De opvang en rechtspositie van de slachtoffers van mensenhandel

Transcriptie

1 Faculteit Rechtsgeleerdheid Universiteit Gent Academiejaar De opvang en rechtspositie van de slachtoffers van mensenhandel Masterproef van de opleiding Master in de rechten Ingediend door Katelijn Hollevoet Major in het burgerlijk recht en strafrecht Promotor: Prof. dr. Brice De Ruyver Commissaris: Prof. dr. Gert Vermeulen Faculteit Recht sgeleerdheid RE51 Kabinet van de Decaan Universiteitstraat 4, BE-9000 Gent

2 Woord vooraf Mensenhandel is een thema dat bijzonder actueel is. Regelmatig worden verhalen van slachtoffers van mensenhandel in de media gebracht. Van hieruit groeide mijn interesse in de problematiek en meer bepaald in het lot van de slachtoffers. Vandaar ook mijn keuze voor het onderwerp de opvang en rechtspositie van de slachtoffers van mensenhandel. Graag wil ik nog een dankwoordje richten aan mijn promotor Professor dr. De Ruyver die mij een aantal nuttige richtlijnen gaf en me de kans gaf om over dit onderwerp te schrijven. Daarnaast zou ik ook graag mijn ouders bedanken, die mij doorheen mijn studies altijd hebben gesteund, alsook mijn vrienden voor hun motivatie en aanmoediging.

3 Inhoudsopgave Inleiding 1 Hoofdstuk I: Algemene situering van de problematiek mensenhandel Definitie van het begrip mensenhandel in Belgische context Mensenhandel Mensenhandel met het oog op seksuele exploitatie Exploitatie van bedelarij Economische exploitatie Orgaan -en weefseldiefstal Het laten plegen van misdaden of wanbedrijven Mensensmokkel Wetgevend kader Nationaal De wet van 13 april De wet van 10 augustus Wet van 15 september Internationaal De Verenigde Naties Europese unie Raad van Europa De oorzaken van het fenomeen mensenhandel Push-factoren Economische factoren Culturele en sociale factoren Politieke factoren Pull-factoren Restrictief migratiebeleid Omvang en geografische spreiding van het probleem mensenhandel Profiel van de betrokken personen Profiel van de slachtoffers Volwassen vrouwen en mannen Kinderen Profiel van de daders 36

4 Hoofdstuk II: Fase van detectie, identificatie en doorverwijzing Identificatie als slachtoffer mensenhandel door eerstelijnsdiensten Inleiding Op basis waarvan wordt een persoon als slachtoffer gedetecteerd? Gevolgen van identificatie als slachtoffer van mensenhandel Informatieverstrekking Doorverwijzing Bevindingen van de ad-hoc werkgroep Conclusie Doorverwijzing van de slachtoffers naar gespecialiseerde onthaalcentra Van aanmelding tot slachtofferdossier Begeleiding door de drie erkende opvangcentra Detectie van slachtoffers in de prostitutiesector Situering Onderscheid problematische en niet-problematische prostitutie Legalisering van niet-problematische prostitutie (Zelf)regulering binnen de prostitutiesector 54 a) Regulering vanwege de overheid 55 b) Zelfregulering 55 Hoofdstuk III: Bijzonder statuut voor de slachtoffers van mensenhandel Inleiding Richtlijn 2004/81/EG De Belgische verblijfsregeling voor de slachtoffers: Quid pro quo-systeem Drie cumulatieve voorwaarden Vier fasen Eerste fase: Reflectieperiode of bedenktijd van 45 dagen Tweede fase: Attest van immatriculatie voor drie maanden Derde fase: BIVR geldig voor 6 maanden Vierde fase: BIVR voor onbepaalde duur Stopzetting van de procedure Terugkeer naar het land van herkomst Minderjarige slachtoffers 71

5 3.4. Overige rechten waar de slachtoffers van mensenhandel/mensensmokkel aanspraak kunnen op maken Residentiële en ambulante opvang en begeleiding Juridische bijstand en het recht om schadevergoeding te vorderen Juridische begeleiding Burgerlijke partijstelling Toegang tot de arbeidsmarkt en onderwijs 77 Hoofdstuk IV: Evaluatie van de huidige slachtofferbenadering De slachtofferbenadering in het licht van de bescherming van de 78 mensenrechten Medewerking als conditio sine qua non Ratio Kritiek ten aanzien van deze benadering Diverse redenen voor het niet verlenen van medewerking Angst voor represailles Wantrouwen t.a.v. gerechtelijke instanties Slachtoffer beschikt niet over relevante informatie Geen mogelijkheid tot het afleggen van verklaringen Een slachtoffer van mensenhandel is een slachtoffer van schendingen van fundamentele mensenrechten Situering 84 a) Welke rechten worden geschonden? 85 b) Deskundigengroep Mensenhandel Op de verschillende niveaus 88 a) Op internationaal niveau 88 b) Europese Unie 90 c) Op nationaal niveau Positieve verplichtingen van een staat Elementen die pleiten voor het behoud van het huidige systeem? Vrees voor oneigenlijk gebruik van het slachtofferstatuut Noodzaak aan getuigenverklaringen Is een loskoppeling wenselijk? 101

6 4.4. Het Italiaans model Slachtofferbenadering: medewerking geldt niet als verplichtende voorwaarde Evaluatie Voorstel tot het invoeren van een tweesporenstelsel Reflectieperiode Tijdelijke verblijfsvergunning Permanente verblijfsvergunning 113 Hoofdstuk V: Besluit 115

7

8 Inleiding Het begrip slavernij roept bij velen wellicht taferelen op uit een ver verleden. Hierbij kan gedacht worden aan de slavenhandel die in de Romeinse oudheid een alledaags fenomeen was of aan de kolonisatieperiode. Wie echter dacht dat slavernij een barbaars gebruik uit een ver verleden was, heeft het mis. Mensenhandel, een moderne vorm van slavernij, is in de 21 e eeuw de snelst groeiende maffia-activiteit 1. Elke dag opnieuw worden talloze mensen verhandeld over de hele wereld. Het exacte aantal personen die wereldwijd worden verhandeld, is onbekend. Dit is vooral te wijten aan het feit dat mensenhandel een illegale activiteit is, die zich in het verborgene afspeelt. De Internationale Arbeidsorganisatie schat dat er wereldwijd 2,4 miljoen personen gedwongen arbeid verrichten ten gevolge van mensenhandel 2. In Europa worden naar schatting jaarlijks zo n personen het slachtoffer van mensenhandel 3. Deze cijfers betreffen uiteraard slechts schattingen, niettemin laten ze uitschijnen dat het om een probleem met een immense omvang gaat. Deze hedendaagse vorm van slavernij creëert vergaande negatieve gevolgen voor de slachtoffers en impliceert een schending van de meest fundamentele rechten van de mens. De slachtoffers worden onderworpen aan allerlei vormen van fysiek en psychologisch geweld. Mishandeling, opsluiting en verkrachting zijn binnen het milieu lang geen uitzondering. Mensenhandel dient duidelijk onderscheiden te worden van mensensmokkel. Het gaat om twee verschillende misdrijven, maar ze gaan zeer vaak gepaard en mensensmokkel kan gemakkelijk verglijden in mensenhandel. Doorheen mijn masterproef wordt dan ook vaak gerefereerd aan beide fenomenen. Mensenhandel staat sinds meer dan een decennium hoog op de politieke agenda. De Europese Unie en de internationale gemeenschap bevestigden herhaaldelijk hun wil om samen te werken en de strijd tegen mensenhandel op te voeren 4. Ook in België werd vanaf de jaren 90 de aandacht gevestigd op het probleem naar aanleiding van het ophefmakende boek Ze zijn zo lief meneer van Knack-journalist Chris De Stoop 5. Hierin beschreef hij als eerste de internationale vrouwenhandel van 1 F. DE PAUW, Handel in mensen, Leuven, Davidsfonds, 2001, INTERNATIONAL LABOUR OFFICE, ILO action against trafficking in human beings, Genève, ILO, 2008, 3. 3 UNITED NATIONS OFFICE ON DRUGS AND CRIME, Trafficking in Persons: Analysis on Europe, Wenen, UNODC, 2009, 8. 4 S. KRIEG, Trafficking in Human Beings: The EU Approach between border control, law enforcement and human rights, E.L.J. 2009, C. DE STOOP, Ze zijn zo lief, meneer: over vrouwenhandelaars, meisjesballetten en de bende van de bende van de miljardair, Leuven, Uitgeverij Kritak, 1992,

9 binnenuit, wat grote beroering veroorzaakte bij zowel de Belgische bevolking als de politieke wereld. Het gebrek aan een strafrechtelijk beleid en aan aandacht voor de slachtoffers van mensenhandel werden aan de kaak gesteld. Dit boek leidde onder meer tot de oprichting van de parlementaire onderzoekscommissie mensenhandel. Sinds het boek van De Stoop in 1992 gepubliceerd werd en de daaropvolgende commissie mensenhandel, is er in België heel wat veranderd. Allerhande maatregelen van zowel preventieve als repressieve aard werden genomen. Voor het eerst ontstond er ook aandacht voor de slachtoffers en werd aan hen ook opvang en bescherming geboden. In hoofdstuk I wordt een algemeen beeld geschetst van het fenomeen mensenhandel. Eerst wordt nagegaan wat er in de huidige context begrepen dient te worden onder mensenhandel, vervolgens wordt het wetgevend kader met betrekking tot de problematiek nagegaan en worden ook de oorzaken van mensenhandel nader toegelicht. Daarna worden enkele cijfergegevens weergegeven en tenslotte wordt een profiel geschetst van zowel de slachtoffers als de dadergroeperingen. In hoofdstuk II wordt nagegaan hoe de slachtoffers in België gedetecteerd en geïdentificeerd worden. Er wordt gewezen op een aantal moeilijkheden en knelpunten op dit domein. Specifiek met betrekking tot de prostitutiesector worden maatregelen voorgesteld die kunnen bijdragen tot een betere zichtbaarheid van het probleem mensenhandel. In hoofdstuk III ga ik na hoe de opvang van de slachtoffers in België georganiseerd is en op welke rechten de slachtoffers aanspraak kunnen maken. Aan welke voorwaarden moeten de betrokken personen voldoen om aanspraak te kunnen maken op het statuut voor slachtoffers van mensenhandel? Eerst wordt nagegaan welke maatregelen terzake op Europees niveau werden genomen en vervolgens hoe deze in België werden omgezet. Waar situeren zich eventueel knelpunten? In hoofdstuk IV wens ik de huidige regeling waarbij de slachtoffers van mensenhandel slechts kunnen genieten van het bijzonder slachtofferstatuut indien ze medewerking verlenen aan de gerechtelijke autoriteiten, kritisch te beoordelen. De huidige slachtofferbenadering wens ik te evalueren in het licht van de tendens die sinds enkele jaren ontstaan is om in het mensenhandelbeleid niet het repressieve element centraal te stellen, maar om mensenhandel te beschouwen als een inbreuk op 2

10 de mensenrechten 6. In dit hoofdstuk zal ik na gaan of en in welke mate dit mensenrechtelijk perspectief wordt voorgestaan en toegepast op internationaal, europees en nationaal vlak. Is een loskoppeling van de medewerking van het slachtoffer en de hulpverlening wenselijk? Er wordt ook nagegaan hoe opvang en bijstand voor de slachtoffers in Italië is georganiseerd. Creëert dit huidige systeem een goed evenwicht tussen het belang van de slachtoffers en dat van een succesvol justitieel optreden tegen mensenhandelaars? Zo niet, wat kan eventueel verbeteren? 6 S. KRIEG, Trafficking in Human Beings: The EU Approach between border control, law enforcement and human rights, E.L.J. 2009,

11 Hoofdstuk I: Algemene situering van de problematiek mensenhandel 1.1. Definitie van het begrip mensenhandel in Belgische context Mensenhandel betreft de uitbuiting van een persoon of de arbeid van een persoon in eender welke economische sector, waarbij de seksindustrie een specifieke risicosector is 7. Een definitie van het begrip zoals gehanteerd in Belgische context, werd door de wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers (nieuwe Mensenhandelwet) 8, ingevoerd in het strafwetboek. De definitie omschreven in deze wet, wijkt in belangrijke mate af van de oude definitie van mensenhandel, zoals die was ingevoerd door de Mensenhandelwet van 13 april Mensenhandel en mensensmokkel zijn termen die vaak door elkaar worden gebruikt. Hoewel ze vaak gepaard gaan en mensenhandel zeer dikwijls, maar niet noodzakelijk, het gevolg is van mensensmokkel, gaat het om twee verschillende misdrijven 10. De wet van 10 augustus 2005 creëerde een duidelijk onderscheid tussen beide begrippen Mensenhandel Door de wet van 10 augustus 2005 werd de specifieke strafbaarstelling voor mensenhandel ingevoerd in het Strafwetboek. In boek II, titel VIII Sw. werd een hoofdstuk IIIter ingevoegd met als opschrift Mensenhandel dat de artikelen 433quinquies tot en met 433novies omvat. Artikel 433quinquies definieert het misdrijf mensenhandel als volgt: de werving, het vervoer, de overbrenging, de huisvesting, de opvang van een persoon, de wisseling of de overdracht van de controle over hem teneinde: 1 ten aanzien van deze persoon de misdrijven te laten plegen die bedoeld worden in de artikelen 379, 380, 1 en 4, en 383bis, 1; 7 Ministeriële richtlijnen van 13 januari 1997 aan de Dienst Vreemdelingenzaken, parketten, politiediensten, inspectie van sociale wetten en de sociale inspectie omtrent de bijstand aan slachtoffers van mensenhandel, BS 21 februari 1997, gewijzigd op 17 april 2003, BS 27 mei Wet 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers, BS 2 september Wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie, BS 25 april P. HERBOTS, Richtlijn definieert onderscheid tussen mensenhandel en mensensmokkel, Juristenkrant 2004, afl. 92, 6. 4

12 2 ten aanzien van deze persoon het misdrijf te laten plegen dat bedoeld wordt in artikel 433ter; 3 deze persoon aan het werk te zetten of te laten aan het werk zetten in omstandigheden die in strijd zijn met de menselijke waardigheid; 4 bij deze persoon organen of weefsels weg te nemen of te laten wegnemen in strijd met de Wet van 13 juni 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren van organen; 5 of deze persoon tegen zijn wil een misdaad of een wanbedrijf te doen plegen. Behalve in het in 5 bedoelde geval is de toestemming van de in het eerste lid bedoelde personen met de voorgenomen of daadwerkelijke uitbuiting van geen belang. Mensenhandel is, in tegenstelling tot mensensmokkel, essentieel gericht op het economisch uitbuiten van personen met het oog op het verkrijgen van financiële of andere voordelen 11. Terwijl de Mensenhandelwet van 1995 voornamelijk betrekking had op mensenhandel binnen het prostitutiemilieu 12, viseert de Mensenhandelwet van 2005 verschillende vormen van exploitatie. Naast mensenhandel met het oog op seksuele exploitatie stelt de wetsbepaling ook mensenhandel met het oog op arbeidsexploitatie en de orgaan- of weefseldiefstal en -transplantatie, strafbaar. Ook personen die andermans bedelarij exploiteren en anderen een misdaad of wanbedrijf doen plegen, zijn op grond van artikel 433quinquies strafbaar. De constitutieve bestanddelen van het misdrijf mensenhandel bestaan enerzijds uit het plegen van een handeling (werven, huisvesten, vervoeren, opvangen etc.) en anderzijds uit een welbepaalde finaliteit van uitbuiting (uitbuiting van prostitutie, uitbuiting van bedelarij, economische exploitatie, wegnemen van organen) 13. Verzwarende omstandigheden van het misdrijf vinden we terug in de artikelen 433sexies en 433septies en betreffen onder meer het feit dat het misdrijf is gepleegd ten aanzien van een minderjarige, misbruik van de bijzonder kwetsbare positie waarin een persoon zich bevindt en het gebruik van listige kunstgrepen, geweld, bedreigingen of een vorm van dwang. De Mensenhandelwet vereist niet dat de dader gebruik maakt van listige kunstgrepen, geweld, bedreigingen of enige andere vorm van dwang of dat hij misbruik maakt van de bijzonder kwetsbare positie waarin een persoon zich bevindt, opdat er sprake zou zijn van mensenhandel. Deze modi 11 K. DE MANGELEER, T. DE MEULENAER en L. EL ASJADI, Illegale migratie en mensensmokkel in G. VERMEULEN en F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, I. AENDENBOOM, Nieuwe wetsbepalingen tot versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Een overzicht in vogelvlucht, T. Vreemd 2005, 340; I. AENDENBOOM, Van doe-het-zelver tot designer? Aanpassingen verblijfsregeling slachtoffers mensenhandel, T. Vreemd 2007, CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Jaarverslag Het Belgische mensenhandelbeleid: gewikt en gewogen, Brussel, Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, 2005, 16. 5

13 operandi betreffen dus geen constitutieve bestanddelen van het misdrijf, maar zijn enkel verzwarende omstandigheden 14. Met uitzondering van het in artikel 433quinquies, 1, 5 bedoelde geval, is de toestemming van het slachtoffer met de voorgenomen of daadwerkelijke uitbuiting van geen belang is. De vaststelling van de exploitatie op zich is voldoende om als mensenhandel te worden beschouwd 15. De Belgische mensenhandeldefinitie wijkt hiermee af van de definities van mensenhandel gehanteerd door de Verenigde Naties 16 en de Europese Unie 17, die de modi operandi wél als constitutief element weerhouden. Deze internationale akten stellen dat mensenhandel een element van dwang of onvrijheid veronderstelt. België druist in tegen de algemene consensus over het feit dat de essentie van mensenhandel juist gelegen is in het dwang- of onvrijheidselement 18. Het niet weerhouden van de modi operandi als constitutieve bestanddelen, was een bewuste keuze van de wetgever, die op deze wijze de bewijslast voor het openbaar ministerie wenste te verlichten 19. Illegale grensoverschrijding is geen wezenskenmerk van mensenhandel. Het misdrijf is in principe onafhankelijk van het feit of het slachtoffer al dan niet legaal een land binnenkomt of er verblijft. Er dient echter opgemerkt te worden dat mensenhandel in praktijk zeer vaak gepaard gaat met illegale grensoverschrijding CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Jaarverslag Het Belgische mensenhandelbeleid: gewikt en gewogen, Brussel, Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, 2005, 14-16; CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Jaarverslag Het Belgische mensenhandelbeleid: gewikt en gewogen, Brussel, Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, 2008, 12-13; I. AENDENBOOM, Nieuwe wetsbepalingen tot versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Een overzicht in vogelvlucht, T. Vreemd 2005, X., De strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Beleid en aanpak, Brussel, 2008, Aanvullend protocol van 15 november 2000 inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, BS 16 juli Kaderbesluit 2002/629/JBZ van de Raad van de Europese Unie van 19 juli 2002 inzake bestrijding van mensenhandel, Pb. L. 1 augustus 2002, afl. 203, KONING BOUDEWIJNSTICHTING, Belgisch mensenhandelbeleid. Status Questionis, evaluatie en toekomstopties, Brussel, 2006, I. AENDENBOOM, Nieuwe wetsbepalingen tot versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Een overzicht in vogelvlucht, T. Vreemd 2005, K. DE MANGELEER, T. DE MEULENAER en L. EL ASJADI, Illegale migratie en mensensmokkel in G. VERMEULEN en F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, 173; J. VAN BRIEL, E. SNEIJERS, K. VEREECKE EN N. BOSSCHEM, Mensenhandel in G. VERMEULEN, F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002,

14 Zowel vreemdelingen als Belgen kunnen het slachtoffer worden van mensenhandel, bijgevolg wordt ook interne mensenhandel strafbaar gesteld 21. In tegenstelling tot wat het geval is in de internationale en Europese instrumenten, wordt geen onderscheid gemaakt tussen meerderjarige en minderjarige slachtoffers van mensenhandel 22. Het feit dat het slachtoffer een minderjarige is, is wel een verzwarende omstandigheid die aldus een zwaardere bestraffing met zich meebrengt. Er dient nog opgemerkt dat de strafbaarstelling mensenhandel niet afhankelijk is van het reële karakter van de uitbuiting. De feitenrechter moet oordelen op basis van de omstandigheden eigen aan de zaak of er al dan niet sprake is van uitbuiting. Stel dat er meisjes, die niet in het bezit zijn van geldige verblijfspapieren, worden aangetroffen in een woning die toebehoort aan een persoon met een dubieuze reputatie. De feiten eigen aan de zaak, zouden er kunnen op wijzen dat het de bedoeling was dat zij voor de eigenaar van de woning zouden werken als prostituees. In dergelijke situaties is het aan de feitenrechter om op basis van de concrete omstandigheden te oordelen of er sprake is van voorgenomen uitbuiting Mensenhandel met het oog op seksuele exploitatie (art. 433quinquies, 1, 1 ) Het eerste lid, 1 van artikel 433quinquies heeft betrekking op seksuele exploitatie. Het stelt mensenhandel die erop gericht is ten aanzien van deze persoon de misdrijven te laten plegen die bedoeld worden in de artikelen 379, 380, 1 en 4, en 383bis, 1, strafbaar. Het gaat om de seksuele uitbuiting van personen in de prostitutie en kinderpornografie. Artikel 380 van het Strafwetboek bestraft reeds personen die zich schuldig maken aan mensenhandel teneinde het slachtoffer zelf seksueel uit te buiten. Artikel 433quinquies daarentegen heeft betrekking op de situatie waarbij een persoon zich schuldig maakt aan mensenhandel met het oogmerk een andere persoon toe te laten om het slachtoffer seksueel uit te buiten. Het onderscheid tussen de persoon die een ander uitbuit buiten het kader van mensenhandel en de uitbuiter die onderdeel uitmaakt van een netwerk van mensenhandel, dient duidelijk voor ogen gehouden te 21 KONING BOUDEWIJNSTICHTING, Belgisch mensenhandelbeleid. Status Questionis, evaluatie en toekomstopties, Brussel, 2006, CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Jaarverslag Het Belgische mensenhandelbeleid: gewikt en gewogen, Brussel, Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, 2005, Memorie van toelichting van het wetsontwerp tot wijziging van verschillende bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen de mensenhandel en mensensmokkel, Parl. Doc.Kamer, , nr /1, p

15 worden. Op basis van artikel 433quinquies kan deze laatste persoon als mededader van het misdrijf mensenhandel worden vervolgd Exploitatie van bedelarij (art. 433quinquies, 1, 2 ) De wet van 10 augustus 2005 vult het Strafwetboek aan met artikel 433ter en 433quater. Deze bepalingen verbieden het exploiteren van andermans bedelarij 25. Daarnaast is het strafbaar een andere persoon aan te werven met de bedoeling hem of haar over te leveren aan bedelarij, personen aan te zetten om te bedelen of door te gaan met bedelen of een persoon ter beschikking te stellen van een bedelaar opdat deze laatste zich van hen bedient om het openbare medelijden te wekken 26. De wetgever had uitdrukkelijk niet de bedoeling om het misdrijf bedelarij 27 opnieuw strafbaar te stellen 28. Het artikel bestraft wel elke persoon die andermans bedelarij uitbuit, dit houdt in dat de persoon die de opbrengsten int, wordt bestraft. Door de toevoeging van deze artikelen wou men een antwoord bieden op de groeiende tendens van uitbuiting van bedelarij 29. In het straatbeeld zien we immers regelmatig gehandicapte volwassenen en minderjarigen bedelen. Bepaalden onder hen zijn klaarblijkelijk overgeleverd aan individuen of netwerken die hun handicap uitbuiten 30. De uitbuiting van het bedelen van een minderjarige wordt beschouwd als een verzwarende omstandigheid Economische exploitatie (Artikel 433quinquies, 1, 3 ) Door de Mensenhandelwet van 2005 werd mensenhandel met het oog op arbeidsexploitatie voor de eerste keer uitdrukkelijk strafbaar gesteld in het Strafwetboek. Economische uitbuiting doet zich voor 24 Memorie van toelichting van het wetsontwerp tot wijziging van verschillende bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen de mensenhandel en mensensmokkel, Parl. Doc.Kamer, , nr /1, p ; KONING BOUDEWIJNSTICHTING, Belgisch mensenhandelbeleid. Status Questionis, evaluatie en toekomstopties, Brussel, 2006, Art. 433ter 2 Sw. 26 Art. 433ter 1 Sw. 27 Bedelarij werd door de Wet van 12 januari 1993 houdende een urgentieprogramma voor een meer solidaire samenleving niet langer al misdrijf weerhouden. 28 Memorie van toelichting bij het wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek en van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen met het oog op een verzwaring van de straffen voor personen die zich schuldig maken aan smokkel van en handel in niet-begeleide minderjarigen, Parl.Doc Senaat, , nr /1. 29 I. AENDENBOOM, Nieuwe wetsbepalingen tot versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Een overzicht in vogelvlucht, T. Vreemd 2005, Memorie van toelichting bij het wetsvoorstel tot wijziging van het Strafwetboek en van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen met het oog op een verzwaring van de straffen voor personen die zich schuldig maken aan smokkel van en handel in niet-begeleide minderjarigen, Parl.Doc Senaat, , nr /1. 31 Art. 433quater Sw. 8

16 wanneer men een persoon aan het werk zet of laat zetten in omstandigheden die in strijd zijn met de menselijke waardigheid. Opdat er sprake zou zijn van economische exploitatie is het niet vereist dat de persoon hiertoe werd gedwongen of dat er misbruik was van zijn of haar kwetsbare positie 32. Artikel 433quinquies, 1, 3 viseert niet louter zwartwerk, maar strekt tot de bestrijding van arbeid die wordt verricht in omstandigheden in strijd met de menselijke waardigheid. Er dient dus een onderscheid gemaakt te worden tussen illegaal werk in de zin van de sociale wetgeving enerzijds en economische uitbuiting in het kader van mensenhandel anderzijds. Wat nu exact onder arbeidsomstandigheden in strijd met de menselijke waardigheid begrepen dient te worden, wordt niet omschreven in de wet. Volgens de memorie van toelichting kan men op basis van verschillende criteria besluiten dat de arbeidsomstandigheden in strijd zijn met de menselijke waardigheid. Indien het loon kennelijk niet in verhouding staat tot het aantal gepresteerde arbeidsuren of indien er nietbetaalde diensten worden geleverd, kan men besluiten tot arbeidsomstandigheden in strijd met de menselijke waardigheid. Een ander element dat kan wijzen op omstandigheden die in strijd zijn met de menselijke waardigheid, is het feit dat het arbeidsklimaat kennelijk niet in overeenstemming is met de normen bepaalt in de wet van 4 augustus 1996 betreffende het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk 33. In die zin oordeelde het Hof van Beroep van Gent dat de omstandigheden waarin de tewerkstelling plaatsvond in strijd waren met de menselijke waardigheid, op grond van volgende overwegingen: het loon dat werd uitbetaald lag beduidend lager dan het minimumloon, de betrokkenen werkten maar liefst 60 uren per week en werden gecontroleerd door middel van camera s die de privacy aantastten, de vrijheid van de werknemers werd aan banden gelegd, contacten met derden werden verboden en de identiteitspapieren en bankdocumenten werden achtergehouden 34. Belangrijk punt van kritiek bij deze bepaling, is het feit dat in principe niet elke vorm van economische exploitatie op basis van dit artikel bestraft kan worden. Wanneer arbeid bijvoorbeeld wordt verricht in omstandigheden die niet strijdig zijn met de menselijke waardigheid, maar er wél sprake is van gedwongen arbeid of arbeid waarbij misbruik wordt gemaakt van de bijzonder 32 KONING BOUDEWIJNSTICHTING, Belgisch mensenhandelbeleid. Status Questionis, evaluatie en toekomstopties, Brussel, 2006, Memorie van toelichting van het wetsontwerp tot wijziging van verschillende bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen de mensenhandel en mensensmokkel, Parl. Doc.Kamer, , nr /1, p Gent (3 de k.) 18 december 2008, 9

17 kwetsbare positie waarin een persoon zich bevindt, valt dit in principe niet onder de toepassing van artikel 433quinquies, 1, Orgaan -en weefseldiefstal (art. 433quinquies, 1, 4 ) Artikel 433quinquies, 1, 4 viseert mensenhandel met het oog op het onwettig wegnemen van organen. Het betreft handelingen die strijdig zijn met de wet van 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren van organen 36. De bepaling werd ingevoegd om te voldoen aan het Protocol van Palermo Het laten plegen van misdaden of wanbedrijven (art. 433quinquies, 1, 5 ) Tenslotte wordt mensenhandel met het oog op het doen plegen van een misdaad of wanbedrijf, tegen de wil van deze persoon, door artikel 433quinquies strafbaar gesteld. Volgens de memorie van toelichting gaat het om een nieuwere vorm van mensenhandel, die in de rechtspraak meer en meer opduikt met betrekking tot drugshandel en diefstal Mensensmokkel Door de wet van 10 augustus 2005 werd mensensmokkel strafbaar gesteld in artikel 77bis van de Wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen (Vreemdelingenwet) 39. Het artikel luidt als volgt: 35 CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Jaarverslag Het Belgische mensenhandelbeleid: gewikt en gewogen, Brussel, Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, 2005, Verslag over het wetsontwerp houdende instemming met het Facultatief Protocol bij het Verdrag inzake de rechten van het kind, inzake de verkoop van kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie, aangenomen te New York op 25 mei 2000, Parl. Doc. Senaat, , /2. 37 Art. 3, punt a) Aanvullend protocol van 15 november 2000 inzake de preventie, bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel, bij het Verdrag van de Verenigde Naties tegen transnationale georganiseerde misdaad, BS 16 juli Mensenhandel met het oog op het onwettig wegnemen van organen wordt ook vermeld in artikel 4, punt a) van het Verdrag van de Raad van Europa. 38 Memorie van toelichting van het wetsontwerp tot wijziging van verschillende bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen de mensenhandel en mensensmokkel, Parl. Doc.Kamer, , nr /1, p Wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, BS 31 december

18 Levert het misdrijf mensensmokkel op het ertoe bijdragen, op welke manier ook, rechtstreeks of via een tussenpersoon, dat een persoon die geen onderdaan is van een lidstaat van de Europese Unie het grondgebied van een lidstaat van de Europese Unie of van een Staat die partij is bij een internationale overeenkomst betreffende de overschrijding van de buitengrenzen, die België bindt, binnenkomt, erdoor reist of aldaar verblijft, zulks in strijd met de wetgeving van deze Staat, met het oog op het direct of indirect verkrijgen van een vermogensvoordeel. Mensensmokkel houdt in dat men uit winstbejag één of meerdere personen helpt om illegaal een grens te overschrijden of in het land te verblijven. Hierbij kan de dader valse of vervalste documenten ter beschikking stellen. Verder zorgt de smokkelaar voor transport, onderdak en allerhande informatie 40. In tegenstelling tot mensenhandel, impliceert mensensmokkel noodzakelijkerwijze de overschrijding van grenzen en bezit dus altijd een internationale dimensie. Naast illegale grensoverschrijding, is het tweede wezenlijk element van mensensmokkel het winstoogmerk. Het gaat hierbij om het verkrijgen van een financieel of materieel voordeel, met name een betaling door de gesmokkelde 41. Indien dit winstoogmerk ontbreekt, is er geen sprake van mensensmokkel, maar van de loutere hulp bij illegale immigratie, wat strafbaar is op grond van artikel 77 van de Vreemdelingenwet 42. Bij mensensmokkel is het de bewuste en vrijwillige keuze van het slachtoffer om zijn land van herkomst te verlaten 43. Wanneer strengere grenscontroles worden gevoerd, wordt het voor immigranten moeilijk om op eigen krachten een grens over te steken. Ze worden genoodzaakt om een beroep te doen op de hulp van smokkelaars om migratiecontroles en beperkingen te omzeilen 44. Mensensmokkel is niet primair gericht op de uitbuiting van mensen, maar brengt eerder het belang van de staat in het gedrang, m.n. de aantasting van de internationale openbare orde 45. De 40 G. COENE, Mensensmokkel en mensenhandel in R. COMMERS, J. BLOMMAERT (eds.), Het Belgische asielbeleid: kritische perspectieven, Berchem, EPO, 2001, K. DE MANGELEER, T. DE MEULENAER en L. EL ASJADI, Illegale migratie en mensensmokkel in G. VERMEULEN en F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, Wanneer hulp bij illegale immigratie hoofdzakelijk om humanitaire redenen wordt verstrekt, kan men daarvoor niet worden bestraft. 43 K. DE MANGELEER, T. DE MEULENAER en L. EL ASJADI, Illegale migratie en mensensmokkel in G. VERMEULEN en F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, G. COENE, Mensensmokkel en mensenhandel in R. COMMERS, J. BLOMMAERT (eds.), Het Belgische asielbeleid: kritische perspectieven, Berchem, EPO, 2000, KONING BOUDEWIJNSTICHTING, Belgisch mensenhandelbeleid. Status Questionis, evaluatie en toekomstopties, Brussel, 2006, 23; G. COENE, Mensensmokkel en mensenhandel in R. COMMERS, J. BLOMMAERT (eds.), Het Belgische asielbeleid: kritische perspectieven, Berchem, EPO, 2000,

19 gesmokkelden zijn eerder klanten dan slachtoffers, terwijl er bij mensenhandel daadwerkelijk slachtoffers vallen 46. In dit verband onderstreept de Deskundigengroep Mensenhandel 47 dat het criterium om een onderscheid te maken tussen mensenhandel en mensensmokkel het bestaan van een slachtoffer is, namelijk een persoon wiens individuele rechten werden geschonden, terwijl mensensmokkel op zich geen schending inhoudt van de rechten van de persoon maar wel van de politieke belangen van de Staat waarvan de grenzen werden geschonden 48. Het onderscheid tussen mensenhandel en mensensmokkel is vaak zeer moeilijk te maken aangezien mensensmokkel gemakkelijk kan verglijden in mensenhandel 49. Gesmokkelden zijn omwille van hun illegale verblijfstoestand immers bijzonder kwetsbaar voor mensenhandel Wetgevend kader Nationaal De wet van 13 april 1995 In 1992 werd het ophefmakende boek Ze zijn zo lief meneer 50 van Knack-journalist Chris De Stoop gepubliceerd. In dit werk stelde hij het falend politieoptreden aan de kaak en wees erop dat de bestaande wetten 51 niet volstonden om mensenhandel te bestrijden. Dankzij dit boek werd een politiek draagvlak gecreëerd voor de problematiek mensenhandel 52. Het vormde de aanzet tot de oprichting van de Parlementaire Onderzoekscommissie 53 belast met het onderzoek naar een structureel beleid met het oog op de bestraffing en uitroeiing van de mensenhandel. De Wet van J. VAN BRIEL, E. SNEIJERS, K. VEREECKE EN N. BOSSCHEM, Mensenhandel in G. VERMEULEN, F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, In maart 2003 riep de Europese Commissie een Deskundigengroep in het leven die de Verklaring van Brussel over mensenhandel in de praktijk moest omzetten. 48 EUROPESE COMMISSIE, Report of the Experts Group on Trafficking in Human Beings, Brussel, 2004, J. VAN BRIEL, E. SNEIJERS, K. VEREECKE EN N. BOSSCHEM, Mensenhandel in G. VERMEULEN, F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, C. DE STOOP, Ze zijn zo lief, meneer: over vrouwenhandelaars, meisjesballetten en de bende van de bende van de miljardair, Leuven, Uitgeverij Kritak, 1992, Door de wet van 26 mei 1914 tot bestrijding van de handel in vrouwen en meisjes werd art. 380bis in het strafwetboek gevoegd. Dit artikel had onder andere tot doel om mensenhandel met het oog op prostitutie te bestrijden. 52 PAYOKE, Jaarverslag 2005, Antwerpen, Payoke, 2005, Parlementair onderzoek naar een structureel beleid met het oog op de bestraffing en de uitroeiing van de mensenhandel, Parl. Doc. Kamer , nr. 673/7-91/92. 12

20 april vormde het sluitstuk van deze Parlementaire Onderzoekscommissie 55. Naar aanleiding van deze wet werd het toenmalige artikel 380bis Sw. herschreven. Daarnaast voerde de wet van 13 april 1995 nieuwe bepalingen in, in de Vreemdelingenwet 56 (art. 77bis). De bepalingen in het strafwetboek hadden betrekking op prostitutie, terwijl de bepalingen in de Vreemdelingenwet mensensmokkel viseerden, en later ook huisjesmelkerij 57. België nam op Europees niveau verschillende malen het initiatief om nieuwe voorstellen te formuleren in de strijd tegen mensenhandel. De Wet van 13 april 1995 is een voorbeeld van de voortrekkersrol van België op dit vlak 58. De wet blijft hier verder onbesproken, daar de wet van 10 augustus 2005 de wettelijke bepalingen inzake mensenhandel grondig heeft gewijzigd De wet van 10 augustus De wet van 10 augustus 2005 werd gecreëerd om tegemoet te komen aan de tekortkomingen in de begripsbepaling van mensenhandel zoals geformuleerd door de wet van 13 april Daarnaast waren wettelijke aanpassingen noodzakelijk om te kunnen beantwoorden aan de minimumvereisten die door Europese 60 en internationale rechtsinstrumenten werden opgelegd. Tenslotte bestond er 54 Wet van 13 april 1995 houdende bepalingen tot bestrijding van de mensenhandel en van de kinderpornografie, BS 25 april G. VERMEULEN en L. ARNOU, Nieuwe Belgische strafwetgeving tegen mensenhandel, mensensmokkel en huisjesmelkerij, context en verkenning van de wet van 10 augustus 2005 in L. ARNOU, J. DELMULLE, A. DE NAUW, Strafrecht en strafprocesrecht, XXXIIste postuniversitaire cyclus Willy Delva, , Mechelen, Kluwer, 2006, Wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf, de vestiging en de verwijdering van vreemdelingen, BS 31 december I. AENDENBOOM, Nieuwe wetsbepalingen tot versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Een overzicht in vogelvlucht, T. Vreemd 2005, J. VAN BRIEL, E. SNEIJERS, K. VEREECKE EN N. BOSSCHEM, Mensenhandel in G. VERMEULEN, F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, Wet van 10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers, BS 2 september De wet van 10 augustus 2005 werd uitgevaardigd tot omzetting van het kaderbesluit van de Raad van de Europese Unie van 19 juli 2002 inzake de bestrijding van mensenhandel, van richtlijn 2002/90/EG van de Raad van de Europese Unie van 28 november 2002, tot omschrijving van hulpverlening bij illegale tussenkomst, illegale doortocht en illegaal verblijf, en van het kaderbesluit van de Raad van de Europese Unie van 28 november 2002 tot versterking van het strafrechtelijk kader voor de bestrijding van hulpverlening bij illegale binnenkomst, illegale doortocht en illegaal verblijf. 13

21 ook vanuit de praktijk een duidelijke roep naar verbetering van het wettelijke apparaat, zodat de strijd tegen mensenhandel efficiënter kon verlopen 61. De wet van 10 augustus 2005 voert in het strafwetboek een nieuw hoofdstuk in, dat artikel 433quinquies tot 433novies bevat. Artikel 433quinquies definieert wat onder mensenhandel begrepen dient te worden, dit werd hoger reeds besproken. Een element verdient bijzondere aandacht. Hierboven werd reeds gewezen op het feit dat dwang niet als wezenselement van mensenhandel werd weerhouden 62. De vaststelling van exploitatie op zich is voldoende om van mensenhandel te kunnen spreken 63. Het feit dat de essentie van mensenhandel in feite besloten ligt in het dwang-of onvrijheidselement, wordt door de Mensenhandelwet dus miskend. Dwang, geweld, bedrog en misbruiken van een kwetsbare situatie zijn nochtans inherent aan de internationale en Europese mensenhandeldefinities 64. Ook de Deskundigengroep Mensenhandel onderstreept in dit verband dat het precies de dwangmaatregelen zijn die ervoor zorgen dat we over mensenhandel spreken 65. Het zijn vooral redenen inzake bewijs en rechtspraak die de wetgever ertoe bewogen de vereiste van dwang niet in de wet op te nemen. Vóór de Mensenhandelwet van 2005 werd mensenhandel beteugeld op basis van art. 380 Sw. en het oude art. 77bis van de Vreemdelingenwet. Om te komen tot een veroordeling van mensenhandel op basis van art. 380 Sw. 66, was en is niet vereist dat de dader gebruik maakte van listige kunstgrepen, geweld, bedreigingen of enige andere vorm van dwang of dat hij misbruik had gemaakt van de bijzondere kwetsbare positie van het slachtoffer. Om 61 KONING BOUDEWIJNSTICHTING, Belgisch mensenhandelbeleid. Status Questionis, evaluatie en toekomstopties, Brussel, 2006, Het is van geen belang of het slachtoffer zijn toestemming voor zijn eigen uitbuiting geeft, tenzij voor de laatste vorm van exploitatie, met name het slachtoffer tegen zijn wil een misdaad of wanbedrijf doen plegen (Art. 433quinquies, 5 de lid SW). Enkel in dit laatste geval, moet dwang worden vastgesteld. 63 J. DE WIT, Nieuwe wet op mensenhandel rammelt. Centrum voor gelijke kansen en racismebestrijding aast op wetswijziging, Juristenkrant 2005, afl. 119, CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Jaarverslag Het Belgische mensenhandelbeleid: gewikt en gewogen, Brussel, Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, 2005, EUROPESE COMMISSIE, Report of the Experts Group on Trafficking in Human Beings, Brussel, 2004, Volgens artikel 380, 1, 1 maakt een persoon maakt zich schuldig aan mensenhandel indien hij ten einde eens anders driften te voldoen, een meerderjarige zelfs met zijn toestemming, aanwerft, meeneemt, wegbrengt of bij zich houdt met het oog op het plegen van ontucht en prostitutie. 14

22 echter de tenlastelegging van het oude art. 77bis Vreemdelingenwet 67 te kunnen weerhouden, was het wel noodzakelijk dat het bewijs van dwang of onvrijheid in hoofde van het slachtoffer werd geleverd. In het verleden hadden de parketten soms moeilijkheden om dit bewijs te leveren en aldus een veroordeling op basis van art. 77bis te bekomen. Door het weglaten van het dwangelement wou de wetgever de bewijslast voor het Openbaar Ministerie verlichten en vrijspraken wegens een gebrek aan bewijs van dwang of onvrijheid vermijden 68. Ondanks het feit dat dwang of onvrijheid in de Mensenhandelwet van 2005 geen wezenskenmerken van mensenhandel uitmaken, wordt vanuit verschillende hoeken benadrukt dat geweld, dwang, onvrijheid, misleiding, bedrog of misbruik van de kwetsbare positie van het slachtoffer de essentie uitmaken van mensenhandel en dat de strijd tegen mensenhandel in eerste instantie gericht moet zijn tegen de gedwongen of onvrije exploitatie die de menselijke waardigheid schendt Wet van 15 september De wet van 15 september 2006 voert een beschermingsstatuut in voor slachtoffers van mensensmokkel en mensenhandel. De wet brengt de Belgische verblijfsreglementering in overeenstemming met Richtlijn 2004/81/EG 71. De richtlijn voert een systeem van bescherming van de slachtoffers in, als middel voor de strafrechtelijke autoriteiten om de daders te kunnen opsporen en vervolgen. In ruil voor samenwerking met de bevoegde autoriteiten, kunnen de slachtoffers aanspraak maken op een verblijfstitel. Deze bescherming van de slachtoffers is in België zeker niet 67 Volgens het oude artikel 77bis Vreemdelingenwet maakt een persoon zich schuldig aan mensenhandel in hij op welke manier ook ertoe bijdraagt, rechtstreeks of via een tussenpersoon, dat een vreemdeling het Koninkrijk binnenkomt, er via doorreist of er verblijft, wanneer hij daarbij ten opzichte van de vreemdeling direct of indirect gebruik maakt van listige kunstgrepen, geweld, bedreigingen of enige andere vorm van dwang, of misbruik maakt van de bijzonder kwetsbare positie waarin de vreemdeling verkeert ten gevolge van een onwettige of precaire administratieve toestand, of van zijn staat van minderjarigheid of ten gevolge van zwangerschap, ziekte dan wel een lichamelijk of geestelijk gebrek of onvolwaardigheid. 68 I. AENDENBOOM, Nieuwe wetsbepalingen tot versterking van de strijd tegen mensenhandel en mensensmokkel. Een overzicht in vogelvlucht, T. Vreemd 2005, 342; KONING BOUDEWIJNSTICHTING, Belgisch mensenhandelbeleid. Status Questionis, evaluatie en toekomstopties, Brussel, 2006, KONING BOUDEWIJNSTICHTING, Belgisch mensenhandelbeleid. Status Questionis, evaluatie en toekomstopties, Brussel, 2006, 22; CENTRUM VOOR GELIJKHEID VAN KANSEN EN VOOR RACISMEBESTRIJDING, Jaarverslag Het Belgische mensenhandelbeleid: gewikt en gewogen, Brussel, Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, 2005, Wet van 15 september 2006 tot wijziging van de wet van 15 december 1980 betreffende de toegang tot het grondgebied, het verblijf en de verwijdering van vreemdelingen, BS 6 oktober Richtlijn 2004/81/EG van de Raad van de Europese Unie van 29 april 2004 betreffende de verblijfstitel die in ruil voor samenwerking met de bevoegde autoriteiten wordt afgegeven aan onderdanen van derde landen die het slachtoffer zijn van mensenhandel of hulp hebben gekregen bij illegale immigratie, Pb. L. 6 augustus 2004, afl

23 nieuw. Door middel van de rondzendbrief van 1 juli , de ministeriële richtlijnen van 13 januari en 17 april , bestond er in België reeds een regelgevend kader die in eenzelfde beschermingsstatuut voor de slachtoffers voorzag. De omzetting van de richtlijn zorgde ervoor dat de bescherming van slachtoffers voortaan ook wettelijk verankerd werd Internationaal De handel in mensen vertoont vaak een internationaal karakter en vereist daarom een globale aanpak. Op verschillende niveaus kwamen internationale instrumenten tot stand. Hier volgt een beknopt overzicht van de belangrijkste initiatieven op het niveau van de Verenigde Naties, de Europese Unie en de Raad van Europa De Verenigde Naties In de schoot van de VN zijn er verschillende conventies gesloten die in een juridisch kader voorzien in de strijd tegen de internationale mensenhandel. In 1950 werd de Conventie ter bestrijding van de handel in mensen en de exploitatie van andermans prostitutie 76 gesloten. Dit verdrag verving de eerder gesloten verdragen ter zake 77. Door deze Conventie worden de verdragssluitende partijen verplicht de handel in mensen met het oog op 72 Omzendbrief van 1 juli 1994 betreffende de afgifte van verblijfs-en arbeidsvergunningen (arbeidskaarten) aan vreemdelingen, slachtoffers van mensenhandel, BS 7 juli Ministeriële richtlijnen van 13 januari 1997 aan de Dienst Vreemdelingenzaken, parketten, politiediensten, inspectie van sociale wetten en de sociale inspectie omtrent de bijstand aan slachtoffers van mensenhandel, BS 21 februari Ministeriële richtlijnen van 17 april 2003 tot wijziging van de richtlijnen van 13 januari 1997 aan de Dienst Vreemdelingenzaken, parketten, politiediensten, inspectie van de sociale wetten en de sociale inspectie omtrent de bijstand aan slachtoffers van mensenhandel, BS 27 mei M.C. FOBLETS en S. BOUCKAERT, Het Belgische vreemdelingenrecht ingrijpend hertekend. Een overzicht van de wetswijzigingen in H. VAN HOUTTE (ed.), Internationaal Privaatrecht, Brugge, die Keure, Verdrag van 21 maart 1950 ter bestrijding van de mensenhandel en van de exploitatie van andermans prostitutie, United Nations Treaty Series, Vol. 96, No. 1342, De Conventie vernietigt en vervangt tussen de Partijen volgende internationale akten: (1) Internationale schikking van 18 mei 1904 betreffende de vrouwenhandel, (2) Internationale overeenkomst van 4 mei 1910 betreffende de beteugeling van de vrouwenhandel, (3) Internationale overeenkomst van 30 september 1921 voor de onderdrukking van de handel in Vrouwen en Kinderen, (4) Internationale overeenkomst van 11 oktober 1933 betreffende de bestrijding van de handel in meerderjarige vrouwen. 16

24 prostitutie en de exploitatie van prostitutie strafbaar te stellen 78. Beide gevallen worden gesanctioneerd onverminderd het feit of de betrokkene al dan niet de toestemming heeft gegeven voor zijn prostitutie. Enkel de exploitatie van andermans prostitutie wordt beteugeld 79. Prostituee zijn op zich is niet strafbaar, in tegenstelling tot alle aspecten die verband houden met het fenomeen prostitutie, zoals het voeren van reclame. De Conventie is uitsluitend gericht op mensenhandel met het oog op seksuele exploitatie. Andere vormen van mensenhandel, zoals gedwongen tewerkstelling of organenhandel werden niet in de Conventie opgenomen 80. In dit verdrag wordt ook gewezen op het feit dat door de misdrijven mensenhandel en mensensmokkel een inbreuk wordt gepleegd op de mensenrechten. Men vertrekt van het standpunt dat zowel prostitutie als mensenhandel in strijd zijn met de menselijke waardigheid 81. Wereldwijd zijn er om en bij de 80 landen door deze Conventie gebonden 82. Op 15 november 2000 kwam te New York het Verdrag tegen transnationale georganiseerde misdaad 83 tot stand 84. Bij dit verdrag, dat ook wel het Verdrag van Palermo wordt genoemd, kwamen twee aanvullende protocollen tot stand: het Protocol inzake de preventie, de bestrijding en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel en het Protocol tegen de smokkel van migranten over land, over de zee en in de lucht. Op 15 december 2000 kwam te New York het Eerste Protocol inzake de preventie, onderdrukking en bestraffing van mensenhandel, in het bijzonder vrouwenhandel en kinderhandel tot stand. Dit aanvullend protocol heeft voor de eerste keer op internationaal niveau een gemeenschappelijke 78 De partijen komen in artikel 1 van de Conventie overeen ieder persoon te straffen die, teneinde andermans driften te voldoen, hetzij een ander persoon aanwerft, meeneemt of wegbrengt met het oog op het plegen van prostitutie, hetzij andermans prostitutie exploiteert. 79 B. DE RUYVER, W. VAN EECKHOUTTE EN K. VAN IMPE, Mensenhandel doorgelicht: de Filipijnen als casestudy, Antwerpen, Maklu, 1999, J. VAN BRIEL, E. SNEIJERS, K. VEREECKE EN N. BOSSCHEM, Mensenhandel in G. VERMEULEN, F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, K. DE MANGELEER, T. DE MEULENAER en L. EL ASJADI, Illegale migratie en mensensmokkel in G. VERMEULEN en F. D HONDT (eds.), Aspecten van Europees materieel strafrecht, Antwerpen, Maklu, 2002, (2/04/2010) 83 Verdrag van 15 november 2000 tegen transnationale georganiseerde misdaad, United Nations, Treaty Series, vol. 2225, No , Dit Verdrag verplicht tot strafbaarstelling van verschillende activiteiten van criminele organisaties, zoals witwassen en corruptie. Het Verdrag verplicht de verdragsstaten ook om verschillende vormen van deelneming aan een criminele organisatie strafbaar te stellen. 17