Eindhoven ambitieus vooruit. Rapport van bevindingen 2010 voor gemeente Eindhoven

Transcriptie

1 Eindhoven ambitieus vooruit Rapport van bevindingen 2010 voor gemeente Eindhoven 27 april 2011

2 Aan de raad van de gemeente Eindhoven Stadhuisplein EM Eindhoven 27 april 2011 Referentie: /GK/e /zm Geachte raad, U hebt ons opdracht gegeven de jaarrekening van de gemeente Eindhoven te controleren. De werkzaamheden voor de jaarrekening over boekjaar 2010 zijn nu afgerond. Dit rapport bevat onze belangrijkste bevindingen. Graag maken wij van deze gelegenheid gebruik u, het college van burgemeester en wethouders en de ambtelijke medewerkers te bedanken voor de prettige samenwerking en de constructieve houding tijdens onze controle. De samenwerking is goed verlopen. Na ons eerste jaar als uw huisaccountant kijken we terug op een roerig jaar waarin gemeente Eindhoven geconfronteerd is met verzwakte economische omstandigheden, een wijzigend beleid van de rijksoverheid en de uitwerking van doorgevoerde organisatorische wijzigingen die hun weerklank hadden in De toekomst ziet er met stevige bezuinigingen, een woning- en kantorenmarkt waar het aanbod de vraag overtreft, nog niet veel beter uit. Gemeente Eindhoven timmert hard aan de weg om zich aan te passen aan deze nieuwe realiteit. Wij hebben een goedkeurende controleverklaring, gedateerd 27 april 2011, afgegeven bij de jaarrekening 2010 van uw gemeente. In dit accountantsverslag schetsen wij een duidelijkijk beeld van onze bevindingen. We hebben dit verslag op 21 april 2011 met een afvaardiging van het college en de ambtelijke organisatie van de gemeente Eindhoven besproken. Als u nog aanvullende vragen hebt, dan kunt u vanzelfsprekend contact met ons opnemen. Met vriendelijke groet, PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. G.P.Th.M. Kloppenburg RA Partner PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., Flight Forum 840, 5657 DV Eindhoven, Postbus 6365, 5600 HJ Eindhoven T: , F: , PwC is het merk waaronder PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. (KvK ), PricewaterhouseCooperserhouseCoopers Belastingadviseurs N.V. (KvK ), PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. (KvK ), PricewaterhouseCoopers Compliance Services B.V. (KvK ), PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK ) en andere vennootschappen handelen en diensten verlenen. Op deze diensten zijn algemene voorwaarden van toepassing, waarin onder meer aansprakelijkheidsvoorwaarden zijn opgenomen. Op leveringen aan deze vennootschappen zijn algemene inkoopvoorwaarden van toepassing. Op treft u meer informatie over deze vennootschappen, waaronder deze algemene (inkoop)voorwaarden die ook zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam.

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Onze belangrijkste bevindingen 3. Uw Speerpunten 3.1. Inleiding 3.2. De antwoorden op de door u gestelde vragen Grondbedrijf en het MPG Aanbesteding WMO huishoudelijke hulp Risicomanagement Projecten van economisch en maatschappelijk nut Strategische verwervingen vastgoed Treasurystatuut 4. De jaarrekening geeft een getrouw en rechtmatig beeld Goedkeurende controleverklaring is verstrekt De reikwijdte van de controle Onze bevindingen ten aanzien van het aspect getrouwheid Onze bevindingen ten aanzien van het aspect rechtmatigheid Onzekerheid in uw Sisa-bijlage Instemming over de schattingen van het college Reserves in de jaarrekening onderhevig aan wijzigingen Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling niet gewijzigd Er is voldaan aan de Wet openbaarmaking uit publieke middelen financierde topinkomens PwC is gedurende het jaar onafhankelijk geweest Interne beheersing verder te ontwikkelen 5.1. De interne beheersing verdient op een aantal aspecten de nadere aandacht 5.2. Betrouwbaarheid en continuïteit van uw IT-omgeving 5.3. Geen aanwijzingen van fraude tijdens onze controle van de jaarrekening

4 6. Wat ons verder is opgevallen 6.1. Financiële positie is verslechterd 6.2. Voorspellend vermogen kan beter 6.3. Solvabiliteit en weerstandsvermogen dalen 6.4. Liquiditeitsratio stijgt 6.5. Geen bijzonderheden t.a.v. de kwaliteit van het resultaat 6.6. De kwaliteit en leesbaarheid van de jaarrekening 2010 is voldoende 6.7. Onze risicomonitor - risicovolle posten, stromen nader toegelicht Grondexploitaties Ontvlechting brandweer Dekkingsresultaat kostenverdeling Verantwoording Brabantstad 7. Vooruitkijkend 7.1. Samenwerking Accountantscommissie 7.2. Wat speelt er bij gemeente Eindhoven? 7.3. Behoeften gemeente 7.4. Wanneer ziet de gemeente ons weer terug? Bijlage Onze dienstverlening Kwaliteitsbeheersing binnen PwC Onze reactie op het rapport van de AFM Single information Single Audit (SiSa) Pagina 4 van 38

5 1. Inleiding Dit rapport is uitgegeven conform het Besluit accountantscontrole decentrale overheden (Bado) en geeft achtereen volgens weer: Onze belangrijkste boodschappen en aanbevelingen Uw speerpunten De jaarrekening geeft een getrouw en rechtmatig beeld Interne beheersing verder te ontwikkelen Wat ons verder is opgevallen Vooruitkijkend Het rapport van bevindingen is uitsluitend opgesteld voor gebruik door de gemeenteraad, het college van burgemeester en wethouders en (vanuit SiSa) de Ministeries waarop de SiSa-regelingen zoals vermeld in de SiSa-bijlage betrekking hebben. PricewaterhouseCoopers geeft derde partijen niet het recht om op het rapport te mogen vertrouwen dan wel het rapport voor enig doel te gebruiken. Wij wijzen derhalve uitdrukkelijk enige verantwoordelijkheid, aansprakelijkheid en/of zorgplicht jegens andere partijen dan de gemeenteraad van de gemeente Eindhoven van het rapport af. In oktober 2010 hebben wij het college een eerste managementletter verstrekt naar aanleiding van de interimcontrole waarbij aandacht hebben besteed aan de opzet van de organisatorische processen van gemeente Eindhoven. Een tweede managementletter over de toetsing van processen is in de accountantscommissie in januari 2011 besproken. Wij hebben intensief samengewerkt met het internal control team dat zorg draagt voor het testen van de interne controles. In de afgelopen maanden en ook bij de eindejaarscontrole zijn nog diverse interne controlewerkzaamheden uitgevoerd en door ons beoordeeld. Pagina 5 van 38

6 2. Onze belangrijkste bevindingen Onze belangrijkste bevindingen en aanbevelingen zijn: 1. Wij hebben een controleverklaring afgegeven met een goedkeurend oordeel op het gebied van getrouwheid en rechtmatigheid. Ook de SiSa bijlage bevat geen materiële onjuistheden of onzekerheden. 2. De interne beheersing van gemeente Eindhoven is van een voldoende niveau om tot een betrouwbare jaarrekening te komen. Tijdens het jaarrekeningproces hebben diverse correcties plaatsgevonden. Wij hebben vastgesteld dat alle geconstateerde bevindingen op een juiste wijze in de jaarrekening 2010 zijn verantwoord. 3. Aanbevelingen ten aanzien van de interne beheersing zijn opgenomen in onze managementletters die met de accountantscommissie besproken zijn. De directie stelt een plan van aanpak op voor de opvolging van de voorgestelde aanbevelingen. De top drie aanbevelingen zijn: Risicomanagement inbedden in de gemeentelijke procedures en P&C cyclus. De sturing en beheersing van de IT infrastructuur en applicatielandschap onder de loep nemen. Voldoende aandacht geven aan gedrags- en cultuuraspecten in de organisatie vanuit de leiding om hiermee de organisatie verder te professionaliseren. 4. Er zijn geen directe aandachtsgebieden of tekortkomingen geconstateerd voortkomend uit de door de raad aangedragen speerpunten. 5. Een aantal voorzieningen zijn voldoen niet aan de BBV regelgeving. Deze voorzieningen lijken ons niet onredelijk maar zijn door de gemeente nog onvoldoende cijfermatig onderbouwd. Wij hebben hierom voor 6,2 miljoen in totaal aan getrouwheidsfouten geconstateerd en 5,2 miljoen onzekerheden. 6. Over de rechtmatigheid van Europese aanbestedingen bestaat een onzekerheid van 1,5 miljoen. Verder zijn geringe rechtmatigheidfouten op het gebied van aanbestedingen geconstateerd. Daarnaast hebben wij voor circa 2 miljoen aan formele rechtmatigheidfouten ten aanzien van mutaties in reserves geconstateerd. Deze mutaties in de reserves liggen wel in lijn met het door de Raad gekozen beleid. 7. De omvang van de reserves neemt af door onttrekkingen en voor het vormen van hogere verliesvoorzieningen voor grondexploitatieprojecten. De reserve eigen kapitaal is 47 miljoen in plaats van uw norm van 50 miljoen. De weerstandscapaciteit van gemeente Eindhoven neemt in zijn geheel toe in 2010 met name door toename van de algemene reserve. Daarnaast neemt de benodigde weerstandscapaciteit toe veroorzaakt door grotere financiële risico s gebaseerd op scenario-analyses van de grondexploitatieprojecten die niet zijn meegenomen in de verliesvoorzieningen. De solvabiliteit neemt in geringe mate af. Risicomanagement is in ontwikkeling, de uitkomsten van de geïdentificeerde risico s worden doorvertaald naar de benodigde weerstandscapaciteit. Pagina 6 van 38

7 8. Het resultaat na bestemming van 0,3 miljoen negatief wijkt in geringe mate af van het begrote resultaat na begrotingswijzigingen van 0. Maatregelen zijn getroffen en er is bijgestuurd om de begrotingsoverschrijdingen in de periode na de tweede turap te voorkomen. Een aantal acties zijn financieel doorvertaald middels begrotingswijzigingen, een aantal afwijkingen zijn geconstateerd, zoals een voordeel uit de kapitaallasten in de tweede turap waaraan geen begrotingswijziging gekoppeld is. Dit voordeel bestaat op jaarrekeningmoment nog. Wij adviseren dan ook het sturende karakter van de begroting te versterken door alle wijzigingen die financieel doorvertaald kunnen worden, te verwerken middels begrotingswijzigingen. Deze begroting is dan in zijn geheel taakstellend voor de organisatie. Dit levert een betere vergelijking tussen de begroting na wijzigingen en de jaarrekening op. 9. De risico s van grondexploitatieprojecten zijn door de verslechterde economische omstandigheden groter geworden. Door middel van interne scenario berekeningen door o.a. de interne planologen houdt de gemeente zicht op de mogelijke consequentiesnties van de continu veranderende marktomstandigheden. Mede op basis van deze scenario s vindt bijsturing plaats en heeft Eindhoven een prioriteringsplan opgesteld waarbij een aantal projecten in 2010 zijn afgesloten of geen vervolg meer krijgen. Voor het grootste project Meerhoven is een plan van aanpak opgesteld met bezuinigingsvoorstellen waarbij enkele deelplannen 1o jaar worden aangehouden. De voorziening voor verliezen neemt toe door de hogere financieringslasten die met het uitstel gepaard gaan. Een ander effect is dat de komende jaren de personeelslasten in mindere mate veroorzaakt door het uitstel van deelprojecten gedekt worden. De verliesvoorzieningen worden in 2010 gebaseerd op de contante waardeberekening in plaats van tegen eindwaarde. Door deze wijziging nemen de voorzieningen in 2010 minder toe, maar wordt de rentecomponent gedurende de looptijd van het project via de begrote lasten jaarlijks hoger. De risicoreserve bouwgrondexploitatie is met 7,7 miljoen aangevuld tot 0 vanuit het resultaat na bestemming. 10. In de jaarrekening is in de openingsbalans per de brandweer ontvlochten door overdracht van activa en passiva aan de veiligheidsregio Brabant Zuid-Oost uitgezonderd enkele panden en de voorziening voor functioneel leeftijdsontslagslag brandweerlieden. In een afzonderlijke bijlage bij de jaarrekening is de ontvlechting uitgewerkt waarbij de balans per inclusief de activa en passiva van de brandweer aangepast is. Pagina 7 van 38

8 3. Uw Speerpunten 3.1. Inleiding Door de accountantscommissie zijn een 5-tal speerpunten voor de accountantscontrole benoemd. Dit zijn: Grondbedrijf en het MPG; Aanbesteding WMO huishoudelijke hulp; Risicomanagement; Projecten van economisch en maatschappelijk nut; Strategische verwervingen vastgoed; Treasurystatuut. Over deze speerpunten hebben wij ten dele reeds in onze eerste managementletter gerapporteerd over de voortgang en werkzaamheden ten aanzien van deze speerpunten. In dit rapport rapporteren wij over alle door u aangedragen speerpunten De antwoorden op de door u gestelde vragen Grondbedrijf en het MPG Algemeen grondbedrijf Het grondbedrijf wordt geconfronteerd met moeilijke economische omstandigheden waar veel gemeenten in Nederland hinder van ondervinden. De markt voor woningen, kantoren en industrieterreinen is verslechterd door de veranderde economische omstandigheden waardoor de verhouding tussen vraag en aanbod sterk onder druk is komen te staan. Jaarlijks voert gemeente Eindhoven een herijking door van de lopende projecten en van de voorraden raden grond en gebouwen in het MPG. Hierbij worden verwachte kosten en opbrengsten in de toekomst bij de boekwaarden van de gerealiseerde kosten rekening houdend met aangegane verplichtingen verminderd met reeds gerealiseerde opbrengsten opgeteld om het verwachte resultaat van de projecten te berekenen. Het MPG met boekwaarden op peildatum eind augustus wordt aangeboden aan de raad gelijktijdig met de jaarrekening. Bij de jaarrekening 2010 wordt dus uitgegaan van de standen van de projecten per ultimo augustus. Naast deze jaarlijkse herijking heeft het College van B&W een prioriteitennota inclusief prioritering grondexploitatieprojecten vastgesteld op 17 december 2010 waarbij de gehele projectenportefeuille onder de loep genomen is rekening houdend met de huidige en verwachte marktomstandigheden. Hierin is opgenomen welke projecten worden afgestoten, gecontinueerd of heroverwogen. Hiermee is een doorkijk gemaakt naar de toekomstige marktontwikkelingen rekening houdend met vraag en aanbod op de woningng en kantorenmarkt. Onze rol als accountant ten aanzien van de grondexploitaties is het vaststellen of het College van B&W conform kaderstelling door de raad gehandeld heeft en hoe de berekening van toekomstigee projecten tot stand komt. Wij besteden in dit laatste geval aandacht aan het proces van de totstandkoming van parameters die gebruikt worden voor de berekening van toekomstige uitgaven en inkomsten. Pagina 8 van 38

9 Vragen Wordt binnen het Grondbedrijf op een juiste wijze goed geadministreerd (bijvoorbeeld ten aanzien van niet in exploitatie genomen grond en onderhanden werk)? Uit de controlewerkzaamheden van internal control ten aanzien van de procesmatige verwerking van transacties van gronden in de sector grond- en vastgoed is geconstateerd dat eenen tweetal grondtransacties van 12 miljoen en van 0,5 miljoen in eerste instantie onterecht in het resultaat verwerkt zijn. Dit is bij interne controles door de organisatie zelf geconstateerd en zijn daaropvolgend onmiddellijk gecorrigeerd. Daarnaast is er door internal control geconstateerd dat een eindafrekening voor een project niet op de juiste kostenplaats in het resultaat geboekt was en is daarna gecorrigeerd onder investeringen grond. Uit verdere werkzaamheden is gebleken dat er slechts sprake is van een incident. Overige transacties zijn op de juiste wijze geadministreerd. Hoe staat het met de normering van de urentoedeling? Gebeurt dat op een realistische wijze? En toetsbaar? Op basis van een voorcalculatorisch tarief en verwachte uren van medewerkers die aan projecten werken is op begrotingsbasis een inschatting gemaakt van de te activeren uren. Projectmedewerkers en projectleiders schrijven uren in Artemis, deze worden vervolgens door afdelingshoofden geautoriseerd. Op basis van de werkelijke uren en het voorcalculatorisch tarief zijn de personele kosten toegerekend aan de projecten. Voor de sector grond en vastgoed wijken de werkelijke uren nauwelijks af van de ingeschatte hoeveelheid uren. Achteraf wordt per sector geanalyseerd indien er afwijkingen tussen de begroting en de realisatie ontstaan. Voor de sector grond en vastgoed heeft dit niet tot aanpassing van de urennorm geleid. De inschatting is derhalve achteraf realistisch gebleken. Hoe staat het met de planning van de grondexploitatieprojecten? De planning van de grondexploitatieprojecten worden jaarlijks herzien in het MPG waarbij een herijking plaatsvindt van de lopende projecten door de projectleiders in samenwerking met de planeconomen. Naast deze jaarlijkse herijking heeft het College van B&W een prioriteitennota inclusief prioritering grondexploitatieprojecten vastgesteld op 17 december De gehele projectenportefeuille is onder de loep genomen is rekening houdend met de huidige en verwachte marktomstandigheden. Hierin is opgenomen welke projecten worden afgesloten, gecontinueerd of heroverwogen. Niet in exploitatie genomen gronden (NIEGG) Voor voorraden gronden of gebouwen die niet in exploitatie genomen zijn, dient een afwaardering geboekt te worden indien de marktwaarde lager is dan de boekwaarde. Ultimo 2010 is de voorraadportefeuille geanalyseerd waarbij de marktwaarde gebaseerd op de WOZ waarde vergeleken is met de boekwaarde of inschattingen van het grondbedrijf indien er geen WOZ waarde bekend is. Het TD gebouw is gewaardeerd conform voorgaande jaren en nadere besluitvorming zal plaatsvinden ten aanzien van de bestemming in Hoe realistisch is de inschatting van de gronduitgifte prognose van het college voor de komende jaren? Zijn de financiële risico s afdoende en realistisch in beeld gebracht? Pagina 9 van 38

10 De parameters die gehanteerd zijn voor het berekenen van de exploitaties per project en gronden niet in exploitatie zijn in samenwerking tussen projectleiders en planeconomen en sector control tot stand gekomen en voorgelegd aan het College. De inschattingen worden gemaakt door de marktomstandigheden, marktverwachtingen in de regio, rekening houdend met ontwikkelingen bij andere gemeenten in de regio af te zetten tegen het aantal en de kwaliteit van de te bouwen woningen en kantoren en de daarmee samenhangende verkoop van kavels door de gemeente. De hiermee gepaard gaande risico s worden middels scenario-analyses in kaart gebracht waarbij het meest waarschijnlijke scenario op basis van de op dat moment beschikbare kennis gekozen wordt voor de prognoseberekening van het project. Het proces van de totstandkoming van de fasering van gronduitgiften is een afgewogen proces waarbij verschillende disciplines kennis inbrengen om tot het meest waarschijnlijke scenario te komen. Belangrijke opmerking is dat dit proces niet kan garanderen dat de marktomstandigheden daadwerkelijk op basis van verwachting zullen verlopen. Derhalve is het door de onzekerheden in de markt onzeker of de inschattingen van nu werkelijkheid zullen zijn in de toekomst. De markt wordt nu gekenmerkt door een aanbodoverschot. Als voorbeeld zijn een aantal deelplannen van project Meerhoven aangehouden waardoor het gehele project naar verwachting vijf jaar langer doorloopt. Op basis van de marktinschattingen is voor het project Meerhoven een plan van aanpak opgesteld waarin een nieuwe verwachting van de gronduitgifte is opgenomen. Hoe is het verloop geweest ten aanzien van te verwachten afwijkingen van lasten en baten bij projecten? De grondexploitaties zijn sterk conjunctuurgevoelig. De veranderende marktomstandigheden veroorzaken afwijkingen tussen begroting en realisatie. In 2010 zijn de gerealiseerde lasten van de lopende projecten lager uitgevallen dan begroot door het uitstellen van werkzaamheden, door lagere bouwkosten en door vertraagde verkopen van kavels. De verkopen blijven ook enorm achter op begroting met als gevolg lagere opbrengsten. Dit heeft voornamelijk te maken met uitgestelde leveringen van kavels aan projectontwikkelaars. De verkoop van vrije sectorkavels loopt naar verwachting. In het MPG is de herijking doorgevoerd waarbij deze vertragingen doorgerekend zijn voor het gehele project. Voor het project Meerhoven leidt deze bijstelling van te verwachten lasten en baten in de tijd tot hogere financieringslasten en daarmee een nadeliger projectresultaat in vergelijking met het MPG Hoe staat het met de risico s in Park Strijp Beheer BV/CV, gezien het risicoprofiel van binnenstedelijke ontwikkelingen? En hoe is de verantwoordelijkheid geregeld voor de bewaking van de risico s? Gemeente Eindhoven participeert voor 50% in Park Strijp C.V. en Beheer B.V. In een recent verschenen rekenkamercommissieonderzoek nderzoek naar de planvorming van Strijp S is door een extern bureau een quick scan uitgevoerd. Ten aanzien van Park Strijp C.V. en Park Strijp Beheer B.V. is met de huidige marktomstandigheden door het externe bureau gewaarschuwd voor mogelijke verliezen uit de grondexploitatie in de samenwerkingsvorm. In het rapport is aanbevolen risicomanagement hoog op de agenda te zetten en de regierol door gemeente Eindhoven steviger in handen te nemen. Uit deze analyse blijkt dat er sprake is van een verhoogd risicoprofiel, ook financieel, indien het plan volgens de samenwerkingsovereenkomst gecontinueerd wordt in de huidige en verwachte marktomstandigheden. Dit zou betekenenekenen dat de deelneming die nu gewaardeerd is op 1 miljoen bij gelijkblijvende planvorming op basis van de voorspellingen van het externe bureau zelfs een voorziening opleveren. Een mogelijke afwaardering van de deelneming c.q. voorziening voor verliezen voor het deel waarvoor gemeente Eindhoven statutair verantwoordelijk is zal in de toekomst bezien moeten worden. Pagina 10 van 38

11 Aanbesteding WMO huishoudelijke hulp Vragen Hoe is de aanbesteding verlopen? Welke opbouw van het tarief is gekozen? In 2009 heeft een Europese aanbesteding plaatsgevonden. De aanbesteding is verdeeld in percelen waarbij meerdere partijen geselecteerd zijn. Op basis van het programma van eisen is gekozen voor een vast tarief voor alle WMO huishoudelijke hulpdiensten, ongeacht het niveau van indicatiestelling. Inmiddels is de WMO aangepast en is Europese aanbesteding niet meer verplicht Risicomanagement Vragen Worden risico s tijdig en juist in beeld gebracht? Is er een adequaat werkend signaleringssysteem voorhanden? Kunnen nen de gesignaleerde risico s gekwantificeerd worden en is dit op een realistische wijze gebeurd? (realistisch, voorzichtig of juist niet, welke normering is er op dit moment) Gemeente Eindhoven heeft een nota strategisch risicomanagement opgesteld met een plan van aanpak voor integraal risicomanagement. Daarnaast zal de nota reserves, voorzieningen en weerstandsvermogen geactualiseerd worden in Risicomanagement zal vervolgens doorvertaald worden als basis voor het berekenen van de benodigde weerstandscapaciteit die noodzakelijk is als buffer voor de mogelijke risico s waarmee gemeente Eindhoven geconfronteerd kan worden. Op dit moment is integraal risicomanagement nog onvoldoende geborgd in de bedrijfsvoering en zal hier nadrukkelijk de aandacht naar uitgaan in het project slimmer werken waarbij naar efficiëntie en optimalisatie gestreefd wordt, met als doel inbedding in de primaire processen Projecten van economisch en maatschappelijk nut Vragen Worden binnen de ambtelijke organisatie de afgesproken definities voor economische en maatschappelijk nut op een juiste manier gehanteerd? Is er sprake van duurzame waardevermindering bij die projecten? Als onderdeel van de controlewerkzaamheden hebben wij aandacht besteed aan de classificatie economisch en maatschappelijk nut van investeringen die in 2010 zijn uitgevoerd. Wij concluderen dat deze begrippen op de juiste wijze toegepast worden en de projecten met maatschappelijk nut ten laste van het resultaat met dekking vanuit de bestemmingsreserves gedekt worden waardoor deze niet in de balans in de jaarrekening gewaardeerd worden. Er is bij de materiële vaste activa met economischomisch nut geen sprake van duurzame waardeverminderingen in Gemeente Eindhoven zal nog besluiten over een aantal panden zoals het TD gebouw dat mogelijk in 2011 overgeheveld wordt vanuit de voorraden naar de materiële vaste activa indien het voor eigen gebruik in gebruik genomen wordt. De waardering van deze panden als onderdeel van de voorraden is getoetst op basis van de huidige WOZ waarden en inschattingen van het grondbedrijf van de huidige marktwaarde. Pagina 11 van 38

12 Voor een overzicht van de stand van zaken van de projecten is in de concernverslag in paragraaf 2.8 een gedetailleerde uiteenzetting opgenomen. Begin 2011 zal er een nieuw Meer Jaren Investeringsprogramma (MIP) worden vastgesteld door het college. In het MIP vindt een integrale afweging plaats van alle lopende en nog op te starten ruimtelijke projecten Strategische verwervingen vastgoed Vraag Hebben er strategische verwervingen plaatsgevonden, zo ja en zo ja in welke sectoren? En zijn hierbij de onlangs ontwikkelde kaders toegepast? In 2010 heeft gemeente Eindhoven een twintigtal strategische verwervingen gedaan voor in totaal 32 miljoen. Dit betreft panden en terreinen aangekocht door de sector Grond en Vastgoed. De grootste verwerving betreft het NRE/Endinet terrein. Deze verwervingen passensen binnen het door de Raad geaccordeerde jaarlijkse budget van 100 miljoen. Wij hebben de verwervingen getoetst op basis van de kaderstelling en te hanteren mandaten. Wij concluderen dat deze verwervingen binnen de kaderstelling hebben plaatsgevonden Treasurystatuutstatuut Vragen U heeft besloten de grote bedragen van de verkoop NRE te mogen beleggen tot een maximum van 75 miljoen, i.p.v. 25 miljoen bij 1 instelling. Is deze werkwijze nog steeds zinvol en vergroot deze de risico s? Zijn er redenen om, gelet op het uitstaande kapitaal, weer terug te gaan naar het vastgestelde bedrag van maximaal 25 miljoen, te beleggen bij 1 instelling (Rating!)? Wij hebben de opzet van treasury procedures in kaart gebracht. Hierbij is een belangrijk aandachtspunt gesignaleerd, gnaleerd, de kasgeldlimiet is overschreden. Dit is na overleg met de provincie opgelost door lange termijn financiering aan te trekken waardoor weer aan het kasgeldlimiet voldaan wordt. Daarnaast hebben we geconstateerd dat u momenteel risico loopt op een niet gegarandeerde geldlening. Het college heeft in 2009 besloten om in het kader van een project een geldlening van 10 miljoen te verstrekken, waarop tot op heden een voorschot van 6 miljoen is verstrekt, onder de voorwaarde van het vestigen van het recht van hypotheek. Deze hypothecaire zekerheid is ten dele gevestigd. Het vergroten van het limiet bij één instelling verhoogt op zich het risico. De kapitaalmarkten zijn in rustiger vaarwater gekomen, waardoor dit risico in de huidige situatie geringer is. De resterende belegde producten vallen de komende 2 jaren vrij waardoor het tussentijds uitstappen uit deze producten onevenredige kosten met zich mee kan brengen. In het huidige treasurystatuut van oktober 2009 is opgenomen dat maximaal 15 miljoen bij één instelling uitgezet mag worden. Wij zijn van mening dat deze norm acceptabel is voor gemeente Eindhoven en derhalve conform statuut gehanteerd dient te worden. Gemeente Eindhoven heeft in het verleden een vijftal beleggingsproducten afgesloten voor een totaal van 71 miljoen waarbij de inleg gegarandeerd is. Voor een tweetal producten is het jaarlijks rendement voor 2% gegarandeerd. Deze garantieproducten zijn in de balans opgenomen onder de financiële vaste activa onder de overige uitzettingen. Het risico voor gemeente Eindhoven is dat de bank de uitgeleende gelden van de gemeente niet meer terug kan betalen. Pagina 12 van 38

13 Om te voorkomen dat dit risico te groot is, is in de regelgeving FIDO en RUDO en in het treasurystatuut opgenomen dat de instellingen die deze producten leveren een AAA rating moeten hebben. Gedurende de looptijd van deze producten kan de rating van de banken wijzigen. Dit is het geval voor een beleggingsproduct waar de rating is gezakt naar A1. Dit betekent dat gemeente Eindhoven meer risico loopt. Tussentijds uitstappen uit een gegarandeerd product is niet mogelijk zonder boete, derhalve continueert de gemeente dit gegarandeerd product tot het einde van de looptijd. Pagina 13 van 38

14 4. De jaarrekening geeft een getrouw en rechtmatig beeld 4.1. Goedkeurende controleverklaring is verstrekt In ons dienstverleningsplan hebben wij afspraken gemaakt over de controle van de jaarrekening 2010 van gemeente Eindhoven. Onder voorwaarde dat u de door het college opgestelde jaarrekening 2010 formeel vaststelt zonder wijzigingen, hebben wij een goedkeurende controleverklaring afgegeven ten aanzien van de aspecten getrouwheid en rechtmatigheid. Deze verklaring is gedateerd op 27 april Dit is de datum waarop wij onze controle hebben afgerond. Wij verzoeken u contact met ons op te nemen als u de jaarrekening niet ongewijzigd vaststelt. In overleg kunnen we dan actie ondernemen De reikwijdte van de controle Wij voeren de jaarrekeningcontrole uit om een oordeel over de getrouwheid en rechtmatigheid van de jaarrekening als geheel te vormen, zoals bedoeld in in artikel 213, tweede lid van de Gemeentewet. Het is niet de doelstelling van een jaarrekeningcontrole om zekerheid te verschaffen over de kwaliteit van de interne organisatie. De controle van de jaarrekening bestaat uit een combinatie van controlewerkzaamheden, waaronder risicoanalyse, cijferbeoordelingen, beoordeling van de administratieve procedures en het daarmee samenhangende systeem van interne beheersingsmaatregelen en gegevensgerichte controlewerkzaamheden. De samenstelling en omvang van die werkzaamheden zijn noodzakelijk voor het verkrijgen van dit oordeel over de getrouwheid en rechtmatigheid. Tijdens onze controlewerkzaamheden maken wij gebruik van de rapporterings- en goedkeuringstoleranties zoals opgenomen in het Besluit accountantscontrole decentrale overheden. Dit houdt in dat wij een goedkeurende verklaring kunnen afgeven als de geconstateerde fouten minder zijn dan 1% van de lasten en toevoegingen aan de reserves ( 9,3 miljoen) en de onzekerheden minder zijn dan 3% ( 27,9 miljoen) van de totale werkelijke lasten en toevoegingen aan de reserves in de jaarrekening Onze bevindingen ten aanzien van het aspect getrouwheid In onderstaande tabellen hebben de tijdens de jaarrekeningcontrole geconstateerde en niet-gecorrigeerde verschillen opgenomen. Pagina 14 van 38

15 Hieronder volgt een overzicht van de niet-gecorrigeerde verschillen: Omschrijving Voorziening algemeen risicogaranties en geldleningen van 3,6 miljoen is niet voldoende onderbouwd om de eindstand te toetsen. Deze voorziening is gevormd voor het opvangen van de risico s dat partijen waaraan gemeente Eindhoven garanties heeft verstrekt. Op basis van de beschikbare informatie over deze partijen is de inschatting gemaakt dat er gebruik gemaakt wordt van de garantstelling. Het totaal van de risicovolle garanties is 18,8 miljoen, hier is echter geen weging van het risico aan gekoppeld. Deze risico s dienen opgenomen te worden in de paragraaf weerstandsvermogen. De voorziening onderhoud bijzonder basisonderwijs is eind ,1 miljoen. Het onderhoud voor deze onderwijsgebouwen wordt uitgevoerd door de gemeente, aangezien de gemeente juridisch eigenaar is van deze panden. Er is geen actueel onderhoudsplan beschikbaar waarmee de stand van de voorziening bepaald is. Op basis van goedgekeurde aanvragen van scholen wordt onttrokken uit de voorziening en vindt een jaarlijkse dotatie uit de bestemmingsreserve huisvesting onderwijs plaats. Er bestaat een onzekerheid over de hoogte per jaareinde. De aanvragen zijn in totaal 2,3 miljoen. Het restant van de voorziening van 0,8 miljoen levert een fout op aangezien hier geen verplichtingen aan ten grondslag liggen. Voorziening preventief onderhoud bruikleenscholen basis is eind ,9 miljoen. Deze voorziening is evenals de voorziening onderhoud bijzonder basisonderwijs gevormd voor aanvragen van scholen voor onderhoud. De voorziening is niet onderbouwd met een onderhoudsplan van de scholen om de kosten voor groot onderhoud te egaliseren in de gemeentelijke begroting. Er is geen sprake van een egalisatievoorziening volgens het BBV. De voorziening afvalstoffenheffing is per ,2 mln. De voorziening is gevormd voor kosten voor toekomstige vervanging van de milieustraat ESP en het aanpassen van de milieustraatt Gabriël Metsulaan. De voorziening heeft als doel tariefegaliserend te werken. Er is onvoldoende onderbouwing ten aanzien van de stand van de voorziening per eind Dit levert een onzekerheid op over de hoogte van de voorziening. In 2011 wordt de methodiek voor het vormen van de voorziening herzien. De voorziening dubieuze debiteuren is voor overvolledig. De voorziening had voor dit bedrag vrij moeten vallen. Fout in exploitatie (x 1.000) Onzekerheid in exploitatie (x 1.000) Een tiental onderhoudsvoorzieningen zijn voor een totaalbedrag van / negatief per jaareinde. Totaal Goedkeuringstolerantie Oordeel Goedkeurend Pagina 15 van 38

16 Hieronder is het overzicht met de door PwC aangedragen en door gemeente Eindhoven gecorrigeerde verschillen opgenomen Omschrijving Lening van het ministerie voor de bouw van de ISE school is geclassificeerd als bestemmingsreserve i.p.v. als lening van het ministerie. Op basis van nog niet voltooide onderhandelingen om te komen tot subsidiëring in plaats van een leningfaciliteit met het ministerie, is de lening in eerste instantie onterecht als bestemmingsreserve geclassificeerd. Dit is gecorrigeerd in de jaarrekening. Fout (x 1.000) Onzekerheid (x 1.000) 4.4. Onze bevindingen ten aanzien van het aspect rechtmatigheid In 2010 zijn door de gemeente rechtmatigheidsonderzoeken uitgevoerd. Op basis van deze onderzoeken en de door ons uitgevoerde werkzaamheden zijn een aantal fouten en onzekerheden geconstateerd ten aanzien van het aspect rechtmatigheid. Aangezien de geconstateerde fouten en onzekerheden binnen de door u vastgestelde controletoleranties blijven, hebben wij op het aspect rechtmatigheid een goedkeurende controleverklaring afgegeven. Hieronder volgt een overzicht van de rechtmatigheidsfouten: Omschrijving Onzekerheid aanbesteding energieleverancier m.b.t. de leveringsovereenkomst voor alternatieve brandstof voor zwembad de Tongelreep. Uit juridische toetsing door de sector Juridische zaken van gemeente Eindhoven blijkt onvoldoende juridische grondslag voor een uitspraak over de rechtmatigheid van het huidige contract. Dit levert een onzekerheid op ten aanzien van het aspect rechtmatigheid. Fouten in aanbestedingen op basis van dossiertoetsingen voor inkopen. die meerjarig de Europese drempels overschrijden. Op basis van een diepgaande analyse op de inkopen hebben wij geringe rechtmatigheidsfouten geconstateerd. Vanuit de saldireserve specifiek is voor 1,5 miljoen overgeheveld naar de reserve GSB. In 2011 wordt de saldireserve weer aangevuld. In de programmabegroting 2011 tot en met 2014 is een lijst met projecten opgenomen die onderdeel uitmaken van de reserve. Er is middels deze lijst geïnformeerdrd over de overheveling. Dit heeft echter zonder noodzakelijk afzonderlijk raadsbesluit plaatsgevonden en is derhalve voor 1 miljoen onrechtmatig (tot is het College hiertoe bevoegd). Deze boeking dient via de resultaatbestemming te geschieden. Fout (x 1.000) Onzekerheid (x 1.000) Pagina 16 van 38

17 Omschrijving Een aantal reserves zijn qua looptijd verstreken voor in totaal 2,3 miljoen. Dit maakt onderdeel uit van een raadsdossier. Echter zonder formeel raadsbesluit voor verlenging is dit onrechtmatig voor mutaties in de reserves boven de Voor de Reserve Spilcentra is 968k, rekening houdend met binnen de grenzen voor het College, zonder afzonderlijk raadsbesluit onrechtmatig verlengd. Fout (x 1.000) 968 Onzekerheid (x 1.000) Ongesaldeerde getrouwheidbevindingen Totaal Goedkeuringstolerantie Oordeel Goedkeurend 4.5. Onzekerheid in uw Sisa-bijlage Wij hebben de bijlage bij de jaarrekening 2010 betreffende SiSa-regelgeving gecontroleerd. Wij hebben geen fouten of onzekerheden geconstateerd ten aanzien van de gecontroleerde SiSa-regelingen. Voor een uiteenzetting van onze controlebevindingen per SiSa-regeling verwijzen wij naar bijlage B Instemming over de schattingen van het college Bij het opmaken van de jaarrekening maakt het college van burgemeester en wethouders schattingen. Omdat deze schattingen van subjectieve aard zijn, brengen wij onze bevindingen onder uw aandacht. Wij stemmen in met de toegepaste waarderingsgrondslagen en de door de het college gemaakte afwegingen en schattingen. Voorziening Functioneel leeftijdsontslag Brandweer Deze voorziening wordt met een stand eind 2010 van 15,3 miljoen is bepaald om in de toekomst uitkeringen te betalen aan brandweerlieden die een functioneel leeftijdsontslag hebben gekregen. Aangezien de brandweerlieden tot 2010 in dienst waren bij gemeente Eindhoven is de gemeente verantwoordelijk voor het verstrekken van de uitkeringen in de toekomst. Voor het nieuwe personeel dat door de Veiligheidsregio Brabant Zuid-Oost geworven is, vormt gemeente Eindhoven geen voorziening meer. De voorziening is gebaseerd op een bestaand berekeningsmodel van de Vereniging Nederlandse Gemeenten. Begin 2011 is een nieuw berekeningsmodel beschikbaar gekomen. Dit model is echter nog niet voldoende getoetst en bevat mogelijk nog fouten. Omdat de uitkomsten van het nieuwe model nog niet volledig te doorgronden zijn, heeft gemeente Eindhoven ervoor gekozen het bestaande model dat in voorgaande jaren gehanteerd is wederom te gebruiken voor de waardering van de voorziening ultimo De hoogte van de voorziening kan in de toekomst afwijken indien er een nieuw berekeningsmodel wordt gehanteerd. Pagina 17 van 38

18 Voorziening voormalig personeel De voorziening voormalig personeel is gevormd voor aanvullende uitkeringen bij functiewijzigingen of uitstroom naar andere bedrijven van ex-medewerkers. Deze voorziening is per ,3 mln. De personen die recht hebben op deze aanvullingen zijn in te delen in werkende personen en gepensioneerden. Het grootste deel van de voorziening is opgebouwd voor pensioenaanvullingen. In het BBV is opgenomen dat gelijkblijvende lasten in de toekomst voor personeel niet voorzien mogen worden. De uitkeringen voor het voormalig personeel kunnen ten dele via de begroting als lasten voor het jaar opgenomen worden voor zover deze gelijkblijvend zijn. Een deel van de voorziening kan dan vrijvallen en de uitkeringen jaarlijks via de begroting als lasten opgevoerd worden. Negatieve voorzieningen Gemeente Eindhoven herijkt om de vijf jaar de onderhoudsplannen voor gemeentelijke gebouwen. Dit kan er toe leiden dat voorzieningen negatief uitvallen in een bepaald jaar omdat onderhoudswerkzaamheden eerder zijn uitgevoerd en de jaarlijkse dotatie ter dekking van dit onderhoud pas in een later stadium toegevoegd wordt aan de voorziening. Een tiental voorzieningen is eind 2010 negatief voor in totaal. Deze voorzieningen zijn niet aangevuld tot 0. Wij zijn hiermee akkoord gezien de hoogte van de negatieve standen. Het totaal van alle onderhoudsvoorzieningen is positief. Wij raden gemeente Eindhoven aan de onderhoudsvoorzieningen voor gelijkaardige panden te bundelen in een grote onderhoudsvoorziening ter voorkoming van het negatief uitvallen van individuele onderhoudsvoorzieningen. Onderhoudsvoorzieningen gemeentelijke gebouwen Voor de gemeentelijke gebouwen worden afzonderlijke onderhoudsvoorzieningen gevormd. Deze voorzieningen zijn gevormd om schokken in de onderhoudskosten te egaliseren veroorzaaktakt door groot onderhoud dat periodiek uitgevoerd wordt. De onderhoudsvoorzieningen zijn onderbouwd met geactualiseerde planvorming en de stand is toereikend om egalisatie van de lasten in de komende jaren mogelijk te maken. Wij hebben het college geadviseerd het aantal onderhoudsvoorzieningen te bundelen voor gelijkaardige gebouwen. Voor scholen, die niet juridisch in bezit van de gemeente zijn, dienen onderhoudsplannen opgesteld te worden om de voorziening hiermee jaarlijks vast te stellen. Voorziening Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) De voorziening wordt gevormd en gebruikt ter dekking van de exploitatiekosten en vervangingsinvesteringen van het riool. Het BBV schrijft voor dat gespaard mag worden voor vervangingsinvesteringen waarbij de exploitatielasten jaarlijks via de begroting en het resultaat in de exploitatie geboekt worden. In het nieuwe GRP is gekozen voor de zuivere methodiek om de voorziening te vormen voor vervangingsinvesteringen. Het plan zal jaarlijks herijkt worden. Formeel is in 2010 niet volledig voldaan aan het BBV, aangezien er exploitatielasten uit de voorziening zijn onttrokken. Welk deel van de onttrekking van toe te rekenen is aan onderhoudslasten en welk aan vervangingsinvesteringen is niet verderr uitgezocht. De geschatte omvang van de onttrekkingen voor onderhoud levert geen fout op die meeweegt in de oordeelsvorming. Voorzieningen voor af te rekenen subsidies van voor 2007 In het verleden zijn de vooruitontvangen subsidies verantwoord onder de voorzieningen. Deze subsidies dienen na vaststelling nog verrekend te worden met de ministeries of staan nog open omdat de regeling formeel nog niet afgelopen is. In het BBV is de aanbeveling opgenomen ook de subsidies die voor 2007 zijn ontvangen van de ministeries als overlopende passiva in plaats van als voorzieningen in de balans te presenteren. Gemeente Eindhoven heeft deze vooruitonvangsten gepresenteerd onder de voorzieningen. Pagina 18 van 38

19 Voorziening verliesgevende plannen grondexploitaties Wij verwijzen naar paragraaf waar wij aandacht besteden aan de ontwikkelingen van de grondexploitaties en de waardering van de projecten van gemeente Eindhoven. Voorziening dubieuze debiteuren sociale zaken en derden Gemeente Eindhoven stelt eenen zeer nauwkeurige analyse op ten aanzien van de oninbaarheid van debiteuren. Deze voorzieningen zijn in mindering gebracht op het saldo. Voorziening bijdrage SRE financieringsschap De voorziening van 3,6 miljoen is een verplichting waarvan de omvang onzeker is voor het afdragen van een bijdrage aan het SR. De omvang wordt gebaseerd op cijfers die later in 2011 bekend worden vanuit het SRE. De inschatting die gemeente Eindhoven heeft gemaakt is gebaseerd op de afdracht van voorgaand jaar. Dit is nader toegelicht in de toelichtinging in de jaarrekening. Wij raden gemeente Eindhoven aan duidelijke afspraken te maken over de afrekening en de tijdigheid hiervan te bewaken Reserves in de jaarrekening onderhevig aan wijzigingen Wij hebben de mutaties in de reserveserves gecontroleerd aan de hand van de kaderstelling die hiervoor van toepassing is. Reserves worden gevormd na goedkeuring van de Raad, wijzigingen dienen uitgezonderd wijzigingen kleiner dan binnen het bestaand beleid voorgelegd te worden aan de Raad. Uit de toetsing op basis van de kaderstelling willen we de volgende onderwerpen ten aanzien van de reserves onder uw aandacht brengen. Reserves worden onttrokken op basis van begrote lasten in plaats van gerealiseerde lasten De raad heeft eind 2010 besloten dat onttrekkingen, uitgezonderd een aantal projectspecifieke bestemmingsreserves, jaarlijks op begrotingsbasis onttrokken worden in plaats van op realisatiebasis. Hiermee stimuleert Eindhoven het volgens plan verwezenlijken van doelen waarvoor de bestemmingsreserve gevormd is. Indien middelen per jaareinde niet zijn besteed, dan vloeit het overschot naar de algemene reserve. De eerste 10 maanden van het jaar is op realisatiebasis, op basis van werkelijke bestedingen, onttrokken aan de reserves. Aan het einde van het jaar zijn correcties doorgevoerd om het totale begrotingsbedrag te onttrekken indien de bestedingen lager uitvielen dan begroot. Deze methodiek wordt de komende jaren voortgezet. In 2010 is het voorgekomen dat door het onttrekken op realisatiebasis reserves negatief uitvallen. Te laat is geconstateerd dat de lasten in 2010 de stand van de reserve hebben overschreden. Als dit minder dan binnen het bestaand beleid bedraagt dan heeft het college de vrijheid om meer te onttrekken zonder nieuw raadsbesluit. Daarnaast wordt er ook meer gestort dan begroot in de reserves. De oorzaak hiervan is dat de besluitvorming vanuit het reserveringsdossier, dat eind november 2010 aan de raad is aangeboden, eerder plaats heeft gevonden waardoor de definitieve reserveringen nog niet bekend waren. Hierdoor wijken de bedragen af in het reserveringsdossier en de werkelijke reserveringen in de jaarrekening. Ook is voorgekomen dat een tweetal reserves sportparken negatief zijn per jaareinde. Deze zijn aangevuld tot 0 door de positieve stand van de reserve van een ander sportpark. In de contracten met de sportgebieden is opgenomen dat deze reserves met elkaar verrekend mogen worden. Het is aan te bevelen een reserve te vormen voor de sportlocaties gezamenlijk. Pagina 19 van 38

20 Reserve eigen kapitaal lager dan opgenomen in nota reserves en voorzieningen De reserve eigen kapitaal is per miljoen i.p.v. de in de nota reserves en voorzieningen opgenomen 50 mln. Looptijd reserves wordt overschreden In de saldireserve specifiek zijn reserveringen opgenomen voor maximaal drie jaar voor het uitvoeren van projecten. De reserveringen blijven gereserveerd op basis van het Meerjaren Investeringsprogramma (MIP). Middels het accorderen van de begroting 2011 waarin een specificatie van de saldireserve specifiek is opgenomen, heeft de Raad instemming gegeven aan het continueren van de projecten en daarmee samenhangende reserveringen. Bijzonderheden reserves Aan de reserve strategische impulsen is 1 miljoen gedoteerd vanuit de voorziening afwaardering netwerkbedrijven zonder afzonderlijk raadsbesluit. Dit betreft het terugdraaien van voorfinanciering vanuit de reserve in 2009 voor advieskosten voor de Endinet transactie. Deze onttrekkingen hadden in 2009 moeten plaatsvinden uit de voorziening. In 2010 is deze voorfinanciering middels een dotatie aan de reserve teruggedraaid. Dit is niet meegewogen als fout in het oordeel, omdat dit een correctie uit voorgaande jaren betreft Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling niet gewijzigd. De grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn in vergelijking met vorig boekjaar niet gewijzigd. De gehanteerde grondslagen zijn passend voor de financiële verslaggeving van gemeente Eindhoven. Er is in 2010 sprake van een belangrijke schattingswijziging ten aanzien van de berekening van de voorziening voor nadelige grondexploitaties. In 2010 is de voorziening tegen contante waarde berekend in plaats van tegen eindwaarde. Dit levert een lagere voorziening op voor 28,2 miljoen in vergelijking met de systematiek van voorgaande jaren. In de toekomst wordt de voorziening gedurende de looptijd van de projecten aangevuld tot een voorziening tegen eindwaarde. Wij kunnen ons verenigen met deze schattingswijziging Er is voldaan aanan de Wet openbaarmaking uit publieke middelen financierde topinkomens Op grond van de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens ( Wopt ) moeten beloningen, waaronder voorzieningen ten behoeve van toekomstige beloningen, zoals pensioen en ontslaguitkeringen, in de jaarrekening worden vermeld als deze de gemiddelde ministersbeloning (voor 2010 vastgesteld op ) te boven gaan. Bij onze controle hebben wij vastgesteld dat de Wopt wordt nageleefd door de gemeente Eindhoven PwC is gedurende het jaar onafhankelijk geweest De International Federation of Accountants (IFAC) heeft per 1 juli 2009 enkele wijzigingen aangebracht in de Code of Ethics for Professional Accountants (de Code). Deze vernieuwde Code wordt van kracht per 1 januari 2011 en is per die datum volledig geïmplementeerd in de onafhankelijkheidsregels en -procedures van PwC wereldwijd. Implementatie van de Code in nationale regelgeving wordt begin 2012 verwacht. De veranderingen zullen niet tot nauwelijks invloed hebben op de relatie van PwC met haar klanten. Wij hebben gedurende het jaar geen onafhankelijkheidsissues geconstateerd. Pagina 20 van 38