Teksten leren schrijven in het basisonderwijs

Transcriptie

1 Teksten leren schrijven in het basisonderwijs

2

3

4 Schrijfonderwijs - brandende kwesties waarvan wij horen: Heel veel kinderen hebben een hekel aan schrijven Kinderen die het VO binnenkomen kunnen niet zelfstandig een schrijfopdracht uitvoeren Kinderen worden nauwelijks begeleid in hun schrijfproces en vooral beoordeeld op het resultaat Kinderen weten niet aan welke eisen hun teksten moeten voldoen Leerkrachten weten niet op grond van welke criteria ze teksten moet beoordelen, afgezien van spelling en interpunctie Schrijfopdrachten uit de taalmethode zijn vaak te moeilijk of weinig inspirerend

5 Rapport van de Inspectie 2010: (Het onderwijs in het schrijven van teksten. De kwaliteit van het schrijfonderwijs in het basisonderwijs, december 2010) Hedendaagse taalmethoden besteden meer aandacht aan procesgericht schrijfonderwijs dan tien jaar geleden. Maar het is niet duidelijk of deze schrijflessen ook uitgevoerd worden. In de ingeruimde tijd voor taal en lezen (8 uur per week) besteden scholen weinig tijd aan schrijven: 60 % van de scholen besteedt minder dan 45 minuten per week aan schrijven. Het is de vraag of dit voldoende is om de referentieniveaus te bereiken. Bepaalde belangrijke aspecten van het didactisch handelen, zoals teksten reviseren en feedback geven, komen weinig voor, mogelijk omdat één les er te kort voor is Het schrijfonderwijs en de verbetering daarvan hebben geen hoge prioriteit bij scholen; kwaliteitszorg en deskundigheidsbevordering op dit belangrijke onderdeel van de Nederlandse taal komen slechts sporadisch voor.

6 Effectieve manieren om het schrijven te verbeteren 1.Strategie instructie 2. Samenvattingen maken 3. Hulp van klasgenoten 4. Vaststellen van schrijfdoelen 5. Tekstverwerking 6. Zinscombinatie-onderwijs 7. Activiteiten vóór het schrijven 8. Onderzoeksactiviteiten 9. Procesgerichte instructie 10. Modelteksten bestuderen 11. Schrijven binnen de zaakvakken Alle succesvolle strategieën zijn gericht op begeleiding van het schrijfproces. Bron: Graham & Perin, Writing Next, Effective strategies to improve writing of adolescents in middle and high schools, New York 2007

7 Schrijfmodel Flower & Hayes: schrijven is geen stappenplan, schrijven is schakelen

8 Voorbeeld van in methodes veel voorkomend stappenplan (bron: Kennisplatform Taal voor de pabo) Stap 1: nadenken (voor wie is de tekst bedoeld? Wat wil ik schrijven? Met welke bedoeling schrijf ik? Wat voor tekstvorm kies ik?). Stap 2: verzamelen (Wat weet ik al? Waar kan ik nog iets vinden? Welke gegevens kan ik gebruiken? Hoe orden ik de gegevens?). Stap 3: schrijven (Ik schrijf de eerste versie van de tekst). Stap 4: afwerken (Ik kijk de tekst goed na en verbeter hem. Ik schrijf de tekst in het net).

9 De schrijfdidactiek van taalvorming: taalronde schrijven over ervaringen van groep 1 tot en met 8 mondelinge taalvaardigheid is de basis van schrijven, dus we beginnen in de kring kleine stapjes voor het schrijven: vertelronde, lijstjes maken, tweetalgesprekken, eerste versie van de tekst uitgangspunten: iedereen moet mee kunnen doen, een positief zelfbeeld ontwikkelen op gebied van praten en schrijven, schrijven is een sociaal proces, je groep is het lezerspubliek

10

11

12

13

14 Voorbeeld van een ervaringstekst uit groep 5

15 De schrijfdidactiek van taalvorming: tekstbespreking Teksten bespreken is taalbeschouwing Leren werken met versies Eén tekst centraal bespreken Kind geeft toestemming Vanaf groep 4 Inhoud staat voorop Leerkracht kiest focus Aandachtspunten geven voor eigen teksten In kleine groepjes aan teksten werken met aanwijzingen

16

17

18

19 Tekstsoorten die in het basisonderwijs aandacht moeten krijgen: Ervaringstekst Onderzoeksverslag of werkstuktekst Procedure/instructietekst Verklarende tekst Betoog/meningstekst Fictietekst Allerlei aan conventies gebonden teksten, zoals: brief, advertentie, recensie, formulier, samenvatting

20 Overzicht van basisgenres: Genre doel fasen Ervaring (recount) Een reeks gebeurtenissen uit persoonlijke ervaring vertellen Oriëntatie > chronologie van gebeurtenissen > persoonlijk commentaar Verhaal (narrative) Onderzoeksverslag (report) Een onderhoudend verhaal vertellen over een reeks gebeurtenissen en hierop eventueel reflecteren Classificeert en beschrijft een verschijnsel Oriëntatie > complicatie > evaluatie > oplossing Algemene uitspraak > beschrijving Procedure Verklaring/uitleg Betoog Discussie Instrueert en beschrijft hoe je iets moet doen Verklaart en interpreteert een verschijnsel Beargumenteert een stelling, met argumenten vóór Onderzoekt een kwestie vanuit één of meer gezichtspunten Doel > benodigde materialen > stappen Identificatie v/h verschijnsel > opeenvolgende verklaringen Stelling > argumenten > onderbouwing van de stelling Kwestie > kanten/perspectieven > stellingname/positie

21 3 voorbeelden van tekstsoorten en hun kenmerken binnen de genres: Genre Tekstsoort Kenmerken Procedure Verklaring/uitleg Betoog Instructie/handleiding Recept Spelregels Beschrijving van werkproces Routebeschrijving Verklaring van een (natuurkundig) verschijnsel Verklaring van de werking van een technisch apparaat Verklaring van gedrag van mensen of dieren Essay Brief met verzoek aan leidinggevende of instelling Stapsgewijs Benodigdheden/startsituatie Bewijsvoering Toelichting van verklaring Stapsgewijs Duidelijke vraagstelling of hypothese Duidelijke beschrijving van verschijnsel/gedrag Oorzaak-gevolg beschrijving Conclusies aan het eind Probleembeschrijving Onderscheid feitenmeningen Meningen onderbouwen met argumenten

22 Schrijfcurriculum bestaande uit twee leerlijnen in samenhang: 1. Basislijn gr 1 8: Schrijven over ervaringen Weinig instructie vooraf, veel inhoudelijke voorbereiding en interactie over teksten Focus ligt op: begrijpelijkheid, details, persoonlijk/beeldend taalgebruik 2. Functielijn gr 6 8: Doelgericht/functioneel schrijven en tekstgenres Steeds meer instructie vooraf, beschouwing van tekstgenres, altijd teksten bespreken Focus ligt op: kenmerken van het betreffende genre

23 Kwesties en vragen op dit moment Hoe op een zinnige/uitvoerbare manier omgaan met: - modelteksten - schrijfschema s - instructie vooraf - kennisonderwerpen - motivatie - tekstsoorten in verschillende leeftijdsgroepen - beoordeling van teksten - differentiatie binnen een groep - volgen van ontwikkeling

24 Ervaringstekst over een dier groep 6

25

26

27 Schrijfopdracht dierobservatie en onderzoeksvraag groep 6 Je tekst moet zo ingedeeld zijn: 1. Wat doet het dier? Maak dit heel precies, zodat je het voor je kunt zien. 2. Een vraag die je hier over hebt. Maak deze vraag duidelijk en precies. 3. Je hypothese (wat je denkt dat misschien het antwoord is). Maak deze ook duidelijk en precies. 4. Een stukje informatie dat je over de hypothese hebt gevonden. Zet er bij waar je het gevonden hebt. 5. Schrijf op of de informatie klopt met jouw hypothese. Of niet. Of een beetje. 6. Nog iets waarmee je je tekst wilt afsluiten. Bijvoorbeeld: andere dingen die je gezien hebt van je dier. Of: nog iets anders dat je je afvraagt over dat dier. Of: wat je nog wilt gaan opzoeken en waar. Maak er een echte tekst van, dus gebruik geen nummertjes!

28

29 Voorbeeld van schrijfinstructie voor procedure-tekst groep 7 Indeling van de tekst: - Waarover gaat deze tekst? - Wat is de beginsituatie? (bijvoorbeeld: waar ben je, wat heb je nodig) - Wat moet je doen en in welke volgorde? (je kunt kiezen tussen: genummerde stappen, of: steeds een nieuwe regel als je iets nieuws moet doen, gebruik woorden als eerst dan vervolgens terwijl - tenslotte op het laatst) Let op: heb je elke stap zo beschreven dat iedereen het kan begrijpen, ook iemand die er nog niets van weet?

30 Tekstsoort: proceduretekst groep 7 Tekst Sanne eerste versie snoepje geven aan poesje en tegelijkertijd springen Eerst moet je het snoepje in de lucht houden en je gaat steeds meer omhoog en het poesje gaat vanzelf springen als dat niet lukt dan pak je een stok met een slirt en je haalt hem omhoog en dan hou je het snoepje ook daar vast en als dat niet lukt gooi je het gewoon in de lucht dan pakt het poesje het wel. Latere versie: 1. eerst pak je het snoepje uit de doos 2. dan moet je het snoepje in de lucht houden (steeds hoger) 3. dan pak je een stok en die haal je omhoog 4. en dan moet je het snoepje met de stok in de lucht gooien

31 Tekstsoort: instructie, groep 6

32 Voorbeeld van schrijfinstructie voor meningstekst groep 8 Indeling van je meningstekst Beschrijf de situatie Geef je mening daarover zo kort mogelijk: vind je het eerlijk, of oneerlijk, of allebei een beetje? Je hoeft hier nog niet uit te leggen waarom. Zet je argumenten onder elkaar Sluit af met een zin of stukje, bijvoorbeeld over hoe het meestal gaat of wat je van plan ben

33 Tekstsoort: meningstekst, groep 8

34 Tekstsoort: meningstekst, groep 6

35 Werkhypothesen (wat we bijna zeker weten): De basiswerkvormen van taalvorming zijn in alle groepen geschikt om ook taalzwakke kinderen aan het schrijven te krijgen en hun zelfvertrouwen te vergroten Vanaf groep 6 kan geleidelijk meer instructie voorafgaand aan het schrijven gegeven worden zonder dat het remmend werkt op de schrijfmotivatie Tekstbesprekingen zijn zinvol als ze vaak gedaan worden en de leerkracht een duidelijke focus kiest Als leerkrachten hardop denkend met kinderen aan teksten werken, leren kinderen beter schrijven Zolang de inhoud van teksten centraal staat, blijft de schrijfmotivatie van kinderen hoog, dit geldt juist bij het schrijven van specifieke tekstsoorten

36 Vragen aan jullie - Welk onderdeel van ons ontwikkelproject vind je interessant? - Welke tips of vragen heb je voor de richting van het ontwikkelproject? - Hoe zou bruikbaar lesmateriaal er uit kunnen zien? - Hoe moet de relatie van het lesmateriaal met de referentieniveaus zijn?

37 Gezocht: scholen die willen meedoen aan de ontwikkelfase van het nieuwe schrijfcurriculum