Verhalenbundel De Nieuwe Ambtenaar. Gemeente Rotterdam, cluster MO, juli 2014

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Verhalenbundel De Nieuwe Ambtenaar. Gemeente Rotterdam, cluster MO, juli 2014"

Transcriptie

1 Verhalenbundel De Nieuwe Ambtenaar Gemeente Rotterdam, cluster MO, juli 2014

2 Verhalenbundel De Nieuwe Ambtenaar In dit bestand kan je makkelijk bladeren. De inhoudsopgave is interactief, onderaan elke pagina staat de retourknop. Inhoud Voorwoord Rob Boeren 3 Deelnemers uit leergang De Nieuwe Ambtenaar DNA Ellen Bergwerff > Misschien wisten zij alles 6 Anne Boomsluiter > De nieuwe ambtenaar en ik 11 Girolanda Costa Ramos > De Nieuwe Ambtenaar wil rugdekking 14 Tamara Domenici > De nieuwe ambtenaar 18 Joke Drijfhout > De nieuwe ambtenaar 20 Monique Fontaine > De nieuwe ambtenaar... mijn verhaal Jantine van der Sluis > Essay de nieuwe ambtenaar 26 Mariette Snoek > Nieuwe Ambtenaar zijn kun je niet alleen 30 Christel de Valk > De nieuwe ambtenaar 32 Ambtenaren buiten de leergang de Nieuwe Ambtenaar Janco Alblas > Essay nieuwe ambtenaar 37 Ines Balkema > Het persoonlijke is werk 40 Janneke Buitenwerf > Ben ik een nieuwe Rotterdamse ambtenaar? 42 Désirée van Dijk > De nieuwe ambtenaar 44 Shantie Jagmohansingh > De nieuwe ambtenaar is eigenlijk ook een 46 stads(f)luisteraar Niels Kastelein > Inspiratie over moeten 49 Josje van Nes > Ik kan gewoon zijn, ambtenaar 4.0! 51 Therese Nieng > De ambtenaar is bovenal een mens 53 Ruud Rakers > De nieuwe ambtenaar neemt ruimte om te schakelen 55 tussen stad en beleid Miranda Saunders > De nieuwe ambtenaar Reflectie op de eerste editie van de leergang de nieuwe ambtenaar Els Desmet en Erik Sterk > De nieuwe ambtenaar: als meedoen de basis wordt 61 Nawoord Guido Walraven > Nawoord: Netwerken van hoop? 70 2

3 Voorwoord Rob Boeren Het gonst binnen het concern Rotterdam. Termen als de veranderende overheid en de nieuwe ambtenaar nemen steeds vaker een plek in tijdens vergaderingen, bijeenkomsten en gesprekken bij de koffieautomaat. We hebben het over meer samenwerken met de stad, over faciliteren en co-creëren. We discussiëren over de transitie van onze verzorgingsstaat, over minder overheid en meer civil society. Maar het zijn nog vaak lege begrippen die we nog van inhoud en betekenis moeten voorzien. Wat wel duidelijk is: de gemeente is in transitie en de uitkomst van dit proces is onduidelijk. Ook weten we nog niet wat dit voor gevolgen heeft voor de publieke dienstverlening en de rol van de nieuwe ambtenaar. Over transities valt veel te zeggen. En gelukkig hebben Rotterdamse denkers meerdere malen hun gedachten hierover laten gaan. Volgens Dr. Flor Avelino, senior onderzoeker en docent bij DRIFT, zijn transities een omwenteling in structuur, cultuur en werkwijzen. Transitiemanagement is dan ook een andere manier van organiseren, denken en doen. Het is de bedoeling processen meer aan te wakkeren, te versnellen en om in te spelen op de veranderdynamiek die er al is. Volgens Avelino moet transitie komen uit een intrinsieke motivatie, van de organisatie en de medewerkers. Dit biedt de beste kans op een duurzame verandering. In Rotterdam wordt op verschillende manieren geprobeerd hier vorm aan te geven. Zo zijn wij binnen het cluster MO de leergang De Nieuwe Ambtenaar gestart. In dit ontwikkelprogramma is een leeromgeving gecreëerd waar aan de hand van persoonlijke ervaringen gebouwd wordt aan het functieprofiel van de toekomst. Geheel in lijn met de veranderende overheid, vindt dit alles plaats in samenwerking met het Lectoraat Dynamiek van de Stad (In Holland) en het Belvédère Verhalenhuis. Veranderen doe je immers mét de stad. Verder is deze prachtige verhalenbundel tot stand gekomen. In deze bundel kunnen we lezen over de zoektocht van 20 Rotterdamse ambtenaren. Tien hiervan hebben deelgenomen aan de recent gestarte leergang en de andere tien zijn afkomstig uit verschillende delen van het concern. Allemaal ambtenaren die reflecteren op hun rol als ambtenaar en hoe dit zich verhoudt tot die, nu nog, mysterieuze nieuwe ambtenaar. Ook kunnen we de ervaring en de reflectie van Els Desmet en Erik Sterk (cursusleiding leergang de nieuwe ambtenaar) lezen over de zoekende ambtenaar. De verhalen en essays bieden inspirerend materiaal voor ons als lerende organisatie, maar ook voor anderen om mee verder te gaan. Het is daarom ook de bedoeling dat de verhalen verspreid worden. Niet alleen binnen het concern, maar vooral ook daar buiten. Discussieer erover, praat mee of schrijf een eigen verhaal, zodat we samen antwoorden kunnen vinden. Of misschien is het vinden van een antwoord niet nodig en bestaat de uitkomst van deze exercitie eruit dat we allemaal actief op zoek gaan. In ieder geval levert dit proces een bijdrage aan het prikkelen van de intrinsieke motivatie van ons allemaal. En dat is precies waar ik me van harte bij aansluit. Als het op zoek gaan naar energie uit de stad onderdeel is van de werkwijze van de veranderende overheid, dan moeten we dat natuurlijk ook doen in onze eigen organisatie. >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 3

4 Voorwoord Met dank aan alle schrijvers voor hun betrokkenheid, enthousiasme en openheid. Dank ook aan Els Desmet, Erik Sterk voor hun reflectie op de 1e editie leergang de Nieuwe Ambtenaar, Guido Walraven voor het nawoord, Rabiaa Bouhalhoul voor de ondersteuning van alle deelnemers van de verhalenbundel en Anne Marie van de Wiel voor dit mooie initiatief. Het concern heeft genoeg potentie om de toekomstige uitdagingen aan te gaan, daar ben ik van overtuigd. Een initiatief als deze essaybundel onderschrijft dit. Ik wens u veel plezier en inspiratie toe tijdens het lezen van de essays. Met vriendelijke groet, Rob Boeren Waarnemend directeur Activering en Welzijn - Cluster MO, gemeente Rotterdam Transitie komen uit een intrinsieke motivatie, van de organisatie en de medewerkers. Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 4

5 Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar DNA 1. Ellen Bergwerff 2. Anne Boomsluiter 3. Girolanda Costa Ramos 4. Tamara Domenici 5. Joke Drijfhout 6. Monique Fontaine 7. Jantine van der Sluis 8. Mariette Snoek 9. Christel de Valk 5

6 Misschien wisten zij alles De zoektocht van de nieuwe ambtenaar Ellen Bergwerff Einde van het verhaal Dit verhaal begint niet bij het begin, maar bij het einde. Het einde dat woorden krijgt door een verhaal van Toon Tellegen over de zwaan 1. Fladderen, vroeg de zwaan aan de vlinder, hoe doe je dat toch? Dat probeer ik nou zo vaak. Hij steeg op van de grond aan de oever van de rivier en probeerde te fladderen, maar het leek nergens op. Pas maar op, zei de vlinder, straks stort je nog neer. Mistroostig ging de zwaan weer zitten. Ik begrijp er niets van zei hij. En toch is het heel eenvoudig zei de vlinder. Hij fladderde even over de zwaan heen en ging op de top van een grasspriet zitten. De zwaan liet zijn hoofd in zijn veren zakken en keek somber naar de grond. Je moet eerst je gedachten laten fladderen, zwaan zei de vlinder dan pas jezelf. De zwaan zweeg. Hij wist niet of hij nu boos zou worden of verdrietig of onverschillig. Kijk, zei de vlinder je denkt aan honing, hmmm lekkere honing, en dan meteen daarna denk je aan boomschors en dan aan het nijlpaard en dan aan kroos, aan een krukje, aan zand, aan een schaar, aan rozen, geeft niet wat, als je maar meteen iets anders denkt als je ergens aan denkt Dat kan ik niet zei de zwaan wiens gedachten altijd statig waren alsof zij langs lange lanen schreden en slechts met vaste tussenpozen minzaam knikten naar oude herinneringen. En zo, op die warme, wolkeloze dag, aan de oever van de rivier, kreeg de zwaan les van de vlinder. Hij leerde van de hak op de tak te springen, rommelig te zijn, nooit iets zeker te willen weten, maar ook nooit iets over te slaan. Iets is niets, zei de vlinder. Dat wel. Maar alles is wel alles. En niets? vroeg de zwaan. Dat zei ik net, zei de vlinder dat is iets. Het begin Vanaf 2010 werk ik bij de gemeente, als ambtenaar Jeugd. Een mooie functie waarbij ik bezig kan zijn met één van de grote opgaven in Rotterdam, de decentralisatie van de jeugdzorg. Rotterdam is een stad waar ik door de jaren heen van ben gaan houden. Een stad waar vroeger bij ons thuis wat laagdunkend over werd gedaan, herriemakers, druk, onveilig, grote monden; allerlei duidingen die niet passen bij het agrarisch christelijk nest waar ik uit kwam. Zo was er ook een beeld over ambtenaren in zo n grote stad. Ambtenaren die van achter hun bureau denken te weten hoe de wereld in elkaar steekt, die beslissen over het lot van de burgers, en die lui zijn en slechts werken van negen tot vijf. En nu werd ik ambtenaar en droeg ik mezelf op om enerzijds kritisch te blijven over mijn rol maar anderzijds mijn best te doen om die rol op me te nemen. De eerste dagen op kantoor zag ik heel veel mensen, op hun kamertjes en allemaal heel serieus aan het werk vanachter hun computer. Ik vond het een beetje vervreemdend: de wereld beschouwen vanachter de computer. Ook vervreemdend vond ik het taalgebruik met woorden als opschalen en escaleren. En ik moest heel erg wennen dat als ik iets schreef heel veel mensen daar iets 1. Misschien wisten zij alles, 313 verhalen over de eekhoorn en andere dieren, Toon Tellegen, Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 6

7 Ellen Bergwerff > Misschien wisten zij alles van vonden en over te zeggen hadden. Ik had het gevoel in een hele gelaagde organisatie te werken waar met iedere laag boven mij, een beetje creativiteit en vrijheid verdween. Ben ik nog wel mijn eigen leider? Tegelijkertijd was het zo leerzaam en genoot ik, zowel van de beleidsonderwerpen van Jeugd als het werken in de politieke context. Ik probeerde mij de rol van ambtenaar eigen te maken en dacht dat te moeten doen zoals de zwaan uit het verhaal van Toon Tellegen. Een zwaan wiens gedachten altijd statig waren alsof zij langs lange lanen schreden en slechts met vaste tussenpozen minzaam knikten naar oude herinneringen. De ontdekkingsreis Na de periode van de verbaasde ambtenaar die met een vaag gevoel van vervreemding zoekend rond liep, kwam de periode van ontdekken en aanpakken. Ik werd namelijk projectmedewerker in de actielijn professionalisering van het programma decentralisatie van de jeugdzorg. In die actielijn gingen wij op zoek naar de nieuwe rol van de jeugdprofessionals binnen dat stelsel. Die nieuwe rol werd een ontdekkingsreis die niet alleen ingegeven werd door de nieuwe jeugdwet of door het Die nieuwe rol werd een ontdekkingsreis die niet alleen ingegeven werd door de nieuwe jeugdwet of door het overleg met directies en gemeente. Het werd vooral een reis met de professionals. overleg met directies en gemeente. Het werd vooral een reis met de professionals. Wij organiseerden werksessies met professionals in het jeugdveld, gingen met hen in gesprek en zij gaven aan waar zij behoefte aan hadden bij het vormgeven van de nieuwe taken en verantwoordelijkheden. Het werken aan deze veranderingsopgave gaf mij inspiratie. De jeugdhulpwerkers waren voor ons leidend in het vormgeven van de actielijn professionalisering. Zij gaven bijvoorbeeld aan dat elkaar en elkaars werk leren kennen essentiële voorwaarden waren voor samenwerken en wij creëerden vervolgens de voorwaarden om daar uitvoering aan te geven door het organiseren van de Focusdag voor professionals. De wijze waarop we de Focusdag organiseerden was best spannend. Wij hadden namelijk de kaders vastgelegd maar niet de inhoud. De inhoud werd bepaald door de organisaties in de jeudhulp zelf. Dit was ingegeven vanuit de gedachte dat gemeente en organisaties in de jeugdhulp samen verantwoordelijk zijn voor de decentralisatie opgave. De Focusdag in 2012 werd een succes, honderden deelnemers bezochten allerlei organisaties in de stad waar programmaonderdelen werden aangeboden door de jeugdorganisaties. Ook in het tweede jaar van de actielijn professionalisering (2013) ging de zoektocht verder. De zoektocht naar hoe gezamenlijk de verantwoordelijkheid te dragen voor de verandering die er aan zit te komen met de komst van de nieuwe Jeugdwet. Stut en steun Met de leergang Nieuwe Ambtenaar voelde ik de herkenning van de aanpak van ontdekkingsreiziger die mij in de vorige fase zoveel enthousiasme gaf. Ik hoorde Anne-Marie en Rabiaa inspirerende verhalen vertellen; ik luisterde naar groepsgenoten die hun ervaringen vertelden die ze hadden opgedaan tijdens de bezoeken en gesprekken in de stad; ik genoot van de presentatie van Els over kijken en ervaren van de stad via verhalen. We kregen opdrachten om te luisteren, te ontdekken, te ondergaan en om los te laten. Ik ging in gesprek met een collega om samen te ontdekken en te benoemen waar het profiel van de nieuwe ambtenaar aan zou moeten voldoen. En ik kreeg steeds sterker het gevoel dat we op de goede weg >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 7

8 Ellen Bergwerff > Misschien wisten zij alles zaten; dat deze mensen om me heen, de ambtenaren zijn die de stad nodig gaat hebben. En naast de verhalen en de ontdekkingen, bestudeerden we de artikelen en luisterden we naar de inleidingen en referaten en zo kreeg mijn ontdekkingsreis ook steeds meer woorden. In het artikel van Rabiaa Bouhalhoul Repertoires voor regelreductie, de goede bedoelingen voorbij 2 wordt de vraag gesteld hoe de waarden die ten grondslag liggen aan veel regelgeving op een andere en meer effectieve en efficiënte manier zouden kunnen worden geborgd. Durven los te laten. Om met de woorden van de zwaan te spreken, durf te fladderen. Maatschappelijke sturing zou in de plaats van overheidssturing het startpunt moeten zijn. Dat vereist een andere houding van de overheid, waarbij andere actoren in staat worden gesteld verantwoordelijkheid te nemen. 3 Ook het essay Swingen met lokale kracht 4 van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling stelt de rol van de overheid aan de orde. We weten het even niet meer is de tekst waar de inleiding van het essay mee opent. De verhouding tussen overheid en samenleving verandert en de overheid zal haar rol moeten aanpassen. De komende jaren komt er een grote verschuiving van overheid naar samenleving, De komende jaren komt er een grote verschuiving van overheid naar samenleving, naar gemeenschappen. Hoe ver die verschuiving gaat, valt niet te voorspellen. naar gemeenschappen. Hoe ver die verschuiving gaat, valt niet te voorspellen. Grenzen blijven wel degelijk bestaan, maar zijn alleen in algemene termen te beschrijven: de rol van de overheid is gelegen in toezicht houden, sancties opleggen, borgen en uitval voorkomen daar waar de netwerksamenleving die niet kan voorkomen. En bovendien heeft zij een blijvende taak als hoedster van het democratisch en rechtsstatelijk kader om de vooral tot bloei komende maatschappelijke initiatieven tot ontplooiing te laten komen. 5 En, stelt het essay, er zijn geen blauwdrukken, lokale kracht laat zich niet implementeren of uitrollen. Je kunt er hooguit mee swingen... De swingende nieuwe ambtenaar durft de oude ambtenaar los te laten. De oude ambtenaar die als een zwaan wiens gedachten altijd statig waren alsof zij langs lange lanen schreden en slechts met vaste tussenpozen minzaam knikten naar oude herinneringen. De nieuwe ambtenaar die kijkt en luistert, die kan fladderen zoals de zwaan in het verhaal van Toon Tellegen. Er vielen gaten in de gedachten van de zwaan, flarden raakten er los en woeien weg, en tegen het eind van de middag was niet een van zijn gedachten meer statig of recht. De nieuwe ambtenaar weet dat hij alleen niet alles weet. De nieuwe ambtenaar bij de afdeling Jeugd Mijn persoonlijke zoektocht die begon bij het onbehagen dat ik voelde toen ik als ambtenaar begon en richting kreeg ik het werken in de actielijn professionalisering, kreeg steeds meer stut en steun van buiten. Steun door de leergang, door de krachtige initiatiefnemers vanuit de gemeente voor de leergang, maar nu ook door visie van de afdeling jeugd op de veranderende samenleving en de rol van de ambtenaar. In de week van de afronding van de leergang kreeg ik namelijk de opdracht om voor de beoordelingsgesprekken een nieuw format te gebruiken. Dit nieuwe format werd als volgt ingeleid: 2. Repertoires voor regelreductie, de goede bedoelingen voorbij door Martijn van Steen & Mark van Twist, 27 mei Van der Steen & van Twist, blz Swingen met lokale kracht, overheden en de netwerksamenleving door Nico de Boer, Albertine van Diepen en Lucas Meijs, De Boer e.a. blz. 39 >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 8

9 Ellen Bergwerff > Misschien wisten zij alles Verwachtingen beleidsadviseur/medewerker binnen de afdeling Jeugd De rol van de overheid verandert. Enerzijds krijgen we als lokale overheid meer taken, anderzijds is de trend dat mensen meer zelf moeten doen en de overheid zich terughoudend opstelt. Dit stelt nieuwe eisen aan de rol van ambtenaar. Voor de afdeling Jeugd vertalen wij bovenstaande ontwikkelingen onder drie noemers: inhoud, middelen en proces. Inhoud Een professionele beleidsmedewerker is een inhoudelijk volwaardige gesprekspartner, zonder dat het daarbij nodig is dat hij/zij van ieder detail op de hoogte is of op de stoel van de professional gaat zitten. Een professionele beleidsmedewerker kent deze balans en kan er goed op inspelen. Voor de afdeling Jeugd vertalen wij de ontwikkelingen onder drie noemers: inhoud, middelen en proces. Middelen Een beleidsmedewerker is (informeel) budgetbeheerder. Dat betekent dat bekend is wat iets kost/mag kosten, dat je kunt onderhandelen over prestaties van instellingen die tegenover onze financiële inzet staan en dat je aan middelenbeheer kunt doen. Proces Kortweg kun je stellen dat we van onze medewerkers verwachten dat ze kunnen organiseren en pro-actief kunnen acteren. Dat betekent dat je processen kunt (voor)zien en ze kunt begeleiden en op resultaat kunt sturen. Dat betekent nadrukkelijk (gezien nieuwe rol van de lokale overheid) óók een proces entameren, maar vervolgens aan anderen (in de buitenwereld) overlaten. Hier hoort bij dat we de verbindingen zowel intern als extern kunnen leggen (binnen directie, binnen cluster, binnen concern, gebiedsgericht werken én met externe partners). Competenties en vaardigheden Vertaald naar competenties en vaardigheden betekent het bovenstaande dat in het functioneringsgesprek door de leidinggevende minimaal aandacht besteed gaat worden aan financiële vaardigheden en de competenties conceptuele vermogens en organisatiebewustzijn. En met deze visie van de afdeling Jeugd op het werk van de ambtenaar lijken de verhalen samen te komen. Het verhaal gaat verder De zwaan leerde om van statige gedachten over te gaan tot niet zeker weten. Ook ik heb die verandering doorgemaakt. Ik dacht dat een ambtenaar statige gedachten moest hebben en probeerde mij die in de begintijd bij de gemeente eigen te maken. Ik had moeite met die rol. Ik werd er niet blij van om de zogenaamde alwetende te zijn. Een kleine twee jaar later diende zich een nieuwe functie aan in het programma Decentralisatie van de jeugdzorg. De rol in de actielijn professionalisering paste mij veel beter; de rol van kijken, luisteren en onderzoeken. De processen begeleiden en op resultaat kunnen sturen zoals verwacht wordt van de beleidsmedewerker. Mijn eigen verhaal gaat synchroon lopen met het verhaal van de nieuwe ambtenaar, een rol die mij energie geeft. Maar het verhaal gaat verder, na de twijfel die mocht bestaan, gaan we ons nu richten op de toekomstige rol van de ambtenaar. Een rol waarin, zoals in het nieuwe profiel beschreven is, Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 9

10 Ellen Bergwerff > Misschien wisten zij alles de beleidsmedewerker een proces kan entameren maar dat vervolgens aan anderen (in de buitenwereld) moet overlaten 6. Maar kunnen we dat, loslaten? En tot hoever gaat dat loslaten dan, waar liggen de gemeentelijke kaders? Hoe gaan we om met onzekerheden? Met ruzies? En is dit niet heel makkelijk gezegd? Is de praktijk niet veel weerbarstiger? Het verhaal is nog lang niet af.. De eerste stap is gezet, de stap vanuit het besef dat we de samenleving samen vorm kunnen geven. Iets is niets, zei de vlinder. Dat wel. Maar alles is wel alles. En niets? vroeg de zwaan. Dat zei ik net, zei de vlinder dat is iets. 6. Beoordelingsgesprekken Gemeente Rotterdam, afdeling Jeugd, 2014 Hoe gaan we om met onzeker-heden? Met ruzies? En is dit niet heel makkelijk gezegd? Is de praktijk niet veel weerbarstiger? 10

11 De nieuwe ambtenaar en ik Anne Boomsluiter Alsof het in de lucht hing ontmoette ik steeds meer collega-ambtenaren die zich konden identificeren met de Rotterdammer, onze eindgebruiker. Ongeacht of men Rotterdamse roots had of niet. De vraag wat wil je worden als je groot bent? is er een die ik mijzelf nu aan anderen hoor stellen. Toen ik twintig jaar geleden in mijn omgeving vertelde wat ik wilde worden, keek men mij vaak meewarig aan. Met een grote lach op mijn gezicht vertelde ik dat ik ambtenaar wilde worden en om heel specifiek te zijn: een Rotterdamse ambtenaar. Ik wist ook niet precies waarom, het enige wat ik wist, is dat mijn bestemming in de stad lag. Best wel vreemd zo zonder verdere onderbouwing, dat vond ik zelf ook, maar het was zoals het was. Dat stond als een paal boven water. Het heeft dan ook even geduurd voordat ik mijn precieze beroepsbestemming binnen de Rotterdamse ambtenarij vond. Begin van het jaar was het elf jaar geleden dat ik mijn deal met de stad heb gesloten om mijn werkend leven hier tot wasdom te laten komen. Die elf jaar zijn niet allemaal even makkelijk geweest. Het vinden van je identiteit als ambtenaar is geen sinecure. Met 650 producten en klanten hebben wij vele rollen te vervullen. Alle vormen van samenwerken met de Rotterdammers passeren de revue. Soms initiëren we activiteiten, soms faciliteren we die, en in een hoop gevallen is de stad zelf actief en moeten wij ons er vooral niet mee bemoeien. En tegelijkertijd weet en vindt de ambtenaar in mij dat we ook moeten handhaven. Zoektocht Het is een hele zoektocht geweest om mijn identiteit te bepalen, maar de liefde voor de stad heeft het altijd gewonnen van de twijfels. Ook voor de organisatie is het vinden van een identiteit een hele zoektocht geweest. Veel diensten met vele kleuren. De omslag kwam naar mijn idee op het moment dat er besloten werd alle logo s samen te smelten tot de nu welbekende groene R. De gemeentelijke organisatie werd één club. Niet dat alles direct in kannen en kruiken was. Er volgden echter nog een aantal jaren in het prévan-buiten-naar-binnen-tijdperk. Maar alsof het in de lucht hing ontmoette ik steeds meer collega-ambtenaren die zich konden identificeren met de Rotterdammer, onze eindgebruiker. Ongeacht of men Rotterdamse roots had of niet. Collega s evolueerden in ambtenaren die de verschillende petten van het menszijn met elkaar kunnen combineren. Je bent immers niet alleen werknemer, maar ook burger, belastingbetaler, vrijwilliger of verkeersdeelnemer. Dat verandert niet op het moment dat je bij de prikklok staat. Welke overigens tot mijn grote genoegen eindelijk officieel is afgeschaft. Je krijgt tenslotte een vergoeding voor je daden, niet voor je aanwezigheid achter je bureau. Place to be Als ambtenaar moeten we veel meer op straat zijn, daar gebeurt het. Nou heeft niet iedereen het geluk een straatfunctie te hebben of in de stad te wonen, maar daar heb ik over nagedacht: als je niet in de stad woont, ga er dan eens winkelen of uit. En werk je niet op straat pak de (dienst)fiets als je je verplaatst tussen je (flex)plek en een afspraak buiten de deur. En als je dan in die straten van Rotterdam bent, verwonder jezelf over de schoonheid van de stad, de continue vernieuwing, de leuke onbekende plekjes en de vriendelijke mensen. Want wat wij soms vergeten is dat Rotterdam een supergave stad is. Zelfs in de New York Times wordt Rotterdam genoemd als de place to be. Waardeer waar je werkt en waardeer de Rotterdammer. Kijk met een open blik en blijf kritisch op je eigen gedrag en dat >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 11

12 Anne Boomsluiter > De nieuwe ambtenaar en ik van de organisatie. Enkel op deze wijze kunnen we met elkaar groeien tot een nog gavere organisatie waar ik nu al heel trots op ben. Burgerkracht De vraag blijft wel, hoe geven we ons handelen vorm, hoe zorgen we dat we onze veelvoud aan taken goed ten uitvoer brengen. De samenwerking tussen bewoners, ondernemers en stadsbestuurders heeft Rotterdam groot gemaakt en de vraag die nu voorligt is hoe de Rotterdamse overheid en haar ambtenaren zich verhouden tot de stad en haar inwoners. Hoe participeert de Rotterdamse overheid, hoe doen we mee en op welke wijze creëren we waarde voor de stad en onze inwoners. Wij zien de gemeente tegelijkertijd als een instituut dat er is om te handhaven en te doen wat Rotterdammers zelf niet kunnen doen. De burgerkracht in de stad wint aan rendement en effectiviteit als we hier duidelijk over zijn. Wanneer we eerlijk zijn over beperkingen, randvoorwaarden en open eindjes, kan de gemeente ook succesvol zijn in haar regie- en faciliterende rol en zo samen met partners beleid maken, uitvoeren en evalueren. Wij doen mee in Rotterdam Een Rotterdamse ambtenaar staat pal achter de initiatieven, maar Wij proberen het uit in altijd met een opbouwende kritische blik. De betrokken en bescheiden ambtenaar dat is wie wij willen zijn. Loslaten indien mogelijk, ondersteunen wanneer nodig en ingrijpen als dat noodzakelijk is. Rotterdam en zijn nieuwsgierig Als bovenstaande de kern is waarop we naar de stad en ons werk Wij steken er wat van op in kijken dan geeft de participatieleidraad richting aan ons handelen als Rotterdam ambtenaar en geeft het de Rotterdammer tegelijkertijd inzicht in wat Het kan wel in Rotterdam. die van ons mag verwachten: - Wij doen mee in Rotterdam (meedoen is de norm) De Rotterdamse overheid doet mee met de buurt en de inwoners. Hierbij zijn we eerlijk over de beperkingen, randvoorwaarden én open eindjes zoals tijd, geld, regels en politieke besluitvorming en afweging. De mogelijkheid tot participeren is de norm en daarmee het vertrekpunt voor het handelen van de overheid. - Wij proberen het uit in Rotterdam en zijn nieuwsgierig In een constant veranderende samenleving is de Rotterdamse overheid samen met haar partners altijd op zoek naar nieuwe vormen van samenwerking. In Rotterdam is er ruimte voor het (kleinschalige) experiment, en daar hoort een evaluatie bij. Het doel is hierbij niet om te komen tot Rotterdam-brede formats, het doel is aan te sluiten bij de buurt. Rotterdam is een stad die durft: we proberen nieuwe methodieken uit en passen succesvolle trajecten waar het kan in andere buurten toe. - Wij steken er wat van op in Rotterdam Zoals gezegd, in Rotterdam leren we van samenwerken. In die zin kan participatie in Rotterdam nooit mislukken, omdat we altijd tussentijds monitoren en bijsturen. En omdat elke samenwerking eindigt met een gezamenlijke evaluatie en verantwoording (over het resultaat) die beide het vertrekpunt vormen voor een nieuwe samenwerking. Daarbij komen we afspraken na in Rotterdam en maken het af in Rotterdam. - Het kan wel in Rotterdam Tegenover iedere dat kan niet staat een wat kan wel. Daarbij zijn er natuurlijk wel regels die de overheid moet handhaven. We denken mee met Rotterdammers die initiatief nemen, passen de geldende regels transparant en flexibel toe, zodat goede en gedragen ideeën in buurten gerealiseerd worden. Hier hebben we al positieve ervaring mee opgedaan bij de uitvoering van het stadsinitiatief. >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 12

13 Anne Boomsluiter > De nieuwe ambtenaar en ik De Rotterdamse ambtenaren, oude en nieuwe, trekken met deze normen in hun rugzak de buurten in, op zoek naar vragen, initiatieven, netwerken, samenwerkingen waar de overheid op kan aansluiten. Minder vanuit regels en geldstromen, meer vanuit een bescheiden betrokkenheid en professionaliteit. Het ambtenarenschap: hard werken, veel vallen en opstaan, soms toegejuicht, soms uitgejouwd. Vallen en opstaan Als je de zaken vanuit de regels van de leidraad bekijkt is het eigenlijk best simpel een nieuwe ambtenaar te zijn. Maar schijn bedriegt hier wel een beetje. Alles wat er goed en gracieus uitziet lijkt makkelijk maar is in de praktijk o zo moeilijk te bereiken. Denk aan al die Oranje schaatsers in Sotsji, dat liep soepel, appeltje - eitje en een volgende plak was binnen. Natuurlijk weten we allemaal dat daar jaren van harde training aan vooraf gaan. Zwaar, maar de moeite waard. Nou zo gaat het dus ook met het ambtenarenschap: hard werken, veel vallen en opstaan, soms toegejuicht, soms uitgejouwd. Het enige dat je niet mag missen in dit trainingstraject is plezier in je werk en vertrouwen in je zelf, daar hebben die schaatsers het ook steeds over. Als we met vertrouwen ons werk en de stad tegemoet treden krijgen we dat vertrouwen van de stad vanzelf weer terug. We zijn uiteraard trots op ons werk en dan is de stad ook trots op ons en kunnen we die uitgekauwde ambtenarengrappen naar de geschiedenisboeken verwijzen in het hoofdstuk jaren 90, dat ging heel anders dan nu. Nou is de term ambtenaar ook wel een rare, dat er grappen overgemaakt worden snap ik eigenlijk best. De ambtenarij is een beroepsgroep, ambtenaar een beroep. Dat zegt in feite niets, slechts enkel het soort bedrijf waar je werkt. Al staat daar tegenover dat er tal van organisaties zijn van diverse pluimage waar je je ambtenaar mag noemen. Het is meer een status; hij die voor de overheid werkt. Als we daar nou van maken; hij die voor de burger werkt. En als we dan daarbij realiseren dat alleen de beste mensen voor de burgers mogen werken dan is dat weer goed voor ons imago, trots en het verkrijgen van vertrouwen vanuit de stad. Moeten we alleen nog iets verzinnen op de vraag, wat is je beroep? Belangrijke aanwijzingen daarvoor zijn te vinden in een ieders functieomschrijving. En als de mensen dan zeggen, maar je bent toch een ambtenaar, dan luidt het repliek steevast: ja! Een nieuwe! Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 13

14 De Nieuwe Ambtenaar wil rugdekking Girolanda Costa Ramos De nieuwe ambtenaar mijn verwachting Mijn verwachtingen waren hoog. De Nieuwe Ambtenaar zal een verbeterde versie van de oude ambtenaar zijn, zoiets als Het Nieuwe Werken of de nieuwste Windows versie. Hier moet ik bij zijn en zodoende heb ik mijn beste beentje voor gezet. Ik ben: de uitvoerende ambtenaar, tussen-de-oude-en-nieuwe-generatie ambtenaar, de HBO er ambtenaar, de moeder-ambtenaar, de lerende ambtenaar, de Kaapverdische ambtenaar, de-verplichte-participatieversus-interne-motivatie-ambtenaar, de ik-woon-buiten-de-stad-ambtenaar. Met andere woorden ik heb nog wel wat stof om over te praten en het lijkt me ook heel leuk om te doen. De Nieuwe Ambtenaar gaat niet over een nieuw type overheidswerknemer. De Nieuwe Ambtenaar gaat over een ontwikkeling. Ontwikkeling Achteraf vind ik mijn eerste interpretatie van De Nieuw Ambtenaar minder geschikt. De Nieuwe Ambtenaar gaat namelijk niet over een nieuw type overheidswerknemer. De Nieuwe Ambtenaar gaat mijns inziens over een ontwikkeling. Een ontwikkeling zoals een mens in zijn verschillende levensfases zich ontwikkelt. De mens blijft een mens, je mag hem kind, volwassen of bejaard noemen. Hiermee heb je nog niks gezegd over zijn mentale en emotionele ontwikkeling. Emotie, wat beweegt ons... in verbinding tot andere mensen. Wonderbaarlijk greep deze leergang voor een belangrijk deel terug op ons eigen vermogen in verbinding te staan tot anderen. De vragen welke oordelen heb je en welke fases moet je doorlopen om een community te vormen vond ik intrigerend. Als ambtenaar dien je de stad. Hierin proberen we ons zo onafhankelijk en onpartijdig op te stellen. Maar uiteindelijk merk je dat je vermogen om echt goed te luisteren beperkt is. Je oordelen staan al klaar. En hoe ga je verbinding maken, hoe gaat een burger of instantie zich verbinden (kwetsbaar opstellen), als de vrager zichzelf niet kwetsbaar wilt opstellen? Zich verschuilt achter zijn ambtenaarsfunctie. Hierop ga ik verder onder het kopje de verleiding van ontbinding. Het verhaal van mijn Oma Ik woon nu al 30 jaar in Nederland. Ik ben (over)geïntegreerd en alleen mijn uiterlijk verklapt mijn migrant-zijn. Mijn oma heeft 15 kinderen gebaard op een droge berg die net zo goed Mars had kunnen zijn, in een huis dat net zo goed de koeienstal had kunnen zijn. Mijn moeder is als het vee van mijn opa opgegroeid. Blootgesteld aan de dorre hardheid van een ontwikkelingsland. Geen enkel kind van mijn oma heeft maar een seconde getwijfeld om naar Europa te vertrekken. Geen enkel kind heeft vandaag de dag een stabiel inkomen, waarmee je een huishoudelijke hulp kunt betalen... Misschien een enkel kleinkind? Twintig jaar later kom ik als landsvreemd kleinkind bij haar op bezoek. De berg is nog steeds >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 14

15 Girolanda Costa Ramos > De Nieuwe Ambtenaar wil rugdekking even droog. Misschien zelfs nog wel wat droger vanwege de klimaatveranderingen. Mijn opa & oma zijn oud en versleten. Oma hinkelt, krom in de rug, is tandloos en mager als een tak. Tot mijn grote verbazing is het buurvrouwtje van 40 jaar, dat 200 meter lager aan de berg woont, die zich over mijn grootouders ontfermd. Met al haar vermogen zorgt ze ervoor dat deze mensen elke dag hun eten opeten en gewassen worden. Maar waarom? Zij heeft geen enkel familieband met deze twee mensen. Tevens heeft ze het zelf druk genoeg met haar 4 schoolgerechtigde kinderen. Dit is het lokaal sociaal netwerk van mijn opa & oma. Deze achtergebleven buurvrouw voelt zich tot op elk bot en gewricht in haar rug verantwoordelijk om voor deze oude mensen te zorgen. Dit is wat je als sociaal mens moet doen. Dat zegt de kerk, dat zegt de staat, dat heb je van je eigen ouders geleerd. Maar ja wat moet je ook als er geen sociaal overheidsstelsel is waarop je als bejaarde kunt terugvallen? Ik verwonderde mij dat de leergang zoveel onderdelen had die mijn afdeling al trachtte uit te voeren. Een gevoel van trots steeg in eerste instantie bij mij op. De nieuwe overheid Er is geen geld meer voor de verzorgingsstaat. Willen we terug naar de nachtwakerstaat? Kunnen we überhaupt terug? Nee niet zonder revolutie of oorlog. En ook de beleidsmakers en budgethouders willen niet terug. De verzorgingsstaat vervult namelijk de voorwaarden van een veilig bestaan; van een ontwikkeld land. Ik ben niet verwonderd dat Obama een sociaal zorgstelsel probeert in te voeren. Je kunt toch niet als meest ontwikkelde land grote groepen mensen in erbarmelijke situaties laten leven. Dan ben je geen 1 ste wereldland meer maar een soort Brazilië. Aan de ene kant hele rijke stinkerds en aan de andere kant stinkende favelas. Uitvoering op de grens van overheidssysteem en burgerwaarde Ik verwonderde mij dat de leergang zoveel onderdelen had die mijn afdeling al trachtte uit te voeren. Een gevoel van trots steeg in eerste instantie bij mij op. Het besef kwam later dat deze leergang inging op normale menselijke waarden, op de behoefte van elke mens. Gehoord worden, je problemen erkend worden, zelfbeschikking over je leven, serieus onderdeel zijn van het groter maatschappelijk leven. Als ik naar mijn afdeling kijk, zie ik mensen werken die op een bepaald moment een studiekeuze en beroepskeuze gemaakt hebben om van sociaal nut te zijn voor een medemens. Onze persoonlijke missie. Pas wanneer de wet- en regelgeving, procedures erbij komen kijken ontstaat er afstand tot deze missie. Ontstaat er afstand in plaats van verbinding. Hoe krijgen we de missie in context van de juridische regelgeving? Zoals ik het zie is De Nieuwe Ambtenaar een persoon die weer totaler ingaat op die menselijke waarden, zonder zakken met geld open te trekken. Ik zit bij de uitvoering op een bijzondere plek. Namelijk precies op de grensovergang van het overheidssysteem en burgerwaarde. Ik kan naar beide kanten begrip creëren. Deze verwachting is er ook van beide kanten. Het zal dan ook niet verbazen dat de maatschap- >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 15

16 Girolanda Costa Ramos > De Nieuwe Ambtenaar wil rugdekking pelijke spanning precies op die grens het grootst is. Precies op die grens is het risico op onbegrip, ontbinding, overbelasting en teleurstelling groot. Het wordt mij duidelijk dat het gehele gemeenteapparaat zijn hoop heeft gevestigd op burgerkracht, om de sociale besparingen rond te krijgen. Ik wil waarschuwen dat wat we bij de burger willen halen ook in de gehele organisatie moet plaatsvinden: Verbinding en Kracht Alleen zo kan er in mijn ogen voldoende rugdekking ontstaan op de grens van overheid en burger. De verleiding van ontbinding Ik was bij een man op bezoek die nog net geen 60 jaar was. Hij was tot 2012 een goede kleine zelfstandig ondernemer als aannemer. Vandaag de dag zit het bovenste deel van zijn wervelkolom met schroeven en platen aan elkaar. Ik mocht het wel even van hem voelen. En ja hoor: een groot litteken van het hoofd tot net boven de schouders. Deze man heeft functie-uitval van armen en benen en dagelijks ondragelijke pijn. In zijn lijf is een morfinepomp ingebouwd, om zijn dagelijkse hoeveelheid pijnstillende drugs toe te dienen. Deze man vertelt mij: Ik heb een prachtige vrouw die alles voor mij doet; het huishouden, mij wassen en aankleden, zelf de technische taken in en om het huis doet zij, terwijl ik aannemer van beroep was. Ze is geweldig en ik weet zeker dat ze zo een gezonde vent kan krijgen, maar ik kan niet meer met haar vrijen. Mijn lichaam kan dat niet meer. Deze man vraagt een scootmobiel en een traplift aan, zodat hij met een beetje eer zijn vrouw kan ontlasten. Zodat zij ook wat tijd voor haarzelf heeft. Hier zit ik dan. Op de grens van het overheidssysteem en de menselijke waarde. Ik ben zijn hoop en ik ben het gezicht van de gemeente. Ik kan hem blij maken en misschien een stukje eigenwaarde teruggeven. Of ik kan zijn uitlaadklep zijn van al zijn emotionele frustratie en agressie. Hoe verleidelijk is het om mijn persoon buiten deze situatie te plaatsen en alleen de messenger te worden van de (financiële) overheid. Wij moeten besparen en jullie moeten het op eigen (burger)kracht doen. (punt!!!) Het vraagt flinke ballen om in verbinding te blijven met deze man en op een menselijke manier zijn kracht en die van zijn netwerk naar boven te krijgen. Op zodanige wijze dat hij er vrede mee heeft en dit zelfs een oplossing is voor hem. O ja... had ik trouwens al verteld dat hij de schuld geeft aan de allochtonen dat er bezuinigd moet worden? En had ik ook al verteld dat ik een werkvoorraad heb met een doorlooptijd groter dan acht weken... Zo en dan toch in verbinding blijven, relativeren, emoties benoemen, ruimte zoeken binnen de kaders en helpen. Mijn statement Mijn persoonlijke missie is mijn afdeling een sterke basis te geven in haar taak de Rotterdammer in hun kracht te zetten en talent te ontplooien. Dit heb ik als profiel in mijn CV staan. De wil om hiertoe te komen is aanwezig. >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 16

17 Girolanda Costa Ramos > De Nieuwe Ambtenaar wil rugdekking Daar waar wij de kracht van de burger willen stimuleren en openbaren ben ik van mening dat de gehele lijn van onze organisatie dit concept moet toepassen. Mijn mening is dat de uitvoering in een spanningsveld zit. Precies op dit punt zijn er goede mogelijkheden maar kan er ook veel kapot gemaakt worden (zowel bij burger als werknemer). Wat we bij de burger willen halen moet ook in de gehele organisatie plaatsvinden: Verbinding en Kracht. De uitvoering stimuleert burgerkracht, het management stimuleert uitvoeringskracht, het bestuur stimuleert managementkracht, de wethouder stimuleert bestuurskracht, de kamer stimuleert raadskracht en elk niveau houd verbinding met de lagere niveaus vast. Wat we bij de burger willen halen moet ook in de gehele organisatie plaatsvinden: Verbinding en Kracht Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 17

18 De nieuwe ambtenaar Tamara Domenici De leergang begon voor mij echt met de opdracht om eens naar buiten te gaan, een onverwacht gesprek aan te gaan. Na de middelbare school wilde ik zoveel mogelijk te weten komen over mijn achtergrond en daarom ging ik Italiaanse taal- en letterkunde studeren. Wat voor soort werk ik na mijn studie zou gaan doen, was wel het laatste wat me bezighield. Na mijn afstuderen vond ik gemakkelijk werk als docent Italiaans. Omdat ik les gaf in het volwassenenonderwijs, werkte ik vooral s avonds. Ik wilde graag overdag werken en ging op zoek naar een andere baan. Ik wilde mensen helpen en was goed in het eenvoudig uitleggen van ingewikkelde dingen. In de krant las ik dat een detacheringsbureau klantmanagers sociale zaken zocht. Het werk van een klantmanager leek me boeiend en afwisselend. Ingewikkelde wetgeving, maar ook veel klantcontact. Na een korte opleiding werd ik samen met mijn collega s in het diepe gegooid. Ik voerde meteen tientallen gesprekken met mensen waarbij ik mijn best deed om de ingewikkelde regels zo goed mogelijk uit te leggen. In de gemeente waar ik toen werkte lag de nadruk vooral op re-integratie. Mensen kregen productiewerk aangeboden in een fabriek en als ze weigerden werd hun uitkering opgeschort. Er werd weinig rekening gehouden met wat de mensen wilden of konden, en het aangeboden werk werd dan ook nogal eens geweigerd. Ik had het gevoel dat ik meer als politieagent aan het optreden was, dan dat ik mensen kon helpen. En keer op keer een slechtnieuwsgesprek voeren is niet leuk, hoe goed je het ook uitlegt. Wennen Toen ik een vacature zag voor een beleidsmedewerker armoedebeleid bij de gemeente Rotterdam, heb ik meteen gereageerd. Op beleidsniveau zou ik misschien meer voor elkaar krijgen dan in de uitvoering. Ik moest erg wennen aan mijn nieuwe functie. Er werd vooral over mensen gesproken, in plaats van met ze. Ik ging van elke dag praten met cliënten, naar hele dagen achter mijn computer zitten. Het enige contact met cliënten verliep via de cliëntenraad. Ik moest ook erg wennen aan de ambtelijke manier van doen. Alles verliep via ontelbare schijven en iedereen moest ergens iets van vinden. Inmiddels houd ik me bezig met andere beleidsterreinen, ouderen en mantelzorg. Toen ik hier net mee begon ging ik weer naar buiten, wilde alle spelers in het veld leren kennen. Maar zodra de drukte weer begon, wilde ik overzicht houden en richtte ik me weer meer en meer op interne zaken. Onverwacht gesprek De leergang nieuwe ambtenaar kwam op een moment waarop de veranderingen in de samenleving en de gevolgen daarvan steeds zichtbaarder werden. De leergang begon voor mij echt met de opdracht om eens naar buiten te gaan, een onverwacht gesprek aan te gaan. Ik besloot te gaan praten met de buurman van mijn moeder. Ik kwam hem af en toe tegen op de galerij als ik bij haar op bezoek ging. Ik wist dat hij jaren voor zijn zieke vrouw had gezorgd, maar vroeg daar eigenlijk nooit op door. Daar zal hij geen behoefte aan hebben, dacht ik dan. Toen ik hem uiteindelijk aansprak en hem vertelde over de opdracht, wilde hij graag met me in gesprek. Ik had vragen voorbereid, maar dat bleek helemaal niet nodig. Hij vertelde graag over zijn ervaringen, ook met de gemeente. Ik kwam tot nieuwe inzichten. >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 18

19 Tamara Domenici > De Nieuwe Ambtenaar Lotgenotencontact ontstaat vaak vanzelf, in de wachtkamer van het ziekenhuis bijvoorbeeld. In zijn geval was de gemeente helemaal niet nodig als regisseur. Wat me ook verraste is dat hij, na het overlijden van zijn vrouw, zijn ervaringen graag wilde delen en zich voor anderen in wilde zetten. Ook ging ik op bezoek bij een dagopvang voor dementerende ouderen. Er wordt wel eens getwijfeld over het nut van een kopje koffie drinken met elkaar en samen de krant lezen. Maar hier zag ik dat mensen er hun dagstructuur en hun sociale contacten aan ontlenen. En dat de signaleringsfunctie van de (vrijwillige) medewerkers van zo n dagopvang niet te onderschatten is. Op papier is dat toch anders dan wanneer je het met eigen ogen ziet. Mantelzorg in de praktijk Op de dag dat het thema luisteren werd behandeld, was ik niet aanwezig. Ik heb er wel over nagedacht en me gerealiseerd dat ik vaak niet onbevooroordeeld luister. Soms heb je van tevoren al een verhaal in je hoofd en is dat alles wat je hoort. Maar het werd pas echt toen ik zelf mantelzorger werd. Mijn vaders partner viel weg en ineens moest ik voor hem zorgen. Ook ging hij in het afgelopen half jaar erg achteruit. De leergang viel voor mij dus samen met een roerige periode, waarin veel veranderde. Niet alleen de grote veranderingen die in de samenleving gaande zijn, maar vooral ook de veranderingen in mijn eigen leven, die weer gevolgen hebben voor hoe ik in mijn werk sta. Voor mij is het nog zoeken naar een nieuwe modus. Ineens ben ik ervaringsdeskundige geworden op het gebied van mantelzorg. Ik ben nog zoekende naar hoe ik die ervaringen kan gebruiken om mijn werk beter te doen. De leergang was voor mij vooral een vorm van bewustwording. Ik ben erachter gekomen dat mijn valkuil is dat ik teveel intern gericht ben. Niet omdat ik het niet belangrijk vind wat er buiten gebeurt, maar omdat ik me door de dingen van alledag laat opslokken. In deze verwarrende tijd heeft de leergang me een duw in de goede richting gegeven door me ervan bewust te maken dat ik naar buiten moet blijven kijken. Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 19

20 De nieuwe ambtenaar Joke Drijfhout Op zondag word ik gebeld. Een sociaal ondernemer steekt van wal. In de stress. Ondertussen doe ik met een hand de was in de wasmachine alwaar mijn hand klem komt te zitten in het poederbakje. Woest trek ik mijn hand eruit, inclusief het bakje. Luister ik luister ik raast mijn eerste stem door mijn hoofd. De tweede volgt. Wat is dit? Heb ik nog een privé leven in het weekend of ben ik nu zo verweven met de stad dat ik vast ben komen te zitten in het zogeheten Rizoom? Ik ben zo gepreoccupeerd door mijn eigen gedachten dat ik totaal niet weet wat mijn gesprekspartner zegt. Deze stress heeft echter geen woorden nodig. Die vibreert vanzelf door de telefoon. Rizoom Ik besluit ter plekke mijn kernkwaliteit luisteren van mijn cv te schrappen. Vertwijfeld leg ik de telefoon neer. Ben ik nog wel geschikt voor dit werk? Wordt het niet tijd om op te stappen als ik de basis niet eens in de vingers heb echt luisteren. Want daar begint het toch allemaal mee. Ik duw mijn kinderen aan de kant voor zover het nog lukt met dat ene toch wel zeer grote puberkind inclusief vlassnor. Hoe heette hij ook alweer? Weg kinderen. Mamma gaat de stad zitten te beluisteren. Ontluisterd en ontdaan kruipen ze weer achter hun tablet en mobiele telefoon. Je ziet ze denken: wie is toch die vrouw die elke dag als een bezetene achter die laptop zit te mailen en in de avonduren niet meer thuis is? Waar blijf ik zelf En nu moet ik ook nog een essay schrijven, een Volkskeuken draaien, gasten uitnodigen en waar blijf ik eigenlijk zelf nog in dit geheel? Want dat is toch uiteindelijk het enige waar ik mee verder kan. Ik en de wijze waar op ik mij verhoudt tot die buitenwereld. En ondertussen probeer ik dat rottige bakje van mijn hand te duwen. Ik denk na over de sociaal ondernemer die vecht tegen de verstikkende regels van de overheid. Dat ben ik dus. Die overheid. En toch wordt mij zoveel vertrouwen gegund dat ik word geconsulteerd. Wat een vreemde spagaat. Wat een rare positie neem ik eigenlijk in. Ik bel terug. Met schuldgevoel. Ik begrijp haar struggle en stress. Ik luister verder naar haar beschrijving van de kronkelige paden van politieke en ambtelijke intriges. Het lukt me om niet mee te gaan in het kappen en hakken. Maar waar zit de kern van de energie en hoe zorg ik ervoor dat ze niet afhaakt. Waar houden we samen een pad open naar de mogelijkheden? Daar komen we uit. In de tussentijd valt als een waar mirakel het wasbakje van mijn handen. Het klettert op de grond en spat met poeder en al over mijn schoongewassen kleding. Gatver. Kan ik weer opnieuw beginnen. Zo voelt het waarschijnlijk. Een fractie van het energielek waar veel actieve bewoners in Rotterdam tegen aan lopen.. Zak geld in achterzak Ik spreek al jaren met ze: de milieuorganisaties, de bewonersgroepen, de klankbordgroepen, de sociaal ondernemers, de migrantengroepen, de vrouwengroepen, de religieuze groepen Altijd met een zak geld in mijn achterzak. Wat had ik toch veel vrienden. En wat heb ik eigenlijk nog te bieden nu? Nou valt het kennelijk best wel mee hoor. Vanuit het perspectief van de nieuwe ambtenaar ben ik de portal tot de logge overheid, een soort initiatievenmake- >> Deelnemers uit de leergang De Nieuwe Ambtenaar 20

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.

Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

AMIGA4LIFE. Hooggevoelig, wat is dat? WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN

AMIGA4LIFE. Hooggevoelig, wat is dat? WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN AMIGA4LIFE Hooggevoelig, wat is dat? 7-10 jaar WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN 1 voorlichtingsbrochure hooggevoeligheid - www.amiga4life.nl Ik heb een talent! Ik kan goed

Nadere informatie

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële

Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële Adinda Keizer - Copyright 2013 Niets uit deze uitgave mag zonder toestemming van Vindjeklant.nl worden gekopieerd of gebruikt in commerciële uitingen. Als startend ondernemer is alles nieuw. De boekhouding,

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou!

DEEL 1. WERKBOEK 5 Eigen keuze. 2015 Monique van Dam YOU: De keuze is aan jou! DEEL 1 1 WERKBOEK 5 Eigen keuze Inhoud 2 1. Hoe zit het met je keuzes? 3 2. Hoe stap je uit je automatische piloot? 7 3. Juiste keuzes maken doe je met 3 vragen 9 4. Vervolg & afronding 11 1. Hoe zit het

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig

Hele fijne feestdagen en een gezond en vrolijk 2017! Raymond Gruijs. BM Groep ARBO West Baanzinnig De tijd vliegt voorbij en voor je weet zijn we al weer een jaar verder. Ik zeg wel eens: mensen overschatten wat je in een jaar kunt doen, maar onderschatten wat je in 3 jaar kan realiseren. Laten we naar

Nadere informatie

Een goed leven voor.

Een goed leven voor. Een goed leven voor. Juultje Holla - Perspectief - maart 2013 Als onderdeel van het ZonMW project Zeggenschap en Inclusie Met dank aan Rob, die mij hierbij enorm geholpen heeft. Een goed leven voor. Een

Nadere informatie

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad.

Een van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad. Een dode De voetbalwedstrijd is afgelopen. Het stadion is bijna leeg. Het is koud, de zon schijnt bleek. Munck staat op de tribune van vak H en staart naar de dode man op de bank. Wat vreselijk, denkt

Nadere informatie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie

Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Er zijn mensen nodig met nieuwe fantasie Ervaringen, belevenissen, vragen in woorden gevangen om die woorden weer vrij te laten in nieuwe ervaringen, belevenissen, vragen. Marcel Zagers www.meerstemmig.nl

Nadere informatie

HET VERHAAL VAN KATRIN

HET VERHAAL VAN KATRIN HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds

Nadere informatie

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman

Allemaal in ontwikkeling. Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Permanente educatie in Smallingerland Allemaal in ontwikkeling Door: Rieke Veurink / Fotografie: Kees Winkelman Van cursussen professioneel Engels, kennis opdoen bij een andere afdeling tot vierjarige

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

TRIADISCHE ZORG: WAT BETEKENT DIT IN DE PRAKTIJK? SUSAN WOELDERS, ANNETTE HENDRIKX AFDELING METAMEDICA, VUMC

TRIADISCHE ZORG: WAT BETEKENT DIT IN DE PRAKTIJK? SUSAN WOELDERS, ANNETTE HENDRIKX AFDELING METAMEDICA, VUMC Morele dilemma s in de afstemming van zorg tussen cliënten met NAH, mantelzorgers en zorgprofessionals TRIADISCHE ZORG: WAT BETEKENT DIT IN DE PRAKTIJK? SUSAN WOELDERS, ANNETTE HENDRIKX AFDELING METAMEDICA,

Nadere informatie

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen.

Als je nog steeds hoopt dat oplossingen buiten jezelf liggen dan kun je dit boekje nu beter weg leggen. Theoreasy de theorie is eenvoudig. Je gaat ontdekken dat het nemen van verantwoordelijkheid voor je eigen denken en doen dé sleutel is tot a beautiful way of life. Als je nog steeds hoopt dat oplossingen

Nadere informatie

Jouw superrelatie start nu!

Jouw superrelatie start nu! Jouw superrelatie start nu! Inleiding Herinner jij je je eerste liefde nog? Was je ook zo ontzettend verliefd? Je kon aan niets anders meer denken. Je hoofd en hart stroomden helemaal over. Je had de meest

Nadere informatie

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden, September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

Gedragscode. Gewoon goed doen

Gedragscode. Gewoon goed doen Gedragscode Gewoon goed doen 2 Inhoudsopgave pagina 1. Missie, ambitie en kernwaarden 4 2. Gewoon goed doen 5 3. Waarom een gedragscode? 6 4. Omgaan met de patiënt/klant: respectvol en gastvrij 7 5. Professioneel

Nadere informatie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie

Zaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie

Nadere informatie

Borstkanker ''Angst voor het onbekende''

Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Ellen Wagter-Streep Schrijver: Ellen Wagter-Streep ISBN: 9789402129663 Ellen Wagter-Streep Inhoud Inhoud... 05 Voorwoord...

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten. Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51

Inhoud. Een nacht 7. Voetstappen 27. Strijder in de schaduw 51 Inhoud Een nacht 7 Voetstappen 27 Strijder in de schaduw 51 5 Een nacht 6 Een plek om te slapen Ik ben gevlucht uit mijn land. Daardoor heb ik geen thuis meer. De wind neemt me mee. Soms hierheen, soms

Nadere informatie

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang.

Die nacht draait Cees zich naar me toe. In het donker voel ik heel zachtjes zijn lippen op mijn wang. Vanavond ga ik mijn man vertellen dat ik bij hem wegga. Na het eten vertel ik het hem. Ik heb veel tijd besteed aan het maken van deze laatste maaltijd. Met vlaflip toe. Ik hoop dat de klap niet te hard

Nadere informatie

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les 8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar?

Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Spel: Wat heb ik geleerd dit jaar? Inleiding Traditioneel staat de decembermaand in het teken van jaaroverzichten en top 100 of top 2000 lijstjes. Allemaal bedoeld om terug te kijken op het afgelopen jaar.

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

Vertel de kinderen, of praat met hen over het verschil tussen film, tv kijken of naar het theater gaan.

Vertel de kinderen, of praat met hen over het verschil tussen film, tv kijken of naar het theater gaan. LESBRIEF Binnenkort gaan jullie met jullie groep naar de voorstelling Biggels en Tuiten Hieronder een aantal tips over hoe je de groep goed kan voorbereiden op de voorstelling. VOOR DE VOORSTELLING Vertel

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Verbindingsactietraining

Verbindingsactietraining Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken

Nadere informatie

Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten

Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.

Nadere informatie

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua

Spreekbeurt Dag. Oglaya Doua Spreekbeurt Dag Oglaya Doua Ik werd wakker voordat m n wekker afging. Het was de dag van mijn spreekbeurt. Met m n ogen wijd open lag ik in bed, mezelf afvragend waarom ik in hemelsnaam bananen als onderwerp

Nadere informatie

Ik stel veel 'doe-ik-het-goed' vragen. Ik weet hoe ik mezelf kan verbeteren, maar het lukt mij nog niet.

Ik stel veel 'doe-ik-het-goed' vragen. Ik weet hoe ik mezelf kan verbeteren, maar het lukt mij nog niet. Leerdoelen a.d.h.v. rubrics Rubrics voor het onderwijs Deze rubrics zijn door ons verzameld, geschreven of herschreven. Met vriendelijke groet, Team Vierkantgoed Rubric Optie 1 Optie 2 Optie 3 Optie 4

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen!

Inhoud. 1 Wil je wel leren? 2 Kun je wel leren? 3 Gebruik je hersenen! 4 Maak een plan! 5 Gebruik trucjes! 6 Maak fouten en stel vragen! 1 Wil je wel leren? Opdracht 1a Wat heb jij vanzelf geleerd? 7 Opdracht 1b Van externe naar interne motivatie 7 Opdracht 1c Wat willen jullie graag leren? 8 2 Kun je wel leren? Opdracht 2a Op wie lijk

Nadere informatie

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005

rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 rijm By fightgirl91 Submitted: October 17, 2005 Updated: October 17, 2005 Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/fightgirl91/21803/rijm Chapter 1 - rijm 2 1 - rijm Gepaard

Nadere informatie

Noach bouwt een ark Genesis 6-8

Noach bouwt een ark Genesis 6-8 2 Noach bouwt een ark Genesis 6-8 Het is niet fijn meer op de aarde. De mensen maken ruzie, ze vechten en ze zijn God vergeten. Maar er is één man die anders is. Dat is Noach. Op een dag praat God met

Nadere informatie

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen. Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.

Nadere informatie

Mantelzorg, waar ligt de grens?

Mantelzorg, waar ligt de grens? Mantelzorg, waar ligt de grens? CDA Talentacademie 2014-2015 Anita Relou Wat is volgens het christendemocratisch gedachtengoed de grens van mantelzorg. Inleiding 2015. Een jaar met veel veranderingen in

Nadere informatie

Tineke Boudewijns VERSTAG

Tineke Boudewijns VERSTAG Tineke Boudewijns VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen

Nadere informatie

Huiselijk geweld tussen zussen

Huiselijk geweld tussen zussen Huiselijk geweld tussen zussen Motiverende gespreksvoering: Casus huiselijk geweld tussen zussen Door drs. Sergio van der Pluijm Een tijd terug had ik een jonge vrouw (18) van allochtone afkomst in begeleiding

Nadere informatie

Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen

Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Soms voel je je gevangen door het leven. Vastgezet door de drukte, en beklemd in je eigen hoofd. Je voelt je niet vrij en je voelt geen liefde. Met deze tips breng

Nadere informatie

Levende Verhalen Het verhaal van Anke

Levende Verhalen Het verhaal van Anke 1 Levende Verhalen Het verhaal van Anke Anke is een krachtige, levenslustige vrouw die midden in haar leven staat. Ze heeft een intensieve baan als leidinggevende in de zorg en naast haar drukke baan is

Nadere informatie

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C

OBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C OBSERVATIE Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt Robbert Kooiman G&I 1-C Contents Inleiding... 2 Covert of Overt... 2 Analyse... 3

Nadere informatie

Charles den Tex VERDWIJNING

Charles den Tex VERDWIJNING Charles den Tex VERDWIJNING 3 Klikketik-tik-tik Het is halftwaalf s ochtends. Marja vouwt een hemd. En kijkt om zich heen. Even staat ze op haar tenen. Zo kan ze over de kledingrekken kijken. Die rekken

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

Niet eerlijk. Kyara Blaak

Niet eerlijk. Kyara Blaak Kyara Blaak Niet eerlijk Kyara Blaak Kyara Blaak 248media uitgeverij, Steenwijk Grafische realisatie: MDS Grafische Vormgeving Illustraties binnenwerk: Kyara Blaak Alle rechten voorbehouden. Niets uit

Nadere informatie

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.

Nadere informatie

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering.

Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. Bij SNAP leren we ouders en kinderen vaardigheden om problemen op te lossen en meer zelfcontrole te ontwikkelen. Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. SNAP (STOP

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties

Deel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna

Nadere informatie

Genesis 1 en 2 enkele verzen Marcus 16: 1 8 11-04-2004. Pasen is opstaan

Genesis 1 en 2 enkele verzen Marcus 16: 1 8 11-04-2004. Pasen is opstaan Gelezen: Genesis 1 en 2 enkele verzen Marcus 16: 1 8 11-04-2004 Pasen is opstaan Gemeente, Het woord, het werkwoord dat bij Pasen hoort is: opstaan. Daarbij horen de afgeleide zelfstandige naamwoorden:

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

ze er iets gewichtigs mee wil aangeven, al is het nooit duidelijk haar schouders reikte, is nagenoeg gehalveerd. Een simpele

ze er iets gewichtigs mee wil aangeven, al is het nooit duidelijk haar schouders reikte, is nagenoeg gehalveerd. Een simpele En, wat vind je? Hoe bedoel je, wat vind ik? Mijn haar. Kijk nou even. Mark kijkt op van zijn scherm. Yvonne staat in de deuropening van de woonkamer, een bakje yoghurt in haar hand. Ze beweegt niet. Ze

Nadere informatie

Vragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren'

Vragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren' De tovenaar tovert De verhalenvertelster vertelt Wat zou een tovenaar allemaal kunnen toveren? Hoe zouden de kinderen zich voelen? Waar zie je dat aan? Is de tovenaar blij/ boos/ verdrietig of bang? Hoe

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen

POP. Persoonlijk ontwikkelingsplan. Robin van Heijningen 1 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen 2 POP Persoonlijk ontwikkelingsplan Robin van Heijningen Hillegom 17 oktober 2013 Schoonderbeek Installatietechniek 3 Persoonlijk ontwikkelingsplan

Nadere informatie

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps

Een land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan

Nadere informatie

De Budget Ster: omgaan met je schulden

De Budget Ster: omgaan met je schulden De Budget Ster: omgaan met je schulden Budget Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Budget Ster MOTIVATIE EN VERANTWOORDELIJKHEID STRESS DOOR SCHULDEN BASISVAARDIGHEDEN STABILITEIT FINANCIEEL ADMINISTRATIEVE

Nadere informatie

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne.

Bij. research. Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Bij research Gemaakt door: Flore Wassenberg A3c Stage gelopen bij Ron en Janne. Opdracht 1 Stagelogboek De eerste dag heb ik bij Ron Steijvers stage gelopen en die is project leider ontwikkelaar, vooral

Nadere informatie

SLB reflectie eindverslag. Docent: Mieke Vissers Naam: Lynn Duijs Studentnummer: Datum: Vak: SLB.

SLB reflectie eindverslag. Docent: Mieke Vissers Naam: Lynn Duijs Studentnummer: Datum: Vak: SLB. SLB reflectie eindverslag Docent: Mieke Vissers Naam: Lynn Duijs Studentnummer: 12043273 Datum: 05.11.2012 Vak: SLB 1 Inhoudsopgave Bijeenkomst 1 Blz. 3 Bijeenkomst 2 Blz. 4 Reflectie 3 + competenties

Nadere informatie

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was.

www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. www.leraarwordeninsittard.nl Leraar, je wist dat je het was. Benjamin Plant student Aardrijkskunde Ik weet wat ik wil Het leukste moment van mijn stage is wanneer leerlingen mij uit zichzelf aanspreken

Nadere informatie

Apostolische rondzendbrief

Apostolische rondzendbrief oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de

Nadere informatie

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan! inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt

Nadere informatie

Samenwerken aan welzijn

Samenwerken aan welzijn Samenwerken aan welzijn Richting en houvast 17 november 2017 Het organiseren van welzijn Het afgelopen jaar hebben we met veel inwoners en maatschappelijke partners gesproken. Hiermee hebben we informatie

Nadere informatie

Geluk, lijden en een struisvogel: Mindfulness (Awareness) in de praktijk

Geluk, lijden en een struisvogel: Mindfulness (Awareness) in de praktijk 1 Geluk, lijden en een struisvogel: Mindfulness (Awareness) in de praktijk Wat is geluk? Geluk kan worden ervaren als lijden afwezig is. Wie niet lijdt, is gelukkig. Ik bedoel dan niet het geluk dat we

Nadere informatie

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.

Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen. Bidden Teksten bewerkt uit het gezinsboek Ons Dagelijks Brood veertigdagentijd van pastoor M. Hagen door EBP voor www.kinderenbiddenvoorkinderen.nl en kinderactiviteiten www.lambertuskerk-rotterdam.nl

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Laat je talenten leven Helpt je het

Nadere informatie

Protocol gedrag. Recht op veiligheid Iedere leerling heeft recht zich veilig te voelen in de klas en in de school.

Protocol gedrag. Recht op veiligheid Iedere leerling heeft recht zich veilig te voelen in de klas en in de school. Protocol gedrag Een goede school heeft geen pestprojecten nodig, of anders gezegd: doet dagelijks een pestproject, mits zij zich er steeds van bewust blijft welke processen in de groepsvorming een belangrijke

Nadere informatie

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis

Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Exodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje

Exodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje Exodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje Aangepaste dienst Liturgie Voor de dienst speelt de band drie liederen Opwekking 11 Er is een Heer Opwekking 277 Machtig God, sterke Rots

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk.

Micha kijkt Ruben aan. Hij trekt een gek gezicht. Micha houdt niet van puzzelen, want de puzzels die oma maakt, zijn altijd heel erg moeilijk. 1. Puzzelen Wie er het eerst is! Micha staat bij het schoolhek. Hij krijgt een harde klap op zijn schouder van Ruben, zijn grote broer. Oké. Micha is wel in voor een wedstrijdje. Hij begint meteen te rennen,

Nadere informatie

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5

Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 5 5 Tuin van Heden.nu 1 Mag ik zijn wie ik ben? Van In 6 Zacheüs (1) Het is erg druk in de stad vandaag. Iedereen loopt op straat. Zacheüs wurmt zich

Nadere informatie

Wie heeft die rare knopen erin gelegd? vraagt hij. Ik, geeft Bibi eerlijk toe. Vorige week waaide het nogal hard. Dus toen heb ik de rubberboot en

Wie heeft die rare knopen erin gelegd? vraagt hij. Ik, geeft Bibi eerlijk toe. Vorige week waaide het nogal hard. Dus toen heb ik de rubberboot en Het plan van Bart Dobber, niet doen! Bibi staat op het dek van het schip en kijkt naar haar hond die een kat achterna zit op de kade. Haar broer Bart ligt op de loopplank en peutert aan het touw van de

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Ik ben blij dat ik nu voor u lijd Ik ben blij dat ik voor mijn geloof mag lijden Ik ben blij dat ik mag lijden voor de Kerk van Jezus Christus

Ik ben blij dat ik nu voor u lijd Ik ben blij dat ik voor mijn geloof mag lijden Ik ben blij dat ik mag lijden voor de Kerk van Jezus Christus AVONDMAALSVIERING KONINGSKERK 13-09 - 2009 door ds. L. Krüger Schriftlezing: Koloss. 1: 24-29 (NBV) Ik ben blij dat ik nu voor u lijd Ik ben blij dat ik voor mijn geloof mag lijden Ik ben blij dat ik mag

Nadere informatie

LES 4. Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116

LES 4. Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116 LES 4 Handelingen 12:1-19; Van Jeruzalem tot Rome: Verlost uit de gevangenis blz.109-116 De boodschap God hoort en verhoort onze gebeden voor elkaar. Leertekst: Terwijl Petrus onder zware bewaking zat

Nadere informatie

De week van Springmuis.

De week van Springmuis. De week van Springmuis. Vandaag is het verhaal verteld over Springmuis. Het verhaal is afkomstig van een legende van de Noord Amerikaanse vlakte-indianen. Het verhaal gaat over onzekerheid, het verlangen

Nadere informatie

Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b

Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b Gemeenteviering rond Jesaja 9:5b 1 Verkondiging Enkele kinderen vragen in de kerk: waarom vieren we kerst? En wat betekent het voor u? Reactie op de antwoorden Ja, waarom vieren we kerst? En wat betekent

Nadere informatie

Communiceren met de achterban

Communiceren met de achterban 1 Communiceren met de achterban Je wilt weten hoe je het beste communiceert met de achterban. Je wilt direct aan de slag en snel resultaten. Je hebt een hoe-vraag. Zoals iedereen. Maar als je werkelijk

Nadere informatie

Je bent jong en je wilt wat!

Je bent jong en je wilt wat! Je bent jong en je wilt wat! Logisch, je voelt je geen sukkel. Je bent jong, je zit vol energie en je wilt eruit halen wat er uit dit leven te halen valt. Plezier maken, feesten en doen waar je zin in

Nadere informatie

Twee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong

Twee blauwe vinkjes. Door: Lenneke Sprong Twee blauwe vinkjes Door: Lenneke Sprong Nog steeds maar een vinkje. Buiten begon de zon te schijnen, waardoor er schaduwen op de lichtblauwe muur ontstonden. Waarom ontvangt hij niet mijn berichtje vroeg

Nadere informatie

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE

> TAALWERKBLAD PARTICIPATIE TAALWERKBLAD PARTICIPATIE aanpak coach cultuur deelnemen doel eigenschappen heden integreren kwaliteiten meedoen mentor nu plan samenleving toekomst vaardigheden verleden verwachtingen wensen DE WERKWOORDSTIJDEN

Nadere informatie

Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden

Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden Gijsje zonder staart geschreven door Henk de Vos (in iets gewijzigde vorm) Er was eens een klein lief konijntje, dat Gijs heette. Althans, zo noemden zijn ouders hem, maar alle andere konijntjes noemden

Nadere informatie

Help, mijn papa en mama gaan scheiden!

Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Help, mijn papa en mama gaan scheiden! Joep ligt in bed. Hij houdt zijn handen tegen zijn oren. Beneden hoort hij harde boze stemmen. Papa en mama hebben ruzie. Papa en mama hebben vaak ruzie. Ze denken

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders

Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders Leo Leeuwtje Eerste druk, 2013 2013 Arinka Linders AVI E5 M6 Illustraties: Michiel Linders isbn: 9789048431052 nur: 282 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Hoewel aan de totstandkoming

Nadere informatie