NUMMER 3 JUNI In dit nummer onder meer: JAARGANG 4. Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen.

Transcriptie

1 NUMMER 3 JUNI 2014 Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen In dit nummer onder meer: Thema ogen: Het Oogziekenhuis, de OOGapotheek, Oogdruppeltips, Jeukende en tranende ogen, Oogverzorgingstips En verder: Alles over hepatitis, Luigi en de mabjes, Appen maar, Genitale wratten JAARGANG 4

2 Het beste advies bij zonneallergie 1 op 5 mensen heeft last van zonneallergie. Dit wordt veroorzaakt door vrije radicalen in de huid die ontstaan bij blootstelling aan UVA straling. De huid raakt geïrriteerd en rode en jeukende bultjes kunnen het gevolg zijn. Naast een zeer betrouwbare beschermingsfactor bevat de unieke formule van Eucerin Sun Allergy Protection AGR en Licochalcone A. Dit zorgt ervoor dat de vrije radicalen worden ingekapseld waardoor de reactie in de huid aanzienlijk wordt verlaagd. Eucerin Sun Allergy Protection: Bevat AGR en Licochalcone A Is klinisch getest en bewezen op personen met zonneallergie, onder toezicht van onafhankelijke dermatologen Bevat geen conserveringsmiddelen en emulgatoren Bevat geen parfum Is waterresistent DE WETENSCHAP VOOR EEN MOOIERE HUID

3 OP RECEPT De visie van Het Oogziekenhuis Rotterdam: Angstreductie bevordert herstel 6 Therapietrouwnieuws 9 Balietips Oogmedicatie 10 Voorgeschreven Gynaecoloog Bram ter Harmsel: Genitale wratten staan op 2 in de SOA-toptien 12 Productnieuws 15 Alles over hepatitis 16 Vergeleken De hepatitisvirussen vergeleken 19 Oognieuws 20 Er was laatst een patiënt Drie is te weinig 22 Antonius in beeld Luigi is voorzichtig met de mabjes 24 Appen maar! 27 App-nieuws 30 Patiënt in beeld Joyce Koelewijn-Tukker over het syndroom van Sjögren: Ik doe veel wél, ondanks moeheid ZELFZORG Jeukende, tranende ogen 34 Spierpijn bij statinegebruik 37 Producttips 38 Zelfzorgnieuws 39 VERZORGING Oogverzorgingstips 42 BRANCHE Annekedotes Lucht 41 Onze covergirl 45 Even voorstellen De OOGapotheek in Rotterdam: weinig medicijnen, veel contacten 46 Branchenieuws UA

4 Heeft jullie apotheek al een collectief abonnement op UA? Ben je apothekersassistent en werkzaam in een apotheek, dan kun je UA thuis ontvangen. Als de apotheek een collectief abonnement neemt à 49,50, dan kunnen ALLE apothekers assistenten, farmaceutisch consulenten en farmaceutisch managers van die apotheek UA thuis ontvangen. Hoe kun je UA thuis ontvangen? Stap 1: De apotheek neemt een abonnement De apotheek neemt een apotheekabonnement à 49,50 per jaar door een te sturen naar De apotheek ontvangt een accountcode. Ga naar Klik op Registreren (rechtsboven). Activeer het account van de apotheek (via De eerste keer? Klik hier ). Het wijst zich vanzelf. Voer de accountcode in en het adres van de apotheek. Kies een wachtwoord en typ dat in. Kies het wachtwoord in overleg met de apotheker. Het is immers het account van de apotheek. Zorg dat iemand dit wachtwoord onthoudt of bewaart. Je hebt het weer nodig als je een volgende keer wilt inloggen. Bijvoorbeeld om een nieuwe assistent(e) aan te melden of een adreswijziging door te geven. Stap 2: Thuisadressen opgeven Als het account van de apotheek is geactiveerd, kun je de apothekersassistenten aanmelden die UA thuis willen ontvangen en hun adresgegevens invoeren. Als apothekersassistent heb je dus zelf geen account. Nog geen apotheek-abonnement? Vraag dit aan via Voor één collectief abonnement à 49,50 per jaar kunnen ALLE apothekersassistenten, farmaceutisch managers en farmaceutisch consulenten van die apotheek UA thuis ontvangen Let op: aanmelding kan alleen via het UA-account van de apotheek! Als de apotheek geen abonnement afsluit, kun je als apothekersassistent een individueel abonnement afsluiten à 17,50. Stuur een aan om je als individueel abonnee op te geven.

5 EERST DIT Oog voor het oog Alleen maar oogmedicatie uitgeven saai? Welnee! De apothekersassistenten van de politheek van Het Oogziekenhuis Rotterdam vinden het een verademing! Ze vertellen erover op pagina 46. Ook over Het Oogziekenhuis zelf is heel wat te vertellen. Honderdveertig jaar oud, maar heel modern en onderscheidend. Toen ik in Het Oogziekenhuis was, zag ik overal ogen. Niet zozeer van de mensen die er rondliepen, maar ogen op kunstwerken. Ogen staarden me aan, gaven licht en bepaalden de vorm van de binnenruimte, het atrium. Mooi gedaan, inventief. Waaróm er in Het Oogziekenhuis veel aandacht wordt besteed aan kunst, kun je lezen op pagina 6. Er zijn ook allerlei spreuken op de muren geschilderd die te maken hebben met kijken en zien. Bijvoorbeeld een citaat van Antoine de Saint-Exupéry: Enkel met het hart kan men goed zien. Het essentiële is onzichtbaar voor de ogen. Het onderwerp ogen stond voor dit nummer al maanden vast. Laten we in de hooikoortstijd het oog eens onder de loep nemen, in plaats van zoals zo vaak gebeurt als het over hooikoorts gaat de neus, was onze gedachte. Logisch dus dat we voor het thema ogen bij Het Oogziekenhuis uitkwamen. Maar niet alleen in Het Oogziekenhuis heeft men oog voor het oog. Toen ik van Het Oogziekenhuis terugliep naar het station, zag ik hoe toevallig een café met de naam Een oogopslag en even verder een restaurant geheten See you, see me. In de trein zag ik een kunstwerk in de vorm van een oog en bij thuiskomst lag het Pharmaceutisch Weekblad me op te wachten. Een oog dat geopereerd wordt sierde de kaft, samen met de aankondiging van artikelen over glaucoom en over oogmedicatie. Zeker de tijd van het jaar iedereen heeft oog voor het oog. Foto's met lange sluitertijd van fotograaf Marc Pataut in twee wachtkamers in Het Oogziekenhuis Rotterdam. Veel leesplezier Heeft jouw apotheek een apotheekabonnement? Dan kun je UA thuis ontvangen Winifred Hazelhoff Hoofdredacteur UA

6 DE VISIE VAN Het Oogziekenhuis Rotterdam Angstreductie bevordert herstel Een warme parketvloer, kunst aan de muren, vrolijke kleuren, mooie architectuur dat moet de patiënten van Het Oogziekenhuis Rotterdam geruststellen. Angstreductie is een onderdeel van de bedrijfsfilosofie van het ziekenhuis. UA

7 Oogbus Het Oogziekenhuis Rotterdam wil niet alleen oogaandoeningen goed behandelen, maar patiënten ook geruststellen. Mensen die iets aan hun ogen hebben, zijn namelijk vaak bang om blind te worden. Die angst wil het ziekenhuis wegnemen of ten minste verminderen. Dat is prettiger voor de patiënt zelf, maar het bevordert ook het herstel na een operatie. Daarom is het interieur zo aangepast dat het afleiding biedt en warm en behaaglijk overkomt, met kunst, kleuren en parket. Daar waar het op de klinische afdelingen noodzakelijk is voor de hygiëne ligt linoleum, maar verder ligt er huiselijk parket in het ziekenhuis, vertelt Robert Spiering, beleidsadviseur Communicatie en Marketing. Trots wijst hij op de kunstwerken aan de muren, die allemaal iets met 'kijken' te maken hebben en op het atrium, waar de vorm van een oog in te herkennen is. In het KinderOOGcentrum valt het licht door een oog in het plafond naar binnen en in de wachtruimte houdt een medewerkster de kinderen bezig. Sommige kinderen komen hier zelfs graag; ze zijn niet bang voor het ziekenhuis of voor de dokter. Dat is precies de bedoeling. De kunst is laagdrempelig, vrolijk, niet ingewikkeld maar wel ingenieus. Optische grapjes, gekke wegwijzers, vrolijke maskers, toepasselijke spreuken. Alle kunst is zorgvuldig uitgezocht door gerenommeerde adviseurs. De kunst is veelal gemaakt door jonge kunstenaars die ten tijde van het maken van deze werken nog niet bekend waren, maar die inmiddels voor grote bedrijven werken, licht Spiering toe. Zo worden de maskers van Bertjan Pot, waarvan er een tiental hangen in het KinderOOGcentrum, tegenwoordig ook door G-star gebruikt. Een vroege diagnose is altijd gunstig voor de prognose, ook bij oogaandoeningen. Hoe eerder je erbij bent, des te beter kan een aandoening worden behandeld, des te beter kan een ongewenste ontwikkeling worden afgeremd. Maculadegeneratie bijvoorbeeld, heeft minder ernstige gevolgen als het vroeg wordt ontdekt. Het Oogziekenhuis heeft een Oogbus die door het land toert. Mensen kunnen daar in een kwartier een snelle, maar zorgvuldige oogcheck krijgen: onder andere wordt de oogdruk gemeten om glaucoom op te sporen en de visus (het zicht) wordt gemeten. Relatief veel mensen blijken iets te hebben, vertelt Robert Spiering, maar door de vroege opsporing kunnen ze in een vroeg stadium worden geholpen. Hoewel de kosten zo laag mogelijk worden gehouden (rond de 25,-), wordt de oogcheck door de meeste verzekeraars niet vergoed. Het lijkt eng, maar het helpt juist mee aan de angstreductie: patiënten kunnen tijdens een operatie (met hun goede oog) meekijken op een monitor, als ze dat willen. De begeleider van de patiënt kan de operatie in de wachtruimte ook op een monitor volgen. Het grootste handgeblazen glazen oog staat in Het Oogziekenhuis Rotterdam. Meekijken Patiënten krijgen altijd het advies een begeleider mee te nemen. Om hen te helpen als ze slecht zien, maar ook omdat het gezelschap van een vertrouwd persoon helpt om de angst te verminderen. Het is ook prettig om met iemand te kunnen napraten over een behandeling of over een gesprek bij de arts. Bovendien dat is bekend horen en onthouden twee mensen meer dan één. Excellent Die angstreductie staat ten dienste van een goede behandeling. Het Oog - ziekenhuis Rotterdam is een Centre of Excellence. Heeft elk ander ziekenhuis één afdeling Oogheelkunde met meestal algemene oogartsen, dit ziekenhuis heeft superspecialisten, bijvoorbeeld glaucoomartsen en netvlies-, hoornvlies- en cataract - chirurgen. Er wordt topklinische zorg geleverd, ook wel derdelijnszorg genoemd. Dit is zorg voor mensen met moeilijk te behandelen of zeldzame oogziekten of voor mensen bij wie de gebruikelijke behandelingen geen resultaat hebben. Daarnaast levert Het Oogziekenhuis de gebruikelijke tweedelijnszorg aan mensen met veelvoorkomende oogaandoeningen, zoals bij- of verziendheid, glaucoom, staar (cataract) of maculadegeneratie. Patiënten hiervoor komen voornamelijk uit de regio Rijnmond. Staaroperaties vormen het overgrote deel van de behandelingen. Verder >> Lees verder op pagina 8 UA

8 DE VISIE VAN heeft Het Oogziekenhuis een eigen kliniek voor refractiechirurgie en ooglidcorrecties, wordt er specialistisch onderzoek gedaan en worden er oogartsen opgeleid. Negen bedden Van de behandelingen vindt 95% poliklinisch plaats. Voor langere opnames beschikt het ziekenhuis over negen bedden. Dat is een heel verschil met het verleden. In het jaar van oprichting 1874 waren er 24 bedden en verbleven patiënten er gemiddeld 39 dagen. In 1948 werd het nieuw gebouwde ziekenhuis geopend met zelfs 101 bedden. Nu dus nog maar negen bedden. Weinig opnames, maar het aantal patiënten neemt toe. Zo zijn er als gevolg van de vergrijzing bijvoorbeeld steeds meer patiënten met maculadegeneratie. Die komen elke zes weken terug voor een injectie in het oog, die de achteruitgang moet remmen. Bovenaanzicht van het atrium in Het Oogziekenhuis Rotterdam. Het atrium heeft de vorm van een oog; het 'balkon' vormt het ooglid, het trappenhuis is het oog. Hierbij vormt de trap de iris en het trapgat de pupil. Kracht We gaan in Het Oogziekenhuis zoveel mogelijk uit van de kracht en de zelfredzaamheid van patiënten, vertelt Robert Spiering. Dus van wat ze kunnen, niet van wat ze niet kunnen. Daarin past het beleid om patiënten minder snel op te nemen. Een patiënt in bed wordt passief, niet zelfredzaam. De inrichting is ook niet specifiek aangepast aan slechtzienden: geen reliëftegels, niet superlicht. Wel een rood-witte markering op een pilaar, om botsing te voorkomen. En in de lift klinkt een stem: Derde verdieping. Deuren gaan open. < Kinderoogcentrum; licht komt binnen door een oog. Kunst in het oogziekenhuis. Vuurwerkstandpunt Kindvriendelijke kunst van Bertjan Pot binnen het KinderOOGcentrum. OOGapotheek Benieuwd naar de oogmedicatie uitgifte? Op pagina 46 vertellen de apothekers - assistenten van de poliklinische OOGapotheek over hun werk. Het Oogziekenhuis Rotterdam pleit er al jaren voor om consumentenvuurwerk te verbieden en om het afsteken van vuurwerk over te laten aan mensen die daar speciaal voor zijn opgeleid. Rond elke jaarwisseling benadrukken we dit weer. Telkens zijn er weer zoveel slachtoffers vaak kinderen die schade aan het oog oplopen of zelfs een oog moeten missen, aldus Robert Spiering. Dat vier steden nu hebben afgesproken om het toestaan van het afsteken van vuurwerk te beperken tot enkele uren, is een stap in de goede richting, maar eigenlijk zouden consumenten ver van vuurwerk moeten blijven. UA

9 THERAPIETROUW Therapietrouwnieuws Project onderzoekt medicatie in eigen beheer bij de ziekenhuispatiënt Bij opname in het ziekenhuis verlies je doorgaans de controle over je eigen medicijnen. Dat is bedoeld voor je eigen veiligheid. Maar misschien is het toch beter om patiënten het beheer over hun medicijnen terug te geven. Universiteitsziekenhuizen gaan dit onderzoeken. Er kan van alles in de medicatie veranderen als iemand in het ziekenhuis wordt opgenomen. Niet zo gek dus om een zorgverlener het beheer hierover te geven. Maar zoals bekend, is dat geen garantie dat er geen fouten worden gemaakt. Fouten in de overdracht, fouten in de toediening Zouden patiënten dan misschien toch beter de medicatie in eigen beheer kunnen houden? Ook al krijgen ze te maken met nieuwe medicijnen, met gestopte medicijnen, met andere verpakkingen? Men denkt wel dat het inderdaad beter is voor de therapietrouw en dat de overgang naar de thuissituatie beter zal verlopen. De universiteitsziekenhuizen, verenigd in de Nederlandse Federatie van Universitaire Medische Centra (NFU), gaan hier onderzoek naar doen. Niet bij de makkelijkste patiëntengroep, maar bij patiënten met complexe aandoeningen die veel medicijnen gebruiken. Eerst wordt samen met de patiënt en op basis van uniforme criteria gekeken of de patiënt in staat is zijn geneesmiddelen zelf te beheren. Bij een ja regelt de patiënt zelf de inname en het gebruik. De verpleegkundige informeert de patiënt en begeleidt hem of haar tijdens de opname en bij de overgang naar de thuissituatie. Een groep vergelijkbare patiënten bij wie de medicatie op de gangbare manier wordt gegeven, dient als controlegroep voor het onderzoek. Het aantal medicatiefouten wordt geregistreerd en de ervaringen van de patiënten en de zorgverleners worden in kaart gebracht. Het huidige systeem van medicatiebeheer Tot nu toe is het in de Nederlandse ziekenhuizen zo geregeld dat de hele verantwoordelijkheid voor medicatie - gebruik en medicatiebeheer patiënten uit handen wordt genomen. Patiënten krijgen hun medicijnen op het moment dat ze moeten worden ingenomen. Vaak zitten hun vertrouwde geneesmiddelen in het ziekenhuis in een andere verpakking, en soms heten ze zelfs anders. Daarbij krijgen veel patiënten tijdens de opname ook nieuwe medicijnen, die bij de thuis - apotheek vaak ook weer anders heten of anders verpakt zijn. Op het moment dat een patiënt uit het ziekenhuis wordt ontslagen, is er dus nog geen ervaring opgedaan met het gebruik van de nieuwe geneesmiddelen en is de routine met al bekende genees - middelen vaak weer verdwenen. (Bron: NFU) Het Erasmus mc begint naar verwachting in juli met patiënten die een nier- of lever transplantatie hebben ondergaan. De andere umc s starten in de komende maanden ook met het project, onder meer bij patiënten met hemofilie, cystic fibrose, stofwisselingsziekten en oncologische aandoeningen. De eerste resultaten van de vergelijking worden begin 2015 verwacht. (Bron: NFU) UA

10 BalieTips Oogmedicatie De apothekersassistenten van Het Oogziekenhuis Rotterdam geven enkele tips om verantwoord en betrouwbaar oogmedicatie toe te dienen. Illustraties: Het Oogziekenhuis Rotterdam Aangeraakt? Het is de bedoeling dat de opening van een tube of flesje met oogmedicatie goed schoon blijft. Daarom mag het niet in contact komen met het oog, de oogleden, de wimpers of iets anders. Gebeurt dat toch, dan is het belangrijk de opening met een tissue schoon te maken. Dat voorkomt infecties. Tip: Adviseer patiënten om de opening van een tube of flesje schoon te houden. Nog houdbaar? Oogdruppels en oogzalf zijn meestal bruikbaar tot één maand na het openen van de verpakking. Maar wanneer ben je met de medicatie begonnen? Dat is soms lastig te onthouden. Als een patiënt bij het openen van een verpakking oogzalf of oogdruppels de datum op het etiket zet, is daarna gemakkelijk te controleren of de medicatie nog gebruikt mag worden. Vaste hand Medicatie in het oog aanbrengen met druppels of zalf vereist een vaste hand. De druppel of zalf moet goed in het oog komen én de opening mag het oog niet raken. Een goede methode is de tafeltjesmethode. Neem het flesje of de tube in de ene hand (de 'schrijfhand'). Trek met de andere hand het ooglid naar beneden, met de vingers naast elkaar. Zo vormt die hand een tafeltje, waar de hand met het flesje of de tube op kan rusten. Tip: Adviseer patiënten om bij het eerste gebruik de datum op het etiket te zetten. Tip: Leg de tafeltjesmethode uit: vorm met de ene hand een tafeltje, om de andere hand te steunen. UA

11 Traanbuis dichtduwen Oogmedicatie en contactlenzen Zodra de medicatie in het oog zit, moet het traanbuisje minimaal één minuut worden dichtgedrukt. Leg uit waarom: om te voorkomen dat de medicatie op een verkeerde plaats komt. Dan wordt namelijk het risico van bijwerkingen of interactie groter. Het traanbuisje wordt dichtgedrukt door zachtjes net onder het kleine harde bobbeltje in de binnenhoek van het oog te duwen. Als de patiënt een medicijn gebruikt dat interactie kan vertonen met de oogmedicatie, dan moet het traanbuisje drie minuten worden dichtgeduwd. Het is het best om de ogen te druppelen zonder contactlens in het oog. Harde contactlenzen kunnen direct na het druppelen worden ingezet. Zachte contactlenzen kunnen worden beschadigd door het conserveermiddel in de oogdruppels (bijvoorbeeld benzalkoniumchloride). Daarom mogen zachte contactlenzen pas dertig minuten na het druppelen worden ingezet. Na het gebruik van oogzalf mag men acht uur lang geen contactlenzen dragen, vanwege de contactduur van de zalf op het hoornvlies. Tip: Benadruk dat het traan buisje na het druppelen minimaal één minuut dicht - gehouden moet worden. Tip: Vraag altijd of iemand contactlenzen draagt en welk type en geef het juiste advies. Twee keer handen wassen Meerdere medicijnen Druppelen bij een ander Hygiëne is uiterst belangrijk bij het toedienen van oogmedicatie. Stap 1 is dan ook: was de handen met zeep en droog ze goed af met een schone handdoek. Ook na het toedienen van de medicatie nog vóór het sluiten van het flesje of de tube moeten de handen worden gewassen en gedroogd, om eventuele infectie uit het oog niet over te dragen. Tip: Voor het openen én voor het sluiten handen wassen. Tussen het toedienen van verschillende soorten oogmedicatie moet minstens vijf minuten verlopen zijn. Als iemand oogdruppels en oogzalf gebruikt die ongeveer op hetzelfde tijdstip toegediend moeten worden, adviseer dan eerst de druppels te gebruiken en na minimaal vijf minuten de zalf, zodat de druppels goed zijn opgenomen. Tip: Altijd vijf minuten wachten tussen twee soorten oogmedicatie, en altijd zalf als laatste. Oogdruppels aan iemand anders toedienen gaat het best als je achter die persoon staat. Laat de patiënt op een stoel zitten, met zijn hoofd achterover tegen de buik van degene die de druppels moet toedienen. De hand met het flesje kan rusten op de slaap, de neus of het voorhoofd van de patiënt. De patiënt kan zelf het ooglid naar beneden trekken en na toediening van de druppel het traanbuisje dichtknijpen. Koel en dik? Bepaalde oogmedicatie moet na openen in de koelkast bewaard worden. Maar zalf die koud is, kan dikker worden. Dan komt hij moeilijk uit de tube en dat maakt het doseren lastig. Het kan helpen om de tube tussen de handen op te warmen; dat maakt de zalf weer dunner. Tip: Te dikke zalf kun je tussen de handen opwarmen. Tip: Adviseer om bij het oogdruppelen bij een ander niet voor, maar achter de patiënt te gaan staan. UA

12 VOORGESCHREVEN Alle wratten bij de mens worden veroorzaakt door varianten van het humaan papillomavirus (HPV). De typen 6 en 11 veroorzaken 90% van de zogenaamde condylomata acuminata, kortweg condylomen ofwel (ano-)genitale wratten. De toevoeging acuminata duidt op het typische hanenkam-aspect : het weefsel heeft vele uitstulpingen; soms wordt dit ook bloemkoolachtig genoemd. Als ze net zijn ontstaan, zijn wratten doorgaans rozerood van kleur, doordat de bloedvaten dan nog goed zichtbaar zijn door het dunne epitheel heen. Als de wratten al langer bestaan, ontstaat er vaak hyperkeratose (verhoorning) aan het oppervlak, waardoor ze een wit aspect krijgen. Je kunt jezelf heel makkelijk besmetten, bijvoorbeeld door het scheren van de vulva Gynaecoloog Bram ter Harmsel: Genitale wratten staan op 2 in de SOA-toptien Genitale wratten komen veel voor. In de SOA-toptien staan ze op de tweede plaats, na chlamydia. Gynaecoloog Bram ter Harmsel van de Roosevelt kliniek in Leiden is oprichter van een vulvapolikliniek. En daar ziet hij regelmatig vrouwen met genitale wratten. Ter Harmsel vertelt over de aandoening en over de behandelmogelijkheden. SOA nummer 2 Condylomata acuminata worden meestal overgedragen via seksueel contact. Ter Harmsel: Ze staan in de SOA-toptien op de tweede plaats. Ze vormen de belangrijkste virale SOA in Nederland: per jaar lopen meer dan twintigduizend mensen deze SOA op. De overdracht gebeurt via genitogenitaal en genito-anaal contact, maar ook via de vingers of door gebruik van hetzelfde washandje door meerdere personen. Na overdracht van het HPV ontstaan lang niet altijd genitale wratten, aldus Ter Harmsel: Bij HPVgeïnfecteerden ontstaat in slechts 1% van de gevallen ook daadwerkelijk een klinisch manifeste infectie, dat wil zeggen: anogenitale wratten. De incubatietijd is gemiddeld drie maanden, maar kan variëren van één maand tot soms wel twintig maanden. Klachten en verschijnselen Condylomata acuminata geven in het algemeen weinig tot geen klachten. UA

13 Soms is er sprake van jeuk, pijn of branderigheid en een enkele keer gaan de wratjes gepaard met doorgaans Ter Harmsel. Wratten rond de anus veroorzaken vaak jeuk en irritatie doordat de perianale huid na de ontlasting niet altijd goed schoon te maken is. De reden om naar de arts te gaan, is echter meestal een psychoseksueel probleem: men vindt het lelijk en schaamt zich ervoor, aldus Ter Harmsel. Meestal merkt de vrouw de condylomen aan een onregel - matigheid op de huid. De wratten worden bij de vrouw het meest aangetroffen op de ingang van de vagina, op de schaamlippen, op de clitoris, op het perineum en in het gebied rond de anus. Condylomen kunnen echter ook inwendig voor - komen: in de vagina en op de baarmoederhals. Op de baarmoeder - hals zijn ook vaak een ander type condylomen aanwezig, de vlakke condylomen, vertelt Ter Harmsel. Bij de man zijn condylomen vooral te vinden op de penis, op het perineum en perianaal. Bij patiënten met een verminderde afweer zoals mensen met aids of mensen die immuunonderdrukkende medicijnen gebruiken en bij zwange - re vrouwen kunnen meerdere (vaak zeer talrijke) en grotere condylomata acuminata ontstaan. Bij zwangeren kan HPV tijdens de geboorte op het kind worden overgedragen, waardoor bij het kind papillomen op het strotten - hoofd kunnen ontstaan, vertelt Ter Harmsel. Maar die kans is heel klein: één op vijftienhonderd. Daarom laat men de bevalling bij een met HPV besmette vrouw toch via de natuurlijke weg plaatsvinden en niet via een keizersnede. Behandeling Helaas zijn condylomen moeilijk te behandelen, aldus Ter Harmsel. Er zijn artsen die vinden dat je ze niet hoeft te behandelen omdat de wratjes vanzelf verdwijnen; het is dus een selflimiting disease. Maar wie wil er twee jaar met dergelijke wratten rondlopen? Bovendien kun je jezelf heel makkelijk besmetten; dat gebeurt vooral door het scheren van de vulva. Verder is het belangrijk om een partner die ook wrat - ten heeft ook te behandelen, anders ontstaat er een ping-pong effect. Behandeling door de patiënt zelf is te verkiezen Er zijn verschillende behandel - methoden, legt Ter Harmsel uit: lokale destructie (dat wil zeggen: de wrat kapotmaken, chemisch of door bevriezing), immunotherapie en chirurgie. Je kunt de behandelingen ook indelen naar degene die ze uitvoert: de patiënt zelf of de arts. Behandeling door de patiënt zelf is te verkiezen. Hoe gebeurt dat? Het is handig als de partner de patiënt helpt, maar de patiënt kan ook gebruik - maken van een spiegel. Voor thuisbehandeling zijn verschil - lende middelen op de markt: sine catechines, podofyllotoxine of imiquimod. Sinecatechines zijn het werkzame bestanddeel van Veregen. Deze hebben een tweeledig werkings - mechanisme: ze stimuleren het immuunsysteem en hebben een direct effect op het HPV. De zalf wordt driemaal per dag aangebracht op alle uitwendige genitale en perianale wratten. De behandeling kan worden beëindigd zodra de wratten zijn verdwenen en mag maximaal zestien weken worden voortgezet. Ter Harmsel: Veregen wordt zeer goed verdragen. Syste - mische bijwerkingen die zijn toe te schrijven aan dit middel zijn onwaarschijnlijk. Podofyllotoxine is het werkzame bestanddeel van Wartec crème, van Condyline applicatievloeistof en van podofyllotoxine FNA of LNA. In het verleden werd podofylline gebruikt, maar sinds gebleken is dat dit mutagene eigenschappen heeft, is het obsoleet. Van podofyllotoxine zijn geen mutagene eigenschappen gebleken. Podofyllotoxine voorkomt dat de cellen zich delen, waardoor de cellen in de wratten afsterven. Zo n drie tot vijf dagen na het aanbrengen van podofyllotoxine is dat afsterven maximaal. De behandeling vindt plaats door de crème of applicatievloeistof twee maal daags gedurende drie opeenvolgende dagen aan te brengen. Na een onderbreking van vier dagen volgt een nieuwe kuur. Deze behande ling mag vier weken worden voort gezet. Imiquimod (Aldara crème) is een immuunmodulator. Het stimuleert ter plaatse de productie van cyto - kines: alfa- en gamma-interferon en de interleukinen 1, 6 en 8. Hierdoor worden afweercellen gestimuleerd om cellen af te breken die de virus - Genitale wratten. >> Lees verder op pagina 14 UA

14 VOORGESCHREVEN sen herbergen: de cellen van de wratten dus. Imiquimod crème wordt driemaal per week s avonds aan gebracht en s ochtends weer afgewassen. De behandeling wordt voortgezet tot de laesies zijn verdwenen, met een maximum van zestien weken. Erytheem, branderig gevoel, jeuk en erosies kunnen optreden. Kleine en jonge wratten reageren in het algemeen beter op thuis behan - deling dan grote en oude wratten. In bepaalde gevallen moet de behandeling door een arts worden uitgevoerd, vertelt Ter Harmsel. Dit gebeurt meestal in de tweede lijn door een dermatoloog, gynaeco - loog of uroloog als er sprake is van grote aantallen wratten, therapie - resistentie, zwangerschap of bij immuungecompromitteerde patiënten. Ook als de wratten aanwezig zijn op een moeilijk toegankelijke plaats, zoals inwendig in de vagina, op de baarmoedermond of in de urineweg, kan de behandeling beter door een arts worden uitgevoerd. Normaal gesproken wordt een behandeling voortgezet tot alle wratten weg zijn. Tenzij blijkt dat een methode niet voldoende werkt. Dan stop je natuurlijk, aldus Ter Harmsel. En we kiezen er soms ook voor om verschillende behandelingen te combineren. Artsen gebruiken de volgende methoden. Cryotherapie: bevriezing met vloeibare stikstof. Dit is, mits op de juiste wijze toegepast, een zeer geschikte behan de ling van condylomata acuminata. Dit wordt meestal door de dermatoloog gedaan. De wratten worden bevroren en na ontdooiing wordt dit meteen nog een keer herhaald. Een aantal weken later wordt gecontroleerd of alle wratten weg zijn. Destructie: met een wattenstokje wordt trichloorazijnzuur (80% oplossing in water) op de wratten aangebracht. Dit wordt na één of twee weken mits de wondjes dicht zijn herhaald tot alle wratten weg zijn. Deze methode is goed toepasbaar in de zwangerschap. Cytotoxiciteit: 5-fluorouracil (5-FU; in Efudex crème) remt de synthese van nucleïnezuren (DNA en RNA). DNA en RNA zijn essentieel voor de celver meerdering; daarom is 5-FU toxisch voor de cellen. Deze methode wordt meestal toegepast op wratten bij de uitgang van de plasbuis, maar mag niet worden toegepast bij zwangere vrouwen. 5-FU wordt twee keer per week toegepast tot alle wratten zijn verdwenen. Chirurgie: onder sommige omstan - dig heden zal het noodzakelijk zijn tot een of andere vorm van chirurgie over te gaan, bijvoorbeeld als de thuisbehandeling en de overige hier genoemde behandelingen geen resultaat hebben, bij grote aantallen condylomen, en bij sommige locaties. Elektrochirurgie en CO 2 - laservaporisatie komen dan beide in aanmerking. Soms kan een combinatie van meerdere tech - nieken worden toegepast. Condylomata acuminata veroorzaken dus niet veel klachten en worden vaak moeilijk herkend. Toch is het belangrijk om ze tijdig te ontdekken en te behandelen. In de zelfzorg zijn er geen geschikte behandelmethoden; voor diagnostiek en behandeling moet een gang naar de huisarts, de vulvapoli voor vrouwen, de mannenpoli voor mannen, of het SOA-spreekuur van de GGD niet te lang worden uitgesteld. < Jouw advies bij genitale wratten Geef adviezen over het behandelen van genitale wratten in de spreekkamer. Soms wordt er zinkzalf voorgeschreven ter bescherming van het omringende weefsel; dit is echter niet noodzakelijk. Wijs de patiënt op de maximale behandelduur. Zijn de wratten dan niet verdwenen, dan kan zij of hij het best teruggaan naar de behandelend arts. UA

15 Productnieuws Nieuwe antidiabetica werken via de nieren Op 1 mei kwam Invokana (canagliflozine) in Nederland op de markt, een nieuw oraal middel voor de behandeling van type 2- diabetes. Het zorgt dat overtollige bloedglucose via de nier wordt uitgeplast en het verlaagt zo de bloedglucosespiegel. Dit middel hoort tot de klasse van SGLT2-remmers, dat wil zeggen het remt de natriumglucose-co-transporter 2 in de niertubuli. Dit leidt tot een verhoogde uitscheiding van overtollige bloedglucose via de nier in de urine. Andere SGTL2-remmers zijn dapagliflozine (Forxiga) en empagliflozine ( Jardiance). Invokana en Forxiga worden uitsluitend vergoed voor patiënten met diabetes mellitus type 2 die niet behandeld kunnen worden met de combinatie van sulfonylureumderivaat en metformine vanwege contra-indicaties of intolerantie voor het sulfonylureumderivaat en die dit middel gebruiken als tweevoudige behandeling in combinatie met metformine. Jardiance is onlangs geregistreerd. De vergoedings - status is nog niet vastgesteld. Relvar Ellipta: eenmaaldaagse inhalatie bij astma en COPD Vanaf 1 mei wordt Relvar Ellipta in Nederland vergoed. Dit is een nieuwe onderhoudsbehandeling voor patiënten met astma en voor patiënten met COPD. De producent schrijft in een persbericht: een 24 uurs effectiviteit in een eenmaal daagse dosering wordt werkelijkheid. (sic) Relvar bestaat uit een inhalatiecorticosteroïd (fluticasonfuroaat) en een langwerkende-beta 2 -agonist (vilanterol). Fluticasonfuroaat helpt bij het verminderen van ontstekingsreacties in de luchtwegen en vermindert daarmee het risico op exacerbaties. Vilanterol is een luchtwegverwijder waardoor patiënten makkelijker kunnen ademen. De Ellipta is een gebruiksvriendelijke droogpoederinhalator die zorgt voor een zeer stabiele afgifte van het geneesmiddel in de longen, ongeacht de hevigheid van de astma en de COPD-klachten. Tresiba (insuline degludec) in twee sterktes Sinds 19 mei is er een nieuw type langwerkend insuline beschikbaar voor volwassenen met diabetes mellitus type 1 of 2: Tresiba (insuline degludec). Tresiba wordt eenmaal per dag toegediend. Wees bedacht op de twee sterktes. Tresiba is beschikbaar in voorgevulde pennen en in patronen en wordt bij voorkeur elke dag op hetzelfde tijdstip toegediend. Mensen met diabetes mellitus type 1 gebruiken daarnaast een snelwerkend insuline bij de maaltijd. Bij mensen met diabetes mellitus type 2 is Tresiba toepasbaar als monotherapie of in combinatie met andere diabetesmedicatie. Deze nieuwe behandeling is in twee sterktes beschikbaar: 100 E/ml en 200 E/ml. De sterkere vorm is voor mensen die veel insuline nodig hebben als gevolg van insulineresistentie. Met de sterkte van 200 E/ml hoeven zij toch maar één keer per dag te spuiten. Het is belangrijk om de sterktes goed van elkaar te onderscheiden om doseerfouten te voorkomen. Verschillen in de verpakking en de labels helpen hierbij; daarnaast zijn er voorlichtingsmaterialen beschikbaar. Tresiba wordt vergoed met een eigen bijdrage. UA

16 ALLES OVER Small surface protein (S) Icosahedral core (C) Medium surface protein (S + PreS2) Hepatitis B-virus Large surface protein (S + PreS2 + PreS1) DNA Polymerase (P) Hepatitis: storing in de fabriek Hepatitis oftewel leverontsteking is een aandoening met veel mogelijke oorzaken en soms ernstige gevolgen, vooral op de lange termijn. De bekendste en meest voorkomende oorzaak is overmatig alcoholgebruik; besmetting met een hepatitis-virus is goede tweede. Vooral bij infectie met hepatitis B en C kunnen de gevolgen op de lange termijn ernstig zijn. Welke soorten hepatitis zijn er en wat zijn de gevolgen? De lever staat bekend als de chemische fabriek van het menselijk lichaam. Een fabriek met diverse productielijnen. Zo produceert de lever stollingseiwitten en andere eiwitten, gal dat nodig is voor de vetvertering, en cholesterol dat onder andere nodig is voor de celwanden. Er is ook een afdeling afvalverwerking, waar giftige of onnodige stoffen worden afgebroken. Verder zorgt de lever ervoor dat we een koolhydraatvoorraad hebben in de vorm van glycogeen en worden er vitaminen, ijzer en andere mineralen opgeslagen. Als er in zo n veelzijdige fabriek een grote storing optreedt, kan er dus heel wat misgaan in het lichaam. Bijvoorbeeld als de lever ontstoken raakt. Een leverontsteking oftewel hepatitis kan allerlei oorzaken hebben, zoals (overmatig) gebruik van bepaalde gifstoffen (alcohol, medicijnen, drugs of toxinen). Ook een infectie met bacteriën, schimmels of parasieten kan leiden tot een leverontsteking. In de meeste gevallen wordt een infectie van de lever echter veroorzaakt door een virusinfectie. Hepatitisvirussen Even een opfrissertje: een virus is een streng nucleïnezuur DNA of RNA met een eiwitmantel eromheen. Virussen kunnen lichaamscellen binnendringen en die cel gebruiken om zich te vermenigvuldigen. De virussen die specifiek de lever aantasten, worden hepatitisvirussen genoemd. Naarmate er meer virussen bekend werden, kregen ze letters om ze aan te duiden (zie ook het kader op pagina 18). Je zou kunnen denken dat deze virussen aan elkaar verwant zijn, maar dat is niet het geval. Ze behoren tot verschillende virus families. Sommige zijn DNAvirussen, andere RNA-virussen. Sommige infecteren alleen mensen, andere juist vooral dieren. Sommige zijn alleen schadelijk voor de lever, andere kunnen ook andere weefsels aantasten. UA

17 Ook verschillen ze in de besmettings - route, de mate van besmettelijkheid en de gevolgen op lange termijn. Voor de mens zijn hepatitis B en C de belangrijkste schadelijkste hepatitisvirussen, juist door die chronische gevolgen. Gezonde lever Lever met cirrose Sluipend begin, ernstig gevolg De lever is een groot orgaan met een flinke reservecapaciteit; als een deel is aangetast kan een ander deel vaak nog de nodige functies uitvoeren. Daardoor wordt een leveraantasting vaak pas laat opgemerkt en zijn algemene verschijn selen zoals vermoeidheid en lusteloosheid aanvankelijk de belang - rijkste symptomen. Bij een sterkere aantasting kan bilirubine (een afbraakproduct van hemoglobine uit oude rode bloedcellen) niet meer goed worden verwerkt. Dit kan geelzucht veroorzaken. Een over - maat aan bilirubine veroorzaakt een gelige huid, gelig oogwit, bleke ontlasting en donkere urine. Geelzucht treedt echter niet alleen op bij ernstige hepatitis, maar bijvoorbeeld ook als de galafvoer geblokkeerd is. Ook kan de lever langdurig worden aangetast en ontstaat er littekenweefsel. We spreken dan van fibrose of nog ernstiger van cirrose. Waar fibrose of cirrose aanwezig is, kan de lever zijn functies minder goed uitoefenen. Ook kan dan lever - kanker ontstaan, een risico dat vooral aanwezig is bij infectie met de hepatitisvirussen B en C. Pas sinds 1990 kan het bloed op het hepatitis C-virus getest worden Bloed en ontlasting De hepatitisvirussen zijn biologisch gezien verschillend, maar het gedrag en de gevolgen van de types B en C komen sterk overeen. Beide worden Lever met cirrose overgedragen via besmet bloed; beide veroorzaken in een minderheid van de infecties acute verschijnselen, maar ze hebben beide wel ernstige gevolgen op de lange termijn. Die overdracht via bloedcontact kan op veel manieren plaatsvinden: via een transfusie (pas sinds 1990 kan het bloed op het hepatitis C-virus getest worden), via medische ingrepen of tatoeëren, door beten en door het delen van injectie - naalden, scheergerei of tanden borstels. Een besmette zwangere vrouw kan de infectie bij de geboorte door geven aan haar kind. Ook bij seks met name bij anale seks kan bloedcontact optreden. Vooral het hepatitis B-virus kan heel makkelijk via seksueel contact worden overgedragen en wordt dan ook als een SOA beschouwd. Het hepatitis C-virus is bij seksueel contact minder besmettelijk en valt niet onder de SOA s. Bij de overdracht van hepatitis A is niet bloed de boosdoener, maar ontlasting. Besmetting vindt plaats via de mond. Voor dit virus moeten we dan ook oppassen in landen waar geen goed rioolstelsel is. Fruit gewassen met vuil water, onvoldoende verhit voedsel en eetgerei dat niet goed schoon is, kunnen besmettingsbronnen zijn. Ook in de zorg of bij (anale) seks kan contact met besmette ontlasting het hepatitis A-virus verspreiden. Griepje Eigenlijk zien we in Nederland zelden iemand met een acute hepatitis. Meestal zijn er dan aspecifieke klachten; een griepje, zou je kunnen zeggen. Geelzucht treedt lang niet altijd op. Van mensen die geïnfecteerd zijn met hepatitis B krijgt ongeveer 30% geelzucht en van degenen met hepatitis C slechts 10%. Bij hepatitis A komt geelzucht wel vaker voor, vooral bij volwassenen. >> Lees verder op pagina 18 UA

18 ALLES OVER Ongeveer 1% van de infecties met hepatitis A en hepatitis B kan fulminant verlopen: dat wil zeggen met heftige ontstekingsverschijnselen die dodelijk kunnen zijn als de lever niet acuut wordt getransplanteerd. Chronisch of niet Het beloop op de lange termijn is heel verschillend voor de verschillende virussen. Het ene virus (A) verdwijnt, terwijl B en C levenslang in het lichaam aanwezig kunnen blijven en hun tol kunnen eisen. Andere hepatitis-virussen Naast hepatitis A, B en C, zijn ook hepatitis D en E bekend, maar deze zijn minder schadelijk. Het hepatitis D-virus (deltavirus) lift mee met het hepatitis B-virus. De infectie kan dan ernstiger verlopen. Het hepatitis E-virus lijkt sterk op het hepatitis A-virus. Het wordt op dezelfde manier verspreid en wordt evenals hepatitis A niet chronisch. Het E-virus is wel gevaarlijk bij zwangere vrouwen. Behalve de hepatitisvirussen kunnen ook infecties met het Eppstein-Barr-virus (veroorzaker van de ziekte van Pfeiffer) en het cytomegalievirus een (lichte) leverontsteking tot gevolg hebben. injectienaalden en toedienings hulp - middelen bij drugsgebruik niet vaker dan één keer te gebruiken. Hepatitis A: Deze infectie geneest vanzelf en wordt niet chronisch. Iemand met een hepatitis A-infectie is besmettelijk vanaf één week voordat de symptomen optreden en gedurende de hele ziekteperiode. Wie de infectie heeft doorgemaakt, is levenslang beschermd en kan geen anderen meer besmetten. Hepatitis B: Na infectie met het hepatitis B-virus bij volwassenen herstelt 95% van de geïnfecteerden, maar bij 5% wordt de ziekte chronisch. Mensen die op jonge leeftijd zijn besmet, hebben een groter risico op chroniciteit. Deze mensen blijven drager van het virus en hun bloed kan dus anderen besmetten. Na tientallen jaren kunnen zij levercirrose of zelfs leverkanker krijgen. Hepatitis C: Bij Hepatitis C wordt 80% van de infecties chronisch. Na twintig tot veertig jaar kunnen de verschijn - selen van fibrose en cirrose optreden en in een later stadium ook lever - kanker. Ook hier bestaat het gevaar dat het bloed van een virusdrager andere mensen besmet. Een grote bron van zorg over chronische hepatitis C en B is dat een grote groep mensen is geïnfecteerd zonder dat zij zich dat bewust zijn. Ooit een injectie Besmetting met hepatitis B of C is mogelijk via gebruik van niet-steriele naalden. met een niet-steriele naald gehad? Eén keer geëxperimenteerd met drugs? Een transfusie gehad met besmet bloed? Naar schatting is meer dan de helft van de chronische dragers van hepatitis B of C in Nederland er niet van op de hoogte dat zij virusdragers zijn. Preventie Preventie van besmetting met hepatitis is heel belangrijk. Voor hepatitis A gebeurt dit door te zorgen voor goede hygiëne. Voor preventie van hepatitis B en C is het cruciaal om voorzichtig te zijn bij mogelijk bloedcontact. Dit kan door handschoenen te dragen, instrumenten voor medische ingrepen, piercings en tatoeages goed te steriliseren, donorbloed te testen, en Tegen hepatitis A en B zijn vaccins be - schikbaar. Een vaccin tegen hepatitis C is er niet. Hoewel hepatitis A geen ernstige aandoening is, wordt vaccinatie tegen hepatitis A aangeraden voor reizigers naar ontwikkelingslanden, maar ook in populaire vakantielanden als Griekenland, Turkije en in Noord- Afrika kun je hepatitis A oplopen. Verder wordt de vaccinatie aangeraden voor mensen die in de jeugdzorg en de gehandicaptenzorg werken en daar met ontlasting in aanraking kunnen komen. Vaccinatie tegen hepatitis B is veel belangrijker; dit wordt aangeraden voor reizigers naar tropenlanden en daarnaast voor medewerkers in de gezondheidszorg die met bloed in aanraking kunnen komen. Sinds 2011 worden baby s in het Rijksvaccinatie - programma tegen hepatitis B gevaccineerd. Leverartsen en infectiologen hebben een oproep gedaan om de gevolgen van chronische hepatitis B en C te beperken door risicogroepen te screenen en dragers tijdig optimaal te behandelen (secundaire preventie). Dat voorkomt sterfte. Het doel is om hiermee de sterfte aan chronische hepatitis terug te dringen, net zoals de sterfte aan hiv in Nederland op deze manier grotendeels is teruggedrongen. < UA

19 VERGELEKEN De hepatitisvirussen vergeleken In het artikel op pagina 16 kun je informatie vinden over hepatitis A, B en C. In deze tabel zetten we alles overzichtelijk op een rij, waarbij ook aandacht wordt gegeven aan de mogelijke behandeling. Hepatitis A- virus (HAV) Hepatitis B- virus (HBV) Hepatitis C- virus (HCV) DNA of RNA? RNA DNA RNA Besmetting via Ontlasting Bloed Bloed Incubatietijd (van besmet- 2-6 weken 2-6 maanden 2-20 weken ting tot eventuele acute symptomen) Hoe lang besmettelijk? Van 1 week voordat de symptomen optreden Zolang een bepaalde merker (HBsAg) positief is Zolang het virus-rna in het bloed aantoonbaar is tot de symptomen weg zijn 5% van de volwassenen blijft chronisch drager 80% blijft chronisch drager en besmettelijk en besmettelijk Symptomen acuut Ongemerkt (bij jonge kinderen) óf Ongemerkt óf Ongemerkt óf Koorts, gebrek aan eetlust Koorts, gebrek aan eetlust, spier- en gewrichtspijn, Koorts, gebrek aan eetlust, spier- en gewrichtspijn, Later geelzucht geelzucht geelzucht Duur van de acute fase 2-6 weken Tot 6 maanden wordt benoemd als acute fase Tot 6 maanden wordt benoemd als acute fase Percentage chronische 0% 5% bij volwassenen 80% infectie Kans op chronische infectie is veel groter bij jonge kinderen Gevolg chronische Niet van toepassing Na jaar mogelijk leverfibrose, levercirrose, Na jaar mogelijk leverfibrose, levercirrose, infectie leverkanker leverkanker Risicosituaties Verblijf in landen met hepatitis A Contact met bloed: Contact met bloed: voor besmetting (tropen, ontwikkelingslanden, ook Turkije, i.v. drugsgebruik i.v. drugsgebruik Griekenland, Noord-Afrika) aanbrengen van tatoeage of piercing in aanbrengen van tatoeage of piercing in het Veel contact met ontlasting in de zorg het buitenland het buitenland (met name in jeugd- en gehandicaptenzorg) anale seks heftige anale seks bloedtransfusie voor 1975 bloedtransfusie voor 1990 En verder: En verder: mensen met een hiv-infectie mensen met een hiv-infectie mensen met ALAT >60 I.E./L mensen met ALAT >60 I.E./L eerste generatie migranten (m.u.v. migranten eerste generatie migranten (m.u.v. migranten uit West-Europa, Noord-Amerika en Australië) uit West-Europa, Noord-Amerika en Australië) Vaccinatie Reizigers naar risicolanden Sinds 2011 in Rijksvaccinatieprogramma Geen vaccin beschikbaar Werknemers in jeugd- en gehandicaptenzorg voor baby s (4 injecties in het eerste jaar) 2 injecties binnen 6 maanden Werknemers in de gezondheidszorg die met bloed in aanraking komen (3 injecties binnen 6 maanden) Risicogroepen (3 injecties binnen 6 maanden) Preventiemaatregelen Hygiëne, riolering, waterzuivering Donorbloed testen (sinds 1975) Donorbloed testen (sinds 1990) Voedsel goed verhitten Veilig vrijen Medische instrumenten steriliseren Handhygiëne Testen van zwangere vrouwen Dragen van handschoenen bij mogelijk Medische instrumenten steriliseren bloedcontact Dragen van handschoenen bij mogelijk Injectienaalden beschikbaar stellen voor bloedcontact drugsverslaafden Injectienaalden beschikbaar stellen voor Veilig vrijen drugsverslaafden (Testen van zwangere vrouwen) Preventie van chroniciteit Niet van toepassing Antivirale behandeling van progressieve Antivirale behandeling van progressieve (fibrose, cirrose, kanker) leverziekte (bij ALAT >60 I.E./L) leverziekte (bij ALAT >60 I.E./L) Risicogroepen screenen op virus Risicogroepen screenen op virus Geïnfecteerden screenen op fibrose Geïnfecteerden screenen op fibrose Behandeling Symptoombestrijding Chronische fase: bij progressieve leverontsteking/ Chronische fase: bij cirrose of progressieve fibrose leverontsteking/fibrose Beschikbare geneesmiddelen: Beschikbare geneesmiddelen: tenofovir peginterferon + ribavirine entacavir telaprevir, boceprevir (voor HCV-type 1) (peg)interferon simeprevir* (voor HCV-type 1 en 4), sofosbuvir* (lamivudine, adefovir) Andere middelen komen binnenkort beschikbaar *wel geregistreerd, nog geen uitspraak over de vergoedingsstatus) UA

20 Oognieuws Bijwerking leidt tot schoonheidsgeneesmiddel Van een glaucoomgeneesmiddel kun je langere wimpers krijgen. De prostaglandine-analogen (bimatoprost, latanoprost en travopost) kunnen namelijk haargroei bevorderen. Deze bijwerking is omgezet in een wimper - groeimiddel. In de VS is het glaucoomgeneesmiddel bimatoprost er speciaal voor geregistreerd. In de VS is bimatoprost voor deze indicatie geregistreerd onder de naam Latisse en op recept verkrijgbaar. Je brengt het dagelijks voor de nacht aan op het bovenste ooglid, als een soort eyeliner. Volgens de beschrijving zou het na twee maanden dagelijks gebruik resulteren in langere wimpers, maar na stoppen van het gebruik verdwijnt het effect. Verder wordt gewaarschuwd om het middel niet in het oog te laten komen, niet op andere plaatsen aan te brengen (mede wegens ongewenste haargroei), en niet te gebruiken bij zwangerschap of bij bepaalde oogaandoeningen. (Bron: oognieu UA