leerwerkboek leerwerkboek Naam ISBN

Transcriptie

1 leerwerkboek 6 leerwerkboek 6 ISBN Naam Wijzer Natuur & Techniek 6 LWB.indd :17

2

3 Inhoud 1 Zo werkt je lichaam 4 4 Nieuw leven 68 Les 1 Lekker bewegen 5 Les 2 Stevig en beweeglijk 8 Les 3 De wereld om je heen 12 Les 4 De huid 16 Samenvatting 20 Test jezelf 21 Kies je taak 22 Les 1 p de kinderboerderij 69 Les 2 ieren leggen 72 Les 3 Jonge zoogdieren 76 Les 4 Bloemen en insecten 80 Samenvatting 84 Test jezelf 85 Kies je taak 86 SamenWijzer! Wat eten mensen? 24 2 Kringloop in de natuur 26 Les 1 Herfst in het bos 27 Les 2 Bomen in de herfst 30 Les 3 Paddenstoelen 34 Les 4 De voedselkringloop 38 Samenvatting 42 Test jezelf 43 Kies je taak 44 3 Het weer en de ruimte 46 5 Muziek en licht 88 Les 1 De schoolband speelt 89 Les 2 Muziekinstrumenten en geluid 92 Les 3 Licht en kleur 96 Les 4 Meer kleuren 100 Samenvatting 104 Test jezelf 105 Kies je taak 106 SamenWijzer! Hoe communiceren mensen en dieren met elkaar? 108 Werkbladen 110 Alfabetische begrippenlijst 120 Bronvermelding 124 Les 1 Goed zeilweer? 47 Les 2 Wat voor weer wordt het? 50 Les 3 Zon en wind 54 Les 4 Alles draait om de zon 58 Samenvatting 62 Test jezelf 63 Kies je taak 64 SamenWijzer! Wat is de invloed van de mens op het milieu? 66 Noordhoff Uitgevers bv 3

4 Hoofdstuk 1 Zo werkt je lichaam Dit hoofdstuk gaat over je lichaam. Je leert hoe het in elkaar zit en wat je ermee kunt doen. Met je lichaam ervaar je wat er om je heen gebeurt. p allerlei manieren krijg je informatie binnen. Zo ontdek je de wereld! 4 Noordhoff Uitgevers bv

5 Les 1 Lekker bewegen Kijken en doen Poeh, wat is het heet! In het zwembad kun je afkoelen, spelen en wat lekkers eten en drinken. De kinderen in het water bewegen. mcirkel de plekken waar hun armen en benen buigen. Hoe merken de kinderen wat er gebeurt? Schrijf cijfers in de vakjes: zien (1), horen (2), proeven (3), ruiken (4) of voelen (5). Kijk naar de picknicktafel. Hoe smaakt het eten? Kleur in de rondjes de smaken: zoet roze, zout rood en zuur geel. Kleur de voetballers. Laat zien dat ze het erg warm hebben. Noordhoff Uitgevers bv 5

6 Les 1 Lekker bewegen Zwemmen Tim is dol op zwemmen. Vandaag neemt hij een frisse duik. h pap, echt jammer dat je het water niet in mag, zegt Tim. Ja, joh! Zonde van mijn conditie. Jij zwemt me straks zo voorbij!, antwoordt zijn vader. Dat geloof ik niet, zegt Tim. Jouw zwemtechniek is super. Tims vader lacht en laat z n spierballen zien. Ja, ik trainde met die zwemjuf daar. Inge was vroeger topsporter! Misschien wil ze jou wel helpen om je armspieren te trainen. Tim springt op. cht? Dat ga ik vragen! Vader knikt. Goed idee. Dan drink ik mijn koffie. In het zwembad a Wat doe jij het liefst in het zwembad? b Waarom moet je nooit in ondiep water duiken? c Stel dat je topzwemmer wilt worden. Wat kun je daar nu al aan doen? Beweeg je lijf a In de puzzel staan woorden die je ziet op de kijkplaat. De woorden staan,, en Streep ze door. b Schrijf de letters die je overhoudt achter elkaar op. Bewegen is 1 2 L G A N G F B L L G D D D S Z L W W A F T I U R R V D D P U I A A B S N P I L L R A B I U P R R T P K L K F K F I G R P M C D A B B M Z W R C G R N M D R I T I R U V T A I T R J N K G R A T H R L A B I N N N T A U R M Z I N S R U Z N T Z F W U J M Z T W N T A T 6 1 Zo werkt je lichaam Noordhoff Uitgevers bv

7 Handen en voeten Kijk naar de plaatjes hierboven. Zet het goede nummer voor het woord. enkel grote teen hiel nagel pols scheenbeen vingerkootje Woorden die je al kent Vul het juiste woord in. Kies uit: botten bouwstoffen energie huid vitamine D Uit je eten haal je Je groeit door de om te bewegen. die in je eten zitten. Je maakt als de zon erop schijnt. Van die vitamine worden je sterker. Je leert in les 2 hoe je beweegt met je botten en spieren en waar je gebit voor is. in les 3 hoe je proeft en ruikt, hoe je met je ogen ziet en met je oren hoort. in les 4 dat je voelt met je huid en dat mensen en dieren worden beschermd door hun huid. Taken r zijn vier taken. Kijk op bladzijde 22. Noordhoff Uitgevers bv 1 Zo werkt je lichaam 7

8 Les 2 Dit ga je leren Stevig en beweeglijk Deze les gaat over de botten en spieren in je lichaam. Je leert over de belangrijkste botten van je lijf en hoe je lichaamsdelen kunnen bewegen. Je leert wat je doet met je tanden en kiezen. edel utelbeen en ken een tbeen schouderblad opperarmbeen wervelkolom ellepijp spaakbeen knieschijf scheenbeen en volwassene heeft 206 botten. Sterke botten Hoeveel botjes voel je in jouw hand? Je kunt ze het best tellen als je ze beweegt. Zonder botten is je hand zo slap als een handschoen. Botten zijn hard en sterk. Als ze toch breken, groeien ze weer aan elkaar. In je lijf zit een stevige constructie van botten. Door dit skelet kun je rechtop lopen en bewegen. ok beschermt je skelet belangrijke delen van je lichaam. Kijk maar naar je schedel. Die botten in je hoofd zijn een soort helm om je hersenen. Vanuit je hersenen gaan zenuwen door de wervelkolom in je nek en rug, naar de rest van je lijf. Je wervelkolom bestaat uit losse botjes met stevige elastische schijven ertussen. Daardoor kun je je rug buigen. Aan de wervelkolom zitten je ribben, die beschermen je hart en longen. 1 Tot op het bot a De constructie van alle botten is je Kleur het grote bot waaraan je benen vastzitten, geel. Dat bot heet Waar zitten je armen vast? Zet daar cirkels om. b en mens heeft ribben. Je ribben zitten vast aan de c en gebroken bot groeit vanzelf aan elkaar. Waarom moet er toch gips om? Kies twee antwoorden. Het gips houdt gebroken botten droog. hard. recht. stil. 2 Bescherming a Wat beschermen deze botten? Trek lijnen. ribben schedel wervelkolom zenuwen longen hersenen hart b Kleur de schedel, de ribben en de wervelkolom rood. 8 1 Zo werkt je lichaam Noordhoff Uitgevers bv

9 Bewegende botten Als je tegen een bal schopt, beweeg je de botten in je voet, knie en heup. De botten zelf zijn hard en kunnen niet buigen. Ze kunnen alleen bewegen door gewrichten. Gewrichten zitten op plaatsen waar twee botten aan elkaar vastzitten. Sommige gewrichten gaan alleen heen en weer, net als een deur. Je knie is zo n scharniergewricht. Andere gewrichten kun je naar alle kanten draaien, bijvoorbeeld je heup. Aan de bovenkant van je bovenbeen heeft het bot de vorm van een ouderwetse ronde kogel. In het bot van je bekken zit een soort kom, daar past die kogel precies in. Zo n gewricht heet dan ook een kogelgewricht. In je schouders zitten ook kogelgewrichten. Daardoor kun je je armen omhoog doen en ronddraaien. Door je gewrichten kun je dansen en springen. 3 Buigen en draaien a Je ziet hiernaast de twee soorten gewrichten. Schrijf onder elk gewricht de juiste naam. b Kijk naar de foto bij de tekst. Daan is dol op breakdance! Welke gewrichten kan Daan heen weer bewegen? Schrijf er een S bij. Welke gewrichten kan hij draaien? Schrijf er een K bij. c Wat is je vingerkootje voor een gewricht? Het is een kogelgewricht / scharniergewricht. Leg je antwoord uit. Je vingerkootje kan 4 In je hele lijf a mcirkel waar of niet waar. Als je rent, buigen de botten in je been. waar / niet waar Botten hebben altijd een rechte vorm. Gewrichten verbinden twee botten. In je schedel zitten ook gewrichten. waar / niet waar waar / niet waar waar / niet waar b Welke gewrichten bewegen als je schrijft? duim heup pols elleboog knie schouder Noordhoff Uitgevers bv 1 Zo werkt je lichaam 9

10 Les 2 Stevig en beweeglijk pees spier Van topsport krijg je sterke spieren. Spierballen Buig je arm eens. De spier in je bovenarm, je biceps, zorgt ervoor dat je onderarm omhoog gaat. De spier wordt korter en dikker en dat kun je voelen. m je arm weer te strekken trekt een andere spier aan de achterkant van je arm samen. Spieren zitten met pezen vast aan je botten. In je knieholte kun je die pezen goed voelen. Wist je dat er meer dan 600 spieren in je lichaam zitten? Daarbij horen ook de spieren in je gezicht, waarmee je lacht en praat. n de spieren in je buik, waarmee je ademt en rechtop staat. Spieren worden sterker als je beweegt. Bij sporters die veel trainen, zie je grote spierballen. en erg belangrijke spier in je lijf is je hart. Je hart klopt automatisch door, dag en nacht. n dat is maar goed ook! 5 6 Buigen en strekken a Kijk naar de foto. Teken een pijltje bij de biceps van deze kampioen. b Wat weet je van spieren? mcirkel het juiste woord. Als een spier samentrekt, wordt hij dikker / dunner. Aan het uiteinde van een spier zit een bot / pees. Spieren train je door veel te bewegen / eten. Je hart wordt sterker / vlugger door sporten. Spierbundels Vier mensen vertellen over hun topsport. Kijk eens naar hun getrainde lichamen. Bij welke sporters klopt het lijf met hun verhaal? Kleur de twee juiste praatwolken. Ik won een gouden medaille op de 5 kilometer schaatsen! Mijn beste worp met kogelstoten was 18 meter! Samen met mijn paard was ik een van de besten bij het springparcours. Bij zwemmen gaat het om kracht, techniek en uit houdings ver mo gen Zo werkt je lichaam Noordhoff Uitgevers bv

11 Laat je tanden zien Lekker! Je broer trakteert op pizza. Jij krijgt een punt en neemt een hap. Je ziet de rechte tandafdruk van je snijtanden. De korst van de pizza is wat taaier. Je gebruikt je hoektanden om er een stuk af te scheuren. Die hap kun je niet zomaar doorslikken. erst maal je het voedsel fijn met je kiezen. Zo glijdt het eten gemakkelijker door je keel en is het beter te verteren. Kiezen zijn veel groter en knobbeliger dan tanden, daarom kun je er zo goed mee kauwen. De buitenste harde laag van je tanden en kiezen is het glazuur. Vanaf een half jaar krijgen baby s tanden en kiezen. Als kinderen ongeveer zes zijn, worden hun melktanden een voor een vervangen. Dan krijgen ze een volwassen gebit. glazuur kroon tandvlees zenuw en bloedvaten wortel bot Het harde glazuur kan slijten door zuren, bijvoorbeeld in frisdrank. 7 Zet je tanden erin p de afbeelding zie je een snijtand / kies. De wortels van je tanden zitten vast in het kaakbot / tandvlees. In het glazuur / de wortel van je kies lopen zenuwen. Het deel van de kies dat je ziet, is de kroon / wortel. Door goed poetsen voorkom je gaatjes in het glazuur / bot. 8 9 Je hele skelet Je weet nu veel van het skelet. Doe de opdracht op werkblad 1 op bladzijde 110. Blessures en bot kun je breken of kneuzen. Dat noem je een blessure. Welke blessures kun je nog meer krijgen? Je spieren kunnen Je huid kan Je gewrichten kunnen Ik weet nu de woorden: het glazuur, de hoektand, het kogelgewricht, de pees, het scharniergewricht, de schedel, het skelet, de snijtand, de spier, de wervelkolom. dat er in je lijf een skelet zit van botten die bewegen door gewrichten en spieren, en dat je eten met je tanden afbijt en met je kiezen kauwt. Ben je klaar? Werk verder aan je taak. Noordhoff Uitgevers bv 1 Zo werkt je lichaam 11

12 Les 3 De wereld om je heen Dit ga je leren Deze les gaat over proeven, ruiken, zien en horen. Je leert welke verschillende smaken er zijn en hoe je die proeft. Je ziet hoe je oog en oor er vanbinnen uitzien. n je leert hoe ze samenwerken met je hersenen. Sushi maak je van witte rijst met zeewier. Smakelijk eten Toen jij een baby was, stopte je van alles in je mond. Met je tong voelde je dat een rammelaar glad is en een knuffel harig. Nu gebruik je deze bijzondere spier vooral om te praten en te proeven. p je tong zitten kleine smaakknoppen. Daarmee proef je zoete ranja en zure melk. Zure melk? Hè, bah, die is bedorven! Je tong waarschuwt je dus voor eten dat niet veilig is. Als je chips eet, proef je zout. Houdt je juf van koffie? Dat smaakt een beetje bitter, net als witlof en grapefruit. Met je hele tong proef je de basissmaken zoet, zuur, zout en bitter. en Japanse professor ontdekte nog een vijfde smaak: umami. Dat betekent verrukkelijk in het Japans. In Italiaanse kaas, zalm, bouillon en zeewier proef je deze hartige smaak. 1 Smaken verschillen a Zet een kruisje bij de goede smaak. Soms zijn het er meer. bitter zoet zout zuur appelmoes augurk drop mandarijn spruitjes b Waarom doen kinderen soms appelmoes over eten dat ze niet lekker vinden? 2 Umami De kok van restaurant Lekker maakt een umami hoofdgerecht van sushi met oestersaus. Kijk naar de tabel hieronder. Bedenk ook een gerecht met veel umami. Kies drie of vier ingrediënten. Bron: Hoeveel milligram umamismaak in 100 gram eten. oude kaas: 1200 kip: 44 zeewier: 1378 rund: 33 sardientjes: 280 oestersaus: 900 sojasaus: 780 ui: 18 aardappelen: 102 tomaten: 246 chinese kool: 100 erwtjes: Zo werkt je lichaam Noordhoff Uitgevers bv

13 Lekker luchtje Heb jij dat ook? Je krijgt meteen zin in pannenkoeken als je ruikt dat iemand ze bakt. igenlijk proef je dan met je neus. Als er een pannenkoek aanbrandt, is je trek ineens over. Je neus geeft een seintje aan je hersenen dat dit voedsel vies is en niet gezond. Wat je ruikt, roept soms een gevoel of herinnering op. Bij de geur van chloor denk je meteen aan zwemmen. Je neus kan duizenden verschillende geuren ruiken. Dat merk je pas goed als je verkouden bent en je neus verstopt zit. ok je eten smaakt dan heel anders. Normaal werken je tong en neus goed samen, maar met een verstopte neus proef je veel minder. Dat is handig om te weten. De volgende keer als je spruitjes eet, knijp jij je neus dicht! p een warme dag ruikt de hele buurt naar barbecue. 3 4 Neuzen Welke vier zinnen over de neus zijn juist? Kruis ze aan. Je neus herkent geuren van vroeger. herkent het verschil tussen boslucht en zeelucht. ruikt het als de melk bedorven is. ruikt ongeveer 350 verschillende geuren. werkt prima als je verkouden bent. werkt samen met je tong. De geur van thuis Kijk naar de tekening hieronder. Schrijf bij ieder cijfer welke geur je in die ruimte ruikt Noordhoff Uitgevers bv 1 Zo werkt je lichaam 13

14 Les 3 De wereld om je heen oornvlies upil ris netvlies lens oogzenuw Wat je ziet, gaat van je netvlies via de oogzenuw naar je hersenen. Kijk nou! Wat is de kleur van jouw ogen? Blauw, bruin of grijs? Het gekleurde deel heet iris. In het midden zit een zwart rondje: je pupil. Die wordt groter in het donker en kleiner bij fel licht. Zo komt er altijd precies genoeg licht in je oog. Dat licht komt van iets wat je ziet. Het licht gaat eerst door de lens. Die stelt het beeld scherp. Dan valt het op de achterkant van je oogbol, je netvlies. Het netvlies is heel gevoelig voor licht en zet dat om in signalen. Via de oogzenuw gaan die signalen naar je hersenen. Daar wordt er een beeld van gemaakt. Zo zie je alles om je heen. Het doet pijn als er vuil in je ogen komt. Je tranen spoelen je ogen weer schoon. De haartjes van je wenkbrauwen en wimpers houden het meeste vuil tegen. 5 Je eigen kijkers a Wat hoort bij elkaar? Trek lijnen. ooglid hoornvlies wimper lens pupil netvlies stelt scherp zet licht om in signalen regelt hoeveelheid licht laat licht door beschermt het oog vangt vuil op b Teken in deze ogen een iris met pupil. In 1 teken je een oog in de schemer. In 2 teken je een oog in de felle zon. Geef de iris dezelfde kleur als je eigen ogen. c Teken één oog af met de wimpers en de wenkbrauw. Kleur het ooglid roze Bescherming a Hoe gaat zand weer snel uit je oog? Kies twee goede antwoorden. Je doet vlug je ogen dicht. Dan doet het minder pijn. Je ogen maken meer traanvocht. Je huilt het zand uit je oog. Je oogleden knipperen en vegen zo het zand naar je ooghoek. b Waarom is het niet handig om het zand uit je oog te wrijven? 14 1 Zo werkt je lichaam Noordhoff Uitgevers bv

15 Hoor eens! Zet de radio hard en leg je hand op de boxen. Voel je ze trillen? Geluiden zijn trillingen van de lucht. Met je oorschelp vang je die op. De geluidstrillingen komen in je gehoorgang tegen een dun vlies, dat ook gaat trillen. Achter dat trommelvlies zitten drie botjes, de kleinste botjes van je lichaam. De allerkleinste is twee millimeter! Die botjes geven de trillingen verder door naar het binnenoor met het slakkenhuis. Daar vangt de oorzenuw de trillingen op en geeft ze als signalen door aan je hersenen. Zo hoor je een bij zoemen en een sirene loeien. Door te harde geluiden kan je gehoor beschadigd raken en hoor je minder goed. Daarom dragen bouwvakkers en ook muzikanten gehoorbeschermers. gehoorgang trommelvlies In het slakkenhuis geven kleine haartjes de trillingen door. slakkenhu Trrrrrring! Hoe hoor je een geluid? Kies het juiste rijtje. oorschelp botjes trommelvlies hersenen binnenoor zenuw oorschelp trommelvlies botjes binnenoor zenuw hersenen oorschelp trommelvlies binnenoor botjes zenuw hersenen Zintuigen Met je zintuigen beleef je alles om je heen. Welke zintuigen gebruik je vooral bij elk uitje? Kies de belangrijkste. Vul het schema in. bioscoop boswandeling dierentuin ijssalon horen proeven ruiken zien Niet meer horen Stel je voor dat je doof bent. Wat zou jij dan het meest missen? Welk hulpmiddel kunnen slechthorende mensen gebruiken? Ik weet nu de woorden: het binnenoor, bitter, de geur, de iris, de lens, het netvlies, de pupil, het trommelvlies, umami. dat er vijf verschillende smaken zijn, hoe je ogen werken en dat je hoort door trillingen in de lucht en in je oor. Ben je klaar? Werk verder aan je taak. Noordhoff Uitgevers bv 1 Zo werkt je lichaam 15

16 Les 4 Dit ga je leren De huid Deze les gaat over je huid, hiermee kun je voelen. Je huid beschermt je lichaam. Dieren hebben veren, haren of schubben, die ze beschermen tegen de zon of vijanden. Je leert hoe het is om niet te kunnen zien. Voel maar! Met je zintuigen kun je horen, proeven, ruiken en zien. Daarmee krijg je informatie over wat er in je omgeving gebeurt. r is nog een vijfde zintuig. Dat zit in je huid. veral op je lichaam voel je met je huid, dat noem je tasten. Je voelt het verschil tussen een zachte handdoek en een harde steen. Met je huid voel je pijn, kou en het verschil tussen ruw of glad. Vooral je vingertoppen zijn heel gevoelig, net als je lippen. p die plekken zitten meer zenuwen in de huid. Iedere zenuw stuurt signalen naar je hersenen. Blinde mensen kunnen lezen met hun vingertoppen. 1 Dat kriebelt! a Kijk naar de foto. mcirkel de lichaamsdelen waarmee je het best kunt voelen. b r zijn nog meer gevoelige plekken op je lijf. Waar voel je kietelen het best? Zet drie kruisjes. arm neus bovenbeen oksel handpalm rug knie voetzool c Hoe komt het dat je op sommige plekken meer voelt? 2 Au! Wat voel je? Zet op elke plek het nummer van het woord dat daar het best past. brandnetel (1) hete pan (2) lievelingsknuffel (3) ijsblokje (4) schuurpapier (5) stoeptegel (6) valse hamster (7) temperatuur pijn hard/zacht ruw/glad 16 1 Zo werkt je lichaam Noordhoff Uitgevers bv

17 Je verpakking m jouw lichaam zit je huid, een levende verpakking. In je huid zitten behalve zenuwen ook klieren die huidsmeer maken. Door deze talg blijft er genoeg vocht in je huid en dat houdt hem soepel. Verder beschermt dit vettige laagje je huid tegen bacteriën en schimmels. Als je het heel warm hebt, zweet je. De zweetklieren in je huid maken waterdruppels. Die verdampen en daardoor koel je weer af. Zo gaat de warmte uit je lijf. Je huid zorgt er ook voor dat je niet te veel afkoelt. Als het koud is, stroomt er minder bloed doorheen en gaan je haren overeind staan. Verder kan je huid zichzelf repareren. Als je valt, komt er bloed uit kapotte bloedvaten. Het bloed droogt op. Dit korstje valt eraf als je vel genezen is. spiertje zenuw zweetklier Zo ziet je huid er van binnen uit. talgklie 3 Kippenvel a Kijk naar de afbeelding. Zet een b bij het bloedvat. Zet een h bij het haartje. b Bij kou heb je kippenvel en staan je haartjes overeind. Hoe komt dat? c Ayla zegt in de kleedkamer: Jee, wat zweet ik, echt niet fris! Waarom zweet je eigenlijk? Haarvriendinnen geven antwoord. Wie heeft gelijk? Kleur die praatwolk. Door te zweten wordt je huid schoon. Je raakt niet oververhit, door zweten koel je af. Zweet beschermt je lichaam tegen bacteriën. 4 Beschadigd a Je valt op het schoolplein. Au, je knie geschaafd! Wat doe je eerst? Schoonspoelen met water en het bloed laten drogen. Wachten tot er een korst op komt. Zalf erop smeren en een pleister plakken. b De huid van dit meisje is ook beschadigd. Wat ging hier mis? c Hoe kun je zorgen dat dit niet gebeurt? Noordhoff Uitgevers bv 1 Zo werkt je lichaam 17

18 Les 4 De huid Jezelf oprollen werkt goed bij een vos, maar niet bij een auto. Huiden van dieren en kip heeft pas echt kippenvel! Als een vogel het koud heeft, zet hij zijn veren overeind. Tussen de veren komt meer lucht, zo houdt het dier zijn warmte beter vast. Mensen hebben te weinig haren om hun lijf op deze manier te isoleren tegen de kou. Je kunt wel drie laagjes kleding aantrekken, dat is warmer dan één dikke trui. Dieren hebben ook bescherming nodig tegen hitte. De haren van een hond voorkomen dat de zon direct op zijn huid schijnt. Zijn vacht zorgt ervoor dat hij niet kan verbranden. en egel rolt zich op als een hond hem besnuffelt. Zijn stekels beschermen hem tegen gevaar. en deel van de huid van een schildpad is keihard. Hierin kan hij zich veilig terugtrekken. 5 6 In het bos Sjoerd vertelt in zijn spreekbeurt over dieren in het bos. In zijn aantekeningen staan twee fouten. Zet een streep onder die twee fouten. Veilig en warm Kijk naar de dieren op de plaatjes. Wat voor huid of haren hebben ze? Vul de goede woorden in. Kies uit: pantser schubben snorharen stekels vacht veren Roodborstje: warm weer: veren overeind. ekhoorn: winter dikke vacht, staart is dekentje. zomer dunnere vacht, staart is parasol. gel: stekels net als haar maar dikker, harder, scherper. rolt op bij gevaar. Kever: dekschilden, zachte buitenkant Zo werkt je lichaam Noordhoff Uitgevers bv

19 Suze Geerts Suze is slechtziend, daarom zit ze op een speciale basisschool in Rotterdam. Het schoolgebouw is aangepast aan kinderen die weinig of niets zien. r zitten bijvoorbeeld armleuningen op alle muren. De muren van de gymzaal zijn zacht en in de gymvloer zitten lampen. Bij ieder spel worden weer andere lijnen verlicht. Net als de meeste blinde mensen leert ze braille lezen. Dat zijn kleine bobbeltjes op papier, die je kunt voelen. lke letter heeft een ander bobbeltjespatroon en zo leest ze letter voor letter met haar vingers. p haar school zijn ook speciale computers, die hardop voorlezen wat je typt. Maar boven de computer van Suze hangt een hele felle lamp. Zo kan ze met een groot lettertype zelf lezen. In de bal zit een belletje, zo horen de spelers waar hij is. 7 Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Hoe goed hoor jij? Je gaat onderzoeken hoe een blinde zijn gehoor traint. Je doet dit experiment in een stille ruimte zoals een leeg lokaal. Behalve werkblad 2 op bladzijde 111 heb je een blinddoek en een muziekinstrument nodig. Denk je dat je, zonder te kijken, precies kunt bepalen waar een geluid vandaan komt? ja nee Hoe zal dat gaan met één oor dicht? minder goed hetzelfde beter Kijk op het werkblad en doe het experiment met het stemgeluid. Hoe vaak hoorde je het goed met twee oren? Hoe vaak hoorde je het goed met één oor? keer. keer. Doe het experiment met het muziekinstrument. Hoe vaak hoorde je het goed met twee oren? keer. Hoe vaak hoorde je het goed met één oor? Hoe hoorde je beter? mcirkel. met één oor / met twee oren Hoe denk je dat dit komt? keer. Ik weet nu de woorden: isoleren, de talg, tasten, de zintuigen, zweten. dat er zenuwen in je huid zitten waar je mee tast en dat de zweet- en talgklieren in de huid helpen je lijf te beschermen. Ben je klaar? Werk verder aan je taak. Noordhoff Uitgevers bv 1 Zo werkt je lichaam 19

20 Samenvatting Les 1 Lekker bewegen Sporten is leuk om te doen en goed voor je lichaam. Als je flink beweegt, voel je je spieren. Na afloop ben je lekker moe. In het zwembad zijn ook al je zintuigen actief. Je voelt het water langs je huid, je ruikt de lucht van chloor of de sportschoenen die je uittrekt. Je hoort alle geluiden om je heen, zoals het fluitje van de badjuffrouw. n natuurlijk zie je alles wat er om je heen gebeurt. Les 2 Stevig en beweeglijk Je lichaam staat stevig overeind door een skelet. De schedel beschermt je hersenen. Door de wervelkolom in je rug lopen de belangrijkste zenuwen. Je beweegt je skelet door scharniergewrichten en kogelgewrichten. Daar zorgen spieren voor die met pezen aan je botten vastzitten. In je gebit zitten snijtanden en hoektanden waarmee je bijt. De buitenste harde laag om je tanden en kiezen is het glazuur. Les 3 De wereld om je heen Door proeven, ruiken, zien en horen weet je wat er om je heen gebeurt. Met je tong proef je zuur, zoet, zout, bitter en umami. Met je neus ruik je verschillende geuren. Het licht gaat door de lens in je oog en valt op het netvlies. Midden in de iris van je oog zit de zwarte pupil. Geluiden vang je op met je oorschelp. Geluidstrillingen laten het trommelvlies trillen. In het binnenoor worden geluiden doorgegeven aan de hersenen. Les 4 De huid Proeven, ruiken, zien, horen en tasten zijn je zintuigen. Je tast of voelt met je huid. Je huid is ook de bescherming van je lichaam. Beschadigde huid geneest weer. Door te zweten koel je af. Talg uit talgklieren zorgt dat je huid niet uitdroogt. nze huid isoleert niet zo goed. Alleen op het hoofd waar haren groeien. Bij veel dieren houdt de huid warmte en kou tegen door een vacht, stevige schubben of veren Zo werkt je lichaam Noordhoff Uitgevers bv

21 Test jezelf 1 2 Woorden Welk woord hoort niet in het rijtje thuis? Zet daar een cirkel om. de schedel het skelet de spieren de wervelkolom het glazuur de hoektanden de pezen de snijtanden de iris het netvlies de pupil het trommelvlies het gehoor de tast het zien het zweten Zo werkt het Maak juiste zinnen. Trek een lijn van links naar rechts. Je kiezen beschermt je door middel van je gewrichten. Je schedel beweeg je hersenen tegen schokken. Je skelet kauwen je spieren met je botten. Je pezen verbinden je voedsel in kleine stukjes. 3 Zintuigen Schrijf bij ieder plaatje twee woorden die erbij horen. Kies uit: bitter geur lens licht binnenoor reuk trommelvlies umami 4 5 Met huid en haar Zet een kruisje voor de drie juiste zinnen. De veren van een vogel beschermen tegen warmte en kou. De vijf zintuigen zijn: eten, ruiken, zien, horen en tasten. en vacht van een hond isoleert beter dan jouw huid. Bij warmte komt er zweet uit je huid, zo koel je af. Talgklieren zorgen ervoor dat je warmte vasthoudt. Rusten Na een dag bewegen, eten, voelen en beleven is je lichaam toe aan rust en ontspanning. Leg uit waarom dat belangrijk is. Noordhoff Uitgevers bv 1 Zo werkt je lichaam 21

22 Kies je taak Samen met je leerkracht kies je een taak. Kruis die taak hieronder aan. lke taak bestaat uit vijf stappen, die beschreven staan op een kopieerblad. Bij elke stap hoort een vraag. De antwoorden op die vragen schrijf je hiernaast op. Voor sommige taken heb je nog een tweede kopieerblad nodig. De kopieerbladen krijg je van je leerkracht. 1 Maak het! Puzzelen Gelukkig is je lijf geen puzzel die uit elkaar kan vallen! Stel je voor, een hele berg botjes, hoe krijg je die weer goed in elkaar? n als je skelet springt, in welke houding staan de botten dan? Kies een leuke beweging voor jouw skelet. Leg de botten goed neer en plak ze op! Je kunt deze taak doen na les Test het! Smaakproeven Ben je ook zo dol op snoep, ijs of patat? Kun je alle smaken onderscheiden? Proef je het verschil tussen zoet, zoeter, zoetst? n wat kun je nog proeven met je neus dicht? In deze taak ga je onderzoeken hoe goed je kunt proeven. ok verzin je zelf smaakproeven voor elkaar. Je kunt deze taak doen na les Kijk verder! Botten van vroeger Van opgravingen kunnen we veel leren. In Nederland zijn oude skeletten van mensen gevonden, en zelfs van dinosaurussen. Wetenschappers als archeologen en paleontologen graven die botten op. Je onderzoekt hoe ze dat doen. Wat kun je door die botten leren over de geschiedenis? Hoe bewaren wij informatie voor de mensen die hier over 1000 jaar leven? 4 nderzoek het! Gefopt Soms kun je je ogen beter niet geloven. Je ziet de werkelijkheid niet zoals die is. Je hoeft geen bril hoor, je ogen foppen je gewoon. In deze taak ga je onderzoeken wat een optische illusie is. ok bedenk je zelf een tekening waar je ogen van in de war raken. Je kunt deze taak doen na les Je kunt deze taak doen vanaf les Zo werkt je lichaam Noordhoff Uitgevers bv

23 Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Terugkijken Hoe ging het werken aan je taak? Hoe beter het ging, hoe meer rondjes je kleurt. Het maken van een plan. Het zoeken naar informatie of voorbeelden. Het werken aan de taak. Het presenteren of afronden van de taak. Ik heb met plezier aan de taak gewerkt. Heb je samengewerkt? Vul dan ook dit in: Het verdelen van het werk. lkaar helpen en elkaars werk controleren. Het samen werken aan de taak. Noordhoff Uitgevers bv 1 Zo werkt je lichaam 23

24 Wat eten mensen? etbare planten zoeken in de natuur. f planten kweken op een akker of in een moestuin. Zo kwamen de mensen aan hun eten toen er nog geen supermarkt was. Je gaat onderzoeken welke wilde planten je kunt eten. Natuur & techniek ten uit de natuur 1a Bekijk bron 1, 2 en 3. mcirkel het juiste woord. Het meisje gaat groentesoep klaarmaken. Ze stookt het vuur op met verse / dunne / dode takken. b Waarom kun je zonder voldoende kennis beter geen wilde planten eten? 2a Is een paardenbloem geschikt als voedsel? b In de herfst is er eekhoorntjesbrood te vinden. In welke bron heb je dat gelezen? Bron 1: Uit de nieuwsbrief van een natuurclub. We leerden van de gids hoe je vuur maakt en hoe je brandnetels herkent, plukt en eet. p sommige blaadjes zaten vlindereitjes. r zijn dus ook rupsen die van brandnetels houden. Voor de groentesoep vonden we behalve brandnetel, dille, bieslook, look-zonder-look en paardenbloem. We plukten vooral de jonge blaadjes van de paardenbloem, want de oude zijn een beetje bitter. Fluitenkruid durfden we niet te plukken want dit lijkt op de giftige dollekervel. In de herfst gaan we hazelnoten zoeken en graven we de wortels van de pastinaak uit. Hopelijk vinden we dan ook eekhoorntjesbrood. Lekker! c Maak zelf een recept voor een groentesoep met planten uit de natuur. Bron 2: Foto van eekhoorntjesbrood. Bron 3: Van een website over survivaltraining. 24 SamenWijzer! Noordhoff Uitgevers bv