Investeren. in duurzame en innovatieve projecten

Transcriptie

1 Investeren in duurzame en innovatieve projecten

2 VBDO (Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling) Disclaimer VBDO will assume no responsibility or legal liability for incorrect or misleading information provided by the sources used for this report.the contents, conclusions and recommendations are the sole responsibility of the VBDO. 2

3 pieterstraat jt utrecht T +31 (0) info@vbdo.nl Investeren in duurzame en innovatieve projecten rudy Verstappen, Project Manager Responsible Investment (t) +31 (0) rudy.verstappen@vbdo.nl Frank Wagemans, Project Manager Responsible Investment Lisanne Vrolijk, Project Assistant Responsible Investment Duif Kraamwinkel, Project Assistant Responsible Investment Februari 2014 Dit rapport is mede mogelijk gemaakt door Rijksdienst voor Ondernemend Nederland 3

4 Table of contents 1. Inleiding 5 2. Methodologie Onderzoeksvragen en reikwijdte Onderzoeksproces Rolverdeling en verantwoordelijkheden 7 3. Resultaten Huidige situatie Verschillende typen innovaties Fases in het innovatieproces Gelaagd kapitaal Verschillen tussen Financiers Obstakels netwerken en taal regelgeving en crisis schaalverschil Mogelijke oplossingen Werk samen met diverse investeerders marktplaats Ondernemer versus investeerder Verschillende investeerders in verschillende fasen Aanbevelingen Aanbevelingen voor ondernemers Aanbevelingen voor financiers Aanbevelingen voor de overheid 15 Appendix 1 Overzicht besproken onderwerpen/vragenlijst 16 4

5 1. Inleiding nederland kent verschillende ondernemers en bedrijven die inzetten op duurzame innovatie. rijksdienst voor Ondernemend nederland (rvo) ziet dat veel bedrijven succesvol zijn in het ontwikkelen van nieuwe duurzame producten en innovaties, maar dat er belemmeringen zijn voor een gedegen financiering van deze bedrijven vanuit de nederlandse financiële sector. aan de andere kant ziet de VBDO dat bijvoorbeeld institutionele beleggers, zoals verzekeraars en pensioenfondsen, steeds meer aandacht besteden aan het zogenaamde impact investing. Dit is het investeren in bedrijven of projecten, waarbij naast een financieel doel (het verkrijgen van rendement) ook een sociaal en/of milieudoel centraal staat. echter blijkt in de huidige markt dat dit voor veel beleggers lastig is om in de praktijk te geven. zo ontbreekt het bij banken en pensioenfondsen vaak aan de expertise om in te schatten of producten en innovaties succesvol zullen zijn (kennis die bijvoorbeeld bij rvo wel aanwezig is). Ook de schaalgrootte van investeringen kan een reden zijn waarom ondernemers en bijvoorbeeld pensioenfondsen elkaar nog niet gevonden hebben. In dit onderzoeksrapport worden de obstakels geïdentificeerd die zorgen dat vraag en aanbod in dit deel van de kapitaalmarkt nog onvoldoende op elkaar aansluiten. Daarnaar worden er oplossingen voorgesteld om deze obstakels weg te nemen en ondernemers en de financiële sector dichter bij elkaar te brengen. Het onderzoeksrapport is als volgt opgesteld. In de volgende paragraaf worden de centrale onderzoeksvragen en de reikwijdte van het onderzoek beschreven. Vervolgens wordt het onderzoeksproces weergegeven. In hoofdstuk vier worden de resultaten van de dataverzameling uiteengezet. eerst door een uitgebreide beschrijving te geven van de huidige situatie, vervolgens door de obstakels te beschrijven en ten slotte door mogelijke oplossingen aan te reiken. In de laatste paragraaf worden conclusies getrokken en aanbevelingen gedaan aan ondernemers, financiers en de overheid. 5

6 2. Methodologie 2.1 Onderzoeksvragen en reikwijdte De vraag die centraal staat in dit onderzoek is: Op welke wijze kunnen vraag en het aanbod van kapitaal op het gebied van duurzame projecten beter op elkaar aangesloten worden? De deelvragen die zijn opgesteld om de centrale onderzoeksvraag te beantwoorden zijn: 1. Welke factoren zijn op dit moment een belemmering voor de financiering van duurzame projecten? 2. Wat zijn de belangrijkste factoren voor het succesvol bij elkaar brengen van duurzame ondernemers en financiële partijen? 3. Welke best-practices kunnen worden ingezet om deze belemmeringen op te lossen? Om het onderzoek af te bakenen, zijn er verschillende randvoorwaarden beschreven: er zijn veel typen investeerders te identificeren die ondernemers van financiering kunnen voorzien. Dit onderzoek beperkt zich uitsluitend tot het type financiers waaruit de achterban van de VBDO is opgebouwd. Dit zijn: pensioenfondsen, verzekeraars, vermogensbeheerders, banken en groenbanken en ngo s. partijen zoals venture capitalists, business angels en crowdfunding zijn dus niet meegenomen in deze studie. Bij ondernemers is de groep bewust niet scherp afgebakend. Het enige criterium was dat het een ondernemer is, die projecten ontplooit die vallen binnen het domein van duurzame innovatie. er heeft dus niet expliciet, a priori, een schifting plaatsgevonden tussen grote of kleine ondernemers; tussen projecten (uitvindingen) en gehele ondernemingen; de grootte van de investering; de fase waarin de uitvinding zich bevindt; een investering in eigen of vreemd vermogen; of het onderscheid tussen bewezen en niet-bewezen technologie Onderzoeksproces Fase 1: Onderzoeksmethode bepalen In de eerste fase is de methodologie ontwikkeld. zo is er onder andere de lijst met te bespreken onderwerpen voor de interviews opgesteld. enkele vragen die zijn opgenomen in deze lijst zijn: In welke mate wordt nu door de investeerder in duurzame ondernemers belegd? Welke obstakels worden ervaren om te investeren in dergelijke ondernemers/projecten? Welke mogelijke oplossingen zien respondenten in de markt om dit te verbeteren? In welke nieuwe initiatieven willen de respondenten participeren en hoe willen ze hierover geïnformeerd worden? een overzicht van de punten die in de interviews aan de orde is geweest is te vinden in appendix 1. Fase 2: Field research Het veldonderzoek van dit onderzoek bestaat uit het afnemen van 14 interviews met verschillende experts. er zijn gesprekken gevoerd met banken en groenbanken, verzekeraars, pensioenfondsen, vermogensbeheerders, filantropische instellingen en personen waarvan bekend is dat ze een visie hebben op deze problematiek. De gesprekken zijn afge- 1 Het dient te worden opgemerkt dat in dit onderzoek de begrippen duurzame onderneming, duurzame ondernemer en duurzame projecten door elkaar worden gebruikt. Dit geldt ook voor de woorden financier en investeerders. 6

7 nomen door de VBDO, in aanwezigheid van medewerkers van rvo, en hadden een semigestructureerd karakter. Het voornaamste doel was de respondenten hun visie uiteen te laten zetten. Hierdoor zijn ook andere onderwerpen dan die opgenomen waren in de vragenlijst ter sprake gekomen. De uitkomsten van de interviews zijn geanonimiseerd in het rapport verwerkt. De lijst van geïnterviewde personen: Bedrijf Voornaam Achternaam 1 ASR jos Gijsbers 2 ABN AMRO richard Kooloos 3 AEGON Asset Management Harald Walkate 4 AEGON Asset Management Frank meijer 5 Bank of the Future marijn Wiersma 6 FNV Bondgenoten Gerard roest 7 Natuur en Milieu Donné van engelen 8 PGGM Tim van der Weijde 9 PGGM Han van der Hoorn 10 Rabobank Groenbank Huub Keulen 11 Rabobank Groenbank Hans rouwenhorst 12 Stichting 0.0 marcel de Berg 13 Sustainable Finance Lab rens van Tilburg 14 The Rock Group ruud nijs 15 Triodos Bank Itske Lulof 16 Triodos Investment Management pieter van der Gaag 17 Triodos Foundation Ted van den Bergh 18 True Welfare max van der sleen Fase 3: Rapportage & Presentatie De verschillende gespreksverslagen van de respondenten zijn verwerkt in dit onderzoeksrapport en zijn gepresenteerd op het rvo/vbdo-seminar InnoFest op 28 november Rolverdeling en verantwoordelijkheden De VBDO is gevraagd door team energie Innovatie van rvo om dit onderzoek uit te voeren. De gepresenteerde resultaten, conclusies en aanbevelingen zijn dan ook geheel voor verantwoordelijkheid van de VBDO. Het team energie Innovatie heeft echter, naast de rol van opdrachtgever, ook een inhoudelijke rol vervuld. Dit bestond uit het meedenken over de te bespreken onderwerpen tijdens de interviews, het aanwezig zijn tijdens de gesprekken (en zo nodig aanvullende informatie verstrekken of vragen) en het meedenken over welke conclusies getrokken konden worden op basis van de interviews. 7

8 3. Resultaten 3.1 Huidige situatie Door de respondenten zijn er een aantal opvallende kenmerken van de huidige situatie rondom financiers en ondernemers opgemerkt. Veel respondenten gaven aan dat ze herkenden dat bedrijven en ondernemers succesvol zijn in het ontwikkelen van nieuwe duurzame producten en innovaties, maar dat ondernemers en financiers elkaar moeilijk kunnen vinden. De uitkomsten zijn hieronder besproken en gecategoriseerd aan de hand van vier hoofdthema s die uit de interviews naar voren kwamen: verschillende typen innovaties; fases in het innovatieproces; gelaagd kapitaal en verschillende financiers Verschillenden types innovaties Betreft de financiering van duurzame projecten kan volgens één van de respondenten onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten innovaties, dit is te is zien is in figuur 1. Figuur 1: Verschillende typen innovaties enerzijds zijn er grootschalige innovaties met reeds bewezen technieken (die grote investeringen nodig hebben). Voorbeelden hiervan zijn grote offshore windparken of grootschalige isolering van woningen door woningcorporaties. anderzijds zijn er duurzame innovaties en kleinschalige projecten met een niet (volledig) bewezen techniek. Voorbeelden hiervan zijn de ontwikkeling van brandstofcellen, aardwarmte of specifieke producten of innovaties die productieprocessen energie-efficiënter maken. Voor veel institutionele investeerders blijkt er bij de eerste variant een significant lagere drempel te zijn om te financieren. juist omdat institutionele investeerders eenvoudig grootschalige fondsen kunnen inzetten wanneer er door het gebruik van bewezen technieken relatief weinig risico wordt gelopen. Hierdoor hebben ze gedurende een langere periode een gegarandeerd rendement. De kleinschaligere, en voor financiers meer risicovolle investeringen vragen vaak juist kleinere hoeveelheden kapi- 8

9 taal. Financiers in dergelijk projecten zijn op zoek naar mogelijk hoger rendement, en daarmee ook bereid zijn een hoger risico te lopen. mede door de strengere kapitaaleisen investeren institutionele beleggers in steeds mindere mate in dergelijke (hoog-risico) ondernemingen. naar mening van een van de respondenten zijn de bewezen technieken op dit moment: Prima financierbaar, de banken strijden erom! Ook omdat hier relatief lage tarieven tegenover staan Fases in het innovatieproces Bij de ontwikkeling van een innovatie worden verschillende fases doorlopen. na de onderzoeksfase wordt de technologie van een product overgebracht naar de praktijk en komt het op de markt. Daarmee start de commerciële fase en wordt duidelijk hoeveel succes de nieuwe innovatie zal hebben. In deze fase kan pas worden gezien of het product wel of niet zal gaan floreren (of juist helemaal niet wordt opgepikt), daarom wordt dit ook wel de valley of death genoemd. pas als deze fase is overleefd is de technologie commercieel bewezen. cumulative profit/los Figuur 2: Fases van een innovatieproces 2 In elk stadium van de ontwikkeling van een nieuwe innovatie is kapitaal nodig, het is echter lastig voor een bedrijf om te weten waar het kapitaal het best kan worden gezocht. Bovendien durven veel grote investeerders pas in te stappen na the valley of death, bij de opstart moet een ondernemer het dus meer hebben van kleine investeringen zoals via business angels of bijvoorbeeld crowdfunding Gelaagd kapitaal een belangrijk punt dat één van de respondenten hierbij meldde is: Er is geld zat. Het probleem is enkel de mismatch tussen vraag en aanbod. er zijn, gelijklopend aan de fases van een innovatie, ook verschillende fases te onderscheiden die te maken hebben met de bereidheid van institutionele investeerders om te investeren, gelaagd kapitaal (zie figuur 3). Dit model schetst de bereidheid van investeerders om in projecten te investeren en geeft daarmee ook een beeld voor de ondernemer op welk type financier hij het beste in kan zetten. In de start-up fase is het risico voor een investeerder nog heel erg hoog en zal de innovatie veelal moeten worden betaald uit eigen kapitaal, subsidie of garantstelling van de overheid, privé-investeringen van bijvoorbeeld vrienden en familie (de zogenoemde friends, familiy and fools) of business angels en venture capital (risicodragend vermogen ten behoeve van startende of snel groeiende kleine en middelgrote ondernemingen). 2 Osawa & miyazaki (2006): an empirical analysis of the valley of death: Large-scale r&d project performance in a japanese diversified company. 9

10 In de tweede fase van het innovatieproces wordt de technologie zichtbaar en wordt het ook duidelijk of een product goed werkt. Het is dan nog niet altijd bewezen of de innovatie een blijvend succes zal worden, maar wel of het product werkzaam is. Het risico in deze fase is daarom gemiddeld en financiering bestaat dan meestal uit private equity (zoals business angels) of regionale fondsen en eventueel banken. In de laatste fase, tenslotte, is de nieuwe technologie echt bewezen en kan het op de markt gebracht worden. Hier is het risico erg laag en op dat moment zullen banken, verzekeraars en pensioenfondsen pas instappen (al dan niet in gebundelde vorm). samenvattend zijn er dus bij de verschillende opstart stadia verschillende type financiers nodig. Dit komt omdat de risico s per fase sterk verschillen en het dus meer of minder interessant is voor bepaalde type financiers om in te stappen. Het is van belang dat bedrijven die een innovatie op de markt willen brengen zich hiervan bewust zijn. Figuur 3: Investeerders en gelaagd kapitaal Verschillen tussen financiers Volgens een respondent zijn er een aantal grote verschillen tussen pensioenfondsen en verzekeraars. aangezien deelnemers van pensioenfondsen niet mogen kiezen bij welk fonds zij zich aansluiten is het voor een pensioenfonds van belang dat hun beleggingen, acties en keuzes transparant zijn en voor alle deelnemers te rechtvaardigen. richting deelnemers worden investeringen in het nederlands midden- en kleinbedrijf en een duurzaam element als positief gezien. Verzekeraars daarentegen zullen uit het oogpunt van concurrentie minder snel transparant zijn over dit thema. een ander verschil tussen verzekeraars en pensioenfondsen is dat pensioenfondsen als het even minder gaat de pensioenen die zij beheren kunnen korten. Bij verzekeraars ligt dit veel lastiger want als de premie een paar procent hoger wordt stappen klanten gewoon over naar een andere verzekeraar. Bovendien moeten verzekeraars schade claims uitkeren aan de schadeklanten. Kosten-efficiëntie en een laag risico is daarmee dus met name voor verzekeraars van belang. 10

11 3.2 Obstakels zoals hierboven beschreven hebben ondernemers en financiers vaak moeite elkaar te vinden. een van de respondenten vatte dit probleem kernachtig samen: De meeste goede projecten komen wel aan financiering. maar er zijn toch een hoop projecten waar de rendementen te laag zijn en de risco s te hoog. Oorzaken hiervan zijn schaalgrootte en teveel veranderend beleid. De obstakels die bij communicatie tussen ondernemer en investeerder een belangrijke rol spelen zijn kortweg: netwerken en taal; regelgeving en crisis en schaalverschil Netwerken en taal uit veel van de interviews kwam naar voren dat het van belang is voor zowel investeerder als ondernemer om beter te leren zien en begrijpen welke spreekwoordelijke taal er door de ander wordt gesproken. momenteel is er over het algemeen weinig begrip tussen betrokken partijen omdat ze zich niet in elkaar kunnen verplaatsen. eén specifieke respondent ging hier uitvoeriger op in en gaf aan dat hier een belangrijke kern ligt van het probleem. De techneut ontwikkelt een innovatie en moet zich vervolgens op de financiering storten, maar de bankier spreekt een heel andere taal. ze communiceren allebei vanuit een heel verschillend framework en met een heel andere achtergrond. Het gaat om vertaalslagen maken tussen werelden die elkaars taal slecht spreken. Bij financiers is er daarbij ook geen kennis over de innovaties waarvoor kapitaal wordt gevraagd. een van de respondenten gaf aan dat daardoor er vaak sprake is van onbegrip aangezien beide partijen een andere achtergrond en expertise hebben Regelgeving en crisis Veel respondenten noemden in het interview de gevolgen van de financiële crisis en de huidige regelgeving. Volgens één persoon regeert de angst en is het vertrouwen zoek. Hierdoor moeten financieringsvoorstellen twee keer zo degelijk zijn als normaal en komt financiering gemakkelijk tot stilstand. Daarom is het herstellen van een bodem van vertrouwen van essentieel belang om de financiering vlot te trekken. Het aanscherpen van de kapitaaleisen voor banken (in bijvoorbeeld de Basel III-akkoorden) en verzekeraars (in solvency 2) werd ook veelvuldig als een obstakel voor meer financiering voor duurzame ondernemers aangemerkt. Ook het onder druk staan van de dekkingsgraden en het verscherpt toezicht van De nederlandsche Bank op pensioenfondsen die een te lage dekkingsgraad hebben, hebben niet meegeholpen om meer te investeren in duurzame en innovatie projecten. naar aanleiding van de crisis zijn de regels nu eenmaal verscherpt en is het naar mening van een van de respondenten begrijpelijk dat er nu minder (makkelijk) geld vrij komt, zo benadrukte een van de respondenten: een bank werkt met geld van anderen en moet daar dus uiterst voorzichtig mee zijn Schaalverschil Financiering van kleinere duurzame en innovatieve projecten blijft volgens veel respondenten vanwege schaalverschillen altijd een lastig onderwerp. Volgens een van hen verhoudt innovatie zich heel lastig tot de gebureaucratiseerde financiële sector. Het past slecht bij een bank om in durfkapitaal te investeren, vanwege de hoge risico s. Het is dus ook niet kansrijk dit type projecten en banken met elkaar te matchen. een van de respondenten benadrukte ook dat de bedrijven die een product op de markt willen brengen vaak op zoek zijn naar een paar ton, en dat zijn te kleine bedragen voor de grote fondsen en institutionele investeerders. Ten slotte voegt een andere respondent daaraan nog wel toe dat het ook ontbreekt aan risico dragend kapitaal zoals venture capital en private equity. Het is dus geen gebrek aan geld in het algemeen, maar gebrek aan een bepaald soort geld. 11

12 Ook wordt er door de respondenten uit de banksector een afstand gekenschetst tussen de ondernemer en de bank. een financier hoort van nature een argwanende rol te hebben. Dit is de instelling waarmee ze altijd in gesprek gaan met bedrijven. Dit maakt het daarom vaak lastig om gewoon te sparren over financiering voor een bepaalde innovatie of specifiek project. Ook tussen regionale vestigingen van banken, nationale vestigingen en regionale ontwikkelingsmaatschappijen zitten verschillen in beleid, op welke gebieden ze kennis in huis hebben en op welke bedrijven en sectoren ze zicht richten. Ook dit kan een complicerende factor zijn om als ondernemer de juiste (vestiging van een) bank te vinden. 3.3 Mogelijke oplossingen Werk samen met diverse investeerders een van de respondenten opperde tijdens het interview een financieringsvehikel (figuur 4) dat ervoor zorgt dat er beter samengewerkt kan worden tussen diverse investeerders. Dit zou zorgen voor (het versterken van) een gezamenlijke kennisopbouw. Bovendien neemt het werk uit handen van grote investeerders en maakt het combinaties van verschillende typen kapitaal mogelijk. Goede voorbeelden van partijen die binnen dit financieringsvehikel zouden kunnen vallen zijn banken, groenfondsen, stichting Doen, rvo en regionale ontwikkelingsmaatschappijen. Het financieringsvehikel zou in ieder geval moeten bestaan uit een technology office, een matching office en een financieringsoffice. Financieringsvehikel Technology office Matching office Financierings office Figuur 4: Financieringsvehikel Marktplaats Het zou van groot nut zijn om een digitale marktplaats te maken waar zowel rvo als financiële instellingen en ondernemers terecht kunnen. Dit zou een manier zijn voor rvo om haar kennis te ontsluiten en anderzijds om ondernemers te faciliteren in het vinden van geschikte investeerders voor hun project. Ten slotte kan hiermee ook aan financiële instellingen snel inzicht worden verleend wat betreft de levensvatbaarheid van een innovatie of project. Deze marktplaats zou ook gelijk een het spreken van dezelfde spreekwoordelijke taal stimuleren en het schaalverschil tussen de partijen te verkleinen. 12

13 3.3.3 Ondernemer versus investeerder Laat de ondernemer ondernemen en de investeerder investeren luidt een vaak terugkerende aanbeveling. een manier om dit te doen is het faciliteren van samenwerking met bedrijven die al kapitaalkrachtig zijn (eventueel via bovengenoemde marktplaats). Hiermee worden ondernemers door samenwerking met een partij die al toegang heeft tot financiering geholpen met het op de markt brengen van hun product of met het aanvragen van een patent. eventueel zou je ook een fonds op kunnen zetten dat patentering en licensering uit handen neemt en waarmee een netwerk wordt opbouwt van geïnteresseerde bedrijven Verschillende investeerder sin verschillende fasen een andere suggestie is om een samenwerkingsverband op te zetten tussen verschillende type financiers, waarbij er per fase van een project of innovatie een ander type financier actief is. Hierdoor kunnen de partijen die, wanneer een uitvinding een fase verder is, gebruik maken van de kennis en ervaringen van een financier in een eerdere fase. Bovendien kun je zo makkelijker de financier matchen met het risisco dat hij wil nemen. Hoe dit eruit zou kunnen zien, wordt weergegeven in figuur 5. Crowd funding Angel investors Private equity Regionale ontwikkelingsmaatschappijen Banken Pensioen fondsen cumulative profit/los Figuur 5: Verschillende investeerders in verschillende fasen 13

14 4. Aanbevelingen 4.1 Aanbevelingen voor ondernemers Weet welke investeerder geschikt is Het is belangrijk om je als ondernemer te realiseren dat er verschillende type financiers zijn met elk een andere risicobereidheid. Banken worden vaak als eerste genoemd als mogelijke financiers maar dit zijn nu net de partijen met een redelijk kleine risico-bereidheid en daarom voor veel startende ondernemers niet direct een logische partij. juist voor startende partijen zijn durf-kapitalisten, private equity of crowd-funding en naaste vrienden en familie, geschiktere vormen. In een later stadium, wanneer het bedrijf al langer stabiel groeit, komen banken, en eventueel verzekeraars en pensioenfondsen, in beeld voor financiers. Het is daarom als ondernemer van belang om te weten welk type financier nodig is voor de eigen financieringsbehoefte. er is namelijk een groot verschil tussen de financiering van grote infrastructurele projecten en het op de markt brengen van een nieuwe innovatie. Verdiep jezelf in de eisen die elk type investeerder stelt en de taal die zij spreken Financiers hebben hun eigen taal en wensen. Het is daarom van belang als ondernemer om je hierin vooraf te verdiepen of hier een deskundige voor in de arm te nemen. Zelf ondernemen of juist samenwerken met bestaande bedrijven (die al track-record hebben bij financiers)? naast de optie om zelf financiering aan te vragen, kan het verstandig te zijn om samenwerking met een andere partij te zoeken die al toegang heeft tot financiering. juist bedrijven met een aantoonbaar track-record en reserves hebben eenvoudiger toegang tot financiering dan een starter. samenwerking met deze bedrijven kan een ondernemer een lange zoektocht naar financiering besparen. Hou nationale ontwikkelingen (zoals het Energieakkoord en de Greendeal) goed in de gaten Financiering voor (duurzame) ondernemers is een actueel onderwerp waarvoor op dit moment veel initiatieven het daglicht zien die direct of indirect kansen bieden voor duurzame ondernemers. 4.2 Aanbevelingen voor financiers Maak gebruik van de expertise die al beschikbaar is in het beoordelen van nieuwe technieken/projecten juist voor nieuwe technieken is het lastig om goede financiering te vinden omdat de financiers niet over expertise beschikken waarmee ze een goed risico-profiel kunnen maken. Dat terwijl deze expertise vaak wel binnen de organisatie of bij andere organisaties, zoals rvo aanwezig is. Werk samen in bijvoorbeeld investeringsfondsen met name duurzame innovatieve ondernemers en projecten zijn voor financiers tijdsintensief om te beoordelen en kunnen een relatief hoog risico hebben. juist voor deze projecten is het daarom een aanbeveling om samenwerking te zoeken. In samenwerkingsverbanden kan er expertise worden opgebouwd omtrent nieuwe techniek en kan gezamenlijk de screening van deze investeringen worden gedaan. Hierdoor wordt gezamenlijk expertise opgebouwd en kosten verlaagd en kunnen ook grotere fondsen deelnemen omdat hen de screening uit handen wordt genomen. Banken daarentegen kunnen in dergelijke constructies hun expertise in krediet-beoordelingen vermarkten. Daarnaastkunnen financieringsconstructies worden opgezet waarin risico s worden verdeeld of juist financieringscombinaties worden opgezet waarin zowel risicozoekende als risicomijdende financiers een rol krijgen en waarin ook, duur bundeling van projecten, relatief grote fondsen kunnen participeren. 14

15 4.3 Aanbevelingen voor de overheid Ontsluit expertise richting financiers De expertise die binnen rvo aanwezig is over duurzame projecten kan een belangrijke rol spelen om financiering van deze projecten te faciliteren. Deze expertise kan namelijk financiers helpen om een betere inschatting te maken van de risico s en kansen. Het betreft hier expertise die nu amper aanwezig is binnen financiële instellingen waardoor aanvragen al per definitie afgewezen worden. Het ontsluiten van deze expertise kan op verschillende manieren vorm krijgen. zo kan rvo financiële instellingen informeren over ontwikkelingen, risico s en kansen van bepaalde technieken. Ook kan rvo een rol spelen bij het opzetten en verwezenlijken van financieringsfondsen. Vanzelfsprekend zullen financiële instellingen hierbij de leidende rol moeten hebben, maar rvo kan wel adviseren en zorgen dat de fondsen in contact komen met ondernemers die voor financiering in aanmerking komen. Zet een marktplaats op een manier om vraag en aanbod beter op elkaar afgestemd te krijgen, is door het opzetten van een marktplaats waar financiers en ondernemers elkaar kunnen vinden. Hierdoor kan per fase waar een onderneming/uitvinding zich bevindt een passende financieringsvorm gevonden worden. Onderzoek oplossingen voor verschillen typen duurzame ondernemers er bestaat een grote diversiteit aan projecten (uitvindingen) of ondernemingen, van grote, middelgrote tot kleine. Deze ondernemingen hebben ook andere vragen en wensen die hun onderlinge verschillen kenmerken: Is er behoefte aan eigen of vreemd vermogen? Verschilt de grootte van de investering? Verschillen de fases van de uitvindingen? Is er een verschil tussen bewezen en niet-bewezen technologie? met deze vragen kan vermoedelijk niet altijd op dezelfde manier worden omgegaan. probeer het daarom als overheid voor elke type ondernemer het zo toegankelijk mogelijk te maken om aan financiering te komen. Daarnaast bestaat de mogelijkheid om ook te kijken buiten het domein van energie innovatie. Wanneer voor dergelijke ondernemers goede manieren gevonden zijn om te komen tot financiering, kunnen deze wellicht ook door andere type duurzame ondernemingen gebruikt worden. Onderzoek oplossingen voor verschillen typen financieringsconstructies Door de respondenten zijn er verschillende oplossingen aangedragen om de markt te bevorderen. enkele voorbeelden hiervan zijn: Het opzetten van een beleggingsfonds (al dan niet met garantstelling door de overheid); Kredietunies; Financieringsvehikels waarbij een technology, matching en financieringsoffice gebundeld worden; Het verkopen van patenten/licencies uit handen nemen. per type ondernemer zal dit anders liggen, maar de overheid wordt geadviseerd om de verschillende opties te bestuderen en de succesvolle te implementeren. Ook het clusteren van dezelfde soorten bedrijven (in één sector) of dezelfde soorten technieken, met daardoor een vergelijkbaar risicoprofiel, is wellicht een goede optie om financiering toegankelijker te maken en te structureren. Onderzoek oplossingen voor verschillen typen financieringsconstructies er is momenteel veel media aandacht en politieke interesse voor dit onderwerp. nationale ontwikkelingen, het tot stand komen van het energieakkoord en de verkenning van mkb-financiering van de commissie Hoek, zijn hier een aantal voorbeelden van. Het wordt aan de overheid (en aan rvo in het bijzonder) geadviseerd om gebruik te maken van deze grote interesse. Hierbij dient te worden ingezet op het zoveel mogelijk op elkaar laten aansluiten vandeze verschillende initiatieven. APPENDIX 1: Overzicht besproken onderwerpen/vragenlijst 15

16 1.Huidige situatie Investeert u nu in duurzame projecten? Via welke kanalen gaat dit? Wat zijn de motivaties om hierin te beleggen? 2.Obstakels Wat zijn obstakels om meer te beleggen in dergelijke projecten/ondernemingen? Welke factoren werken als mogelijke belemmeringen? 3.Mogelijke oplossingen Wat ziet u als mogelijke oplossing voor dit probleem? Hoe staat u tegenover de volgende manieren van financiering: o Kredietunie? o revolverend fonds? o Garantstelling vanuit overheid? Hoe kan kennis vanuit rvo worden ingezet voor screenen van bedrijven? 4.Mogelijke stappen waaraan u zou willen deelnemen Heeft u interesse in het participeren in een nieuw te ontwikkelen fonds m.b.t. energie en Innovatie? Onder welke voorwaarden zou dit moeten plaatsvinden? zou de overheid hierin moeten participeren? Welke typen financiers zouden betrokken moeten worden bij een dergelijk fonds? 5.Informatie Hoe wilt u door rvo op de hoogte gehouden worden rondom dit onderwerp? 16

17 17

18 VBDO (Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling) I I Pieterstraat 11, 3512 JT Utrecht, T +31 (0) , info@vbdo.nl.