VORMFACTOREN & KOSTENKENGETALLEN Assets

Transcriptie

1 ARCADIS VORMFACTOREN & KOSTENKENGETALLEN VORMFACTOREN & KOSTENKENGETALLEN Assets

2 START INHOUD 2 VOORWOORD Wat kost een gebouw? En wat zijn de bijbehorende exploitatiekosten? Dat zijn regelmatig terugkerende vragen voor de financial engineers van Arcadis. Om verantwoorde keuzes te maken voor de huisvesting, is het van belang om inzicht te hebben in de kosten van het beheer en gebruik van een pand en van de kosten behorende bij nieuwbouw of renovatie. In deze publicatie geven wij u een handreiking voor het bepalen van de kosten van nieuwbouw of renovatie en de bijbehorende exploitatiekosten. Hiermee kunt u de kosten van uw gebouw over de volledige levensduur van uw gebouw bepalen en op basis daarvan weloverwogen beslissingen nemen. De data in deze publicatie is gebaseerd op projecten van de afgelopen jaren waarbij Arcadis betrokken is geweest. Deze zijn door ons geanalyseerd op zowel vorm als kosten, om een database van projectgegevens op te kunnen bouwen. Op basis van deze analyse is deze publicatie tot stand gekomen. De peildatum van de in deze publicatie opgenomen kosten is januari We hebben de opgenomen informatie laten valideren door het onafhankelijke kennisinstituut BDB. Zij heeft onze gegevens vergeleken met haar database en geconstateerd dat onze informatie binnen de bandbreedten van de data van BDB past. Wij zijn er van overtuigd dat we door het delen van kennis inzicht geven in kostenbeïnvloedende factoren. Heeft u vragen of opmerkingen, kunt u contact opnemen met Arcadis Costmanagement: of financialengineers@arcadis.com. De adviseurs van Arcadis Costmanagement.

3 START INHOUD 3 INHOUD CORPORATE EN COMMERCIEEL VASTGOED INDUSTRIE EN BEDRIJFSGEBOUWEN GEZONDHEIDSZORG ONDERWIJS EN WETENSCHAP WONEN SPORT, CULTUUR EN LEISURE

4 START INHOUD 4 1 INLEIDING De informatie in deze publicatie gegevens van gebouwen in diverse marktsectoren. Deze gegevens zijn gebaseerd op projecten van de afgelopen jaren. 1. Inleiding LIFE CYCLE Deze publicatie omvat data van de volledige lifecycle van een gebouw ter ondersteuning van onderzoek en besluitvorming. Per objecttype geven we een aantal kostenbepalende factoren, vormfactoren en kostenkengetallen voor nieuwbouw of renovatie en kengetallen van de exploitatiekosten. Ook de sloopkosten en de kosten van eventueel benodigde asbestverwijdering zijn opgenomen. Hiermee is het mogelijk om de totale kosten over de volledige levensduur van een pand te kunnen bepalen en gedurende de ontwerpfase vroegtijdig hiermee rekening te kunnen houden. GEBRUIKSMOGELIJKHEDEN De data in deze publicatie heeft diverse toepassingsmogelijkheden: Het bepalen van een indicatief investerings- of exploitatiebudget Het toetsen van een (probabilistische) raming of begroting Het toetsen van de gebouwvorm Inzicht krijgen in de kostenbepalende factoren van een elementcluster Inzicht krijgen in de kostenbepalende factoren van een gebouwtype Inzicht krijgen in de bandbreedten van de kosten per elementcluster Benchmarking Ieder project is uniek met zijn eigen specifieke kenmerken. Bij gebruik van deze informatie is het van belang om deze projectspecifieke kenmerken mee te wegen. Deze kenmerken kunnen leiden tot afwijkingen van de waarden zoals weergegeven in deze publicatie. Van alle informatie geven we een bandbreedte weer: de laagste waarde, de top waarde (de meest waarschijnlijke waarde) en de uiterste waarde. De meeste projecten bevinden zich binnen deze bandbreedten. Desondanks zullen er projecten zijn die zich buiten deze bandbreedte bevinden. Ieder project is uniek met zijn eigen specifieke kenmerken die kunnen leiden tot afwijkingen van de waarden. U vindt een toelichting hoe u om kunt gaan met bandbreedten en spreidingen.

5 START INHOUD 5 Ook geven we een toelichting van de gehanteerde methodieken voor bouwkosten, investeringskosten en de exploitatiekosten, waarbij per kostenonderdeel wordt aangegeven wat de kostenbepalende factoren zijn. Tevens wordt bij de informatie per gebouwtype nog ingegaan op de specifieke functieafhankelijke kostenbepalende factoren. Kostenkengetallen zijn onder meer afhankelijk van andere elementen. Deze relaties zorgen er voor dat wanneer voor een bepaalde vormfactor wordt gekozen, dit invloed kan hebben op andere elementclusters. Voorbeeld: een ontwerp heeft een hoge factor voor de open gevel. Dit geeft een hogere warmtelast en vraagt dus meer koelvermogen. Dit zorgt voor hoge kosten voor elementcluster gevel, maar ook voor hogere kosten voor elementcluster W-installaties. De kostenkengetallen hebben verschillende eenheden. Het is alleen mogelijk om kosten met dezelfde eenheid op te tellen. Indien gewenst kunnen kostenkengetallen worden omgerekend naar de gewenste eenheid met behulp van de vormfactoren. Het prijspeil van de kostengegevens in deze publicatie is januari Om de kosteninformatie in deze publicatie naar een ander prijspeil te brengen is het mogelijk om deze te indexeren. BDB heeft een toelichting gemaakt hoe u de kostendata in deze publicatie naar een ander prijsniveau kunt brengen en daarnaast wat het effect is van marktinvloeden en hoe u hiermee om kunt gaan. Daarnaast geven we ook richtlijnen voor de meerkosten voor het duurzaam realiseren van een gebouw, wat de kosten zijn voor volledig of partieel sloopwerk en eventueel bijkomende asbestsanering. Ook de kosten voor het bouw- en woonrijp maken van een terrein komen aan bod. Daarnaast nog de volgende aandachtspunten: Aan de data in deze publicatie kunnen geen rechten worden ontleend. De waarden in de publicatie zijn gemiddelden en corresponderen niet met het ter illustratie opgenomen beeldmateriaal. Gezien de doelstelling van de kengetallen, zijn de kengetallen afgerond. Het kostenniveau is gebaseerd op de wet- en regelgeving geldend per januari 2016.

6 START INHOUD 6 2WERKEN MET BANDBREEDTEN Wat kost het? Dit is de meest gestelde vraag in het vakgebied van een bouwkostendeskundige. Het antwoord luidt over het algemeen: Dat ligt eraan en dan volgt er een bedrag en een opsomming van de factoren die er voor zorgen dat de kosten hoger of lager uit kunnen vallen. Gedurende de ontwerpfase wordt de raming herzien op basis van nieuwe informatie, wat leidt tot bijstellingen naar boven of naar beneden. De werkelijke prijs van een project blijkt pas bij de aanbesteding en dan nog zien we verschillen tussen inschrijvende partijen. 2. Werken met bandbreedten Een kostenraming is een benadering van de meest waarschijnlijke waarde voor de prijs van het project en deze wordt uitgedrukt in één getal. Ook risico s worden vaak uitgedrukt als één opslagpercentage over het ramingsbedrag, bijvoorbeeld gebaseerd op een top 3 van risico s. De onzekerheid en de kans op over- of onderschrijding wordt impliciet gelaten. Deze onzekerheid kan echter ook expliciet worden gemaakt middels een probabilistische raming. In een probabilistische raming geef je per variabele een globale kansverdeling aan (zie figuur 1). De top is de meest waarschijnlijke waarde, die je normaal gesproken in de raming zet. De linkeren rechterzijde geven de laagste en hoogste realistische waarde weer. Deze termen (laagste, top, uiterste) komen in deze publicatie telkens terug. Door deze benadering voor alle elementen toe te passen op de hoeveelheid en de prijs kan, met behulp van een statistisch rekenprogramma, een spreiding worden weergegeven voor het hele project (zie figuur 2). Uit deze berekening volgt meestal dat de meest waarschijnlijke waarde op basis van de spreidingen enigszins afwijkt van de optelling van alle topwaarden. De analyse van een probabilistische raming geeft weer wat de spreiding is van de kosten van een project. Tevens wordt duidelijk hoe groot de kans is op budget over- of onderschrijding. Deze benadering geeft tevens inzicht in de posten die het meest bijdragen aan de onzekerheid en dus de grootste risico s vormen. Naarmate de informatie toeneemt, neemt de gedetailleerdheid van de raming toe en neemt de spreiding af. Figuur-1: Driehoeksverdeling per element Figuur-2: Spreiding op projectniveau

7 START INHOUD 7 3 KOSTENONTWIKKELINGEN De bedragen in deze publicatie zijn gebaseerd op de kostprijs op het moment dat vraag en aanbod op de aanbestedingsmarkt in evenwicht zijn. De bouw- en aanbestedingsmarkt is continu in beweging en als gevolg daarvan ook de kosten. Door schaarste wordt de prijs opgestuwd en overschot aan bouwcapaciteit drukt de kosten. Ook vernieuwingen en productieoptimalisaties hebben invloed op het kostenniveau, maar deze effecten hebben verschillende oorzaken. Binnen de bouwkostenwereld maken we onderscheid tussen twee verschillende kostenniveaus: Structureel kostenniveau: het structurele kostenniveau geeft de ontwikkeling van de productiekosten weer bij een evenwicht in vraag en aanbod op de aanbestedingsmarkt. Conjunctureel kostenniveau: dit is het kostenniveau wat beïnvloed wordt door vraag en aanbod op de aanbestedingsmarkt. Het verschil tussen het structurele en conjuncturele kostenniveau geeft aan wat de marktwerking is. Voor het begroten van projecten en om de kosten van projecten op verschillende momenten met elkaar te kunnen vergelijken, is het aan te raden om budgettering, ramingen, begrotingen op structureel kostenniveau te maken. Hierdoor wordt het markteffect uitgesloten en is het bijvoorbeeld mogelijk om eenvoudig het verloop van de kosten tijdens de ontwerpfase van een project te monitoren. Eventueel benodigde indexering van het structurele kostenniveau is mogelijk met behulp van de BDB Maandcijfers. BRON: BDB ( OF INFO@BDB.NL) 3. Kostenontwikkelingen (BDB) STRUCTURELE EN CONJUCTURELE KOSTENONTWIKKELING historie heden toekomst KOSTENONTWIKKELING Structurele kostenontwikkeling Conjucturele kostenontwikkeling TIJD Toelichting grafiek: In de grafiek is zichtbaar hoe het conjuncturele kostenniveau (rood) zich ten opzichte van het structurele kostenniveau (blauw) beweegt. Hierbij is het structurele kostenniveau als constante weergegeven.

8 START INHOUD 8 4MARKTONTWIKKELINGEN Het effect van het moment van aanbesteden en de contractvorm kan na het vaststellen van het structurele kostenniveau verrekend worden. Dit kan bijvoorbeeld door middel van de BDB Marktindicator. Dit is een percentage dat inzicht geeft in de verhouding tussen het structurele en conjuncturele kostenniveau. VERLEDEN - HEDEN Het kostenniveau van de in deze publicatie opgenomen bedragen is het structurele kostenniveau van januari Vanaf 2009 hebben we gezien dat de bouwproductie is sterk gedaald, met als gevolg dat vele bouwers, installateurs en toeleveranciers failliet zijn gegaan en het aantal bedrijven sterk is verminderd. Inmiddels zien we dat de vraag een aanbod op de bouwmarkt weer in evenwicht lijken te komen en dat het prijsniveau is gestabiliseerd. TOEKOMST Onderstaande grafiek geeft de ontwikkeling van BDB Trends weer. Dit is een voorspelling van de marktontwikkelingen op de aanbestedingsmarkt. De verwachting is dat de komende periode de vraag naar bouwproductie gaat toenemen. Als gevolg van het verminderde aantal bouwbedrijven is de capaciteit beperkter en zal de toenemende vraag resulteren in een hoger conjunctureel kostenniveau. 12,50% 10,00% 7,50% 5,00% 4. Marktontwikkelingen (BDB) 2,50% 0,00% -2,50% -5,00% -7,50% -10,00% -12,50% -15,00% -17,50% Toelichting grafiek: In de grafiek van de BDB Marktindicator (doorgetrokken lijn) en BDB Trends (gestippeld) is zichtbaar wat het conjuncturele kostenniveau is (rood) ten opzichte van het structurele kostenniveau (blauw). Hierbij is het structurele kostenniveau als constante weergegeven. BRON: BDB ( )

9 5 VASTGOEDWAARDE IN RELATIE TOT LEVENSDUUR START INHOUD 9 Vastgoedwaardering staat al geruime tijd ter discussie en AFM en DNB scherpen hun voorwaarden aan. De vastgoedwaardering en de consistentie ervan, bepaalt de financieringsmogelijkheden. Het waarderen van vastgoed, het rekenkundig onderbouwen van de vastgoedwaarde, kan tot op heden gedaan worden aan de hand van verschillende waarderingsmethoden. De methoden hebben allen hun eigen uitgangspunten, eigenschappen en een bepaalde manier van benaderen. Momenteel wordt de comparatieve benadering het meeste toegepast om een vastgoedwaarde te bepalen. 5. Vastgoedwaarde in relatie tot levensduur Daarbij wordt er gebruik gemaakt van transactiegegevens van vergelijkbare objecten. Dit heeft als hoofdreden dat het uitvoeren van een waardering uit de comparatieve benadering het minste tijd in beslag neemt en er met relatief weinig informatie een waardering kan worden uitgevoerd. Voor een waardering zou het echter wenselijk zijn dat er rekening gehouden wordt met zowel de kosten als de inkomstenkant (DCF-methode). AWM Arcadis heeft met het Arcadis Waarde Moment (AWM ) een vastgoedwaarderingsmethode ontwikkeld voldoet aan de voorwaarden van AFM en DNB. De methode maakt gebruik van zowel de kosten- als opbrengstenkant van het vastgoedobject. De kostenkant is gebaseerd op basis van de fysieke kenmerken en de locatie van het object. Hiervoor worden onder andere bouw- en investeringskosten van vergelijkbare objecten gehanteerd. De bouw- en investeringskosten zoals in deze publicatie zijn opgenomen zijn hiervan een voorbeeld. Daarnaast worden de opbrengsten van het object bepaald. Hierbij wordt er een verwachte huuropbrengst aangehouden, en wordt rekening gehouden wordt met een rendementseis en de jaarlijkse en periodieke kosten voor verbruik en instandhouding, zoals weergegeven in onze exploitatiekosten. Door middel van een statistische methode worden de kosten- en inkomstenbenadering gecombineerd, wat resulteert in een gewogen gemiddelde van beide waarden met een bijbehorende bandbreedte. Hieruit is af te lezen wat de meest waarschijnlijk vastgoedwaarde is en tussen welke waarden deze zich bevindt. REALISTISCHE LEVENSDUUR Een belangrijk uitgangspunt van het AWM is dat er gerekend wordt met een realistische levensduur. Hierdoor kan er een betere afweging plaatsvinden of het loont om te kiezen voor nieuwbouw in plaats van verbouwen, renoveren of verduurzamen. Het AWM houdt rekening met de volledige levenscycluskosten van het vastgoedobject. VOORDELEN AWM Voor alle gebouwtypen en -functies. Helder overzicht van de waarde bepalende factoren. Maakt onderlinge verhouding van waarderingsmethoden inzichtelijk. Maakt (on)zekerheid transparant. Houdt rekening met verschillende risicoprofielen. Doorrekenen van toekomstige functiewijzigingen.

10 START INHOUD 10 6VERDUURZAMING Bij huisvestingsvraagstukken komt tegenwoordig altijd het onderwerp duurzaamheid aan bod. Wat zijn hierin de ambities? En wat zijn de mogelijkheden? PEOPLE PLANET PROFIT Wanneer we duurzaamheid vertalen naar onze gebouwde objecten, kunnen we stellen dat deze moeten voldoen aan de huidige eisen wat betreft functionaliteit en comfort (people), maar niet een dusdanig grote milieubelasting opleveren dat dit blijvende schade aan het milieu en klimaat veroorzaakt (planet), maar tegelijkertijd ook vanuit economisch oogpunt acceptabel is (profit). People Planet Profit Verhoogd comfort Lager water- en energieverbruik Lagere verbruikskosten Meer werkplezier Minder afval Hogere verhuurbaarheid Minder lichamelijke klachten Minder milieubelastende materialen Minder ziekteverzuim HOE KUN JE DUURZAAMHEID METEN? Voor het meetbaar maken van het te realiseren duurzaamheidsniveau bestaan er verschillende methodieken. De mogelijkheden zijn divers: je kunt deze methodieken gebruiken voor het verkrijgen van inzicht in de duurzaamheid van de panden voor de eigen organisatie, het is mogelijk om officiële certificaten te ontvangen om de duurzaamheid van het pand aan te tonen. De in Nederland meest gebruikte methodieken zijn GPR en BREEAM. KOSTENINDICATIE VERDUURZAMING NIEUWBOUW In onderstaande tabel staan de toeslagpercentages voor het verduurzamen van nieuwbouwobjecten ten opzichte van de top -waarden in de achterliggende informatie. Wanneer uw project afwijkt ten opzichte van de topwaarden, kunnen deze percentages anders zijn. 6. Verduurzaming BREEAM * (pass) ** (good) *** (very good) **** (excellent) ***** (outstanding) 0% - 5% 0% - 10% 0% - 20% 10% - 30% 20% - 50% GPR 7,0 7,5 8,0 8,5 9,0 0% - 5% 0% - 10% 0% - 15% 10% - 30% 20% - 40% Toeslagpercentage investeringskosten voor verduurzaming nieuwbouw. Deze percentages zijn afhankelijk van het project en of men zich vanaf de allereerste start van het project bewust met de verduurzaming bezig is. Hoe later in het proces wordt gestart met het implementeren van duurzaamheid, hoe meer kosten het met zich mee brengt. Vaak is ook de maximaal te behalen score lager, omdat enkele maatregelen niet meer in het project ingepast kunnen worden.

11 START INHOUD 11 7SLOOPKOSTEN Uitgangspunt voor elk sloopproject vormt de geldende wet- en regelgeving. Dit houdt in dat de werkorganisatie van het slopen er steeds op gericht is om zoveel mogelijk de vrijkomende bouw- en sloopmaterialen aan de bron te scheiden ter aanbieding voor recycling of hergebruik. KOSTENBEPALENDE FACTOREN Machinaal of handmatig sloopwerk Verwijderen van achtergebleven huisraad en inventaris Verwijderen van asbest, olietanks, verontreinigde grond of materialen Verwijderen van terreinafwerkingen en bestratingen Verwijderen van nutsaansluitingen Extra voorzieningen ter beperking van overlast voor omwonenden Eventuele bewaking ter voorkoming van braak en brandstichting Toeslagen voor algemene kosten, winst en risico Bij de kostengegevens in het hoofdstuk sloopwerk zijn de uitvoeringskosten meegerekend, omdat het slopen doorgaans in onderaanneming gebeurt. Bij sloopprojecten kunnen de percentages voor de indirecte kosten afwijken van de gangbare percentages die voor bouwprojecten gehanteerd worden. SLOOP Volledige sloop tot en met 1 m¹ onder maaiveld: Laagste /m2 BVO Top /m2 BVO Uiterste /m2 BVO Kleinschalige objecten 30,-- 33,-- 37,-- Grootschalig objecten (hoogbouw) 35,-- 39,-- 47,-- Sloop tot op casco incl. gevel en inbouwpakket ,-- 71,-- Sloop inbouwpakket 34,-- 39,-- 45,-- Sloopkosten per m² bvo btw 7. Sloopkosten

12 START INHOUD 12 8 ASBESTSANERING Bij een asbestinventarisatie wordt vastgelegd hoeveel en wat voor asbesthoudend materiaal aanwezig is. Bij sloop of verbouwing van een pand is dit een verplicht onderdeel van de omgevingsvergunning. Dan moet een asbestinventarisatie worden uitgevoerd conform de normen van de Stichting Certificatie Asbest. Bij een onroerendgoedtransactie of een risico-inventarisatie in een pand dat in gebruik is, is naast het vastleggen van de asbesthoudende materialen, het bepalen van de eventuele gezondheidsrisico s heel belangrijk. In die situaties is het zinvol ook aanvullend of gelijktijdig met de asbestinventarisatie, een risicobeoordeling uit te voeren conform de NEN In veel gevallen is het registreren, markeren en isoleren van de aanwezige asbesthoudende materialen dan voldoende en kan verwijdering plaatsvinden op een natuurlijk moment bijvoorbeeld tijdens een verbouwing. 8. Asbestsanering RISICOKLASSEN BIJ VERWIJDEREN ASBESTHOUDENDE MATERIALEN Risicoklasse 1 (laag risico) Asbestconcentratie <0,01 vezels/cm³ Werkzaamheden aan hechtgebonden asbesthoudende materialen die zonder verspanende bewerking of breuk kunnen worden verwijderd, verpakt en afgevoerd (licht regime). Risicoklasse 2 (gemiddeld risico) Asbestconcentratie van 0,01 tot 1 vezels/cm³ Werkzaamheden aan hechtgebonden asbesthoudende materialen (verspanende bewerkingen of kans op breuk); Asbesthoudende materialen welke beschadigd en/of verweerd zijn; Alle asbesthoudende materialen die niet onder klasse 1 of klasse 3 ondergebracht kunnen worden (standaard regime conform SC-530). Risicoklasse 3 (hoog risico) Asbestconcentratie van > 1 vezels/cm³ Werkzaamheden aan risicovolle niet hechtgebonden asbesthoudende materialen zoals spuitasbest, leiding isolatie en amosiethoudend board en asbest karton (verzwaard regime conform SC-530). KOSTENBEPALENDE FACTOREN Het aantal bronnen De risicoklasse Het aantal containments (benodigd voor sanering van asbest risicoklasse 2 en 3) Extra voorzieningen ter beperking van overlast voor omwonenden Toeslagen voor algemene kosten, winst en risico De mate van asbestsanering heeft invloed op de hoogte van de sloopkosten. Naar mate meer materiaal onder de condities van asbestsanering plaats vinden, des te minder materiaal er in normale sloopconditie te slopen over blijft. ASBESTSANERING Laagste /m2 BVO Top /m2 BVO Uiterste /m2 BVO Beperkte hoeveelheid asbest 9,-- 11,-- 13,-- Gemiddelde hoeveelheid asbest 15,-- 25,-- 35,-- Grote hoeveelheid asbest 23,-- 38,-- 55,-- Bouwkosten asbestsanering /m² BVO excl. BTW

13 START INHOUD 13 9 BOUW- EN WOONRIJP MAKEN Het onderscheid tussen bouw- en woonrijp maken komt voort uit de fasering van de werkzaamheden. Het bouwrijp maken gebeurt namelijk vóór de daadwerkelijke bouw van de objecten, terwijl het woonrijp maken tijdens en na de bouw geschiedt, maar meestal weer voorafgaand aan de in gebruik name. BOUWRIJP MAKEN Het bewerken van een stuk grond voordat er met bouwen kan worden begonnen, zoals bijvoorbeeld het opruimen van terreinen, de grotere grondwerken, de aanleg van drainage, rioleringssystemen, aanleg open water, kunstwerken, bouwwegen etc. De kostenkengetallen voor het bouwrijp maken worden uitgedrukt per m² bruto terreinoppervlak. WOONRIJP MAKEN De voorzieningen op het terrein die niet zijn verricht tijdens het maken van dit terrein. Voorbeelden zijn: het aanbrengen van definitieve verharding, het schoonmaken van het bouwterrein, de aanleg van groen en recreatieve voorzieningen, kabels & leidingen, straatmeubilair etc. De kostenkengetallen voor het woonrijp maken worden uitgedrukt per m² tarra terreinoppervlak. DEFINITIES Bruto terrein oppervlak: Het totale terreinoppervlak wordt bepaald door het netto terreinoppervlak en het tarra terreinoppervlak bij elkaar op te tellen. Dit vormt samen het plangebied. Netto terrein oppervlak: Het totaal van kavel bebouwd (footprint gebouw) en kavel onbebouwd vormen tezamen het totaal kaveloppervlak oftewel het netto terreinoppervlak. 9. Bouw- en woonrijp maken Tarra terrein oppervlak: Het onbebouwd terreinoppervlak waaronder de ontsluiting, de watergangen, de verhardingen en het groen vallen vormen samen het tarra terreinoppervlak.

14 START INHOUD 14 BOUWRIJP MAKEN Bruto terreinoppervlak (m²) Onderdeel eenheid laagste top uiterste Sloop- en opruimingswerkzaamheden /m² 2,10 2,50 2,90 Grondwerk /m² 3,60 4,30 4,90 Drainage /m² 0,60 0,80 0,90 Leidingwerk /m² 5,50 6,50 7,50 Verhardingen (tijdelijk) /m² 0,70 0,90 1,00 Damwanden en beschoeiing /m² 1,50 1,80 2,00 Diverse werkzaamheden /m² 0,90 1,00 1,20 Subtotaal /m² 15,00 17,60 20,20 Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 13% 15% 18% Staartkosten % van subtotaal 23% 27% 31% Totaal bouwkosten per m² bruto terreinoppervlak excl. btw /m² 21,90 25,80 29,60 WOONRIJP MAKEN Tarra terreinoppervlak (m²) Onderdeel eenheid laagste top uiterste Leidingwerk /m² 2,65 3,05 3,35 Verhardingen (definitief) /m² 20,60 24,50 27,40 Markeringen en bebordingen /m² 2,95 3,35 3,70 Lichtmasten en brandkranen /m² 6,40 7,15 8,20 Groenvoorzieningen /m² 2,90 2,85 3,65 Diverse werkzaamheden /m² 1,65 2,10 2,40 Subtotaal Subtotaal 37,15 43,00 48,70 Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 11% 13% 15% Staartkosten % van subtotaal 23% 27% 31% Totaal bouwkosten per m² tarra terreinoppervlak excl. btw /m² 43,80 60,20 71,10

15 START INHOUD 15 VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN CORPORATE EN COMMERCIEEL VASTGOED INDUSTRIE EN BEDRIJFSGEBOUWEN GEZONDHEIDSZORG ONDERWIJS EN WETENSCHAP WONEN SPORT, CULTUUR EN LEISURE

16 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 16 CORPORATE EN COMMERCIEEL VASTGOED KANTOREN KOSTENBEPALENDE FACTOREN Kantoorconcept Het aantal werkplekken Het comfortniveau De stramien van flexibele indeelbaarheid De locatie UITGANGSPUNTEN Het hoogste renovatieniveau heeft een hoogwaardig kwaliteitsniveau en benadert nieuwbouwkwaliteit. VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 3,3 3,7 4,2 Aantal bouwlagen BVO / BBO 1,1 10,8 23,5 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,91 0,95 1,00 Gevelfactor BGO / BVO 0,29 0,53 0,73 Gevelopeningen OG / BGO 0,24 0,45 1,00 Dakfactor BDO / BBO 1,00 1,01 1,05 Dakopeningen OD / BDO 0,01 0,08 0,11 Omsloten oppervlak OO / BVO 0,41 0,85 2,62 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,32 0,70 1,00 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,19 0,21 0,49 Terreinoppervlak kavel / BVO 0,05 0,10 0,95 Oppervlak per werkplek BVO / FI (m²) 16,9 22,0 24,1 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 6% 9% 14% 5% 9% 14% Staartkosten % van subtotaal 7% 9% 11% 7% 12% 16% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 12% 16% 21% 10% 14% 20% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 3,20 6,90 11,90 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,10 2,60 11,50 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 15,80 20,60 34,20 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 8,20 15,10 23,20 Beheren /m² BVO per jaar 0,80 2,30 6,50 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 33,30 47,50 61,80 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 1,40 4,50 7,20 Dak /m² BDO 1,20 3,90 12,40 Inbouw /m² BVO 0,70 3,50 5,40 Vaste inrichting /m² BVO 2,00 4,20 6,60 W-installaties /m² BVO 0,50 1,50 3,60 E-installaties /m² BVO 0,10 1,00 1,90 T-installaties /m² BVO 0,90 1,10 1,50 Terrein /m² kavel 2,00 2,60 3,80 Totaal excl. BTW /m² BVO 15,80 20,60 34,20

17 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 17 CORPORATE EN COMMERCIEEL VASTGOED RETAIL KOSTENBEPALENDE FACTOREN Indeelbaarheid Afwerkingsniveau UITGANGSPUNTEN Retail wordt vaak gecombineerd met andere functies. Wanneer dit van toepassing is, kunnen de kosten van enkele componenten gereduceerd worden of door verdeling naar verschillende functies lager worden. VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 1,0 2,2 3,3 Aantal bouwlagen BVO / BBO 1,0 1,0 1,0 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,26 0,46 0,66 Gevelfactor BGO / BVO 0,15 0,39 0,63 Gevelopeningen OG / BGO 0,63 0,84 1,04 Dakfactor BDO / BBO - 0,04 0,07 Dakopeningen OD / BDO 1,29 1,59 1,89 Omsloten oppervlak OO / BVO 0,08 0,47 0,86 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,04 0,31 0,58 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,32 0,47 1,00 Terreinoppervlak kavel / BVO INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 10% 11% 13% 11% 12% 12% Staartkosten % van subtotaal 7% 9% 11% 14% 14% 15% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 12% 16% 21% 10% 14% 20% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 1,50 3,30 5,70 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,10 1,30 5,80 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 3,80 4,90 8,10 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 4,00 7,30 11,20 Beheren /m² BVO per jaar 0,30 0,80 2,50 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 12,30 17,60 22,90 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 1,80 5,70 9,10 Dak /m² BDO 0,30 1,00 3,20 Inbouw /m² BVO 0,10 0,50 0,80 Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO 0,10 0,30 0,70 E-installaties /m² BVO 0,10 0,10 0,20 T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel 0,80 1,00 1,50 Totaal excl. BTW /m² BVO 3,80 4,90 8,10

18 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 18 CORPORATE EN COMMERCIEEL VASTGOED PARKEREN, ONDERGRONDS KOSTENBEPALENDE FACTOREN Het aantal bouwlagen Het aantal parkeerplekken per bouwlaag De aanlegdiepte De ventilatiemogelijkheden UITGANGSPUNTEN Ondergronds parkeren wordt vaak gecombineerd met andere functies. Wanneer dit van toepassing is, kunnen mogelijk de kosten van enkele elementclusters worden verdeeld over de functies. VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 2,7 3,3 4,3 Aantal bouwlagen BVO / BBO 1,0 1,7 4,1 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,70 0,84 1,00 Gevelfactor BGO / BVO 0,40 0,65 1,18 Gevelopeningen OG / BGO 0,01 0,03 0,19 Dakfactor BDO / BBO 1,00 1,00 1,00 Dakopeningen OD / BDO 0,01 0,02 0,03 Omsloten oppervlak OO / BVO 0,77 1,72 3,00 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,04 0,22 0,59 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,03 0,16 0,46 Terreinoppervlak kavel / BVO 0,50 0,71 5,25 Oppervlak per parkeerplaats BVO / FI (m²) 25,0 32,3 35,0 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 7% 9% 12% 5% 7% 9% Staartkosten % van subtotaal 8% 11% 15% 8% 11% 15% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 16% 19% 22% 14% 17% 21% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 1,90 4,10 7,10 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,10 1,60 7,10 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 7,80 10,20 16,90 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 8,60 15,85 24,40 Beheren /m² BVO per jaar 0,60 1,60 4,40 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 23,30 33,35 43,40 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 0,30 1,00 1,60 Dak /m² BDO 0,50 1,60 5,10 Inbouw /m² BVO 0,10 0,20 0,30 Vaste inrichting /m² BVO - - 0,10 W-installaties /m² BVO 0,20 1,30 2,20 E-installaties /m² BVO 1,40 3,10 5,00 T-installaties /m² BVO 0,10 0,40 1,00 Terrein /m² kavel 1,80 2,30 3,40 Totaal excl. BTW /m² BVO 5,80 8,20 11,80

19 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 19 CORPORATE EN COMMERCIEEL VASTGOED PARKEREN, BOVENGRONDS KOSTENBEPALENDE FACTOREN Het aantal bouwlagen Het aantal parkeerplekken per bouwlaag De ventilatiewijze UITGANGSPUNTEN Bijgaande kostenkengetallen gelden voor zelfstandige bovengrondse parkeergarages. Dit betreffen geen garages die zijn gecombineerd met andere functies. VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 2,8 3,0 3,2 Aantal bouwlagen BVO / BBO 2,0 3,5 5,0 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,82 0,87 0,96 Gevelfactor BGO / BVO 0,50 0,65 0,80 Gevelopeningen OG / BGO 0,30 0,70 0,85 Dakfactor BDO / BBO 1,00 1,00 1,00 Dakopeningen OD / BDO Omsloten oppervlak OO / BVO 1,15 1,25 1,50 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,04 0,06 0,10 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,04 0,05 0,07 Terreinoppervlak kavel / BVO 0,20 0,33 0,50 Oppervlak per parkeerplaats BVO / FI (m²) 24,8 26,9 34,4 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 7% 8% 9% 7% 8% 9% Staartkosten % van subtotaal 5% 6% 7% 5% 6% 7% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 16% 19% 22% 14% 17% 21% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 0,60 1,30 2,20 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,30 0,50 2,20 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 2,30 3,00 5,00 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 1,60 2,90 4,50 Beheren /m² BVO per jaar 0,10 0,40 1,10 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 5,70 8,10 10,50 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 0,60 2,90 4,50 Dak /m² BDO 0,30 0,90 2,90 Inbouw /m² BVO 0,10 0,10 0,20 Vaste inrichting /m² BVO - - 0,10 W-installaties /m² BVO 0,20 1,10 1,80 E-installaties /m² BVO 1,20 2,60 4,20 T-installaties /m² BVO 0,10 0,40 1,00 Terrein /m² kavel 0,50 0,70 1,00 Totaal excl. BTW /m² BVO 4,70 6,60 8,30

20 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 20 INDUSTRIE EN BEDRIJFSGEBOUWEN BEDRIJFSHAL (LOGISTIEK) KOSTENBEPALENDE FACTOREN De verhouding kantoor-bedrijfshal De vrije hoogte De overspanning De vloervlakheid Koelvermogen UITGANGSPUNTEN Deze kengetallen hebben betrekking op logistieke centra en hallen. VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 4,4 6,2 8,4 Aantal bouwlagen BVO / BBO 1,1 1,3 2,0 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,17 0,31 0,41 Gevelfactor BGO / BVO 0,17 0,56 0,98 Gevelopeningen OG / BGO 0,11 0,38 0,85 Dakfactor BDO / BBO 0,73 1,04 1,34 Dakopeningen OD / BDO 0,02 0,06 0,12 Omsloten oppervlak OO / BVO 1,43 2,13 2,57 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,41 0,55 0,62 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,09 0,11 0,13 Terreinoppervlak kavel / BVO 1,68 2,43 5,31 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 5% 7% 8% 5% 6% 7% Staartkosten % van subtotaal 7% 8% 10% 7% 8% 10% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 14% 16% 18% 12% 14% 17% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 1,70 3,60 6,20 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,10 1,40 6,20 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 7,00 9,10 15,10 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 4,30 7,90 12,10 Beheren /m² BVO per jaar 0,40 1,10 3,20 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 16,20 23,10 30,00 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 0,60 1,90 3,00 Dak /m² BDO 1,20 3,90 12,40 Inbouw /m² BVO 0,30 1,50 2,30 Vaste inrichting /m² BVO 0,70 1,40 2,20 W-installaties /m² BVO 0,30 0,80 1,90 E-installaties /m² BVO 0,10 0,30 0,60 T-installaties /m² BVO 0,20 0,30 0,40 Terrein /m² kavel 0,80 1,00 1,50 Totaal excl. BTW /m² BVO 7,00 9,10 15,10

21 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 21 INDUSTRIE EN BEDRIJFSGEBOUWEN DATACENTRUM KOSTENBEPALENDE FACTOREN Beveiligingseisen Het benodigde koelvermogen Trillingsvrijheid De vloervlakheid VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 8,5 10,8 11,3 Aantal bouwlagen BVO / BBO 1,8 2,0 2,1 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,20 3,24 4,76 Gevelfactor BGO / BVO 0,65 2,34 9,09 Gevelopeningen OG / BGO 0,01 0,09 0,11 Dakfactor BDO / BBO 1,00 1,01 1,01 Dakopeningen OD / BDO - - 0,01 Omsloten oppervlak OO / BVO 1,62 3,33 10,18 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,38 0,62 1,58 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,06 0,07 0,13 Terreinoppervlak kavel / BVO 0,10 0,15 2,81 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 3% 6% 7% Staartkosten % van subtotaal 10% 11% 13% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 10% 14% 17% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 9,30 20,00 34,50 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,30 7,50 33,20 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 131,20 171,00 283,90 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 23,70 43,70 67,10 Beheren /m² BVO per jaar 4,90 12,10 33,50 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 178,00 254,30 330,60 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 1,10 3,50 5,60 Dak /m² BDO 1,20 3,90 12,40 Inbouw /m² BVO 1,90 9,70 15,00 Vaste inrichting /m² BVO 0,70 1,40 2,20 W-installaties /m² BVO 2,80 8,40 20,20 E-installaties /m² BVO 0,40 3,70 7,00 T-installaties /m² BVO 1,00 1,20 1,60 Terrein /m² kavel 105,00 136,50 199,50 Totaal excl. BTW /m² BVO 131,20 171,00 283,90

22 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 22 GEZONDHEIDSZORG ALGEMEEN ZIEKENHUIS KOSTENBEPALENDE FACTOREN Het aantal operatiekamers Het aantal bedden per kamer Specialisaties VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 3,8 4,0 4,1 Aantal bouwlagen BVO / BBO 3,4 4,4 5,0 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,35 0,41 0,68 Gevelfactor BGO / BVO 0,45 0,61 0,80 Gevelopeningen OG / BGO 0,09 0,30 0,41 Dakfactor BDO / BBO 1,00 1,07 1,14 Dakopeningen OD / BDO 0,01 0,03 0,04 Omsloten oppervlak OO / BVO 0,87 1,07 1,21 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,58 1,20 1,58 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,13 0,15 0,19 Terreinoppervlak kavel / BVO 0,49 0,55 0,65 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 9% 11% 12% 8% 10% 14% Staartkosten % van subtotaal 7% 8% 9% 7% 8% 9% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 18% 24% 28% 18% 22% 27% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 4,30 9,20 15,90 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,10 3,50 15,50 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 31,70 41,30 68,60 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 11,00 20,20 31,00 Beheren /m² BVO per jaar 1,40 3,70 10,50 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 54,50 77,90 101,30 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 1,60 5,00 8,00 Dak /m² BDO 1,00 3,30 10,50 Inbouw /m² BVO 1,70 8,50 13,10 Vaste inrichting /m² BVO 7,80 16,40 25,80 W-installaties /m² BVO 1,60 4,70 11,30 E-installaties /m² BVO 0,10 1,10 2,10 T-installaties /m² BVO 1,70 2,10 2,90 Terrein /m² kavel 3,80 4,90 7,20 Totaal excl. BTW /m² BVO 31,70 41,30 68,60

23 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 23 GEZONDHEIDSZORG GEZONDHEIDSCENTRUM KOSTENBEPALENDE FACTOREN De verhouding van de verschillende functies Het aantal functies VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 3,0 3,7 4,2 Aantal bouwlagen BVO / BBO 1,0 2,2 5,3 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,18 0,37 0,72 Gevelfactor BGO / BVO 0,42 0,72 1,18 Gevelopeningen OG / BGO 0,23 0,32 0,51 Dakfactor BDO / BBO 1,00 1,04 1,21 Dakopeningen OD / BDO - 0,03 0,12 Omsloten oppervlak OO / BVO 0,91 1,78 2,47 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,75 1,00 1,40 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,09 0,16 0,21 Terreinoppervlak kavel / BVO 0,57 1,24 3,56 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 7% 9% 11% 7% 9% 11% Staartkosten % van subtotaal 6% 9% 11% 6% 9% 11% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 15% 20% 23% 13% 18% 22% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 3,30 7,10 12,20 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,10 2,70 11,90 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 17,30 22,50 37,40 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 8,40 15,40 23,70 Beheren /m² BVO per jaar 0,90 2,40 6,80 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 35,10 50,10 65,10 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 1,40 4,50 7,20 Dak /m² BDO 0,90 3,00 9,50 Inbouw /m² BVO 1,60 8,10 12,50 Vaste inrichting /m² BVO 2,00 4,10 6,40 W-installaties /m² BVO 0,50 1,60 3,80 E-installaties /m² BVO 0,10 0,60 1,10 T-installaties /m² BVO 1,00 1,20 1,60 Terrein /m² kavel 1,80 2,30 3,40 Totaal excl. BTW /m² BVO 17,30 22,50 37,40

24 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 24 ONDERWIJS EN WETENSCHAP BREDE SCHOLEN KOSTENBEPALENDE FACTOREN De verhouding van de verschillende functies Het aantal functies Aanwezigheid van sport- en speelzaal VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 3,6 4,0 4,2 Aantal bouwlagen BVO / BBO 1,8 2,0 2,1 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,25 0,42 0,56 Gevelfactor BGO / BVO 0,45 0,70 0,82 Gevelopeningen OG / BGO 0,29 0,33 0,40 Dakfactor BDO / BBO 1,00 1,09 1,35 Dakopeningen OD / BDO - 0,02 0,04 Omsloten oppervlak OO / BVO 0,85 1,28 2,22 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,72 0,98 1,11 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,12 0,20 0,30 Terreinoppervlak kavel / BVO 1,20 1,49 2,13 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 6% 8% 10% 5% 11% 14% Staartkosten % van subtotaal 6% 7% 8% 7% 10% 18% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 14% 17% 20% 12% 15% 19% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 2,90 6,30 10,90 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,10 2,40 10,60 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 15,60 21,80 28,30 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 7,50 13,80 21,20 Beheren /m² BVO per jaar 0,80 2,20 5,70 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 32,50 46,50 60,50 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 3,70 4,50 5,30 Dak /m² BDO 2,20 2,60 3,00 Inbouw /m² BVO 2,00 7,70 13,70 Vaste inrichting /m² BVO 0,20 2,00 5,10 W-installaties /m² BVO 0,20 1,70 2,50 E-installaties /m² BVO 0,20 0,20 0,30 T-installaties /m² BVO 1,90 3,30 4,80 Terrein /m² kavel 1,90 2,50 3,70 Totaal excl. BTW /m² BVO 15,60 21,80 28,30

25 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 25 ONDERWIJS EN WETENSCHAP VOORTGEZET- EN BEROEPSONDERWIJS KOSTENBEPALENDE FACTOREN Het onderwijsconcept Aanwezigheid van speciale lokalen zoals bijvoorbeeld een technieklokaal UITGANGSPUNTEN De investeringskosten zijn een gymlokaal VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 2,9 3,7 4,4 Aantal bouwlagen BVO / BBO 1,7 2,9 8,0 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,40 0,63 0,95 Gevelfactor BGO / BVO 0,32 0,52 0,82 Gevelopeningen OG / BGO 0,25 0,41 0,76 Dakfactor BDO / BBO 1,00 1,01 1,13 Dakopeningen OD / BDO - 0,05 0,20 Omsloten oppervlak OO / BVO 0,85 1,33 1,94 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,30 0,66 1,00 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,06 0,22 0,85 Terreinoppervlak kavel / BVO 0,39 0,54 1,29 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 6% 8% 10% 5% 11% 14% Staartkosten % van subtotaal 6% 8% 14% 7% 10% 18% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 14% 17% 20% 12% 15% 19% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 2,50 5,40 9,30 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,10 2,10 9,30 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 13,40 17,50 29,10 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 6,50 11,90 18,30 Beheren /m² BVO per jaar 0,70 1,80 5,30 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 33,30 47,50 61,80 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 1,40 4,50 7,20 Dak /m² BDO 0,70 2,40 7,60 Inbouw /m² BVO 1,30 6,30 9,70 Vaste inrichting /m² BVO 0,70 1,40 2,20 W-installaties /m² BVO 0,50 1,40 3,40 E-installaties /m² BVO 0,10 0,50 1,00 T-installaties /m² BVO 0,70 0,90 1,20 Terrein /m² kavel 3,00 3,90 5,70 Totaal excl. BTW /m² BVO 13,40 17,50 29,10

26 INHOUD VORMFACTOREN EN KOSTENKENGETALLEN 26 ONDERWIJS EN WETENSCHAP UNIVERSITEIT KOSTENBEPALENDE FACTOREN De aanwezigheid van speciale lokalen zoals bijvoorbeeld laboratoria VORMGEGEVENS Onderdeel eenheid laagste top hoogste Verdiepingshoogte BI / BVO (m¹) 3,9 4,5 4,6 Aantal bouwlagen BVO / BBO 2,5 2,8 3,2 Bebouwingspercentage BBO / BTO 0,26 0,29 0,33 Gevelfactor BGO / BVO 0,94 1,04 1,20 Gevelopeningen OG / BGO 0,18 0,28 0,41 Dakfactor BDO / BBO 0,90 1,00 1,15 Dakopeningen OD / BDO 0,07 0,08 0,09 Omsloten oppervlak OO / BVO 1,59 1,77 2,04 Binnenwandfactor BBWO / BVO 0,88 0,98 1,13 Binnenwandopeningen OBW / BBWO 0,13 0,14 0,16 Terreinoppervlak kavel / BVO 1,13 1,25 1,44 INVESTERING nieuwbouw renovatie Bouwkosten eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Grondgebonden /m² BBO Ruwbouw /m² BVO Gevel /m² BGO Dak /m² BDO Inbouw /m² BVO Vaste inrichting /m² BVO W-installaties /m² BVO E-installaties /m² BVO T-installaties /m² BVO Terrein /m² kavel Subtotaal /m² BVO Algemene Uitvoeringskosten % van subtotaal 9% 10% 12% 9% 10% 12% Staartkosten % van subtotaal 6% 8% 10% 6% 8% 10% Totaal bouwkosten excl. btw /m² BVO Investeringsopslagen eenheid laagste top hoogste laagste top hoogste Bijkomende kosten % tov bouwkosten 17% 22% 26% 16% 21% 25% Exclusief grondkosten, inrichtingskosten, onvoorzien, belastingen en financiering. GEBRUIK EN BEHEER Huisvesting eenheid laagste top hoogste Voorzien in huisvesting Belastingen /m² BVO per jaar 4,40 9,50 16,40 Verzekeringen /m² BVO per jaar 0,10 3,60 15,90 Onderhoud (planmatig incl. vervanging) /m² BVO per jaar 20,30 26,50 44,00 Mutaties zie renovatiekosten Verbruik /m² BVO per jaar 11,30 20,80 32,00 Beheren /m² BVO per jaar 1,10 3,00 8,70 Rente Totaal huisvesting excl. BTW /m² BVO per jaar 44,40 63,40 82,40 Specificatie Onderhoudskosten eenheid laagste top hoogste Gevel /m² BGO 1,30 4,10 6,60 Dak /m² BDO 0,90 3,00 9,50 Inbouw /m² BVO 2,50 12,40 19,10 Vaste inrichting /m² BVO 1,60 3,40 5,30 W-installaties /m² BVO 0,60 1,90 4,60 E-installaties /m² BVO 0,10 0,60 1,10 T-installaties /m² BVO 1,00 1,20 1,60 Terrein /m² kavel 1,20 1,60 2,30 Totaal excl. BTW /m² BVO 20,30 26,50 44,00