerp vind je dr te vragen: wie f wat + gezegde + nderwerp. Het antwrd p die vraag is het

3 lijdend vrwerp. De leerling met nder andere lijdend vrwerpen vinden in lsse zinnen en in een cmpleet tekstje. Er zijn drie efeningen, waarvan de derde de meest cmplete is. meewerkend vrwerp Het meewerkend vrwerp past bij werkwrden die iets met geven f zeggen te maken hebben. Er staat bijna altijd k een lijdend vrwerp bij. Er staat aan vr en dat kun je dan weglaten, óf er staat géén aan vr, maar dat kun je er wel vr denken. Twee efeningen ver het meewerkend vrwerp. bijwrdelijke bepaling Een bijwrdelijke bepaling geeft antwrd p vragen als waar, wanneer, he, waardr? Er kan meer dan één bijwrdelijke bepaling in een zin staan. Vaak kun je z n bepaling k weglaten. In drie efeningen leert men de bijwrdelijke bepaling herkennen. naamwrdelijk gezegde Men leert in deze afdeling dat in een zin met een naamwrdelijk gezegde altijd een kppelwerkwrd staat dat gekppeld is aan een naamwrd f naamwrdgrep. Het gezegde zegt iets ver het nderwerp. In twee efeningen wrdt dit - met enkelvudige, eenvudige zinnen - aangeleerd. verzamelrubriek Alle efeningen in vrgaande rubrieken zijn deelefeningen waarin het ging m het herkennen van een f enkele zinsdelen. In deze verzamelrubriek kmen alle zinsdelen - in de juiste vlgrde - aan de rde. De drie efeningen van deze rubriek kunnen ged gebruikt wrden als laatste pstap naar een afsluitende tets. Ontleden en Benemen 1 bestaat uit 6 tetsen en 52 efeningen. In Ontleden en Benemen 2 zien de rubrieken er als vlgt uit: zelfstandig naamwrd Meer aandacht hier vr de vrmkenmerken van het zelfstandig naamwrd en vr het gebruik van een werkwrd als zelfstandig naamwrd. Men leert nderscheid maken tussen cncrete en abstracte zelfstandig naamwrden en men leert het lidwrd nderscheiden van persnlijk en npersnlijk vrnaamwrd. In de laatste efening die bij dit nderwerp hrt kmt de cmplete stf aan de rde. bijveglijk naamwrd Ok hier wrdt al het een en ander bekend verndersteld. Aan de rde kmen nu vral het stffelijk bijveglijk naamwrd en het bijveglijk naamwrd, gemaakt van een vltid deelwrd. De vrmen van het bijveglijk naamwrd wrden en passent k geefend. De vierde efening bevat weer alle efenstf. bijwrd Na het bijveglijk naamwrd vlgt hier het bijwrd. Deze beide wrdsrten wrden tegenver elkaar geplaatst. Aan de rde kmen nu k het bijwrd dat iets zegt van de hele zin en enkele benamingen van bijwrden (tijd, plaats, kwantiteit, mdaliteit). De derde efening bevat weer alle stf. werkwrd Bij deze rubriek leert de leerling zelfstandige werkwrden, hulpwerkwrden, kppelwerkwrden, verplicht wederkerende werkwrden en scheidbare werkwrden van elkaar nderscheiden. In efening D4 kmen al deze srten werkwrden aan bd. vrnaamwrden (1) Bij dit nderwerp hren persnlijk, bezittelijk, wederkerend en nbepaald vrnaamwrd. In de laatste efening van deze rubriek kmen ze alle vier aan de rde. vrnaamwrden (2) Hier dan dus de andere vrnaamwrden, te weten: vragend, aanwijzend en betrekkelijk vrnaamwrd, al dan niet met ingeslten antecedent. Vragend en betrekkelijk en aanwijzend en betrekkelijk wrden in deelefeningen tegenver elkaar geplaatst. In de vierde efening staat pnieuw de cmplete stf.

4 vegwrd Hier wrdt behandeld dat vegwrden een verbindingswrd zijn tussen wrden, wrdgrepen en zinnen en dat er meestal een bepaald verband mee wrdt uitgedrukt (psmming, tegenstelling etc.). Ok is er uitleg ver nevenschikkende en nderschikkende vegwrden. telwrd, vrzetsel Deze eenvudige wrdsrten zijn in één rubriek ndergebracht. Het nderscheid tussen telwrd en lidwrd kmt pnieuw aan de rde. Het vrzetsel wrdt geplaatst naast bijwrd en deel van werkwrd. In de tweede efening zit alle stf. tussenwerpsel Bij de wrdsrten wrdt gewnlijk k het tussenwerpsel behandeld: de uitrepen en pmerkingen die geen deel zinsdeel zijn en die een zin meestal verlevendigen. In één efening is dat gemakkelijk te leren. bepalingen In deze rubriek wrdt aandacht besteed aan met name de bijveglijke bepaling. In de eerste efening gaat het m het aanwijzen van de kern van een wrdgrep met vr- en/f nabepalingen. De tweede efening richt zich p het herkennen van de bijveglijke bijzin: is de bepaling een zin f is dat niet het geval? verdeling De eerste efening van deze rubriek gaat ver het verdelen van de zin in zinsdelen. Het is grtendeels herhaling van wat in O&B 1 al aan de rde kwam. De vlgende efening gaat echter verder. Daarin kmt het herkennen van enkelvudige en samengestelde zinnen aan de rde. verband Deze rubriek gaat ver de structuur van de zin en ver het verband tussen de zinsdelen f zinnen. In een eerste efening wrdt het nderscheid tussen neven- en ndergeschikte samengestelde zinnen geefend en geleerd. In de tweede efening kmt het nderscheid tussen hfdzin, bijzin, beknpte bijzin en samentrekking aan de rde. gezegde Het gezegde kwam k in O&B 1 reeds aan de rde, maar wrdt hier verder uitgediept. De werkwrdelijke en naamwrdelijke uitdrukking wrden behandeld en er wrden verschillende srten naamwrdelijke gezegdes nderscheiden. Het laatste gebeurt met name in de tweede efening. nderwerp Ok het nderwerp is reeds behandeld in O&B 1; in de eerste efening wrdt de stf herhaald. De tweede efening gaat m het leren herkennen van een nderwerpszin. In de derde efening met het nderwerp van de hfdzin met haakjes wrden afgebakend. lijdend vrwerp Over het lijdend vrwerp valt k ng wel iets nieuws te leren. Naast herhaling van wat in het eerste bestand aan de rde kmt, hier k aandacht vr zich als deel van het gezegde, respectievelijk lijdend vrwerp. Verder wrden de actieve en passieve zin behandeld en het verschijnsel van de vergankelijke en nvergankelijke werkwrden. De laatste efening is weer een verzamelefening waarin de hele stf vrkmt. meewerkend vrwerp Over het meewerkend vrwerp valt niet veel nieuws te vertellen in dit bestand. Omdat we cmpleet willen zijn, is er tch een efening aan gewijd waarin de stf van het eerste bestand herhaald wrdt. vrzetselvrwerp Dit zinsdeel kwam ng niet eerder aan de rde. In de behandeling ervan wrdt aandacht besteed aan de ppsitie met het lijdend vrwerp en met de bijwrdelijke bepaling. De eerste efening gaat ver het herkennen van werkwrden waar al dan niet een vast vrzetsel bij hrt. De tweede efening gaat ver vrzetsel vrwerp f bijwrdelijke bepaling. In de derde efening met het vrzetselvrwerp aangewezen wrden. bijwrdelijke bepaling Ok de bijwrdelijke bepaling was natuurlijk al behandeld. Hier wat meer aandacht vr de verschillende srten bepalingen. In twee efeningen wrdt de stf geefend. bepaling van gesteldheid De bepaling van gesteldheid is een lastig zinsdeel. Het vertnt veel vereenkmst met enerzijds het lijdend vrwerp, anderzijds de bijwrdelijke bepaling. De nties terwijl (tweede gezegde in de zin), als (in de hedanigheid van) en resultaat (het resultaat van de handeling) meten de leerling helpen dit zinsdeel tch te

5 kunnen traceren. Er zijn drie efeningen; de laatste mvat de hele stf. Er met gekzen wrden uit lijdend vrwerp, vrzetselvrwerp, bijwrdelijke bepaling f bepaling van gesteldheid. verzamelrubriek Alle efeningen in vrgaande rubrieken zijn deelefeningen waarin het ging m het herkennen van een f enkele zinsdelen. In deze verzamelrubriek kmen alle zinsdelen - in de juiste vlgrde - aan de rde. De drie efeningen van deze rubriek kunnen ged gebruikt wrden als laatste pstap naar een afsluitende tets. Ontleden en Benemen 2 bestaat uit 55 efeningen. Overzicht inhud Ontleden en Benemen 1 De indeling van nderwerpen van Muiswerk Ontleden en Benemen 1 is gebaseerd p de indeling die in de traditinele grammatica gebruikelijk is. De namen van de efeningen die ver het rubrieksnderwerp gaan, staan in de tweede klm in vlgrde van niveau. Achter de efening staat k de efenvrm, het aantal uitlegschermen en het aantal pgaven. Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven A Werkwrd 1 Werkwrd in zin Wijs aan in zin Werkwrden in zin Wijs aan in zin Werkwrden aanwijzen Stenen Infinitief afleiden Kppels Infinitief f niet Rijen Wijs ze aan Wijs aan in tekst Persnsvrm stap vr stap Meerkeuze Vltid deelwrd invullen Open vraag Werkwrd Meerkeuze 4 18 B Zelfstandig naamwrd 1 Srten dingen Kppels Zelfstandige naamwrden kiezen Stenen Zelfstandige naamwrden srteren Rijen Zelfstandig naamwrd herkennen Wijs aan in zin Wijs ze aan Wijs aan in tekst Lidwrd gebruiken Meerkeuze Lidwrd f niet Meerkeuze Zelfstandig naamwrd en lidwrd Meerkeuze 2 15 C Bijveglijk naamwrd 1 Zelfstandig f bijveglijk Rijen Trappen Open vraag Wijs ze aan Wijs aan in tekst Met f znder E Open vraag Met f znder E in rij Rijen Bijveglijk naamwrd Meerkeuze Bijveglijk naamwrd in zin Meerkeuze 3 15 D Vrzetsel 1 Vrzetsel kiezen Meerkeuze Vrzetsels zeken Stenen Vrzetsels in tekst Wijs aan in tekst Vrzetsel f niet Meerkeuze Vaste vrzetsels Kppelpuzzel Vrzetsel Meerkeuze 2 12 E Vrnaamwrd 1 Vrnaamwrd invullen Open vraag Vrnaamwrden in tekst Wijzig tekst Bezittelijk vrnaamwrd Wijs aan in zin Het Rijen Het verhr Wijs aan in tekst Vrnaamwrd aanwijzen Wijs aan in zin Vrnaamwrden Meerkeuze 4 16 F Telwrd 1 Hfd f rang Rijen Srten telwrden Meerkeuze Telwrden Meerkeuze 1 14 G Bijwrd 1 Bijwrd f bijveglijk naamwrd Rijen 1 20

6 Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven 2 Bijwrd in zin Wijs aan in zin Bijwrden in tekst Wijs aan in tekst Bijwrden Meerkeuze 2 12 H Persnsvrm en tijd 1 Persnsvrmen aanwijzen Wijs aan in zin Persnsvrmen in tekst Wijs aan in tekst Persnsvrmen herkennen Meerkeuze Tijden stap vr stap Meerkeuze Tijden aangeven Meerkeuze Tijden herkennen Meerkeuze 3 12 I Zinsdelen 1 Persnsvrm in zin plaatsen Slepen Zinnen verdelen Slepen Zinsdeel f niet Meerkeuze Zinsdelen Meerkeuze 1 10 J Onderwerp 1 Persnsvrm en nderwerp Meerkeuze Onderwerp aanwijzen Wijs aan in zin Onderwerp in tekst Wijs aan in tekst Onderwerpen herkennen Meerkeuze 2 16 K Werkwrdelijk gezegde 1 Gezegde typen Open vraag Gezegde kiezen Meerkeuze Splitsbaar f niet Rijen Werkwrdelijk gezegde Meerkeuze 2 16 L Lijdend vrwerp 1 Lijdend vrwerp stap vr stap Meerkeuze Lijdend vrwerp vinden Meerkeuze Lijdend vrwerp in zin Wijs aan in zin Lijdend vrwerp f niet Rijen Lijdend vrwerp in tekst Wijs aan in tekst Lijdend vrwerp herkennen Meerkeuze 1 15 M Meewerkend vrwerp 1 Meewerkend vrwerp stap vr stap Meerkeuze Meewerkend vrwerp vinden Meerkeuze Meewerkend vrwerp aanwijzen Wijs aan in zin Meewerkend vrwerp f niet Rijen Meewerkend vrwerp herkennen Meerkeuze 2 15 N Bijwrdelijke bepaling 1 Welke vraag? Meerkeuze Bijwrdelijke bepaling stap vr stap Meerkeuze Bijwrdelijke bepaling Slepen Bijwrdelijke bepaling f niet Rijen Bijwrdelijke bepaling herkennen Meerkeuze 2 12 O Naamwrdelijk 1 Naamwrdelijk gezegde Open vraag 2 10 gezegde 2 Gezegde bepalen Meerkeuze Werkwrdelijk f naamwrdelijk Rijen Naamwrdelijk gezegde herkennen Meerkeuze 3 16 P [Verzamelrubriek] 1 Benemen cmpleet Wijs aan in zin Wrdsrten in zinnen Meerkeuze Lsse wrden benemen Meerkeuze Wrdsrten herkennen Meerkeuze Verdelen in zinsdelen Meerkeuze Ontleden cmpleet Meerkeuze Tekst ntleden Meerkeuze Tijden en zinsdelen Meerkeuze 8 24 Overzicht inhud Ontleden en benemen 2 De indeling van nderwerpen is gebaseerd p de indeling die in de traditinele grammatica

7 gebruikelijk is. De namen van de efeningen die ver het rubrieksnderwerp gaan, staan in de tweede klm in vlgrde van niveau. Achter de efening staat k de efenvrm, het aantal uitlegschermen en het aantal pgaven. Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven A zelfstandig naamwrd 1 Zelfstandig naamwrd aanwijzen Stenen Werkwrd als zelfstandig naamwrd Wijs aan in zin Cncreet f abstract Rijen Lidwrd aanwijzen Wijs aan in zin Zelfstandig naamwrd in tekst Wijs aan in tekst Zelfstandig naamwrd en lidwrd Meerkeuze Zelfstandig naamwrd Meerkeuze 4 18 B bijveglijk naamwrd 1 Stffelijk f niet Stenen Vltid deelwrd als bnw Open vraag Bijveglijk naamwrd in tekst Wijs aan in tekst Bijveglijk naamwrd Meerkeuze 4 18 C bijwrd 1 Bijwrd f bijveglijk naamwrd Rijen Bijwrd herkennen Stenen Bijwrden in tekst Wijs aan in tekst Bijwrden herkennen Meerkeuze Bijwrd en inhud Meerkeuze 2 16 D werkwrd 1 Wederkerend f niet Stenen Scheidbaar f niet Rijen Scheidbaar en wederkerend Meerkeuze Belangrijkste werkwrd Wijs aan in zin Kppelwerkwrd pspren Meerkeuze Srten werkwrden Meerkeuze 4 24 E vrnaamwrden (1) 1 Lidwrd f niet Rijen Het Meerkeuze Persnlijk f wederkerend Rijen Vrnaamwrden herkennen (1) Meerkeuze Vier vrnaamwrden Meerkeuze 5 20 F vrnaamwrden (2) 1 Betrekkelijk vrnaamwrd Meerkeuze Wie en wat Rijen Die en dat Rijen Vrnaamwrden herkennen (2) Meerkeuze Alle vrnaamwrden Meerkeuze 2 20 G telwrd, vrzetsel 1 Vrzetsel f bijwrd Rijen Telwrd, vrzetsel, lidwrd Meerkeuze Telwrd en vrzetsel Meerkeuze 3 15 H vegwrd 1 Vegwrd in zin Wijs aan in zin Vegwrden in tekst Wijs aan in tekst Vegwrden Meerkeuze 5 15 I tussenwerpsel 1 Tussenwerpsel f niet Rijen Tussenwerpsel herkennen Meerkeuze 1 12 J bijveglijke bepalingen 1 Kern aanwijzen Wijs aan in zin Twee srten bepalingen Rijen Bijveglijke bepalingen Meerkeuze 1 15 K structuur van zinnen 1 Zinnen verdelen Slepen Enkelvudig f samengesteld Rijen Persnsvrmen in zinnen Meerkeuze 1 15 L verband 1 Neven- f ndergeschikt Rijen Hfd- en bijzinnen Meerkeuze Structuur herkennen Meerkeuze 3 15 M gezegde 1 Werkwrdelijk f naamwrdelijk Rijen Gezegde bepalen - krte zin Meerkeuze 4 14

8 Rubriek Oefening Type Uitleg Opgaven 3 Srten naamwrdelijk gezegde Meerkeuze Gezegde bepalen - langere zin Meerkeuze 3 14 N nderwerp 1 Onderwerp aanwijzen Wijs aan in zin Onderwerpszin f niet Rijen Onderwerp afbakenen Slepen Gezegde en nderwerp Meerkeuze 3 12 O lijdend vrwerp 1 Met lijdend vrwerp f niet Rijen Actief f passief Rijen Overgankelijke werkwrden Stenen Lijdend vrwerp afbakenen Slepen Gezegde t/m lijdend vrwerp Meerkeuze 3 18 P meewerkend vrwerp 1 Meewerkend vrwerp f niet Rijen Gezegde t/m meewerkend vrwerp Meerkeuze 4 24 Q vrzetselvrwerp 1 Met f znder vrzetsel Stenen Vrwerp f bepaling Rijen Vrzetselvrwerp Wijs aan in zin Gezegde t/m vrzetselvrwerp Meerkeuze 3 24 R bepaling van gesteldheid 1 Resultaat f terwijl Rijen Bepaling van gesteldheid - 1 Wijs aan in zin Bepaling van gesteldheid - 2 Meerkeuze 2 16 S bijwrdelijke bepaling 1 Bijwrdelijke bepaling - srten Meerkeuze Bijwrdelijke bepaling afbakenen Slepen Bepaling f vrwerp Meerkeuze Bijwrdelijke bepaling Meerkeuze 6 16 T [Alles efenen] 1 Alles benemen - 1 Meerkeuze Alles benemen - 2 Meerkeuze Alles ntleden 1 Meerkeuze Alles ntleden 2 Meerkeuze 5 25