Elke seconde telt. AED s in de provincie Groningen. Door Aletta de Rooij en Eveline Staal Instituut voor Sportstudies Sportmanagement

Transcriptie

1

2 Elke seconde telt AED s in de provincie Groningen Door Aletta de Rooij en Eveline Staal Faculteit Opleiding Instituut voor Sportstudies Sportmanagement Plaats Groningen Datum 28 juni 2006 Studiejaar Klas 2A Opdrachtgever Provincie Groningen Begeleiding/ docenten R.T.B.M. Gelinck A.J. Eggink

3 Samenvatting AED; ooit van gehoord? Een AED (een automatische Externe Defibrillator) kan een schok toedienen bij hartfalen. (defibrilleren). De kans op overleven daalt met ca 10% per minuut als defibrilleren wordt uitgesteld, binnen 1 minuut reageren geeft een overlevingskans van 75%, na 10 minuten is de overlevingskans nihil. Uiteraard zijn alle ambulances uitgerust met defibrillatoren, maar in Nederland bedraagt de gemiddelde aanrijtijd van een ambulance ongeveer tien minuten. Dit is dus te lang om een hoog percentage succesvolle reanimaties te realiseren. De AED biedt hier een uitkomst. Moet de provincie Groningen door middel van de zogehete co-financieringsregeling bijdragen in de aanschaf van AED s binnen de provincie Groningen? Dat is de vraag waar de provincie Groningen mee zit na een voorstel van het CDA. En waar wij mee aan de slag gaan. Het betreft een regeling waarbij de provincie de helft financiert van de kosten die met de aanschaf van een AED gemoeid zijn. Dit om een hart-veilige-omgeving omgeving te creëren. De regeling richt zich op sportverenigingen, gemeenten en eventuele andere organisaties van (sport)evenementen, omdat uit onderzoek blijkt dat meer sporten en bewegen risico s met zich meebrengt m.b.t. (acute) hartstilstand. Literatuuronderzoek en een behoefteondezoek bij de eventuele afnemers zullen lijden tot een advies aan de provincie. Het aantal mensen dat aan hartfalen lijdt zal waarschijnlijk jaarlijks met 10% stijgen door de vergrijzing en de overlevingskans na een hartinfarct. Uit onderzoek is gebleken dat in Nederland jaarlijks ongeveer 150 tot 200 sporters aan een plotse dood sterven. Een goed calamiteitenplan en de aanwezigheid van een AED zijn van levensbelang in het geval van hartfalen. Veel verenigingen hebben dit echter niet. AED s worden niet aangeschaft door de hoge kosten en het feit dat hartfalen niet vaak voorkomt. Kleine verenigingen kunnen het daarom vaak niet opbrengen. Medische keuringen zouden wellicht het aantal gevallen van hartfalen tijdens sport en erna kunnen verkleinen. Echter zijn de symptomen vaak niet duidelijk en kunnen sporters makkelijk informatie over gezondheidsklachten achter houden om afkeuring te voorkomen. 56% van de sportverenigingen in Groningen acht het zinvol om een AED tot hun beschikking te hebben en daarmee zijn ze het met ons eens. In de provincie zijn de ontwikkelingen betreft de inzet van AED s nog in een pril stadium. Het feit blijft dat er maar weinig gevallen van hartfalen voorkomen in de sport, maar in verhouding tot het aantal gevallen onder niet sportende mensen is dit relatief veel. 82% van de sportverenigingen heeft nog nooit een dergelijk incident gekend. Elk leven dat gered kan worden is belangrijk. Een co-financieringsregeling voor de aanschaf van AED's zien wij, gelet op de resultaten van ons onderzoek, als een goed middel om tegemoet te komen aan die verenigingen, die aangegeven hebben dat de prijs het grootste obstakel vormt. Echter, zijn er nu al gemeenten die zelf overgaan tot de aanschaf van AED's, en zijn er misschien nog meerdere mogelijkheden om de prijs van de aanschaf te drukken zoals, subsidie gemeenten, gezamenlijke aanschaf, leaseconstructies of via het bedrijfsleven. Dit zou nader onderzocht kunnen worden. Welke constructie er dan ook gekozen wordt, feit blijft dat hartfalen voor Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies iii

4 blijft komen. Overigens zal wel aandacht besteedt moeten worden aan samenwerking tussen kleinere verenigingen zelf of met derden. Verder is een goede marketing van de AED s belangrijk om de behoefte te vergroten. Wat opvallend is, is het feit dat de sportverenigingen met AED's in hun bezit en de sportverenigingen die gebruikmaken van sportaccommodaties met een AED, met name de noodzaak van scholing naar voren brachten Tot slot denken we dat het zinvol is contact te onderhouden met andere provincies (zoals Drenthe en Overijssel) die met de stimulering van de inzet van AED s bezig zijn. Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies iv

5 Voorwoord Het vierde lesblok van het tweede jaar sportmanagement bevat een onderzoek. Vlak voordat het blok ging beginnen hadden we al bedacht waar we graag onderzoek zouden doen en wat ons interessant leek. Dit lag redelijk in het straatje waarmee we bekend zijn, namelijk de schaatssport. Toen we op de opleiding hoorden dat sommigen zich bezig konden gaan houden met een onderzoek van de provincie over AED s hebben we ons even ingelezen en besloten om eens buiten het bekende straatje te kijken. Bovendien hebben we het idee met dit onderzoek daadwerkelijk van betekenis kunnen zijn. We volgen allebei de opleiding sportmanagement, een richting aan het instituut voor sportstudies van de Hanzehogeschool. Juist omdat het onderzoek over AED s gaat en misschien meer aansluit bij de richting sportgezondheid binnen ons instituut, leek het ons des te meer een uitdaging een goed eindverslag neer te leggen op basis van onze helikopterview. We hebben er bewust voor gekozen samen te werken, omdat we van elkaar weten hoe we werken, na een intensief bestuursjaar. Zoals kort beschreven komt de opdracht voor het onderzoek van de provincie Groningen, daarom is het verslag in eerste instantie voor de provincie geschreven. We hebben geprobeerd een objectief verslag neer te leggen tot het advies. In het advies geven we blijk van onze mening betreft het vraagstuk waar de provincie ook mee zit. De opdracht is tevens een invulling van de opdracht van onze opleiding. Maar het kan natuurlijk door iedereen gelezen worden die geïnteresseerd zijn naar de ontwikkelingen betreft de inzet van AED s in de provincie Groningen. Tot slot zouden we graag onze dank betuigen aan Arjo Eggink voor de flexibele hulp tijdens het onderzoek, aan Robert Gelinck voor de kritische blik en alle medewerkers van Cultuur en Welzijn van de provincie Groningen voor het helpen uitvoeren van het onderzoek. Ook willen we onze medestudenten in dit onderzoek voor de veelal fijne samenwerking bedanken. Aletta de Rooij en Eveline Staal Te Groningen, 28 juni 2006 Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies v

6 Inhoud Samenvatting... iii Voorwoord... v Inhoud... vi 1 Inleiding Achtergrond Doelgroep Methode Randvoorwaarden Materialen Literatuurstudie Wanneer wordt een AED gebruikt? Hoe groot is de kans op hartfalen? Calamiteitenplan Onderhoud van de AED Voorkomen? Andere Provincies en de AED Resultaten Enquête bij sportverenigingen Gemeenten Advies Nawoord Literatuurlijst Begrippenlijst Bijlagen Verwijsmethoden I : verwijzing naar voetnoot onder aan de pagina hartfalen: verwijzing naar begrippenlijst Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies vi

7 1 Inleiding Sporttragedies: Miklós Fehér Het is 25 januari Tijdens de competitiewedstrijd Vitória Guimaraes tegen Benfica mag voetballer Miklós Fehér invallen. Het wordt de laatste wedstrijd van de Hongaar. Net als Marc-Vivien Foé zeven maanden ervoor, wordt Fehér onwel en overlijdt. De wedstrijd staat een halfuur voor het einde nog 0-0. Benfica-coach Camacho stuurt de Hongaar Fehér in het veld om de aanval van zijn team te versterken. Het blijkt succesvol. Kort voor tijd scoort Fernando Aguiar voor Benfica. De scheidsrechter vindt dat Fehér iets te lang juicht en geeft hem de gele kaart voor tijdrekken. De aanvaller ziet er de humor van in en lacht om de officiële waarschuwing. Dan draait de speler zich om, buigt voorover en zakt in elkaar op het veld. Zijn hart heeft het begeven. Fehér wordt ter plekke gereanimeerd terwijl de supporters van Benfica zijn naam scanderen. Zodra hij even bijkomt, wordt hij naar het ziekenhuis vervoerd. Maar onderweg overlijdt de 25-voudig Hongaars international alsnog. Fehér begint zijn loopbaan in 1995 bij Eto FC Györ. Na twee jaar wordt hij Hongaars Talent van het Jaar. In 1998 maakt hij de overstap naar FC Porto om in 2002 te switchen naar Benfica. Hier is hij vooral wisselspeler. Bij deze club mag hij slechts elf keer aan een duel beginnen. Na zeven doelpunten voor de adelaars stokt zijn productie. Wist je dat: - AED staat voor Automatische Externe Defibrillator. - Er van de mensen die jaarlijks overlijden aan een hartstilstand, er mensen gered hadden kunnen worden met één schok van een AED! - Uit onderzoek is gebleken, dat defibrillatie binnen zes minuten na een hartstilstand de overlevingskans van het slachtoffer aanzienlijk vergroot (met 70%), na 10 minuten is de kans vrijwel nihil. - Elke minuut vertraging in defibrillatie de overlevingskans met 10% verlaagt. De hedendaagse moderne levensstijl kent een toename van acuut hartfalen en hartafwijkingen. Onderzoek heeft uitgewezen, dat meer sporten en bewegen risico s met zich meebrengt m.b.t. (acute) hartstilstand. I Om vanuit het provinciale sport en gezondheidsbeleid deze risico s te beperken en om een optimale gezondheidswinst te realiseren, dient er volgens het CDA een hart-veilige-omgeving gecreëerd te worden door middel van de aanschaf van AED s door sportverenigingen en gemeenten. De aanwezigheid van een AED zorgt voor een preventieve werking op de volksgezondheid. Het CDA, binnen de provinciale politiek, heeft in januari 2006 een initiatiefvoorstel gelanceerd om een co-financieringsregeling op te stellen. Een regeling waarbij de provincie de helft financiert van de kosten die met de aanschaf van een AED gemoeid zijn. De regeling richt zich op sportverenigingen, gemeenten en eventuele andere organisaties van (sport)evenementen. Het doel van dit onderzoek is om te kijken of het zinvol is dit voorstel te I Zie informatie hoofdstuk 3 Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 1

8 implementeren en of dat mogelijk is. We zullen aan de hand van een behoefteonderzoek en verdere verdieping een aanbeveling formuleren richting de provincie Groningen. Tevens zullen we eventuele andere of betere alternatieven niet achterwege laten in de aanbeveling. Het is belangrijk hier onderzoek naar te doen, omdat het mogelijk redden van mensenlevens niet genegeerd mag worden. Dit leidt tot de volgende vraagstelling: Moet de provincie Groningen door middel van de zogehete co-financieringsregeling bijdragen in de aanschaf van AED s binnen de provincie Groningen? Om hier antwoord op te kunnen geven zullen o.a. aspecten als de wet- en regelgeving van de AED s, medisch kwantitatieve gegevens, informatie over het apparaat AED en toepasbaarheid van het apparaat besproken worden. Deelvragen die onderzocht worden zijn: - Welke maatregelen zijn noodzakelijk om plaatsing van AED s binnen een bedrijf of instelling te handhaven? - Wat is de winst die te behalen valt met een AED bij hartfalen in de sport in vergelijking met de huidige situatie? - Wat zijn criteria voor de aanschaf en het gebruik van een AED? - Wat is er in de wet geregeld betreft het gebruiken van een AED? - Hoeveel AED s zijn er in de huidige situatie? - Is er behoefte aan AED s bij de doelgroep? II In het tweede hoofdstuk zal de doelgroep van het verslag en de randvoorwaarden van het onderzoek beschreven worden. Literatuurstudie die antwoord geeft op een aantal van de genoemde deelvragen komt hoofdstuk drie aan bod. Hoofdstuk vier biedt ruimte voor het bespreken van gegevens verkregen door behoefteonderzoek. En tot slot een advies richting de Provincie Groningen over het al dan niet invoeren van een co-financieringsregeling voor de aanschaf van AED s, gebaseerd op alle besproken gegevens in hoofdstuk vijf. In de tekst wordt verder verwezen naar uitleg van begrippen in de begrippenlijst en aanvullende stukken zijn te vinden in de bijlage. Deze zijn na de literatuurverwijzing te vinden. II Omschrijving doelgroep; hoofdstuk 2, blz. 3 Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 2

9 2 Achtergrond 2.1 Doelgroep Dit onderzoeksverslag is niet alleen bedoeld als product voor de opleiding sportmanagement aan de Hanzehogeschool, maar is voornamelijk ook een onderzoeksverslag voor de Provincie Groningen. Dit verslag zal namelijk resulteren in een adviesrapport over de cofinancieringsregeling betreffende AED s voorgesteld door het CDA. We willen een verslag neerleggen dat de provinciale politiek zal helpen bij het nemen van een besluit over de cofinancieringsregeling. De doelgroep voor deze co-financieringsregeling zijn sportverenigingen, gemeenten en eventuele andere organisaties van (sport)evenementen. Als deze regeling wordt ingevoerd zal dit in de praktijk veranderingen bij deze doelgroep teweeg brengen. 2.2 Methode Antwoord op de onderzoeksvraag hopen we te kunnen geven door literatuurstudie naar bestaand onderzoek en relevante informatie over het onderwerp. We achten het ook noodzakelijk zelf aanvullend onderzoek doen. Om namelijk ruchtbaarheid aan ons onderzoek te geven is een onderzoek naar de behoeften van de doelgroep voor de regeling een belangrijk aspect om mee te nemen in het advies. 2.3 Randvoorwaarden Voor het uitvoeren en schrijven van dit onderzoek hebben we een tijdsbestek van 24 april tot 29 juni (uitgezonderd week 25). Door het relatief korte tijdsbestek in verhouding tot een groots onderzoek hebben we aantal keuzes moeten maken in de aanpak van het onderzoek. 1. De deelvragen zijn elk door een tweetal studenten onderzocht, zodat de verschillende gebieden tegelijkertijd onderzocht konden worden. Dit om het uiteindelijke adviesrapport in de voorgeschreven periode uit te kunnen werken. We werken met 5 tweetallen aan het onderzoek. 2. In het onderzoek willen we zo veel mogelijk informatie vergaren van belangenpartijen in de co-financieringsregeling. De provincie Groningen telt 25 gemeenten. Bij de gemeenten willen we een interview afnemen, maar gezien het tijdsbestek en de kosten hebben we besloten het interview telefonisch te houden. Elk tweetal houdt de telefonische enquête bij een aantal gemeenten. Bovendien moet de gegeven informatie per gemeente makkelijk met elkaar te vergelijken zijn, waardoor gesloten vragen geschikter lijken. Voor een behoefteonderzoek hebben we tevens informatie van de sportverenigingen in de Provincie Groningen nodig. We hebben een steekproef van 650 genomen uit een populatie van ruim Aangezien de Provincie Groningen ruim 1300 sportverenigingen rijk is hebben we daarin een schifting moeten maken gezien de kosten van het aanschrijven en de tijd voor verwerking van de uitkomsten. De helft van de sportverenigingen in elke gemeente heeft een enquête ontvangen, oftewel 650. Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 3

10 Aangezien we niet een vooraf opgestelde hypothese of verwachting onderzoeken betreft het hier een beschrijvend onderzoek waarin we trachten een objectief verslag neer te leggen. Dit beschrijvende onderzoek is nodig om een beeld van de Provincie Groningen en het gebruik van AED s te vormen, op basis waarvan verdere stappen kunnen worden ondernomen. Alleen in het laatste hoofdstuk zullen we een advies schrijven en onze mening door laten schemeren. Verder is het een transversaal onderzoek, omdat we eenmalig een meting/ enquête hebben afgenomen. 2.4 Materialen Nu we een beeld hebben van de manier waarop we het aan gaan pakken kunnen we inventariseren welke materialen we hiervoor gaan gebruiken. Dit zijn de volgende: - Enquête voor de sportverenigingen III - Inleidende brief bij de Enquête om het doel en belang van het onderzoek duidelijk te maken - Enquête voor de gemeenten - Inleidende brief om naar de gemeenten te versturen alvorens de telefonische enquête - Verwerkingsbestand voor de enquêtes - Telefoon - Computer met internet - Briefpapier, enveloppen en retourenveloppen van de Provincie Groningen III Zie bijlagen voor de gebruikte enquêtes en brieven Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 4

11 3 Literatuurstudie 3.1 Wanneer wordt een AED gebruikt? Uit onderzoek is gebleken dat in Nederland jaarlijks ongeveer 150 tot 200 sporters aan een plotse dood sterven. Dat stelt de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC) op basis van een Italiaans onderzoek. De plotse dood heeft vaak te maken met hartfalen, met een circulatiestilstand tot gevolg. Om dit hartfalen en de circulatiestilstand weer tot stand te brengen, dient er gereanimeerd te worden. Dit kan doormiddel van hartmassage, maar een effectievere oplossing is het defibrilleren van het hart. De voornaamste reden waarom de kans op een succesvolle reanimatie zo gering is, komt door het feit dat de benodigde defibrillatieschok te laat komt. De kans op overleven daalt met ca 10% per minuut als defibrilleren wordt uitgesteld, binnen 1 minuut reageren geeft een overlevingskans van 75%, na 10 minuten is de overlevingskans nihil. Uiteraard zijn alle ambulances uitgerust met defibrillatoren. In Nederland bedraagt de gemiddelde aanrijtijd van een ambulance ongeveer tien minuten. Dit is dus te lang om een hoog percentage succesvolle reanimaties te realiseren. Elke seconde telt... Met een Automatische Externe Defibrillator kan en mag iedereen defibrilleren. Iedereen mag wettelijk gezien een AED bedienen, toch wordt aangeraden om een cursus te volgen. Mede doordat er vele verschillende AED s IV op de markt zijn en het belangrijk is te weten hoe te handelen bij een dergelijk incident. Er zijn verschillende oorzaken van een circulatiestilstand (waarna defibrilleren noodzakelijk is), namelijk hartfalen, kamerfibrilleren en ischemie. 3.2 Hoe groot is de kans op hartfalen? Plotse hartdood komt onder sporters jonger dan 35 jaar vaker voor dan onder niet sporters. Van elke sporters worden 3,1 jonge sporters getroffen door een plotse hartstilstand. V Bij sporters boven de 35 loopt dit aantal op tot 50 à 60 slachtoffers per jaar. VI Onder de niet sportende bevolking (van alle leeftijden) gaat het om 0,7 personen per Bovendien is de kans dat een man getroffen wordt door een plotse hartdood tien keer zo groot als die van een vrouw. Wanneer jonge mensen (<35 jaar) met een erfelijke of aangeboren hartafwijking gaan sporten, lopen zij een verhoogd risico. Getracht kan worden het risico te minimaliseren door alle sporters medisch te laten goedkeuren. De kans dat er iemand gevonden wordt met een aangeboren of erfelijke afwijking is klein, daarnaast zijn er voorbeelden te noemen van medisch goedgekeurde sporters die toch aan een plotse hartdood zijn gestorven, het meest recente voorbeeld hiervan is David ditomasso van FC Utrecht. Een ander probleem is het niet erkennen van het probleem, uit onderzoek blijkt dat slachtoffers van plotse dood in de 4 weken voor hun overlijden meer gezondheidsklachten hebben gehad dan normaal. Die klachten zijn meestal vaag, zoals moeheid. Veel klachten worden gebagatelliseerd door de sporter zelf, door de trainer of door zijn familie en soms zelfs heeft de dokter ze onderschat. De meeste plotse hartdoden in de sport boven de 35 jaar is een gevolg van een aandoening van de kransvaten. Er treedt een verstopping in een kransvat op en er ontstaat een hartinfarct IV Zie bijlage 5 voor een overzicht van de verschillende AED s V Uit de berekening van Nicole Panhuyzen-Goedkoop, sportcardioloog, lid van een werkgroep sportartsen en cardiologen en verbonden aan het UMC St. Radboud en de St. Maartenskliniek te Nijmegen. VI Gegevens van sportcardioloog Jan Hoogsteen van het Maxima Medisch Centrum in Veldhoven. Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 5

12 (er sterft een stukje van de hartspier) dat kan soms leiden tot een kamerritmestoornis en uiteindelijk een hartstilstand. De verwachting is dat in de toekomst door de vergrijzing en door de grotere overlevingskans na een hartinfarct meer mensen hartfalen zullen krijgen. VII Hartfalen kan direct na een hartinfarct optreden of enige tijd later. Er zijn nu zo'n mensen (mannen én vrouwen) in Nederland die aan hartfalen lijden. Per jaar groeit dit aantal met zo'n tien procent. De kans wordt dus steeds groter dat u, of iemand uit uw omgeving, ermee te maken krijgt. VIII 3.3 Calamiteitenplan Als er bijvoorbeeld bij een van de sportvereniging zich een plotse hartstilstand voordoet, is het belangrijk dat er bekend is wat er geregeld is, hoe het geregeld is, welke hulpmiddelen er aanwezig zijn en dat de leden hiervan op de hoogte zijn. Aangezien de Bedrijfshulpverlening (BHV) nog niet een verplichting is voor verenigingen zijn dergelijke zaken lang niet altijd duidelijk vast gelegd in een zogenaamd calamiteitenplan. Het onderwerp bedrijfshulpverlening is afkomstig uit de Europese regelgeving en is in Nederland opgenomen in de Arbowet. De BHV is een onderdeel van het geheel aan maatregelen om de veiligheid van medewerkers / bezoekers / klanten etc bij een calamiteit te waarborgen. De onderwerpen die vallen onder het begrip BHV, zoals omschreven in artikel 15 van de Arbowet 1998, betreffen: - Het verlenen van EHBO - Het beperken en bestrijden van brand, en het voorkómen en beperken van ongevallen - Het alarmeren en evacueren van werknemers en personen - Het alarmeren van- en samenwerken met politie/brandweer/ambulance Het van belang voor een vereniging om een duidelijk calamiteitenplan te hebben, om goed en snel te kunnen handelen in geval van een calamiteit. Ook als eventueel AED s worden ingevoerd. Bijvoorbeeld bij een sporthal waar meerdere verenigingen gebruik van maken moeten ze op de hoogte zijn van aanwezige EHBO-voorzieningen. 3.4 Onderhoud van de AED In principe behoeft een AED geen onderhoud. Het is wel belangrijk om goed voor een AED te zorgen. Bewaar de AED niet in de zon of in de vrieskou. De gebruiksaanwijzing laat zien wat de beste omgevingstemperatuur is. De elektrodes dienen om de twee jaar vervangen te worden, sommige AED s doen een zelftest, om de elektroden op uitdroging te testen, dit doen ze echter lang niet allemaal. De houdbaarheid van de batterij varieert van 1 jaar tot 5 jaar, dit ligt aan het merk. Na gebruik moeten de elektroden vervangen worden, en afhankelijk van het merk, ook de batterijen. Hiervoor kan contact opgenomen worden met de leverancier, de nieuwe onderdelen worden in rekening gebracht. Dit kan sterk verschillen per merk en type AED. Verschillende types AED doen na een bepaalde periode een zelftest, deze geven dan aan of onderhoud of vervanging noodzakelijk is. Dit onderhoud kan vervolgens geleverd worden door leveranciers of bedrijven die gespecialiseerd zijn in dit onderhoud. (EHBOverenigingen). IX VII Bron: Nederlandse Hartstichting, cijfers en feiten Hartfalen VIII Bron: IX Bron: Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 6

13 3.5 Voorkomen? Onderzoek Provincie Groningen Hoogsteen promoveerde vorig jaar op de risico's van hartstilstand onder beoefenaars van duursporten als hardlopen en wielrennen. Zijn proefschrift mondde uit in een pleidooi voor de herinvoering van de sportkeuring, zoals die tot de jaren tachtig van de vorige eeuw bestond, maar die sindsdien door bijna alle sportbonden is afgeschaft. Hoogsteen was betrokken bij de opstelling van de IOC-richtlijn. Volgens die richtlijn moeten alle sporters die in verenigingsverband aan sport gaan doen, een vragenlijst invullen om te zien of sprake is van verhoogde risico's. Een sportarts kan dan een nader onderzoek doen en een gericht advies geven. Bij topsporters zou in elk geval een elektrocardiogram moeten worden gemaakt die door een sportcardioloog zou moeten worden beoordeeld. Een medische keuring levert geen garantie op, zegt ook Jessica Gal, sportarts in opleiding aan het Universitair Medisch Centrum in Utrecht en tot vier jaar geleden op topniveau judoka. Soms zijn de symptomen niet duidelijk. Hoogsteen wenst niet mee te gaan met deze redenering. Hij is wel overtuigd van het nut van een dergelijke sportkeuring:,,in Italië overlijden minder mensen aan een plotselinge hartstilstand dan in Nederland. Dat kan ik alleen maar verklaren uit het feit dat ze daar al een verplichte sportkeuring hebben.'' X 3.6 Andere Provincies en de AED In onder andere het Dagblad van het Noorden (Drenthe editie) hebben we kunnen lezen dat ook andere provincies bezig zijn met het kijken naar de mogelijkheden om AED s in grotere getale in te voeren. We hebben contact gehad met de provincies Drenthe en Overijssel. Hier volgt een korte beschrijving van de vorderingen en bevindingen in deze provincies. Drenthe Directeur Tjerk Hiddes van de UMCG Ambulancezorg wil dat er in heel Drenthe defibrillatoren beschikbaar komen, zodat er een sprake is van een povinciebrede dekking. Het is de bedoeling dat er bij de meldkamer inzichtelijk is waar allemaal een AED aanwezig is. Doormiddel van marketing willen ze gemeenten aanzetten om geld beschikbaar te stellen. De provincie wil meebetalen aan een plan om het gebruik van defibrillatoren te stimuleren, echter klinkt het de provincie nu nog vooral aanbodgericht in de oren. Daarom doet de ambulancezorg in Tynaarloo nu een vooronderzoek naar de behoefte aan AED s. Er moet namelijk wel draagvlak bij de locale gemeenten en bevolking zijn, om het project te doen slagen. Verder wordt er aangegeven dat het zinvol kan zijn om bevindingen in de lopende onderzoeken van Drenthe en Groningen met elkaar uit te wisselen. Provincie Overijssel In de provincie Overijssel tracht men een impuls te geven aan regionale initiatieven op het gebied van AED's. Een impuls door met behulp van de provincie een goede infrastructuur van AED's op te zetten voor heel Overijssel, met daaraan gekoppeld een deskundigheidsbevordering. Dit in samenwerking met andere instanties zoals zorgverzekeraars, gemeenten, ambulancediensten, politie, brandweer en huisartsen. Met een goede infrastructuur wordt veel kostbare tijd gewonnen omdat de behandeling kan starten voordat een ambulance ter plekke is. Mensen met een hartstilstand kunnen op deze wijze sneller en adequater geholpen worden. X Bron: Telegraaf juli 2005; zie gehele artikel in bijlage 7 Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 7

14 In diverse regio's is men bezig met de aanschaf van AED's. In de Regio IJssel Vecht zijn plannen om leden van EHBO-verenigingen op te leiden voor gebruik van AED s. En in Twente wordt momenteel een systeem ontwikkeld voor de meldkamers, waarbij men in één oogopslag kan zien waar ze staan en wie ze kan bedienen. Belangrijk hierbij is dus een goede infrastructuur. De provincie is van mening dat het meebetalen aan de opleiding onderdeel is van de provinciale taak op het gebied van de spoedeisende hulp. Het betreft een aanvullende opleiding van het personeel dat al een diploma heeft voor de reguliere reanimatie! Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 8

15 4 Resultaten 4.1 Enquête bij sportverenigingen Doormiddel van een enquête is er bij sportverenigingen geïnventariseerd of er behoefte is aan een AED en aan de gedeeltelijke financiering hiervan. Deze enquête is aan 650 sportverenigingen in de provincie Groningen verstuurd, hiervan zijn 251 enquêtes ingevuld terug gestuurd. De ondervraagde sportverenigingen beoefenen de meest uiteenlopende sporten en zijn ook erg variërend in ledenaantallen. 22% 11% Beheerder accommodaties 7% Huren bij gemeente Huren bij particulier Acc. in eigen beheer 60% N.V.T De meeste sporters maken gebruik van een buitensport accommodatie, daarnaast zijn er veel verenigingen die in de sporthal sporten. Onder de in sporthal sportende mensen, zijn ook verenigingen die alleen in de winter in de hal sporten. 73 verenigingen maken gebruik van een gymzaal en 29 verenigingen zijn accommodatie onafhankelijk. Dit zijn voornamelijk (weg)atletiekverenigingen, fietsclubs en schaatsverenigingen. Grafiek 4.1 Beheerder van de accomodatie De meeste accommodaties worden bij de gemeente gehuurd, voetbal verenigingen hebben over het algemeen een accommodatie in eigen beheer. Wanneer de verenigingen in een gehuurde accommodatie sporten, bij 70 (40%) van deze verenigingen is meestal een beheerder van de accommodatie aanwezig. Calamiteitenplan 36% Er zijn 88 sportverenigingen die een beleid of procedure hebben bij grote ongelukken, in de regels kon de geënquêteerde kort invullen wat dit plan inhield. Bij de meeste stond 112 of een dokter bellen. 156 (64%) verenigingen hebben geen calamiteitenplan. Calamiteitenplan Geen calamiteitenplan 64% Grafiek 4.2 Calamiteitenplan Er zijn 56 gevallen bekend van een hartstilstand, bij 82% van de verenigingen heeft een dergelijk incident niet plaatsgevonden. Hierbij moet wel gezegd worden dat er niet is gevraagd in welk tijdsbestek de incidenten hebben plaatsgevonden. Een aantal verenigingen heeft zelfs aangegeven dat het voorval al meer dan 10 jaar geleden is. Vrijwel alle geënquêteerden hebben ooit van een AED gehoord. Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 9

16 Er zijn 13 verenigingen die sporten in een accommodatie waar een AED aanwezig is, Kardinge wordt door de schaatsverenigingen genoemd. De verenigingen hebben het apparaat niet in eigen beheer. 49% Geen AED omdat Bij co-financiering een AED aanschaffen? 11% 17% 26% 8% Te duur Nut niet inzien Onbekend anders Grafiek 4.3 Redenen om nog geen AED te hebben Op de vraag waarom de sportverenigingen geen AED in bezit had, is zeer gevarieerd geantwoord. Veel verenigingen vinden de kosten te hoog, daarnaast wordt er bij een eigen antwoord ook vaak genoemd dat ze een te kleine vereniging zijn, of dat er door meerdere verenigingen gebruik wordt gemaakt van de accommodatie en dat de andere verenigingen dan ook mee moeten betalen. Er blijken 41 verenigingen niet bekend te zijn met een AED. 56% van de verenigingen denken dat een AED zinvol zou zijn voor hen, 34% vindt het niet nodig om een AED te hebben. Vooral omdat ze veel jeugdige sporters hebben, te klein zijn en de kans dat het hen gebeurd zeer klein achten. 42% Ja Eerst meer informatie Nee 47% Grafiek 4.4 Aanschaf AED bij een co-financieringsregeling Wanneer de provincie de helft van de aanschafkosten vergoed, 26 verenigingen zouden dat wel willen, 112 verenigingen willen eerst nog meer informatie en de overige 98 verenigingen zouden ook dan geen AED aanschaffen. De verenigingen die over een AED beschikken, geven aan de AED nog nooit te hebben gebruikt en dat ze scholing voor het gebruik van de AED nodig achten. 4.2 Gemeenten De gemeenten in de Provincie Groningen hebben we geprobeerd telefonisch te bereiken, om ze vervolgens een aantal vragen te stellen over de inzet van AED s. Veel gemeenten waren moeilijk te bereiken door afwezigheid van betreffende personen. Op de vraag of er gegevens bekend zijn over hartfalen in de gemeente gaven ze veelal nee als antwoord. Sommige gemeenten hadden wel degelijk iets opgenomen over AED s in het gemeentebeleid, maar vele anderen niet. Bij de vraag of er belemmeringen voor het invoeren van AED s bekend zijn werd veelal financieel genoemd als deze vraag met ja beantwoord werd. Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 10

17 Er zijn over het algemeen geen sportorganisaties die aan de gemeente te kennen hebben gegeven een AED te willen aanschaffen. De behoefte is bij de gemeente niet in kaart gebracht. Eerder wordt een zwembad of groter complex genoemd. Ook op de vraag of er nagedacht is over het stimuleren van het inzetten van AED s werd overwegend nee geantwoord. Er werd aangegeven dat de kosten vrij hoog zijn. Er zou dan eerst gekeken worden naar gebouwen zoals een zwembad, gemeentehuis o.i.d. Of het verkeerd nog in een pril stadium De meeste gemeenten gaven aan dat een AED naar hun mening het beste ingezet kan worden bij een sportvereniging, de helft van de totaal ondervraagde gemeenten. De andere helft is verdeeld over eigen organisatie (alle gemeentelijke faciliteiten) of voor het antwoord dat ze allebei belangrijk vinden. Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 11

18 5 Advies Moet de provincie Groningen door middel van de zogehete co-financieringsregeling bijdragen in de aanschaf van AED s binnen de provincie Groningen? In alle bestaande literatuur hebben we kunnen lezen dat hartfalen regelmatig voorkomt, er zijn momenteel ongeveer mensen die aan hartfalen lijden en dit aantal zal waarschijnlijk elk jaar met 10% stijgen door de vergrijzing en de overlevingskans na een hartinfarct. Het is naar onze mening dan ook meer dan redelijk dat hier de nodige aandacht aan geschonken wordt. Zo hadden we een paar maanden geleden alleen nog maar gehoord van een AED. Nu kunnen we stellen dat AED s mensenlevens kunnen redden. De AED die ter plaatse is bij hartfalen kan de overlevingskans van diegene aanzienlijk vergroten (tot maximaal 75%). Onderzoek heeft uitgewezen, dat meer sporten en bewegen risico s met zich meebrengt m.b.t. (acute) hartstilstand. Dat wil niet zeggen dat er meer sportende mensen overlijden aan hartfalen. In Nederland sterven jaarlijks 150 tot 200 sporters aan een plotse dood. Om vanuit het provinciale sport en gezondheidsbeleid deze risico s te beperken en om een optimale gezondheidswinst te realiseren, dient er volgens het CDA een hart-veiligeomgeving gecreëerd te worden door middel van de aanschaf van AED s door sportverenigingen, gemeenten en eventueel andere organisaties van (sport)evenementen. Maar moet de provincie Groningen door middel van de zogehete co-financieringsregeling bijdragen in de aanschaf van AED s binnen de provincie Groningen? Aan de ene kant zijn we geneigd snel ja te zeggen. Met een AED zijn levens te redden, doordat er in veel gevallen sneller gefibrilleerd kan worden. Ieder mensenleven dat gered wordt is goed. Verder kunnen we als voordeel zien dat iedereen met een AED kan en mag defibrilleren. Iedereen mag wettelijk gezien een AED bedienen. Echter is er wel een aantal punten waar misschien eerst naar gekeken moet worden alvorens blind het geld in de financiering van AED s te stoppen. Want misschien zijn er juist grotere stappen te maken in het traject voor het aankomt op het gebruik van de AED. Getracht kan worden het risico te minimaliseren door alle sporters medisch te laten goedkeuren. In Italië, waar een verplichte sportkeuring is, overlijden minder mensen aan een plotselinge hartstilstand dan in Nederland. Verder viel ons op uit de enquête dat veel sportverenigingen niet eens een duidelijk calamiteitenplan hebben. Ook hebben veel kleine verenigingen gewoonweg niet de financiële middelen beschikbaar voor de aanschaf van een AED, ook al komt er een co-financieringsregeling. Is de dekking van het aantal AED s dan wel groot genoeg? Iedereen mag dan wel een AED gebruiken, maar de verenigingen die een AED gebruiken geven aan dat een cursus wel nodig is. Mede doordat er vele verschillende AED s op de markt zijn en het belangrijk is te weten hoe te handelen bij een dergelijk incident. Dit brengt dus ook kosten met zich mee. Bovendien moet voor een dergelijke cursus degene in het bezit zijn van een EHBO-diploma. Terwijl het aantal mensen met een EHBO-diploma niet eens altijd naar behoren is. En eenmaal in het bezit van een AED komen er eventueel ook kosten voor onderhoud bij. Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 12

19 Daarentegen biedt een sportkeuring ook geen garantie tegen hartfalen in de sport. De kans dat er iemand gevonden wordt met een aangeboren of erfelijke afwijking is klein, daarnaast zijn er voorbeelden te noemen van medisch goedgekeurde sporters die toch aan een plotse hartdood zijn gestorven, het meest recente voorbeeld hiervan is David ditomasso van FC Utrecht. Verder kunnen sporters relatief makkelijk informatie over gezondheidsklachten achter houden als ze bang zijn om afgekeurd te worden tijdens een sportkeuring. Het feit blijft dat er maar weinig gevallen van hartfalen voorkomen in de sport, maar in verhouding tot het aantal gevallen onder niet sportende mensen is dit relatief veel. 82% van de verenigingen heeft nog nooit een dergelijk incident gekend. Wegen de kosten daar tegen op? 56% Van de verenigingen achten het wel degelijk zinvol om in het bezit te zijn van een AED. Op grond van de resultaten van ons onderzoek kan de provincie besluiten om een cofinancieringsregeling voor de aanschaf van AED's in te stellen. Dit laatste omdat in veel gevallen de prijs inderdaad het grootste obstakel vormt. Mogelijk dat, nu er al gemeenten zijn die AED's aanschaffen, er ook andere mogelijkheden zijn om de kosten van de aanschaf van AED's te drukken, zoals subsidies gemeente, gezamenlijke aanschaf, leaseconstructies, of via het bedrijfsleven. Dit zou nader onderzocht kunnen worden. Welke constructie er dan ook mag komen, feit is dat hartfalen blijft voorkomen. Er zal bovendien wel aandacht besteed moeten worden aan de samenwerking tussen kleinere verenigingen onderling en/of met derden. Verder is een goede marketing van de AED s belangrijk om de behoefte te vergroten. Zo valt er nog veel winst te halen bij de verenigingen die in de enquête aangaven geen AED te hebben doordat ze er niet bekend mee zijn of er het nut niet van inzien. Dit onderzoeksverslag kan gezien worden als een vooronderzoek in het opstellen van een eventuele co-financieringsregeling. We zijn er van overtuigd en achten het zinvol dat er een vervolg aan het onderzoek wordt gegeven. Ten eerste zal een dergelijk onderzoek herhaald kunnen worden als er meer aandacht aan de promotie/marketing van de AED s is besteed (Veel sportverenigingen zijn onbekend met het thema AED!). Mocht er een cofinancieringsregeling komen dan is het noodzakelijk dat er gekeken wordt naar de invulling hiervan. Tot slot zou er in de voorbereiding nog meer overlegd kunnen worden met de gemeenten, omdat zij veelal de eerste contactpersoon richting de verenigingen zijn en de gemeenten zouden willen helpen in het voorzien in de behoefte aan AED s. We denken dat het zinvol is contact te onderhouden met andere provincies (zoals Drenthe en Overijssel) die met de stimulering van de inzet van AED s bezig zijn. Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 13

20 Nawoord In dit nawoord willen we graag nog een kritische blik werpen op het gedane onderzoek, wat waren de sterke en zwakke punten. Dit om daar in het vervolg rekening mee te kunnen houden. Verder komt vervolgonderzoek ter sprake. Informatie die nodig was voor het uitvoeren van het onderzoek was relatief makkelijk te vergaren doordat onze begeleider mede werkzaam is voor het Huis voor de Sport. Bovendien is er veel literatuur over hartfalen te vinden die niet tegenstrijdig zijn, oftewel we kunnen wel stellen dat de betrouwbaar van de literatuur vrij hoog is. Tijdens het onderzoek ging het uiteraard niet altijd vlekkeloos. Ten eerste is tien mensen volgens ons een te groot aantal gebleken om aan dit onderzoek te werken. Wij hebben de vier onderzoeksverslagen van de andere tweetallen in dit uiteindelijke verslag verwerkt. Echter bleek dat wij moeilijk de inhoud van de verslagen kunnen controleren en soms zelfs niet in hun geheel hebben gekregen. Dit resulteerde in het feit dat niet altijd alles even bruikbaar was. De deelverslagen gingen vaak diep in op een klein aspect en hebben dit niet in een ruimer aspect geplaatst. Er komt bij dat met tien mensen afspraken maken ook meer tijd in beslag neemt Een ander punt waar we tegen aan liepen is dat het tijdsbestek erg kort is. Voordat alle enquêtes terug zijn bij een dergelijk grote populatie ben je een aantal weken verder, tijd voor verdere uitwerking is er niet veel. Bij de uitwerking stuitten we tevens op het probleem dat er met de huidige manier van werken moeilijk verbanden te leggen zijn tussen de verschillende vragen. Eventueel hadden we een uitgebreider advies kunnen geven als er bijvoorbeeld tijd was geweest te leren werken met het programma SPSS. Het laatste zwakke punt heeft wederom enigszins met het tijdsbestek te maken. We hebben daardoor en door het feit dat er ook veel kleinere gemeenten in de Provincie Groningen zijn, helaas niet van alle gemeenten informatie kunnen vragen. Dit onderzoeksverslag kan gezien worden als een vooronderzoek in het opstellen van een eventuele co-financieringsregeling. We zijn er van overtuigd en achten het zinvol dat er een vervolg aan het onderzoek wordt gegeven. Ten eerste zal een dergelijk onderzoek herhaald kunnen worden als er meer aandacht aan de promotie/marketing van de AED s is besteed (Veel sportverenigingen zijn onbekend met het thema AED!). Mocht er een cofinancieringsregeling komen dan is het noodzakelijk dat er gekeken wordt naar de invulling hiervan. Tot slot zou er in de voorbereiding nog meer overlegd kunnen worden met de gemeenten, omdat zij veelal de eerste contactpersoon richting de verenigingen zijn en de gemeenten zouden willen helpen in het voorzien in de behoefte aan AED s. Meer overleg met andere provincies is zinvol. Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 14

21 Literatuurlijst Boeken: - E. Haag, J. Dirven, Schrijven in stappen, Handboek voor de verslaggeving van literatuuronderzoek, Tweede druk, Utrecht: Lemna BV, Baarda, M.P.M. de Goede, Basisboek methoden en technieken, Handleiding voor het opzetten en uitvoeren van onderzoek, Derde druk, Groningen: Wolters Noordhof, 2001 Artikelen: - Clemens Vollebergh, Plotse Hartdood in de sport, Schaatssport nr.10 Juni 2006, p Richtlijnen Reanimatie 2005 in Nederland, Reanimatieraad - Martin de Bruin, Dagblad van het Noorden (Drenthe editie), vrijdag 19 mei Telegraaf juli 2005 Internet: Jan Hoogsteen Verslagen: - Veenhuis, M. Ram, Hartfalen, Hoe vaak komt het voor binnen de sport, Groningen, juni J. Gal, Maatregelen voor het handhaven van AED s, Groninegn, juni Waardijk, M. Hanssen, Automatische Externe Defibrillator, de aanschaf en het gebruik van een AED, Groningen, juni 2006 Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 15

22 Begrippenlijst Automatische Externe Defibrillator (AED) Een AED is een apparaat waarmee een elektrische schok aan het hart kan worden toegediend, indien er sprake is van een levensbedreigende hartritmestoornis. Het hart kan na de stroomstoot weer zelf proberen een hartritme te krijgen. Met de komst van de AED is het voor omstanders mogelijk snel en adequaat te reageren bij een plotselinge hartstilstand. Nog voordat de ambulance ter plaatse is kan men al beginnen met reanimeren en defibrilleren. De meeste defibrillator fabrikanten hebben inmiddels ook een defibrillator op de markt gebracht die speciaal voor niet-professionals (o.a. particulieren) is ontwikkeld. Deze defibrillators, de zogenaamde AED's (= Automatic External Defibrillator, ook wel PAD = Public Access Defibrillator) vinden inmiddels hun weg naar bedrijven, sportcentra, vliegvelden, winkelcentra en andere min of meer publieke locaties. Ook particulieren kunnen een AED aanschaffen. Circulatiestilstand In normale omstandigheden trekt de hartspier bij een volwassene 60 tot 80 keer per minuut samen waarna ze zich weer ontspant. Deze pompfunctie van het hart zorgt ervoor dat het bloed voortdurend door het lichaam circuleert. Een circulatiestilstand is een toestand waarbij de bloedsomloop bijna of volledig is stilgevallen. Dit kan komen door een obstructie in de bloedsomloop zelf, of aan het hart dat zijn pompfunctie verloren heeft. Na een circulatiestilstand worden de lichaamscellen niet meer van zuurstof voorzien en sterven de weefsels vlug af. Een circulatiestilstand veroorzaakt zuurstoftekort in de vitale organen. Ook het hart verliest hierdoor al gauw zijn pompfunctie waardoor een circulatiestilstand snel gepaard zal gaan met een hartstilstand. Vaak worden beide termen door elkaar gebruikt, er is echter een duidelijk onderscheid. XI Cursus ( scholing / opleiding) Tijdens de cursus AED leert u het verantwoord toepassen van een Automatische Externe Defibrilator. Er wordt gestart met theoretische kennis van de anatomie en fysiologie van het hart, de longen en de bloedsomloop. Verder leert u een aantal levensreddende handelingen. Om deel te kunnen nemen aan de cursus wordt er verwacht dat U het reanimatiediploma heeft volgens de huidige richtlijnen. Voor de geldigheid van het AED-certificaat en het bijhouden van de reanimatievaardigheid moet jaarlijks een herhalingscursus worden gevolgd. Het bijwonen hiervan wordt op het diploma aangetekend. Een herhalingscursus duurt ongeveer 2 uur en bestaat uit een opfrissing van de theorie waarna de reanimatie vaardigheid met behulp van de AED getraind wordt. Een cursus AED duurt 4 uur. Hiervan wordt ongeveer 2 uur besteed aan theorie, en ongeveer 2 uur aan het oefenen met de AED. Een cursus kan gegeven worden op twee dagen of avonden van elk twee uur maar ook als een blok van 4,5 uur. Wanneer de AED cursus met goed gevolg is gevolgd en u beheerst de vaardigheid van het gebruik van de AED, dan ontvangt u een door de Nederlandse Hartstichting erkend certificaat. Voor de geldigheid van dit certificaat en het bijhouden van de vaardigheid moet jaarlijks een herhalingscursus worden gevolgd. Het bijwonen wordt op het certificaat aangetekend. XI Bron: stand Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 16

23 Alle instructeurs die door Reanimatie.nl worden ingezet zijn professionals die werkzaam zijn bij een ambulancedienst of spoedeisende hulp. Allen zijn didactisch geschoold en zijn ingeschreven als AED-instructeur bij de Nederlandse Reanimatie Raad. Uit een presentatie van de reanimatieraad blijkt dat eerste hulp bij kinderen niet overeenkomt met eerste hulp bij volwassenen. Onder andere is verhouding tussen ademhaling en hartslag bij kinderen anders is dan bij volwassenen, waar rekening mee moet worden gehouden tijdens het reanimeren. Mede om deze reden moet er een aparte cursus worden gevolgd om eerste hulp verantwoord bij kinderen toe te kunnen passen. Dit kan pas worden verkregen na een volgens de NRR (Nederlandse reanimatieraad) gecertificeerde PBLS- opleiding. XII Uit een document van de Nederlandse reanimatieraad, waarin de richtlijnen van het gebruik van de AED worden beschreven blijkt echter dat als er geen speciaal aangepast AED-apparaat voor kinderen aanwezig is, de standaard AED ook kan worden toegepast bij kinderen. XIII Hartaanval of myocardinfarct is het afsterven van een deel van de hartspier door onderbreking van de bloedtoevoer ervan door de kransslagaderen. Dit kan leiden tot (soms op korte termijn levensbedreigende) ritmestoornissen en tot hartfalen door onvoldoende pompwerking van het hart. Een hartaanval ontstaat meestal doordat zich op de plaats van een atherosclerotische plaque in een kransslagader een bloedstolsel vormt waardoor de toevoer van bloed, die voordien al geringer was, nu opeens helemaal wordt afgesneden. Hartfalen Hartfalen is de grote onbekende onder de hartziekten. Het woord klinkt misschien bekend, doet denken aan hartinfarct, hartaanval of hartstilstand. Toch is het heel iets anders. Hartziekten komen vaak als donderslag bij heldere hemel. Hartfalen niet, dat sluipt erin. Hartfalen is het gevolg van tekortschietende pompfunctie van het hart. In de literatuur ontbreekt consensus over de definitie van hartfalen. In de multidisciplinaire richtlijn Chronisch hartfalen wordt hartfalen gedefinieerd als 'een complex van klachten en verschijnselen ten gevolge van een tekortschietende pompfunctie van het hart' (NVC, 2002). Essentieel bij deze definitie, en de definities in de richtlijnen van de NHG en de European Society of Cardiology is een tekortschietende pompfunctie in combinatie met klachten (Walma et al., 1995; Task Force for the diagnosis and treatment of chronic heart failure, 2001). Bij een, bijvoorbeeld via echografisch onderzoek aangetoonde verminderde functie van de hartkamer die niet gepaard gaat met symptomen, is het dus beter niet van hartfalen te spreken, maar van asymptomatische ventrikeldisfunctie. Tegenwoordig wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende vormen van hartfalen: 1. Hartfalen met verminderde linkerventrikel systolische functie: vooral de knijpkracht van het hart schiet tekort (systolisch hartfalen genoemd) 2. Hartfalen met normale of behouden linkerventrikel systolische functie: vooral de vulling van het hart is onvoldoende (diastolisch hartfalen genoemd) XII (Bron: XIII (Bron: Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 17

24 Handhaven Van dale woordenboek zegt het volgende over handhaven: hand.ha.ven -haafde, heeft gehandhaafd 1 in stand houden; 2 niet ontslaan. In dit geval wordt met handhaven het in stand houden van het gebruik van de AED bedoeld. Wanneer een AED binnen een bedrijf/instelling wordt gehandhaafd, kan hier op elk willekeurig moment gebruik van worden gemaakt en zijn de noodzakelijke maatregelen getroffen om dit te kunnen realiseren. Ischemie Ischemie, een te geringe aanvoer van bloed naar een gebied zodat de zuurstofvoorziening er te kort schiet en de cellen niet goed kunnen functioneren of zelfs doodgaan (zie infarct). Dit wordt meestal veroorzaakt door vernauwing van een slagader als gevolg van arteriosclerose. XIV Kamerfibrilleren kamerfibrilleren, een toestand waarbij de verschillende spiervezels waaruit de hartkamers bestaan, niet langer gecoördineerd volgens een vast patroon samentrekken en zo het bloed de aorta en long slagader indrijven, maar ieder voor zichzelf in een snel en onregelmatig patroon samentrekken. Hierdoor wordt er geen bloed de kamers uitgedreven. De patiënt raakt bewusteloos. De oorzaak van kamerfibrilleren is meestal acuut zuurstofgebrek van een deel van de hartspier. (het is de meest gevreesde complicatie van de vroege fase van het hartinfarct) Maar kan ook een ernstige verstoring van de bloedelektrolytenspiegel zijn, (bijv. bij acidose, hypokaliëmie) of een te hoge dosering geneesmiddelen (bijv. `digitalis'). XV Noodzakelijke maatregelen In de hoofdvraag wordt de woordcombinatie noodzakelijke maatregelen gebruikt. Hierbij wordt gedoeld op bijkomende maatregelen die moéten worden genomen om een AED binnen een bedrijf/instantie te kunnen handhaven. Zonder deze maatregelen zou een AED niet bruikbaar zijn binnen een bedrijf/instelling. XIV Bron: Encyclopedie Winkler Prins, XV Bron: Encyclopedie Winkler Prins, Hanze Hogeschool Groningen; Instituut voor Sportstudies 18