Tentoonstelling in het MLMB De surrealistische vonk

Transcriptie

1 Tentoonstelling in het MLMB De surrealistische vonk Op 17 juli 2012 opent het Museum der letteren en manuscripten van Brussel zijn nieuwe tijdelijke tentoonstelling: De surrealistische vonk. Ook al maakte deze voor de geschiedenis van de 20 e eeuw essentiële beweging reeds op een bondige manier deel uit van de vorige tentoonstelling, Brussel, Hoofdstad van de Kunsten, haar belang is voor de geschiedenis van de kunsten in België zo kenmerkend dat deze nieuwe expositie volledig gewijd is aan deze stroming. De tentoonstelling schenkt met name meer aandacht aan haar oorsprongen, haar internationale karakter, en vooral aan de rol van het beeld, de onmiskenbare rode draad door dit nieuwe parcours langsheen de letteren.

2 ALGEMENE VOORSTELLING De tentoonstelling is uitzonderlijk in ons land: voor de eerste maal worden het eerste Manifest van het Surrealisme, Poisson soluble en een aantal manuscripten en verbeterde proefdrukken van het Tweede Manifest van het Surrealisme aan het publiek voorgesteld. Het speerpunt van deze expositie in het Museum der letteren en manuscripten van Brussel neemt de bezoeker mee voor een ontmoeting met het surrealisme in respectievelijk 1924 en 1930, en staat stil bij brieven, manuscripten, boeken en tijdschriften zoals La Révolution surréaliste, Le Surréalisme au service de la révolution, L Immaculée Conception of de Dictionnaire abrégé du surréalisme. In deze stichtende documenten is de notie van het surrealistisch beeld alomtegenwoordig. In zijn Manifest van het Surrealisme uit 1924 definieert André Breton dit beeld door Pierre Reverdy: Het beeld is louter een creatie van de geest. Het kan niet ontstaan uit een vergelijking, maar wel uit de toenadering van twee meer of minder uit elkaar liggende realiteiten. Hoe verder de verbanden uit de bij elkaar gebrachte realiteiten uit elkaar liggen en hoe zuiverder ze zijn, des te sterker zal het beeld zijn des te sterker de gevoelskracht en de poëtische realiteit ervan. Langsheen tweehonderd brieven en manuscripten van Breton, Aragon, Dalí, Magritte, Ernst, Miró en Bellmer buigt de tentoonstelling zich over de benaderingswijzen waarmee de verschillende schilders deze surrealistische vonk deden ontstaan.

3 Om de surrealistische vonk te bewerkstelligen maken de kunstenaars gebruik van verschillende procedés, al dan niet afwijkend van de traditionele technieken, en geregeld revolutionair. Enkele van die methodes zijn de frottage (wrijven), de grattage (afkrabben) en de collage, die alle in nauw verband staan met Max Ernst. De tentoonstelling in het Museum der letteren en manuscripten van Brussel geeft aandacht aan verschillende manuscripten en brieven van Max Ernst waarin hij de wetten die het theoretiseren en de artistieke creatie verenigen evoceert. In hun aanzienlijke correspondentie theoretiseren Salvador Dalí en René Magritte de realistische stijl zoals toegepast door verschillende ontwerpers, en gebaseerd op vrije associaties. Het is met name deze oriëntatie die zichtbaar is in de tekeningen van het storyboard van Destino, dat de liefdesgeschiedenis tussen een ballerina en een baseballspeler vertelt. Deze magnifieke serie tekeningen vindt zijn oorsprong in een ontmoeting in 1946 tussen Walt Disney en Salvador Dalí, die zich toen net in New York had gevestigd. Met de brieven en manuscripten van de groep van de rue Blomet, in de eerste plaats André Masson en Joan Miró, voorziet het surrealistisch beeld zich van een vleugje lyrisme, gekenmerkt door de wil van een terugkeer naar het beginpunt. Hun

4 zoektocht, in verband te brengen met het automatisme, oriënteert zich op die manier vanuit een kinderlijke visie op artistiek werk. Het is in de duistere krachten in ons dat de creatieve productiviteit woont. De tentoonstelling eindigt met de surrealistische fotografie. In het licht van Bretons definitie van het surrealistische beeld lijkt de combinatie van fotografie en surrealisme minstens paradoxaal en contradictorisch. De fotografie heeft zich sinds de 19 e eeuw namelijk ontwikkeld als een instrument dat toelaat een objectieve voorstelling van het reële te geven en lijkt op het eerste zicht dus ongeschikt om te beantwoorden aan de eisen van het surrealistische beeld. Maar dankzij documenten van vooral Dalí, Bellmer of Man Ray zal de fotografie een wezenlijke rol spelen in de creatie van de surrealistische vonk. Documenten uit de tweede helft van de 20 e eeuw laten ten slotte toe om stil te staan bij het einde van het surrealisme, na de terugkeer van André Breton, de opkomst van nieuwe persoonlijkheden als Gracq, Pieyre de Mandiargues, Duprey, Mansour of Bonnefoy, en na de overlijdensakte van het surrealisme, getekend door Jean Schuster in Le Monde van 4 oktober Sinds die dag is het einde van de surrealistische beweging het voorwerp geweest van talrijke reflecties, met dewelke deze nieuwe expositie in het Museum der letteren en manuscripten van Brussel wordt afgerond. Is de surrealistische beweging überhaupt opgehouden te bestaan? Heeft de Tweede Wereldoorlog ze gestopt? Betekende de dood van André Breton het einde van het surrealisme als georganiseerde beweging? Is het surrealisme toch blijven te bestaan tijdens de hele 20 e eeuw, als deel van andere artistieke of eventueel politieke stromingen? HET MANIFEST VAN HET SURREALISME Voor de eerste maal worden in België eigenhandig geschreven manuscripten van het Manifest van het Surrealisme en Poisson soluble voorgesteld, vergezeld van zeven schriften met automatisch schrijven (écriture automatique) van André Breton. Dit bijzonder uitzonderlijke geheel geeft de oorsprongen van een van de belangrijkste avant-gardebewegingen van de 20 e eeuw weer.

5 Deze documenten werden door Gérard Lhéritier, oprichter van de Musea der letteren en manuscripten van Parijs en van Brussel, in mei 2008 aangekocht bij Sotheby s te Parijs voor de prijs van 3,6 miljoen euro, toen de hoogste prijs ooit voor een manuscript uit de 20e eeuw. De internationale pers gaf er dan ook heel wat weerklank aan. Op die manier zijn de documenten in Frankrijk kunnen blijven. Puur psychisch automatisme waarmee men de werkelijke werking van het denken tracht uit de drukken, hetzij verbaal, hetzij schriftelijk, hetzij op een nog heel andere manier, en zonder elke vorm van door de rede uitgeoefende controle, in afwezigheid van welke esthetische of morele bekommernis dan ook. Zo begint het Manifest van het Surrealisme waarin André Breton voor eens en voor altijd de inspiratie en filosofie van de surrealistische beweging definieert. De 21 pagina s van dit manifest, geschreven in 1924, moesten oorspronkelijk dienen als inleiding op Poisson soluble, een geheel van automatische teksten die Breton had samengesteld in de lente van datzelfde jaar. Uiteindelijk zou de tekst de geboorteakte van de literaire en artistieke surrealistische beweging worden. Breton, die door velen de paus van het

6 surrealisme werd genoemd, zet op die pagina s de grote principes uiteen die volgens hem het poëtisch schrijven moeten sturen. Hij stelt zich tot doel de fantasie volledig te bevrijden van de wetten van de rede en de moraal, en wel door zijn toevlucht te nemen tot vrije associaties, psychisch automatisme, dromen, toeval, het bovennatuurlijke. Het automatisch schrijven moet toelaten onze onbewuste krachten het woord te geven. Het manifest dat in het Museum wordt tentoongesteld is meer dan een theoretisch discours; het getuigt van Bretons voorliefde voor de opeenhoping van lijsten, voor het spelen met citaten, voor de bruuske overgang van het serieuze naar het ludieke, naar de provocatie of het absurde. Dit eerste Manifest zal zes jaar later worden gevolgd door een tweede, dat politieke actie en de rol van de marxistische filosofie tot uitdrukking brengt, en daardoor veel polemischer blijkt. Om die reden zal Breton worden beschuldigd van een zeker dogmatisme in zijn wil om al degenen die volgens hem de idealen van de revolte zouden hebben verraden te hekelen. INLICHTINGEN Looptijd: van 18 juli tot 21 oktober. De tentoonstelling De surrealistische vonk en de permanente collectie van het Museum der letteren en manuscripten zijn geopend van dinsdag tot vrijdag van 10u tot 19u en in het weekend van 11u tot 18u. Adres: Koningsgalerij 1, 1000 Brussel Entreegeld: 5 à 7. Videogids: + 1. Inlichtingen en reservaties voor groepen: of 02/ of info@mlmb.be. Catalogus van de expo uitgegeven door AVANT-PROPOS Persrelaties : François-Xavier Remion 0475/ fx@actionetcommunication.be Christine Franck (fr) 0491/ christine.franck@hhpromotion.eu Liane Steyaert (nl-en) 0475/ lianesteyaert@skynet.be