PAMFLET 2.NL Blijvend in beweging 64 visies op duurzame inzetbaarheid

Transcriptie

1 PAMFLET 2.NL Blijvend in beweging 64 visies op duurzame inzetbaarheid

2 Colofon Pamflet2.nl Blijvend in beweging 64 visies op duurzame inzetbaarheid Auteurs: Bibi de Vries en Ab Klink Ontwerp / lay-out: Henny Witjes Dit is een uitgave van: Koninklijke Van Gorcum, Assen in samenwerking met: Sinds uitgevers, Leiden Dit boek is mogelijk gemaakt door Achmea en Booz & Company Uitgever: Kiki Vikdazir, Sinds uitgevers Voorbereiding: ISI publishing innovators Druk: Holland Ridderkerk Redactie en correctie: Frans Wildenborg NUR ISBN folio: ISBN e-book: Copyright 2013 Sinds uitgevers Alles uit deze uitgave mag alleen na voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd, door middel van druk, fotokopieën, geautomatiseerde gegevensbestanden of op welke andere wijze ook. Blijvend in beweging

3 PAMFLET 2.NL Blijvend in beweging PAMFLET 2.NL

4 Voorwoord Bibi de Vries en Ab Klink We leven in een samenleving waarin mensen langer moeten gaan doorwerken. In een samenleving waarin werk de beste sociale bescherming biedt. In een samenleving ook waarin de arbeidsmarkt snel verandert, telkens andere eisen stelt en minder houvast biedt dan vroeger. Het belang van inzetbaarheid neemt toe, terwijl de baan voor het leven rap aan het verdwijnen is. Het is een tijd waarin van mensen zelf meer eigen regie wordt gevraagd. Nieuwe sociale risico s tekenen zich af. Inzetbaarheid vraagt om een goede gezondheid. Om toereikende scholing. Om snelle bemiddeling tijdens perioden van werkloosheid. Maar de domeinen van de zorg, het onderwijs en de arbeidsbemiddeling/sociale zekerheid zijn nog te weinig toegesneden op de moderne tijd; met haar kansen en risico s. De verbindingen met de arbeidsmarkt zijn niet optimaal. Daardoor blijft een tijdige en toereikende toerusting van mensen nog te veel uit. Een toerusting om met voldoende bagage een weg te vinden op een beweeglijke arbeidsmarkt. Over die toerusting, over de inzetbaarheid van mensen gaat dit boek. Een boek waarin 64 mensen is gevraagd kort en puntig hun ideeën over inzetbaarheid op papier te zetten. Mensen uit verschillende sectoren van de samenleving: uit de wetenschap, het bedrijfsleven, de verzekeringswereld, het onderwijs, etc. Hun korte bijdragen leveren een bloemlezing op aan analyses en opinies. Maar een bloemlezing met een richting. Spontaan rijst het beeld op van een samenleving die behoefte heeft aan modernisering van instituties en aan eigentijdse verbindingen tussen zorg, onderwijs, sociale zekerheid en arbeidsmarkt. En van een samenleving waarin het normaal wordt gevonden dat je met je eigen duurzame inzetbaarheid bezig bent. 4 Blijvend in beweging

5 Aan die modernisering wil deze bundel dan ook een bijdrage leveren. Achmea en Booz&Co bieden aan de auteurs een podium. Niet meer en niet minder. De bijdragen zijn niet anders dan de persoonlijke opinies van de diverse auteurs. Er vond geen regie plaats op opvattingen of keuze van thema s of invalshoeken. Wij zijn de deelnemers erkentelijk voor hun bijdragen. Wat we hoopten gebeurde ook: de artikelen bieden een rijk beeld aan opvattingen en ervaringen, terwijl er spontaan toch veel samenhang in te ontdekken is. Daarmee is de opzet geslaagd: een boek dat uitnodigt tot verder denken en doen. Bibi de Vries Ab Klink PAMFLET 2.NL 5

6 Inhoud Ruben Houkes Bedoeld om te bewegen 8 Paul-Peter Feld Werken aan duurzame inzetbaarheid leidt tot duurzame energie! 12 Jeroen van Breda Vriesman Over generaties, vitale mensen en een vitale samenleving 16 Han Anema Arbeid als medicijn 20 Lans Bovenberg Lang leve de vergrijzing! 24 Bibi de Vries Duurzame inzetbaarheid en de innerlijke overtuiging om te bewegen 28 Ab Klink Modernisering van instituties 32 Sippy van Akker Anders ontwikkelen in je werk 36 Martijn Aslander Duurzaam inzetbaar? Of altijd inzetbaar, ready for anything! 39 Evert Jan van Asselt Inzet van financieel vermogen 41 Marco Bastian Intermediair heeft de toekomst 45 Richard van den Berg Hoe maak je een arbeidsrelatie comfortabel? 49 Hans Biesheuvel Met elkaar en voor elkaar 53 Marcel van Bronswijk geboren voor één beroep? 57 Karin Bruers Waarom gaan werken? 61 Kees Cools Het geheim van Roseto 65 Maurice Crul Investeer in de middengroep! 69 Jan Derksen Inzet en duurzaamheid vanaf je geboorte? 72 Aart van der Gaag Wordt oud het nieuwe jong? 75 Linde Gonggrijp Een duurzaam inzetbaar sociaal systeem 79 Raymond Gradus Aan de slag met hervorming arbeidsmarkt! 82 Lodewijk van der Grinten Zelf productief en samen gastvrij 85 Ton Heerts Gewoon goed werk is de basis van duurzame inzetbaarheid 89 Anton Hemerijck Van versoberen naar toerusten in de verzorgingsstaat van de 21ste eeuw 93 Martin Hofman Medewerkers kunnen en willen meer 98 Mikkel Hofstee Gezondheid als competentie 102 Marjolein ten Hoonte Klaar om te wenden? 105 Jaap Jongejan Menswaardige arbeidsverhoudingen in een menswaardige arbeidsmarkt 109 Roel Keppel BRAVO: pakjes boter en paardrijden 113 Hans Klein Breteler Een zorg(en)loze toekomst? 115 Alfred Kool Never waste a good crisis 118 Hans Kroeze Allemaal instappen! 122 Annet de Lange Een leven lang inzetbaar of een leven lang betrokken? Blijvend in beweging

7 Pamflet 2.nl het is niet ons pamflet, het is inspiratie die uit de samenleving komt Rudy van Leusden Quotumstress 129 Willem van Mechelen An ounce of prevention is worth a pound of cure 132 Jan Willem Menkveld Gezamenlijk verantwoordelijk voor vitaliteit en gezondheid. 136 Rik-Jan Modderkolk Inzetbaarheid zichtbaar maken, wat is het nu echt? 140 Diana Monissen en Ayla Kok Het gaat om de fit van mensen en denkbeelden! 143 IJmert Muilwijk Maak duurzame inzetbaarheid eigen verantwoordelijkheid 147 Aukje Nauta Tijd voor een T-profiel 151 Nicky Nijhuis Duurzame verandering is niet vanzelfsprekend 154 Etienne van Oosten Liever een schop onder mijn kont 158 Kick van der Pol Hoe haalt ook Jan Splinter de winter: zeven tips 161 Willem van Rhenen Duurzaam werkloos of duurzaam werkend? 165 Salem Samhoud Duurzame inzetbaarheid: een inspirerende visie! 169 Maaike Sauerborn-Ribbens Duurzame inzetbaarheid koppelen aan alleen de arbeidsmarkt is kortzichtig 173 Nico Schrijen Power to the professional 177 Hans van der Steen Inzetbaarheid draait om vitaliteit 181 Henk Strating Morituri te salutant! Zij die gaan sterven groeten U! 185 Doekle Terpstra Please me or loose me! 188 Teun Verheij Een positief perspectief is een kwestie van mentaliteit! 192 Marianne Verheij-Fakkert Voor jou geen ander! 195 Marc Vermeulen Talenten tellen! 199 Peter van der Vlugt Duurzame inzetbaarheid is een ideaal 201 Maaike Wagenaar Vergroot de leeftijd van de vitaliteit van uw medewerkers! 204 Herman Wijffels Leven is ont-wikkelen 207 Peter Paul Witte Een buschauffeur is een topsporter 210 Roos Wouters Boodschap aan de sociale partners 213 Sander Visser Activistische werkgevers gezocht 217 Jaap Smit Help, ik moet langer werken! 220 Joba van den Berg-Jansen Je moet schieten, anders ken je niet scoren 224 Bas van de Goor Ik wens iedereen een Sir Steve Redgrave toe. 228 Ab van der Touw Een kwestie van geduld 231 Laurens van Rooyen Het nationaal belang van scheppende kunstenaars 235 PAMFLET 2.NL 7

8 Auteur: Ruben Houkes, 1979, Schagen Ruben Houkes werd wereldkampioen judo en won brons op de Olympische Spelen. Hij is initiator van Schooljudo.nl en partner bij het breedtesport marketing bureau 2Basics in Haarlem. Speech te houden voor: de politiek, het bedrijfsleven, sportbonden en overheden. Bedoeld om te bewegen Ik ben jaloers. Jaloers op de Amerikanen en Engelsen die sommige zaken zo kernachtig kunnen zeggen. In dit geval de naam van een site van Nike waar wereldwijd onderzoek over bewegen en vooral niet bewegen wordt samengebracht. Designed to move. Bedoeld om te bewegen. Dit gaat over ons lichaam. Ons lichaam dat in alle opzichten bedoeld is om te bewegen. Niks Ik denk dus ik besta. Maar Ik beweeg dus ik besta. We hebben een ongekende luxe bereikt. Gek genoeg drukken we dat niet alleen uit in geld, maar vooral in minder bewegen. Je zou kunnen zeggen dat nagenoeg alle techniek, van de primitieve hefboom tot de ipad en alles er tussen in, bedoeld is om minder te bewegen. Eigenlijk zijn we daar erg goed in. In niet bewegen. We ontkennen daarmee waarvoor we bedoeld zijn. Een ongelofelijk belangrijk inzicht Alle ingenieurs ter wereld zijn bezig om ons lichaam minder te laten bewegen. We hoeven de deur niet eens meer uit om een bespreking te houden. Skypen is wel zo makkelijk. We hoeven geen boodschappen meer te doen. Het wordt (per auto natuurlijk) netjes naar ons huis gebracht. Bewegen is uit. Tenzij je het voor je lol doet. Maar er zijn nu eenmaal veel mensen die het bewegen helemaal niet (meer?) leuk vinden om te doen. Onder invloed van de obesitas dreiging beginnen we ons bewust te worden dat de techniek die leidt tot minder bewegen niet alleen maar prettige gevolgen heeft. Het schrikbeeld van wijdverbreide obesitas en te weinig bewegen worden aan el- 8 Blijvend in beweging

9 Wij richten de maatschappij in op minder bewegen. Dat is gek. kaar verbonden. En zo krijgt het minder bewegen in deze tijd voor het eerst in de menselijke historie een negatieve klank. Misschien vinden we het over 50 jaar terug in de geschiedenislessen. Obesitas als zegen in vermomming Dikke mensen moeten minder/beter eten en meer bewegen. Door daarmee de aandacht te vestigen op de noodzaak om meer te bewegen, werkt obesitas als een zegen. Er komt meer aandacht voor bewegen en sport. Maar het is een zegen in disguise. Er is veel meer aan de hand. Ontwikkelingen die niet alleen dikke mensen treft, maar iedereen. Ontwikkelingen die niet alleen onze lichamelijke gezondheid betreffen, maar net zo goed onze mentale gezondheid. In bredere zin onze hele samenleving. Het zou verkeerd zijn om de roep om meer te bewegen vooral te zien als een poging om de obesitas golf af te wenden. We zijn bedoeld om te bewegen Recent onderzoek laat zien dat onze kinderen van nu significant mindere motorische vaardigheden hebben dan hun leeftijdgenoten van zo n 30 jaar geleden. Simpel gezegd bewegen onze kleintjes veel minder en goed dan de kleintjes van 30 jaar geleden. Dat is niet goed, omdat we weten dat veel en goed bewegen belangrijk is voor de cognitieve en sociale ontwikkeling van kinderen. Het lijkt er op dat bewegen, de basale functie van ons lichaam, behoorlijk van invloed is op ons sociale functioneren, op onze mentale gezondheid en op ons vermogen om te leren. We zitten nu gemiddeld 3 uur en 15 minuten per dag voor de tv en zijn daarnaast nog een paar uur met andere schermen bezig. Dat geldt ook voor de kleine Nederlanders. Kinderen PAMFLET 2.NL 9

10 jonger dan een jaar kunnen al behoorlijk met de ipad overweg. Die leren alleen nog een vinger te bewegen. Bewegen brengt plezier Vraag het iedereen: niets mooiers dan kinderen te zien ravotten, steppen, rennen, springen, kortom: bewegen. Kinderen hebben overduidelijk plezier in de basisfunctionaliteit van ons lichaam: bewegen. Kinderen die weinig bewegen, dreigen dat plezier te verliezen. Omdat ze de oefening missen, de handigheid kwijtraken, niet makkelijk mee komen, eerder moe zijn, sneller geblesseerd raken. Hoe raar dan eigenlijk dat we uit alle macht bezig zijn om het bewegen zo ver mogelijk terug te drukken, te minimaliseren, overbodig te maken. Niet alleen voor volwassenen en hun werk, tijdens het verplaatsen. Maar net zo goed voor kinderen. Een andere kijk Willen we mensen duurzaam naar een hoger bewegingsniveau brengen, dan moeten we de discussie, de gedachtenvorming, onze manier van kijken naar bewegen en sport anders inkleuren. Het plezier in bewegen moet voorop komen te staan! Het belang van veel en goed bewegen voor een gebalanceerde ontwikkeling van mensen moet worden benadrukt. Sport is niet alleen leuk, het is vooral ook nodig. Omdat ons lichaam ervoor bedoeld is. Omdat het alle lichamelijke functies verbetert. Omdat het goed is voor onze sociale vaardigheden. Omdat het goed is voor onze brains. Niet onbelangrijk in een kennissamenleving. Niet onbelangrijk in een steeds ouder wordende samenleving. Het bewegen moet als het even kan uit de medische hoek worden gehouden. Obesitas wordt vooral gezien als een medisch probleem. Dat moet niet gaan plakken aan bewegen, aan sporten. 10 Blijvend in beweging

11 Vooral doen Maar dan moeten wij af van veel praten. De minimale beweging. Voor veel mensen is praten gelijk geworden aan doen. Maar wie naar het lichaam kijkt, ziet toch veel meer dan een mond. Laten we letterlijk zelf in beweging komen. Dingen gaan doen. Proberen weg te blijven bij dik beleid. Het begint, daar is iedereen het wel over eens, bij de kinderen. Dat is makkelijk, want die zitten allemaal op school. Zorg dat ze daar dagelijks gymles krijgen. Noem het sportplezierles in plaats van gymnastiek of lichamelijke opvoeding. En zorg dat iedereen begrijpt waarom je dat doet. Daar hoef je niet lang over te praten. Dat moet je doen. Duurzame participatie krijg je vooral door doen, dus door bewegen. PAMFLET 2.NL 11

12 Auteur: Paul-Peter Feld, 1969, Anrath (DLD) Paul-Peter Feld is directeur HR bij Enexis (beheerder van het energienetwerk in Noord-, Oost- en Zuid-Nederland) en next practice & Human Innovation researcher, auteur & lecturer Speech te houden voor: geïnteresseerden in ongekend potentieel. Werken aan duurzame inzetbaarheid leidt tot duurzame energie! De arbeidsmarkt vraagt om meer flexibiliteit en biedt steeds minder zekerheid. Een belangrijke vraag hierbij is hoe wij hier als werkgevers en werknemers in de toekomst het beste mee om kunnen gaan. Er ontstaat een behoefte aan organisaties en werknemers die zich snel kunnen aanpassen aan de veranderende omstandigheden. Een baan is niet meer voor het leven. Wij dienen ons te realiseren dat in de arbeidsmarkt van de toekomst iedereen een baan heeft voor zo n 15 jaar en zullen ons er daarom ook bewust van moeten zijn dat wij steeds vaker van baan (en beroep?) moeten wisselen! Al eens bij stilgestaan? Iedere baan heeft een horizon en is dus tijdelijk. De enige manier om duurzaam inzetbaar te blijven is continu leren, ontwikkelen en groeien. Het goede nieuws is dat iedere stap vooruit de horizon verschuift. In beweging blijven is daarom cruciaal. Van een baan voor het leven naar ontwikkelen voor het leven. Doordat wij allemaal ouder worden en langer mogen doorwerken, is het van belang om op een bewuste manier onze persoonlijke energie te managen en niet onze tijd. Participatie, productiviteit en vitaliteit zijn sleutelbegrippen waaraan inhoud gegeven dient te worden om ons sociaaleconomisch systeem concurrerend te houden. Dit brengt nieuwe verantwoordelijkheden met zich mee voor iedereen. Hoe kunnen wij samen werken aan veerkracht door nieuwe vormen van (samen)werken, organiseren, leren en leiderschap vorm te geven? Er is meer dan een verandering alleen nodig. Transformatie en vernieuwing zullen centraal moeten staan. 12 Blijvend in beweging

13 Ieder individu heeft ongekend potentieel in zich(t). Op organisatieniveau en individueel niveau. Er ligt hier een gedeelde verantwoordelijkheid om deze transformatie vorm en inhoud te geven. Metaforisch gezien is deze transformatie voor mij een zoektocht naar de Heilige Graal die start bij het exploreren van ons (onbenutte) potentieel. De twaalfde-eeuwse legende Parzival is een van de bekendste en belangrijkste Westerse voorbeelden van een transformerende held. Wolfram von Eschenbach s roman Parzival verhaalt hoe de jonge en onnozele Parzival de wereld intrekt om ridder te worden. Na veel avonturen wordt hij opgenomen bij de tafelronde van Koning Arthur, waarna zijn eigenlijke taak pas begint: Parzival is voorbestemd om Graalkoning te worden. Hiertoe moest hij een zeer lange weg afleggen en vele (persoonlijke) beproevingen doorstaan. Parzival kwam uiteindelijk tot het inzicht dat het vinden van de Graal geen doel op zich was. Hij was er veelvuldig erg dicht bij, maar kon deze niet waarnemen. Centraal stond namelijk het durven loslaten van gebaande paden, de comfortzone verlaten, het inslaan en creëren van nieuwe wegen, het overwinnen van eigen overtuigingen en de persoonlijke uitdaging om je bewust te worden van jouw werkelijke kwaliteiten, drijfveren en innerlijke waarden. Parzival heeft deze ten dienste gesteld van de Graal. Het verhaal van Parzival is het verhaal van de mens die de wereldse inwijdingsweg kiest en uiteindelijk door persoonlijke ontwikkeling en groei een ingewijde wordt, een behoeder van de Graal. De zoektocht is hierbij essentieel. In analogie geldt dit ook voor organisaties en werknemers. Het ontwikkelen en laten groeien van werknemers in organisaties is de basis van vooruitgang, verandering, vernieuwing, transformatie, duurzame inzetbaarheid en (positieve) energie. Het PAMFLET 2.NL 13

14 is een uitdagende en steeds veranderende (levens)weg die (her) ontdekt en bewandeld dient te worden. Een uitdaging die dag in dag uit het uiterste vergt van werknemers, managers en leiders in organisaties. De opbrengst is echter ook evident: duurzaam inzetbaar. Duurzame inzetbaarheid is echter geen vanzelfsprekendheid, maar een zeer intensief proces dat reflectie, discipline, doorzettingsvermogen, kwetsbaarheid en inzet vergt. Individuele kwaliteiten, talenten, enthousiasme, bevlogenheid, energie, verbeeldingskracht, drijfveren en waarden zijn hierbij het immateriële werkkapitaal. Vooruitgang is te versnellen door alle inzichten en ervaringen continu met anderen te delen (delen = vermenigvuldigen) en de basis te laten zijn van co-creatie. Een nieuwe dimensie tekent zich hierbij af. Er ontstaat een bron van duurzame energie! In de komende decennia krijgen wij te maken met spannende en interessante nieuwe ontwikkelingen in de manier waarop wij (met elkaar) werken, werk- en leerprocessen organiseren en leiderschap vormgeven. Op dit moment is onze samenleving daar nog onvoldoende op ingesteld. Het zal veel energie en verbeeldingskracht vergen om de gewenste transformatie tot stand te brengen. Een evolutie van best naar next practices. Het is ook de vraag of dat mogelijk is zonder tegelijkertijd fundamentele veranderingen door te voeren in het sociaal-economische en maatschappelijke leven. Nieuwe vormen van organiseren vragen om een nieuw soort leiderschap. De figuur van de formele leider, meestal de manager, zal plaats maken voor een leiderschapsproces. Dit proces zal gezamenlijk worden ingevuld door individuen die over specifieke leiderschapskwaliteiten beschikken. Leiderschap is dan het resultaat van co-creatie. Door leiderschap te delen wordt de kwaliteit daarvan beter en zullen de resultaten ook op een hoger niveau komen te liggen. In het industriële tijdperk was 14 Blijvend in beweging

15 leiderschap een positie, tegenwoordig is leiderschap een keuze en kan iedereen invulling geven aan deze leiderschapspositie als de situatie zich voordoet. Er is alleen zelfkennis en durf voor nodig. Werknemers bepalen de vooruitgang, groei en het succes van de organisatie. Het talent, de bevlogenheid en kwaliteiten van deze werknemers komen het best tot hun recht in de samenwerking met anderen. Betekenisvolle relaties tussen werknemers zijn daarom van doorslaggevend belang om te groeien en sociaal kapitaal te kunnen creëren. Inspireren, mobiliseren, waarderen en reflecteren zijn belangrijke pijlers om relaties in organisaties inhoud te geven. Oprechte aandacht ligt aan de basis om perspectief te creëren en verbinding mogelijk te maken. Enig idee hoeveel (positieve) energie opgewekt kan worden door (samen) te werken aan duurzame inzetbaarheid? Werken aan duurzame inzetbaarheid maakt de zoektocht vrij naar ongekend potentieel. Ieder individu heeft dit potentieel in zich(t), want wat wij achter ons hebben en voor ons hebben, valt in het niet bij wat wij in ons hebben. Het is daarom van essentieel belang om de ontdekkingstocht naar dit ongekende potentieel te starten. Alleen dan verschuift je horizon telkens weer en blijf je in beweging. Het ontstaan van nieuwe energie, een logisch gevolg. Voor werknemers en organisaties geldt: werken aan duurzame inzetbaarheid leidt tot duurzame energie! PAMFLET 2.NL 15

16 Auteur: Jeroen van Breda Vriesman, 1967, Amsterdam Jeroen van Breda Vriesman is lid van de Raad van Bestuur van Achmea. Speech te houden voor: Generatie Z. Over generaties, vitale mensen en een vitale samenleving Geachte Generatie Z, De samenleving mag zich gelukkig prijzen met uw generatie. U bent ondernemend en omgevingsbewust. U staat als wereldburger in verbinding met een crowd die u nog nooit in levende lijve hebt ontmoet, maar met wie u wel ideeën, dromen en daden deelt. Dit stimuleert u tot het nemen van initiatieven, die u voor een groot deel op eigen kracht ontplooit. Zingeving is voor u een belangrijke drijfveer; u gaat niet alleen voor het platte geld. Kortom, u voelt zich vitaal, u bent betrokken, en u straalt dat ook uit. Het lijkt dan ook weggegooid geld dat de overheid programma s ontwikkelt om burgers duurzaam inzetbaar te maken. En dat wetenschappers subsidie krijgen om te onderzoeken hoe dat moet. Hoezo, daarover collectieve afspraken in cao s maken? U bent immers niet van de collectiviteit. U bent zelfstandig ondernemer en u bent zelfredzaam. U organiseert uw eigen duurzame inzetbaarheid, en dat een leven lang. Zelfs als u in loondienst bent, gedraagt u zich als zelfstandig ondernemer. Want u wilt wel samenwerken met anderen, maar alleen als u voldoende ontplooiingsruimte krijgt, voortdurend kunt leren, en niet teveel afhankelijk bent van anderen. Dat laatste al helemaal niet van een baas die u vertelt wat u moet doen en wat u moet laten. MD-officers die u helpen bij het uitstippelen van uw zakelijke levensloop? Nee, dat maakt u zelf wel uit. Ook in ander opzicht ervaart u cao-afspraken en personeels- 16 Blijvend in beweging

17 Tomber bien, tomber mal beleid in een dienstverband als knellend: u bent daarbinnen immers verplicht een flink deel van het loon af te dragen voor pensioensparen en voor andere verplichtingen. U hebt daar dubbel hekel aan, omdat het eigendomsrecht van die gelden onduidelijk geregeld is. Ook dat organiseert u daarom liever zelf, of misschien in klein verband met een aantal gelijkgestemde ondernemers van uw generatie. Kortom, wat we dachten dat een probleem was is geen probleem meer. U hebt het opgelost. De samenleving en de overheid moeten hier blij van worden, want zij hoeven voor u geen vangnetten te spannen. U staat een leven lang op eigen benen. Net als inspecteur Columbo - ik realiseer me dat hij voor u een prehistorisch figuur is - heb ik wel nog één klein vraagje. Denkt u dat iedereen een leven lang zelfredzaam kan zijn? Hebben mensen dit helemaal zelf in de hand, als je maar voldoende je best doet? In de Amerikaanse samenleving is dat de overheersende opvatting. Niet zo verwonderlijk: Amerikanen zijn afstammelingen van avontuurlijke pioniers en houden dus, net zo min als u, van autoriteiten die zich met hun dagelijks leven bemoeien. Dat is waarom zoveel Amerikanen - tot bijna op het gewelddadige af - zich verzetten tegen Obamacare. Maar nogmaals: weet u wel zeker dat iedereen zelfredzaam kan zijn? Zijn sommigen toch niet, bij wijze van spreken, op het verkeerde moment op de verkeerde plek geboren? Ik citeer Jacques Prévert: il y en a qui tombent bien il y en a qui tombent mal A celui qui tombe bien on dit Vous tombez bien et on lui offre à boire et une chaise où s asseoir A celui qui tombe mal personne ne lui dit rien. PAMFLET 2.NL 17

18 Maar als er dan aan de ene kant een groep is die vitaal is en zelfredzaam, en aan de andere kant een groep die dat door omstandigheden niet kàn zijn, ook al zouden ze graag willen: hoe gaan we het samen-leven dan organiseren? Gaat het om vitaliteit van individuen, of gaat het misschien meer om de vraag hoe de samenleving als geheel duurzaam is en vitaal blijft? Een dat maak ik zelf wel uit lijkt daar niet erg bij te helpen. Maar wat dan wel? Nog een klein vraagje: hoe zeker bent u er van, nu u door toeval aan het begin van het leven goed terecht bent gekomen, dat dit ook zo blijft? Tomber bien, tomber mal : dat kan immers op verschillende momenten gebeuren. Ik neem aan dat u er van op de hoogte bent, als u uw eigen pensioenvoorziening regelt, dat u ruim tweemaal zoveel moet sparen om hetzelfde pensioen te krijgen, als wanneer u dat in een groot collectief doet. Stel dat er onderweg dan toch iets mis gaat, wat dan? Kan uw creatieve ondernemerschap u dan in alle gevallen beschermen? Het is prijzenswaardig dat u daar vol vertrouwen in gelooft - geloof kan soms redding brengen - maar wat als u aan de nierdialyse moet à per jaar, gedurende vele jaren? Moeten de mensen, die door hetzelfde toeval niet zo goed terecht zijn gekomen, u dan toch komen helpen? Ik ben er van overtuigd dat zij dat wel willen, maar dan wel onder de voorwaarde dat u bij de aftrap van het spel hebt beloofd dit in wederkerigheid te doen. Solidariteit noemen we dat, met een ouderwets woord. Die andere mensen hebben daarbij nog een punt: zij zijn immers degenen die uw kinderen s ochtends opvangen, die s nachts voor u het asfalt repareren, en die voor uw moeder zorgden toen zij behoeftig werd en u geen tijd had. Waar leiden deze bespiegelingen toe? Het lijkt er op, dat we de synthese moeten zoeken in een combinatie van nieuwe en oude waarden. Individuele vitaliteit, ondernemerschap en zelfredzaamheid: ja, dat zijn eigenschappen die zeker heel veel gaan bijdragen aan de duurzame inzetbaarheid van mensen ge- 18 Blijvend in beweging

19 durende de hele levensloop. Tegelijkertijd moeten we erkennen dat zelfredzaamheid beperkingen kent. Soms zijn we ongewild afhankelijk van anderen. Schijnbaar ouderwetse begrippen als solidariteit blijken dan ineens helemaal niet ouderwets te zijn, maar tijdloze waarden die we moeten koesteren. Voor een deel kan dat best wel in klein verband worden georganiseerd: in de sociale omgeving, in de buurt, als groep ondernemers onderling. Voor een ander deel - dat geldt vooral voor de financiële risico s van zorg en pensioenen - zijn ook grotere solidariteitskringen nodig. Zo blijken duurzame inzetbaarheid en solidariteit nauw met elkaar samen te hangen, meer dan we op het eerste gezicht dachten. We dachten misschien ook, dat de evolutie van generatie X naar Y naar Z een lineaire ontwikkeling is. Of is zij toch cyclisch? Komt er, als het alfabet is uitgeput, na generatie Z wellicht weer een generatie A? Voor behoud en voor de ontwikkeling van een vitale samenleving is dat misschien helemaal zo gek nog niet PAMFLET 2.NL 19

20 Auteur: Han Anema, 1964, Steenwijk Han Anema is bedrijfs- en verzekeringsarts en hoogleraar aan VU Medisch Centrum Amsterdam. Tevens heeft hij een bijzondere UWV leerstoel verzekeringsgeneeskunde en is verbonden aan het Kenniscentrum Verzekeringsgeneeskunde. Hij publiceerde meer dan 100 artikelen in (inter)nationale wetenschappelijke tijdschriften. Speech te houden voor: de Tweede Kamer. Arbeid als medicijn Vanaf begin vorige eeuw zijn in Nederland door politieke scheiding van ziektekostenwetgeving enerzijds en socialezekerheidswetgeving anderzijds, gescheiden zorg- en verzekeringssystemen ontstaan. De curatieve gezondheidszorg en ziektekostenverzekeraars richten zich daarbij op behandeling van patiënten en herstel van hun gezondheid. De arbozorg en inkomensverzekeraars houden zich daarentegen vooral bezig met voorkomen en verminderen van ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid van (zieke) werknemers. Beide zorg- en verzekeringssystemen functioneren grotendeels gescheiden van elkaar in tegenstelling tot veel andere landen, zoals bijv. de Krankenkasse in Duitsland. Dit wordt aangeduid met de scheiding tussen behandeling en controle. Tevergeefs wordt reeds jaren geprobeerd de afstemming tussen beide (zorg) systemen te verbeteren, zoals recent nog door de Gezondheidsraad. Ik zal u aan de hand van een voorbeeld uit onderzoek uitleggen dat deze scheiding niet alleen slecht is voor de patiënt, maar ook dat dit de BV Nederland jaarlijks miljarden euro s kost. Rugklachten Bijna 50% van de beroepsbevolking heeft jaarlijks rugklachten. Hierbij kan de pijn een grote rol in het leven & werk van deze patiënten en hun omgeving gaan spelen. Veel patiënten hebben de neiging rust te nemen om de pijn te verminderen. Zij zijn vaak bang dat pijn bij belasting een signaal is van schade in de rug. Op basis van dezelfde denkbeelden worden zij hiertoe dikwijls ook aangemoedigd door hun omgeving: de partner, leidinggevende, collega s en soms zelfs hun dokters. Onderzoek toont aan dat dit een averechts effect heeft: door dergelijke denkbeelden en gedrag ontwikkelen de pijnklachten 20 Blijvend in beweging

21 Alleen de overheid en de wetgever kunnen iets doen aan deze weeffout in onze welvaartsstaat. zich vaak tot een chronisch pijnsyndroom waarbij de patiënt steeds minder kan: de patiënt raakt in een vicieuze cirkel en kan tenslotte arbeidsongeschikt raken. Dit zogenaamde inadequate pijngedrag ontstaat dus door een wisselwerking tussen het gedrag van de (werk)omgeving en gedrag van de patiënt. Onderzoek toont aan dat behandeling van de patiënt met rugklachten alleen, zonder het gedrag van de (werk)omgeving aan te passen, niet effectief is. Een voorbeeld van geïntegreerde arbocuratieve zorg Hoe kan het anders? Voor deze chronische rugpatiënten hebben wij samen met onze arbodienst, de afdeling Orthopedie en Neurologie in het VUmc een nieuwe behandelmethode ontwikkeld: geïntegreerde arbocuratieve zorg gericht op de patiënt èn de werkomgeving. Deze behandeling wordt uitgevoerd door een multidisciplinair behandelteam in het VUmc met een medisch specialist, bedrijfsarts, fysiotherapeut en ergotherapeut. De bedrijfsarts coördineert de hele behandeling en zorgt dat het team op één lijn zit. Ook legt de bedrijfsarts het contact tussen het team en de werkgever om draagvlak te creëren voor deze aanpak. Arbeid als medicijn Deze behandeling is zeer effectief gebleken bij patiënten die gemiddeld al bijna een half jaar arbeidsongeschikt waren, bijvoorbeeld na een hernia-operatie. Eén jaar na de start van het programma waren patiënten gemiddeld vier maanden eerder volledig en duurzaam aan het werk. Ook functioneerden zij thuis beter vergeleken met de groep die het programma niet had gevolgd. Hoewel de behandeling geen effect had op de pijn, waren de patiënten zeer tevreden. Dit voorbeeld laat zien dat de arbocuratieve zorg bijdraagt aan gezondheidsherstel, met andere woorden: arbeid als medicijn. Vergelijkbare geïntegreerde zorg door multidisciplinaire teams is in het VUmc PAMFLET 2.NL 21