DE HOUTHANDEL STOFFEL VAN 1842 TOT 1962 Door W. Rutgers Deventer 1962

Transcriptie

1 DE HOUTHANDEL STOFFEL VAN 1842 TOT 1962 Door W. Rutgers Deventer 1962

2 INHOUD Inleiding 1 - De stichting van de houthandel P.Stoffel Czn 2 - Financiering 3 - Intern en extern vervoer 4 - Bedrijsleiding 5 Verkoop 6 - Rusland 7 - Administratie 8 - Perconeel 9 - Uittreksel uit notulenboek 10 Aanhangsels

3 Inleiding Het was in 1962 naar aanleiding van een jubileum van een van de mensen van de werf, waarbij, als vanouds,diverse gebeurtenissen uit vroegere jaren weer werden opgerakeld, dat de directeur M.J. Stoffel opmerkte dat "we al die oude dingen toch eens op papier zouden moeten zetten en ze aan de vergetelheid ontrukken" Aangezien ik op dat moment het grootste aantal dienstjaren had en bovendien een groot deel van mijn jeugd op de werf heb doorgebracht en daardoor geacht werd er nog het meest van te weten, werd mij de vraag voorgelegd of ik al die vroegere voorvallen eens op schrift wilde stellen. Des te meer werd op mij een beroep gedaan, omdat ik door mijn pensionering op 31 december 1962 ook de tijdhiervoor zou hebben. Ik heb de opdracht aangenomen, maar hoewel het natuurlijk erg leuk is om over oude herinneringen en voorvallen uit vroegere dagen en de mensen die daarbij waren betrokken, te verhalen, leek het mij bovendien wenselijk de meeste aandacht te moeten besteden aan de geschiedenis van de houthandel Stoffel zelf. Gelukkig zijn alle oude Grootboeken bewaard gebleven en tussen de bladen daarvan vond ik menig geschrift of kladje, waardoor het mij mogelijk was de gang van zaken naar waarheid te registreren, en al mocht ik van alle leden van de familie stoffel de grootst mogelijke medewerking ondervinden bij de naspeuring van bepaalde gegevens, al deze mondelinge, uit overlevering bewaarde verhalen kregen pas betekenis toen ik de zakelijke kant er van uit de oude boeken en brieven kon reconstrueren. Ook kreeg ik van de familie oude brieven en reisverhalen. Datgene dat hiervan een bijzondere rol in de geschiedenis van de houthandel Stoffel speelde, zult u meermalen " geciteerd " in de loop van dit schriftuur aantreffen. Gaarne zeg ik bij deze aan allen dank voor hun aandeel dat ze geleverd hebben in de interessante geschiedenis van de houthandel Stoffel. W. Rutgers (In dienst van bij de Huthandel Stoffel)

4 1 - Stichting van de Houthandel P.Stoffel Czn In Zaandam hadden enkele geslachten van Stoffel het molenmakersbedrijf uitgeoefend. Dit bedrijf dat toen molenmakerswerf werd genoemd, was gelegen in de banne van Ooostzaan te Oost-Zaan in de Noord en was in 1729 overgegaan aan de familie Stoffel; volgens overlevering waren dit stokkenschavers uit de Rijp in Noord-Holland en waarschijnlijk emigranten afkomstig uit de Elzas of Zwitserland, daar in deze beide landen de familienaam Stoffel nog voorkomt. In de historie van de molen 'De Schoolmeester', die in Zaandam staat en thans aan van Gelder toebehoort, werd melding gemaakt van het feit, dat in 1666 een 'windbrief' werd uitgereikt aan Sijmen Stoffel. Het is helaas niet bekend of deze Stoffel een van de voorvaderen was van de latere molenbouwers Stoffel. Cornelis Pietersz Stoffel overleed in 1836 en liet een weduwe met 5 dochters en 1 zoon na. drie van deze dochters waren gehuwd en 2 waren meerderjarig en ongehuwd. De zoon Pieter was toen pas 17 jaar. De weduwe heeft tot 1841 onder haar eigen naam het bedrijf voortgezet en zoals dat in die tijd nodig was 'behoorlijk gepatendeerd'. Daar haar zoon Pieter, die niet sterk van gestel was en daarom niet opgewassen werd geacht het toch al niet gemakkelijke bedrijf voort te zetten, moest van verdere voortzetting worden afgezien. Bovendien was de stoommachine in opkomst en mede hierdoor zal het besluit om de zaak van de hand te doen, niet geheel vreemd zijn. In publieke veiling van 6 november 1841 is de molenmakerswerf met huis en timmerschuur en gereedschappen verkocht. Het bedrijf was hierdoor na meer dan een eeuw door de familie Stoffel gevoerd te zijn en in zijn bloeitijd aan meer dan honderd werklieden werk verschafte, in andere handen. het is niet na te gaan of de jeugdige Pieter in de leer is geweest bij een of andere houthandelaar, maar het moet toch wel zo geweest zijn, dat hij in de houthandel toekomstmogelijkheden heeft gezien. Zo kocht hij in Schagerbrug in de Zijpe een terrein, waarop hij een houtloods liet bouwen en voor 3600,- hout opsloeg. In het journaal, dat gelukkig bewaard is gebleven, staat als eerste post vermeld de beginbalans, gedateerd 16 maart 1842 en deze datum moet gezien worden als de oprichtingsdatum van de houthandel Stoffel Beginbalans Schagerbrug in de Zijpe 16 maart 1842 Aan Kapitaal 4952,19 Cassa zooveel in diverse specien bezitte 81,60 Houtloods en Erve en verder getimmerte hetwelk mij bij inkoop en voltooiing kost met de onkosten van transport enz 1229,39 Houwaren zooveel aan diverse houtwaren bezitte, welke kosten met vrachtloon 3642,21 Totaal 4853,19

5 De houtwaren werden van verschillende leveranciers gekocht en hieruit blijkt, dat P. Stoffel niet een bestaande zaak heeft gekocht, maar deze zelf heeft gesticht. Overigens ging het met de verkoop niet erg vlot, In het eerste jaar, dat liep van 16 maart tot 30 april 1843 bedroeg de omzet in totaal 2900,- en zoals later blijken zou, waren er onder de debiteuren enkele die niet betaalden, Dat eerste jaar leverde een verlies op van 31,24. Het volgende boekjaar, dat aiep op 30 april 1844 eindigde met een verlies van 347,05 Er bleek weinig perspectief in de onderneming te zitten. Inmiddels was P.Stoffel gehuwd met Lijsbeth van Saane. Van een vroegere meesterknecht van het molenmakersbedrijf in Zaandam, Jan ten Zijthoff, die al voor 1831 zich als molenmaker in deventer gevestigd had, vernam hij, dat in Deventer, wegens overlijden van haar man de houtzaak van de Wed. G.Beekman aan de Polstraat bij het Grote Kerkhof te koop was. In juli 1844 werd van voornoemde weduwe het pand aan de Polstraat gehuurd voor 400,- per jaar en de voorraad hout ten bedrage van 2718,35 overgenomen. In de Deventer Courant van 19 juli 1844 kwam de volgende advertentie voor: De ondergetende T.E.Beekman geb. Werneke de negotie in houtwaren van wijlen haren man G.Beekman hebbende overgedaan aan den Heer p.stoffel Czn heeft bij dezen de eer haren dank te betuigen voor het vertrouwen en de begunstiging, die de overledene heeft mogen ondervinden en neemt tevens de vrijheid, ook in haar belang, den Heer P.Stoffel in gemelde zaak ten dringenste aan te bevelen. Deventer 19 juli T.E.Beekamn geb. Werneke Tengevolge van bovenstaande neemt ondergetekende de vrijheid zijnen handel in alle soorten van gezaagd en ongezaagd hout bij dezen aan te bevelen, zich vleijende door ondervinding en kennis van zaken, alsmede door een prompte en civiele bediening het vertrouwen avn belanghebbenden te zullen mogen verdienen. Deventer 19 juli 1844 P.Stoffel Czn. Voor de financiering van zijn bedrijf deed hij een beroep op zijn moeder Wed.C.Stoffel, die in 1842 al ruim 3700,- in zijn houthandel te Schagerbrug had gestoken. De houtzaak in Schagerbrug werd geleidelijk geliquideerd en in december 1845 de houtloods en erven met verlies verkocht voor 500,- Daarmee behoorde Schagerbrug tot het verleden. Ondanks deze schadepost speelde het boekjaar quitte. De omzet was in dat jaar al opgelopen tot 10275,Het boekjaar gaf weer een verlies te zien van 276,81. De omzet was teruggelopen tot 10020,- terwijl de bruto-winst op houtwaren terug liep met 210,In 1847 op de 1e juni werd van de familie Kronenberg te Deventer aangekocht 'De zaagmolen beneden de stad aan den IJssel met het woonhuis, 2 loodsen, knechtwoning en verdere aanhorigheden voor 8500,- alsmede het houtmagazijn aan den Brink hoek Boterstraat voor 1100,- '. Koopacte molen 'De Vriendschap' en het pakhuis Boterstraat: Bij acte van 30 Juini 1847 werd van de heren L.J en A.F. en Mejuffrouw A.M. Kronenberg gekocht door Pieter Stoffel Corneliszoon te Deventer

6 1e. De houzaagmolen 'De Vriendschap' met het daarbij staande herenhuis, meesterknechtwoning en beide houtloodsen, een en ander met de ondergrond, benevens enige daarvoor gelegen grond, alsmede de daarbij behorende kolk met het bruggetje. 2e. Een erf en schuur staande en gelegen alhier op de Brink, op de hoek van de Boterstraat,hetwelk is bezwaard met twee jaarlijkse uitgangen, de ene groot negen gulden en zes cent ten behoeve van de Groote of Sint Lebuinuskerk alhier en de andere groot zes gulden en dertig cent ten behoeve van het Burgerweeshuis alhier. De bedongen koopprijs van het geheel vermeerderd met de kosten was te betalen in 'goed grof gangbaar Nederlandsch goud- of zilvergeld' Voor de financiering van de aankoop van in totaal 9600,- werd aan de familie Kronenberg een hypotheek verleend van 4000,- terwijl het resterende bedrag verkregen werd 'op obligatie a deposito' van 6000,- van zijn schoonmoeder Lijsbeth van Kuik, huisvrouw van IJsbrand de Verwer, waarvan 5600,- werd aangewend voor gedeeltelijke betaling van de koopsom en 400,- in de handel werd gebruikt. Deze houtzaagmolen genaamd 'De Vriendschap' was in 1805 gebouwd door de vader van Pieter Stoffel, Cornelis Stoffel Pieterszoon, in opdracht van de heer Jacobson. Het zal de zoon Pieter zeker voldoening hebben geschonken daarmee een van de voortbrengselen van zijn eigen familie weer in handen te hebben gekregen. In ieder geval kon hij er zeker van zijn geen miskoop gedaan te hebben. Door deze aankoop veranderde het beeld van de zaak volkomen. Was Pieter voordien alleen maar handelaar geweest in gezaagd en ongezaagd hout, vanaf het moment van de aankoop van de molen werd hij tevens houtzager. Ofschoon hij uit een molenmakersbedrijf stamde, was het exploiteren van een houtzaagmolen iets geheel nieuws voor hem. De meesterknecht Hoefman, tevens zager bij Kronenberg ging over in dienst van Stoffel. Van de familie Kronenberg werd ook de aanwezige houtvoorraad gekocht. Merkwaardigerwijs waren hierbij geen ronde balken, wat toch zeker voor de hand zou hebben gelegen. Hieruit zou de gevolgtrekking kunnen worden gemaakt, dat de familie Kronenberg al enige tijd met het plan had rond gelopen de molen te verkopen en de toen aanwezige voorraad tot de laatste balk had opgezaagd. Door bemiddeling van G.Noomen & Comp. wonende te Zaandam werden de eerste balken op de veiling van de 14e juni 1847 in Amsterdam gekocht, n.l. 7 kavels a 41 stuks, totaal 287 balken. Ondanks al deze ingrijpende gebeurtenissen in het boekjaar werd dit afgesloten zonder winst of verlies, na nog in dat jaar een verlies van 347,- genomen te hebben op dubieuse debiteuren van Schagerbrug. De financiering van een en ander zal veel hoofdbrekens hebben gekost, want in het jaar van de aankoop van de molen werd reeds een omzet beriekt van 17735,-, was de houtvoorraad met 3250,- toegenomen en de vorderingen op debiteuren met 3350,-. Voor de zagerij moesten balken worden gekocht en aangezien deze op veilingen werden gekocht, moesten ze met uiterlijk 3 maanden worden betaald. Van bankcrediet was in die tijd nog geen sprake, doch kon een beroep worden gedaan voor de betalingen hiervan op zijn moeder, waardoor haar vordering op haar zoon met 5200,- in dat jaar toenam. Bij de afsluiting van het boekjaar was er voor het eerst sprake van gemaakte winst, de balans sloot n.l. met een winst van 500,De schuld aan zijn schoonmoeder Lijbeth van Kuik was inmiddels toegenomen met 2237,50 voor een door haar betaalde rekening van gekochte balken tegen een nader overeen te komen

7 rente. Aan effectenbezit werd verkregen 2010,97, blijkbaar voor het rendabel maken van het kassaldo, welke effecten konden worden beleend,als er geld nodig was. In 1856 trad voor het eerst H.H.van Groningen als kassier op, die van bij hem gedane kasstortingen of geinde wissels, de betaling aan crediteuren deed. Eveneens in 1856 komt G.Vermeer Johzn. als kassier in de boeken voor. Terwijl de rekening van H.H.van Groningen in betekenis afnam en in 1868 nog maar heel weinig betekende, nam die van Vermeer belangrijk toe. (Zie verder het hoofdstuk Financien) De zaak die na 1848 geregeld een zeer bescheiden winst opleverde, breidde zich gestadig uit, de omzetten stegen aanmerkelijk, en zo lag het voor de hand, dat een van zijn zonen werd voorbestemd om in het bedrijf te worden opgenomen. De oudste zoon, Cornelis, was inmiddels gaan studeren, zodat de tweede zoon, Pieter, in de zaak zou komen. Tenende het houtvak en het zagen van balken en al wat daarbij te pas kwam, goed te kunnen leren, kwam Pieter bij Weijer Poel en Zonen in Zaandam in de leer. Vanaf het begin in 1842 had P.stoffel Czn met deze Poel zaken gedaan. De jonge Pieter ging in 1866 op 17 jarige leeftijd naar Zaandam en kwam bij zijn grootmoeder van Saene en tante wonen. Aantekeningen uit de brieven van P.Stoffel Czn. aan zijn zoon Pieter: Maart 1866 Ge moet maar goed uit uw ogen zien en attent wezen op alle voorkomende zaken, dat is de eenige weg om te leren. Die meesterknecht van " 't Zwarte Schaap" moet ge maar te vrind houden en geef hem tusschenbeide als het te pas komt maar eens een paar kwartjes. Hij kan u veel goeds van de zagerij leren. Beijver u ook vooral op dit punt, houdt vooral juiste aantekeningen van uwe uitgaven en ontvangsten, laat er niets door, ge weet wel 'debet' en 'credit', en leg u vooral toe op schrijven, netjes, vooral netjes, waar het boekhouden geldt. Maak er vooral werk van dat ge goed het technische van de zagerij beet krijgt en doe uw best ook in kantoorzaken tuis te raken, doet ge nog wat aan het boekhouden? Kortom doe wat ge kunt om een ink en solied en degelijk koopman te worden Over de gang van zaken schrijft P.Stoffel Czn: En juffers gaan er ook zoveel weg en kolders. Ik heb van het jaar (d.i. 1866) aanzienlijke partijen Christiana juffers gehad en dat bevalt mij best en is voor mij een artikel waar meer op te verdienen is als op gezaagd hout. Als ge over het hout wat hoort, moet ge het mij schrijven,ik hoor hier zoowat niets. Maar spreek daarover nooit tegen een ander over op Zaandam. Ge zijt alleen daar om uw voordeel te doen met de aldaar te verkrijgen kennis van den houthandel en om die kennis later en de praktijk te brengen. 't Is een vak waar wel wat mee te verdienen is, maar men moet op de hoogte van zijn tijd wezen en dat zijn de Zaandammers niet, er zijn ja enkele gunstige uitzonderingen, maar het gros is het bepaald niet. Zie dus goed om u heen, gewen u om nauwkeurig acht te geven op alle voorkomende zaken en gevallen, wees zo attend mogelijk en wat ge uit uzelven niet kunt te weten komen, moet ge nooit schromen om te vragen aan anderen die het weten of kunnen weten. Stel u niet tevreden met halve wetenschap, maar rust niet voor ge u voorgenomen hebt te weten, door en door. Leer denken en nadenken. In een brief van 16 october schrijft P.Stoffel Czn onder andere: Hier is op het ogenblik zoowat niets te doen, ik verkoop maar weinig meer. Het werk schijnt zo ineens op te wezen. 't Is ook alle dagen stil en 't volk raakt uitgewerkt. Om

8 met vrucht de concurrentie het hoofd te bieden, zullen we hier ook een andere wijze van werken moeten invoeren. Onze windmolens voldoen niet meer aan de eischen van de tijd. Als geweer in Deventer terugkomt, zullen we daar nog wel meer over praten en in de toekomst zult ge in deze omstreken even als ieder ander op reis moeten en dan hebben we maar te zorgen dat we het even goedkoop kunnen aanbieden als ieder ander en dat kan ik nu niet. Over het algemaan is dit jaar voor den houthandel zeer ongunstig, vooral in Holland en Zaandam. Ik heb dit jaar veel werk gehad, doch de verdiensten worden van jaar tot jaar minder, alle mensen worden even leep op dat punt en de een koopt nog al goedkoper dan de ander. Gister heb ik Horst en Roggenkamp uit Delfzijl nog hier gehad, die zijn ook bij de hand, dat verzeker ik u, doch die verkopen niets anders als op drie maanden en dat past me niet altijd. Over 't algemeen maken wat zaken betreft de menschen uit de Noordelijke provincien een veel aangeamere indruk op u als de kooplui van Zaandam en Amsterdam. Ze zijn schranderder, beter onderlegd, hebben veel meer over hun zaken nagedacht, zijn niet gewoon aan slendergang, die kennen zij niet. Ze zijnzeer ondernemend en gemakkelijker geneigd om de bakens te verzetten als 't getij verloopt en zie, dat is juist het geheim van het welslagen in den tegenwoordigen tijd. Onze tijd geeft bepaald (en dat is de lichtzijde) aan de belwaamste de voorkeur, allebescherming, welke ook, valt weg en bekwaamheid alleen weet zich een weg te banen door de wereld. Uit een brief van 18 november 1866: Er is de laatste tijd veel meer hout weggegaan en 't schijnt, dat de menschen gaarne van mij gedient zijn. Hoe gaat het met de zagerij? Zoudt ge nu al zelf als ge weer thuis kwam u met zagen inzetten, spannen en punten kunnen redden? Daar reken ik op. Ik weet niet waar het hout dit jaar gebleven is, alleen van Steenwijk heb ik nu al 13 ladingen van 12 a 1400 gulden gehad en nu van de Zaan heb ik in jaren zooveel niet gehad als in dit jaar en nog nimmer heb ik in 't geheel een zoo groot debiet als dit jaar, Jammer dat onze molen niet meer uitvoert. Uit een brief van 14 februari 1867: Poel vertelde me, dat hij eens zoveel voorraad had als gewoonlijk op Nieuwjaar, hetzelfde zei me Meesters ook; waar moet dat heen en wat zullen ze kladden en gooien om toch in godsnaam maar weer van dat hout af te komen. Intussen zie geen druk jaar tegemoet en ik ben blij, dat ik nog geen stoomzagerij heb. Mijn voorraad is nu nog zo groor niet of ik hoef er nog niet mee te morsen. Druk is het echter niet en geld komt er bitter weinig binnen. Het doet me genoegen te vernemen, dat ge met de zagerij zo vooruit gaat, dat zal ons hier later goed te pas komen, want J.Weijers beschuldigd nog voortdurend J.Hoefman, dat die hem niets leren wil en zoo sukkelt dat met die twee nog altijd zo voort. Het was intussen wel gebleken dat de windmolen het werk niet meer afkon. Bij windstilte kon er niet gezaagd worden en dat kon wel dagen lang aanhouden. Zoals P.Stoffel in 1866 aan zijn zoon schreef 'onze windmolens voldoen niet meer aan de eischen van de tijd'. Al in mei 1857 schreef P.Stoffel Czn aan zijn vrouw, die met twee dochtertjes logeerde bij familie in Zaandam: 't Word razend druk met 't werk en 't wil niet waaien, ik leg met iedereen overhoop. Ik weet niet hoe ik het maken moet. De hoek van de Melksterpoort is bijna afgebroken, Muiderman moet het huis van Lugard verbouwen en Korteling heeft van morgen een nieuw huis van van der Lande aangenomen. Voor beide moet ik de zolderbalken en kozijns zagen, ik weet er haast geen eind aan. En er komen nog gedurig groote peppels te zagen, dat het mag wel hard en veel waaijen. 't Is alle dagen zoo hard afgeladen als

9 we kunnen en Chaffo (een levancier uit Zaandam) stuurt niet van belang af. Eindelijk in 1868 werd definitief besloten 'op stoom' over te gaan en werd aan Ged. Staten van Overijsel vergunning gevraagd tot het plaatsen van een stoommachine van 10pk bij genoemde molen. Deze vergunning werd 19 november 1868 verkregen. Door F. ten Zijthoff & Zn. molen makers te Deventer werd op 21 oktober 1868 aanbesteed: Het maken der fondamnetmuren met bijlevering van alle daartoe benodigde materialen voor 'een later te bouwen stoomzaagmolen'. Het werk moest binnen den tijd van 25 achtereenvolgende dagen geheel worden opgeleverd. Dat was een korte spanne tijds maar men moet hierbij bedenken dat er 78 uur per week werd gewerkt. Op 3 maart 1869 werd door ten Zijthoff aanbesteed 'het voltooien van het metselwerk tot de stoomhoutzaagmolen, de schoorsteen op de bestaande fundering voort te werken tot een hoogte van 14 meter boven peil. De stoommachine en ketel en 2 zaagramen werden geleverd en geplaatst door J.L.Nering Boegel te Deventer, volgens bijgaande omschrijving: 1 horizontale stoommachine met Cornwallis ketel van 10 pk geheel compleet en geplaatst 2912,2 zaagramen met drijfwerk 4013,2 balken winderijen 550,1 ijzeren kraan met winderij 600,Totaal voor 8075,-

10 STICHTING 2 Het is helaas voor P.Stoffel Czn. niet weggelegd de stoomhoutzaagmolen in bedrijf te zien. Al enige jaren had hij, zoals uit brieven aan zijn zoon bleek, maagklachten, waaraan hij tenslotte op 20 mei 1969 op 50 jarige leeftijd is bezweken. Uit zijn huwelijk met L. van Saene werden 10 kinderen geboren, n.l. 6 zonen en 4 dochters, waarvan 1 zoon en 1 dochter op jeugdige leeftijd zijn overleden. Aan zijn zoon Pieter werd de zware taak opgelegd tezamen met zijn moeder het bedrijf voort te zetten. Omdat hij nog maar twintig jaar oud was moest handlichting voor hem worden aangevraagd, teneinde zelfstandig zaken te mogen doen. Nog maar nauwelijks was de stoomhoutzaagmolen in bedrijf, toen op 6 februari 1870 de molen afbrandde en ook het nieuwe gebouw van de stoomzagerij en de machine ernstige schade opliep. Hoewel verzekerd, werd door deze brand toch een schade geleden van ongeveer 3200,- Aan ten Zijthoff werd opgedragen de schade te herstellen. De molen werd niet meer herbouwd maar de stoommachine, de zaagramen en circuleerzagen konden worden gerepareerd. Het zagen met de nieuwe zaagramen, die sneller konden lopen dan die, welke vroeger werden voortbewogen door windkracht, heeft blijkbaar moeilijkheden opgeleverd. In 1871 kwam de oude Jan Dolleman, die toen 36 jaar oud was als zager van de Zaan naar Deventer. Hij heeft zijn zaans accent nooit verloren, maar ook zijn Zaanse bedaardheid niet. Tot aan zijn 70ste jaar heeft hij met kennis van zaken een ontelbaar aantal balken verzaagd en ook zijn beide zoons Jan en Willem hebben hun hele leven in de balkenzagerij gestaan. De steeds toenemende bedrijvigheid maakte het noodzakelijk de zagerij uit te breiden met 2 cirkelzaagbanken en om aan de vraag naar geschaafd hout te kunnen voldoen werd hiertoe een schaafmachine aangeschaft. Daarom werd in 1876 besloten aan B.& W. vergunning te vragen, die door deze werd verleend, om aan de noordwestzijde der bestaande stoomhoutzagerij te plaatsen een gebouw van een verdieping, tot aan het dak opgetrokken van steen, met houten voor- en achtergevel en met pannen gedekt, het front naar de werfkant. Het gebouw had een breedte van 6 meter en een lengte van 15 meter en was bestemd voor het plaatsen van 2 cirkelzaagbanken en een schaafmachine. Jammer genoeg geeft het Grootboek geen inzicht van de kosten van deze machines en de soort schaafmachine. Onwillekeurig vraagd men zich af, hoe het mogelijk was om met een stoommachine van 10 pk 2 zaagramen, 1 circuleermachine, 2 cirkelzagen en een schaafmachine in bedrijf te houden. Het moet dus wel zo zijn geweest, dat om de beurt de verschillende machines in bedrijf werden gesteld. Dat is zo een paar jaar door gegaan, maar in 1880 moesten voorzieningen getroffen worden om de stoomkracht op te voeren. In dat zelfde jaar werd een aanvraag ingedient tot het plaatsen van een nieuwe stoommachine; dit zal geweest zijn een Stork horizontale stoommachine van 42pk. De schoorsteen krijgt een hoogte van 20 meter, de stoomketel is van het Cornwallissyteem met 2 vuurgangen en een verwarmd oppervlak van 45 vierkante meter. Behalve het thans reeds aanwezige zal in het nieuwe gedeelte van het bijgebouw worden geplaatst een machine tot het schaven en ploegen van hout (Robinson). Bovendien werd geplaatst een snelzaagraam (eveneens Robinson) voor het op kant zagen van battings enz. In 1881 kreeg een en ander zijn beslag en vergde in totaal een investering van 24000,Deze uitbreiding van capaciteit had tevens tot gevolg, dat meer balken konden worden gezaagd. Dientengevolge was een grotere aanvoer van balken noodzakelijk. Het beschikbare balkengat was echter niet groot genoeg om deze te bergen en daarom werd in 1884 van de Gemeente Deventer gehuurd een oppervlakte water van hoogstens 2000 vierkante meter van de Buitengracht nabij de Pothoofd voor 120,- per jaar. Via de sluis in de Oude Haven konden de vlotten naar de Molen afzakken. Deze huur werd bestendigd tot 1892 toen aan B&W van Deventer verzocht werd de oppervlakte te beperken tot 1000 vierkante meter en de huur te stellen op 50,- per jaar. Het grote wateroppervlak was toen niet meer nodig, omdat van Rijkswege kribben in de IJssel werden aangebracht en tussen deze kribben gedurende de

11 zomermaanden vlotten mochten worden gelegd Inmiddels was de drie jaar jongere Jan Stoffel, die zijn studie aan de Burgerschool had voltooid, zijn broer komen helpen. Dat was ook wel nodig, want elk jaar werd de omzet groter. Was deze in ,- 6 jaar later was dit al 86000,-. Het bleek al spoedig, dat het niet in de bedoeling lag van de jonge Pieter om zijn hout te blijven betrekken van Nederlandse importeurs en de balken te blijven kopen op de veilingen in Amsterdam. Om zelf eens naar het buitenland te gaan en met name naar de houtproducerende landen Zweden, Finland en Rusland zal voor hem wel een onvervulbare wens zijn geweest. De zagerij en alles wat daar aan vastzat, kon niet zonder zijn leiding. Zijn broer Jan moest er dus op uit, in de eerste plaats om de Zweedse taal te leren en om, indien mogelijk kennis te vergaren betreffende het zagen en om relaties aan te knopen. In 1873 ging Jan, 21 jaar oud, met zijn broer Cornelis voor enige weken naar Zweden. In zijn enthousiaste brieven naar huis beschreef hij wat ze daar zoal te zien kregen en meegemaakt hadden en ook, dat hij naar Koersnaes geweest was om daar de zagerijen te zien. Hij schreef daarover: Ik ben daar in een molen geweest, die met 8 ramen en 8 cirkelzagbanken werkt. Een 20 voets balk werd in circ. 7 minuten gezaagd. Dat is mogelijk, omdat de zagen van staal zijn en ongeveer 1/2 Ned.duim (5mm) dik zijn en maken een snede van meer dan 1 Ned.duim (1cm). Toen Jan meerderjarig was geworden, werd tezamen met zijn broer Pieter op 1 mei 1875 de volgende vennotschap met elkaar aangegaan, welke aldus in de Ned. Staatscourant No.281 van dinsdag 28 november 1876 werd opgenomen: Bij onderhandsche geregisteerde Acte van 23 nov hebben PIETER STOFFEL en JAN STOFFEL kooplieden, wonende te Deventer onder de firma P.Stoffel Czn. Eene vennotschap aangegaan tot het drijven van houthandel en het zagen van hout, gevestigd te Deventer, welke geacht wordt te zijn aangevangen 1mei 1875 en voor eenen onbepaalde tijd voorduurt, met bepaling onder anderen, dat elk der vennooten het recht heeft namens de Firma te handelen en met den naam der Firma te teekenen, terwijl tot het opnemen van gelden, kopen en verkopen van vaste goederen, huren en verhuren van dezelve en het in dienst nemen van personeel, beider goedkeuring wordt vereischt Jan kreeg tot taak contacten te leggen in Zweden en Finland. Naar aanleiding van een advertentie in een Zweedse courant kwam hij in contact met Tigerstedt, een oude man, die een waterzagerij han in Kumo bij Lautakyla aan de Kumo Elf in Finland. Deze Tigerstedt schreef, dat hij 250 stand. te koop ahd van goede kwaliteit. Jan ging in februari 1877 naar Finland en de koop kwam tot stand tegen een niet te hoge prijs. Het hout werd per zeilschip naar Nederland verladen. In maart kwam Jan terug. In de zomer van dat zelfde jaar gingen Jan en zijn jongere broer Willem samen naar Finland om te trachten meer zaken te doen. Er werd toen overeengekomen met Tigerstedt, dat ze van hem de waterzagerij zouden kopen en er werd reeds een voorschot op gegeven. Bovendoen werden een paar kleine bossen gekocht boven Tammerfors van een man die Kepplerus heete en ook op dat bos werd een voorschot betaald. Intussen was Tigerstedt overleden en de erfenis onder benefice van inventaris aanvaard, omdat de familie de zaak niet vertrouwde. De schoonzoon, Emile von Knorring, eigenaar van het landgoed Kumogard zou de zaken uit elkaar maken. Het bleek weldra dat de balken van het bos boven Tammerfors niet bij de zagerij konden komen, omdat de zagers in het uitsluitend bezit van het vlotrecht op de Kumo Elf waren.

12 Daarop ging men een contract voor loonzagen aan met Enquist in Tammerfors en werden de stammen uit dat bos, die nauwelijks het gegeven voorschot waard waren, bij Enquist gezaagd. Dit is tevens het begin geweest van een relatie, die jarenlang met de firma Enquist heeft bestaan. Van het kopen van de zagerij van Tigerstedt werd nu geheel afgezien en hoewel voor Stoffel zeer schadelijk, werd het aanbod op het Thing in Kumo aan hen gedaan, om hun vordering in hout betaald te krijgen, aangenomen. Willem en Jan kwamen in februari 1878 terug en in mei gingen Jan en Bernard er weer heen. Ze logeerden in Tammerfors bij Tru Lintroos, een weduwe. De uitspraak van het Thing was in augustus en daarbij was de bepaling dat Stoffel zelf voor de verscheping van het hout moest zorgen. Het was c.a. 110 stand. die eerst met paard en kar naar Maijstila moest worden gebracht, waar de Kumo voor laadpramen bevaarbaar werd en vandaar ging het met die pramen naar de haven van Bjoerneborg d.i. Raefsoe. Er werd om een schip naar Holland getelegrafeerd, dat gelukkig spoedig gevonden werd en dat de reis naar Raefsoe in 12 dagen volbracht. Ondertussen waren Jan en Bernard uitgenodigd bij von Knorring te wonen tegen het tarief, dat in het hotel in Tammerfors werd betaald en zo konden ze daar zorgen voor het vervoer naar de haven. Dit alles is goed van stapel gelopen en begin oktober is het schip aangekomen en binnen 8 dagen teruggevaren. Het was al met al een zeer dure partij hout geworden. Dat de firma Stoffel niet reeds jaren geleden meer profijt van deze connectie met Enquist getrokken heeft, lag aan het gebrek aan kapitaal om voorschotten te kunnen geven op te leveren hout, zoals Engelse en ook Hollandsche agenten gewoon zijn te doen, aldus schreef B.Stoffel. Van deze reizen naar Finland zijn gelukkig ook enige brieven bewaard gebleven. Hierin werd het contact bewaard tussen hen, die vele maanden in Finland waren met hen, die in Holland et belangstelling hun wedervaren volgden. Zo schreef Bernard in een brief aan zijn broers Jan en Willem, die 15 januari 1878 verzonden werd aan het adres Tru Lintroos in Tammerfors o.a.: Je brief met prijsberekeningen ontvangen. Moe begrijpt nog maar niet hoe je daar vandaan moet komen, want die boot, dat vertrouwt ze maar niet (vaart die nog?) en met 't spoor is zo duur. Dat bos dat Jan overgenomen heeft van die boer, dat konden ze wel eens wegstelen, want Jan heeft indertijd verteld, dat ze heele wagens vol hout tegen kwamen, waarvan Tigerstedt zei, dat het gestolen hout was. Omdat er ook maar 1 soldaat in iedere gemeente is. Klosters is in functie en bevalt goed, hij is heel werkzaam en hij moet met februari op reis naar Epe, Elburg, Heerde, enz. bij de boerentimmerlui van maandag tot donderdag en dan de volgende week naar Lochem, Borculo, enz. Als jelui thuis komen, konden Jan en ik wel eens op reis gaan naar Arnhem, Zutphen, Doesburg enz. Dan konden we daar nog nieuwe klanten zoeken en werd ik (dit is Bernard) nog wat wijzer, want ik word van 't voorjaar al 20 jaar. Op het gymnasium hadden we laatst les van Vitring en praatten over de Nederlandsche Koophandel. Vitringa zeide, dat ze sterk achteruitging en dat de oude wakkere Hollanders ingeslapen waren; een voorbeeld van die wakkere kerels was hier nog de firma Stoffel, die zonder relatien alleen naar Finland durfden te gaan; daar zat nog de oude energie in. Er is hier een karwij van Boks (die ze wel heeft) en die het huis van Thijssen gekocht heeft en dat laat veranderen; dit heeft van der Spoel aangenomen en Eindhoven moet het greenenhout leveren voor 38,- een balklaag. Eindhoven heeft 14 dagen stil gestaan met zijn molen (zonder werk)

13 In een brief van 4 october 1878 door Bernard aan zijn broer Willem in Finland geschreven: We zijn op het ogenblik aan de tweede lading uit de Stad Dokkum te lossen en hebben prachtig mooi herfstweer, maar we hopen dat het onder het schip beter wordt, het is erg kapot gegooid en we moeten hier niet weer van die brede delen hebben, want van die breede 1 dms is er geen een meer heel en het is ook jammer, dat de bast er omzit, want nu zeggen de menschen dat het dennehout is, maar afin, het andere jaar moet het alweer beter gaan en dan moet de bast er af worden gemaakt, want is geen oog aan zo. Het eerste partijtje waren zeker geen mooie balken, want ze zijn nog al grof en kwastig, we hoopen dat het onderin beter wordt. Piet heeft in Amsterdan de grenen 2 dms gezien en die waren prachtig. Ik hoop dat het weer zo enige dagen blijft, want we treffen het tot nog toe bijzonder goed. Van de schroden zijn er al een honderd of drie verzaagd, die zullen wel gauw op zijn en er zijn er ook niet veel. Op een ander jaar moeten de enden ook mooier recht worden afgezaagd, want er zijn er nu bij die afgehakt zijn en dat staat zoo lelijk voor een stapel. Maar alles kan niet zo ineens goed worden. De ribben zijn dunkt me ook fijner hout als de deelen. Het is dan wel jammer dat het hout zo goedkoop is geworden. maar dat kon geen mensch voorzien en we moeten maar hoopen, dat de prijzen spoedig stijgen en dat zullen ze ongetwijfeld. Een ander verdient evenmin als wij en we moeten volhouden, want er wordt toch nog geen geld bijgelegd. Het was ook een smerige kapitein die het hout heeft overgebracht, hij had twee varkens aan boord, die maar zoo over het dek liepen. Ik hoop dat we spoedig hooren wanneer jelui thuis komen en of Enquist nog mee komt. Het is nu zaterdagavond en we hebben het tweede schip nu ook leeg. het hout is nu wel beter geworden en dat is ook even goed als ander hout hier, maar die bast dat is een beroord iets, want Gurck wil ze zo niet hebben. We hebben er heel wat van geschaafd en geploegd en dan zijn ze even goed en glad als andere deelen, maar het oog is er af zoo als ze nu zijn. Ik heb er nog eens met Piet over gepraat en uitgerekend, al verkoopen we ze allemaal voor 2e soort dan verdienen we nog aan, dus de rekening is wel goed, maar we moeten het op een ander jaar nog anders zien te overleggen, de bast moet er ten eerste afworden gemaakt en ten tweede moeten de balken in het bosch direct op 1 of 2 voet worden afgezaagd. Want nu zijn ze zo ongeregeld afgezaagd, dat alle lengten in elkaar loopen. Ik weet niet of dat kan maar als jelui thuis komen moeten we maar eens overleggen. Piet heeft vandaag geloof ik ook geschreven. We weten nu tenminste, dat het niet zoo gemakkelijk gaat en als we die verbeteringen nu eens in orde krijgen, dan weet ik wel dat het ons geen mensch na zal doen, want het is lang geen gemakkelijke zaak. Enquist weet natuurlijk wel hoe dat in die bosschen toegaat en kan dus wel zeggen of het mogelijk is om de balken voort wat beter te behakken en af te zagen. Ze zijn heel goed om te schaven en te ploegen, maar we kunnen ze met de bast niet aan Gurck verkoopen Piet sprak er vanmiddag eerst van om een ander jaar alles maar te kantrechten, maar het is toch oneindig veel voordeeliger als we ze ongekantrecht konden krijgen, afin, we zullen alles wel bespreken als jelui thuis komen en ik hoop dat je dan Enquist meebrengt, daar hij ons dan nog in vele opzichten kan inlichten en dan eens kan zien hoe of het hout hier er uitziet. We reden ons al aardig met verschillende commissie, want we kunnen hier allerlei hout uitzoeken en het hout wil zich best laten schaven. J. ten Zijthoff is naar de Parijzer tentoonstelling geweest en heeft verteld, dat er geen betere schaafmachines bestonden dan die van ons, maar het mooie schaven zit alleen in het goed scherp houden der messen, en wat zwaarder gehalte der machines, opdat die niet schudden kan. Het ploegen gaat tegenwoordig ook heel goed. Dat de zaken in Finland, die met vele moeilijkheden gepaard gingen, niet winstgevend bleken te zijn, zien we in een brief, die Piet aan zijn broers in Finland schreef op 15 october 1878:

14 Ingesloten zend ik u een uitreksel uit 't Grootboek met globale taxatie van nog te verwachten schepen en tot nu toe getrokken wissels betreffende de zaak in Finland. Reedsin mei 1878 schreef ik op deze zaak als totaal verlies weg 5863,09. in mei ,53, thans sluit ik weer met een tekort van 4980,90, terwijl ge zeker ook nog geld zult benoodigd zijn voor de afrekeningen. Ziet ge nu in deze zaak nog eneig licht, of een abuis in de afrekening, ik zal die zeer gaarne aannemen, want slechts node, zoude ik de hoopvolle onderneming opgeven, doch zoals het nu staat, word het onverantwoordelijk om verder te gaan. De taxatie der lading is volgens den prijs te Amsterdam en is het soms iets lager, er komen nog zoveel extra kosten als assurantie, lossen, enz. bij, terwijl er soms zulk wonderlijk kort en incourant hout bij is, dat er toch van geen te lage taxatie sprake kan zijn. Dan verkeer ik in een onophoudelijke angst over het vele geld, dat ik op moet nemen en dat een hooge rente kost, bovendien loopt onze afspraak met Vermeer aanstaande zomer af en in plaats, dat we in die 3 jaren met zijn geld goed zaken hebben gemaakt, hebben we van in die tijd zuur verworven winst veel moeten bijpassen, zoodat ik herhaal het, ziet ge noch eenig lichtpunt in deze zaak, welnu we zullen voortzetten, doch ik geef in overweging, om alles er aan te geven en slechts aan te voeren door agenten op zeer kleine schaal Denk over een en ander na. Bij nadenken bleek mij toch, dat ik met de taxatie der lasten 'Moten(?) Adieu' en 'Alpha' te zuinig ben geweest en nemen we nu de eerste last der 'Alpha' dan blijkt, dat die gemiddeld hier aan de wal waard was 94.- per stand. Naar die maatstaf zoude dan de 2e last der 'Alpha' gerekend tegen 90,- waard zijn 11520,- Opbrengst der balken uit de 'Morten Adieu' 9000,- 163 stand, uit die schepen a 90, ,- Dus in plaats van 26000,- nu een bedrag van 35190,- Of een verschil van 9190,- waarbij dan zoude overschieten in plaats van tekort komen, gesteld dat hetgeen er nu staat, gedekt word door geld, dat ge nog moet hebben te trekken. In het jaar 1878 werd het pakhuis aan de haven aangekocht voor ruim 5700,- en tot beheerder hiervan werd J.Klosters aangesteld die voordien een eigen timmerbedrijf had in Colmschate Klosters was in januari 1878 in dienst van de firma gekomen en aanvankelijk bestemd voor het bezoeken van de boerentimmerlui, zoals Bernard aan zijn broers in Finland schreef. In mei 1878 werd het pakhuis aan de haven geopend en toen dit in 1892 werd opgeheven, kwam Klosters aan het pakhuis aan de Boterstraat. Klosters werd op zijn beurt opgevolgd door Reint Koopman, die eerst als schaver aan de molen was en daarna was Gerrit Jansen de laatste beheerder van het pakhuis aan de Boterstraat, Jansen was voordien lijstenschaver aan de molen. In de 2e wereldoorlog werd de exploitatie van het pakhuis aan de Boterstraat stopgezet en verhuurd voor andere doeleinden. Het onderhoud en de reparatie van stommketel, stommachines en de diverse zaag- en schaafmachines vereiste steeds meer aandacht. Zeer waarschijnlijk werden aanvankelijk de reparaties aan de machines door de firma ten Zijthoff verricht, doch werd de noodzaak gevoeld, vooral het dagelijkse onderhoud door eigen krachten te laten uitvoeren. En zo zien wij, dat in 1891 in dienst kwam Jan Lebbink, die een eigen smederij exploiteerde in de Hoogestraat. Van hem werd de smederij-inventaris overgenomen. Het huis, waarin voordien de oude Jan Weijers de balkensorteerder had gewoond, werd verbouwd en vergroot en diende als

15 smederij en tevens als woonhuis van J.Lebbink. Hij was getrouwd met de dochter van Jan Weijers. Voor Johan Weijers de meesterknecht was in 1885 een huis gebouwd op de werf. De voortdurend steigende omzet maakte het al heel gauw noodzakelijk, dat het machinepark werd uitgebreid, maar om hier toe te komen moest een krachtiger stommachine worden aangeschaft en om die grotere stoommachine te kunnen drijvenm was een nieuwe en grotere stoomketel nodig. In feite diende het machinale gedeelte opnieuw te worden opgezet. In 1895 waren de plannen zover gevorderd, dat aan de Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid vergunning kon worden verzocht om: De in 1869 gebouwde stoomzagerij en later in 1880 uitgebreide zagerij te mogen uitbreiden en ten noorwesten van het bestaande, gebouwen voor stoomschaverij enz. op te richten, waarvoor ophogingen behoorden te geschieden om watervrij te zijn en om het terrein buiten de gebouwen langs de rivier voor loswal in te richten en te verhogen gelijk met het aanliggend terrein, dat volgens vroegere voorwaarden tot een hoogte van 5,38 aan het peilschaal te Deventer werd gehouden. Op de plaats waar de nieuwe schaverij werd geprojecteerd stond een houtloods en deze loods was toen de uiterste begrenzing van het terrein aan de noordwest zijde. Door aankoop van het huis met grond van Kraus was het nu mogelijk om verder naar het noordwesten uit te breiden. De loods werd verplaatst en vormde nu weer, evenals voorheen, de grens van het terrein. De achterkant van deze loods was dicht en tot op heden is die loods er blijven staan, al werd er later een doorgang in gemaakt om op het 'Lombok' te kunnen komen. In maart 1896 werd de aanvraag met bijbehorende tekeningen en omschrijving ingedient. Omschrijving behoorend bij de teekening en aanvraag van de firma P.Stoffel Czn. tot het plaatsen van een nieuwe stoomketel, ketelhuis, stoommachine en dynamo voor het opwekken der electriciteit voor het in werkin brengen van de houtbewerkingsmachines in eene neiuwe fabriek op de situatiekaart met zwarte lijnen aangegeven op de plaats vanb de ter verplaatsing aangevraagde houtloods. Het bedoelde ketelhuis komt naast het bestaande ketelhuis, is van steen gebouwd en met pannen gedekt. De daarin te leggen ketel is een stalen vlampijpketel van 72 vierkante el verwarmd oppervlak met eene stoomspanning van 10 atmosferen. Deze ketel zal een compound fined(??) Robeij stoommachine moeten drijven met hooge- en lagedruk cylinders, welke machine eene dynamo in werking moet brengen te opwekking van electricitei voor het drijven van verschillende zaag- en schaafmiachines en verlichtingstoestellen in de nieuwe fabriek, die op circ. 50 meter van het ketelhuis zal gebouwd worden en welk gebouw eene grootte zal verkrijgen van 20 x 25 meter, van steen gebouwd en met pannen en glas gedekt In de 'Houthandel' van 1 februari 1896, een weekblad gewijd aan de belangen van de houthandel en houtindustrie, dat voor het eerst in 1895 verscheen, kwam o.a. het volgende bericht voor: DE ELECTROTECHNIEK IN DEN HOUTHANDEL Bij de firma van Rietschoten en Houwens te Roterdam, die op het gebied van electrotechniek reeds lang haar sporen verdiend heeft, is thans een plan in uitvoering, dat zeker niet weinig zal bijdragen tot de opkomst in ons land van dien tak van nijverheid voor de houtbewerking. De firma P.Stoffel Czn. te Deventer heeft namelijk aan genoemde firma van Rietschoten en Nouwens opgedragen het geheele arrangement voor de uitbreiding van hare schaverijen en et leveren van houtbewerkingsmachines, alle gedreven door electromoteren. Voor het drijven der nieuwe fabriek wordt naast de bestaande stoommachine een compound stoommachine van 65 pk geplaatst. De noodige stoom voor deze machine wordt geleverd door een vlampijpketel van bijzondere constructie met vuurhaard, speciaal ingericht voor het stoken van houtafval.

16 Zoowel de bestaande als de nieuwe machine werken met condensatie; beide machines worden n.l. in verbinding gebracht met een gemeeschappelijken oppervlak condensor. De nieuwe stoommachine drijft n.l. een generator, welke de gehele kracht van de machine omzet in electrische energie en waarmede een op 100 meter afstand gelegen fabriek wordt gedreven. In de fabriek is geen noemenswaardig drijfwerk, maar verkrijgt iedere schaafmachine, iedere lijstenbank, iedere cirkelzaagbank enz. zijn electromotor. Alle machines zijn natuurlijk van de beste en nieuwste constructie, het geheel belooft een modelinrichting te worden en het productievermogen zal grooter zijn dan van een thans bestaande inrichting in Nederland. Alleen voor deze machines werd 33500,- betaald. Het spreekt vanzelf, dat de uitbreiding van het machinepark en de grotere aanvoer van buitenlands gezaagd hout, het noodzakelijk maakte, dat er meerdere loodsruimte moest komen voor het aangevoerde hout. Deze meerdere loodsruimte blijkt uit de hier volgende omschrijvingen. Den 16en maart 1870, dat is een maand na de verbranding van de molen, werd verzekerd bij Jacobus Remmers te Amsterdam: 1200,7000,1000,5000,1800,6000,2000,24000,- No. 1 Noorderschuur houtwaren Noorderschuur No. 2 Oosterschuur houtwaren Oosterschuur No. 3 Knechtswoning met houtschuur houtwaren in deze schuur overige houtwaren op de werf Hier was dus sprake van 3 houtschuren In 1893 werd de volgende opstelling verstrekt aan notaris Huender te behoeve van een crediethypotheek aan G.H. van Groningen te Deventer Pakhuis Boterstraat " " Voorraad en opstal loodsen bij de fabriek Noorderschuur opstal Knechtwoning Nieuwe schuur Stoomzagerij Voorraad en opstal loodsen land v. Delden Loods lang 80m Knechtwoning Opstal dubbele loods Boerderij Brabant met zaadberg Huis P.Stoffel idem meubelen Boerderijtje achter de zaagmolen Opstal knechtwoning op de werf 4000,5500, ,1500,4000,32000,70200,4000,1200,5000,5600, ,1500,1200,- In de voorgaande ruim 20 jaar blijkt er dus een groote overdekte opslagruimte bijgebouwd te zijn. Inmiddels was de tijd gekomen om ook voor de broers Willem en Bernard de positie vast te leggen, die zij in het bedrijf zouden innemen. Bij onderhandse overeenkomst, welke geacht werd te zijn ingegaan op 1 mei 1891 werd bepaald, dat in de vennootschap, welke onder het bestuur is van de vennoten Piter en Jan, mede werkzaam zullen zijn Willem en Berbard, onder de volgende voorwaarden:

17 De ondergetekenden: 1 Pieter Stoffel, fabrikant en koopman 2 Jan Stoffel, fabrikant en koopman 3 Bernard Stoffel, in handelsbetrekking 4 Willem Stoffel, in handelsbetrekking Allen wonende te Deventer, in aanmerking nemende: dat beide eerstgenoemde vennooten zijn de vennootschap onder de firma P.Stoffel Pzn. gevestigd te Deventer tot het drijven van de houthandel en het zagen van hout, volgens akte onder 744 in duplo geregistreerd te Deventer enz. dat de zaak wordt gedreven in den houtzaagmolen Buiten den Noorderberg, welke met de toen daartoe behoorende vaste goederen voor twee derde gedeelte aan mevrouw de weduwe P.Stoffel Czn. bij akte van scheiding van 6 september 1875 toegedeeld tegen de waarde, waarop die voorkomen in de balans der firma van 1 mei 1875 kan worden overgedragen aan de firmanten, die reeds eigenaren zijn elk voor een zesde, voorts in het pakhuis aan de Boterstraat, aan hen bij die akte toegedeeld, terwijl daartoe ook behooren alle sedert aangekochte vaste goederen, gebouwen en machinerien, waarvan de waarde blijkt uit de jaarlijkse balans. Zoo verklaren alle ondergeteekenden: dat in de voormelde vennootschap, welke onder het bestuur is van beide voornoemde vennooten Pieter en Jan Stoffel, mede werkzaam zullen zijn Bernard en Willem Stoffel, onder de volgende voorwaarden: 1 Bij het einde van ieder boekjaar met 1 mei aanvangende zal te beginnen met dien dag in het jaar 1892, aan ieder der ondergetekenden worden uitgekeerd vijf ten honderd van de hoofdsom, daaronder niet begrepen de waarde in roerend en onroerend goed, welke ieder ten laste der vennotschap heeft ingebracht over het jaar, terwijl van de nettowinst die volgens de balans is gemaakt, ontvangt: Pieter Stoffel 4/13 gedeelte en Jan, Bernard en Willem Stoffel ieder 3/13 gedeelte, onder korting van het daarop met wederzijdse goedvinden gedurende het jaar reeds ontvangene 2 Wanneer een der ondergetekenden overlijdt, enz 3 Wanneer een of meer der ondergetekeekenden wenscht uit te treden uit deze overeenkomst, dan zal hij daarvan minstens een half jaar voor het einde van het loopend boekjaar kennis geven. De balanswaarde wordt dan aangenomen als de werkelijke waarde met uitzondering van het vatse goed, dat tien ten honderd hooger zal worden gerekend; van dit geheel bedrag zal Piter Stoffel ingeval van uittreding ontvangen veertig ten honderd en Jan, Bernard en Willem Stoffel ieder twintig ten honderd. Door uittreding vervalt alle aandeel in de winst en het kapitaal is alleen opeischbaar in jaarlijksche termijnen van 1.10 van het hun toekomnde kapitaal. 7 Deze overeenkomst is geldig voor den tijd van 15 jaren, welke geacht worden te zijn ingegaan 1 mei Door deze overeenkomst vervalt het bepaalde omtrent de winstverdeeling en uitkeering aan nagelaten betrekkingen onder no 6 in de akte van vennootschap van 23 november 1876 bepaald. Aldus viervoudig opgemaakt en geteekend te Deventer, den w.g. P.Stoffel

18 w.g. J.Stoffel w.g. B.Stoffel w.g. W.Stoffel Reeds 4 jaar later in 1895 werd deze overeenkomst gevolgd door een akte tot voortzetting der vennootschap, welke Pieter en Jan Stoffel, blijkens onderhands geteekende en geristreerde akte d.d. 23 november 1876 hadden aangegaan en waarin nu tevens Bernard en Willem als vennoten werden opgenomen. (akte tekst op blz niet verder overgenomen) Niet op het gebied van de houthandel alleen werd grote activiteit getoond, ook ging hun interesse uit naar het 'buitenleven'. Het 'Nijendal' onder Olst, een weiland met eikenbomen werd in 1887 aangekocht, de eikebomen gerooid en naar de werf gebracht. In 1890 verkreeg Bernard dit stuk grond in eigendom en heeft daarop later een huis laten bouwen heeft daar enige jaren gewoond. In 1889 werd het landgoed 'Brabant' aangekocht, groot 16 ha., bestaande uit bouwland, hooiland, bos, een kwekerij, huis, schuur en tuin. Dit landgoed dat onder de naam Park Brabant enige jaren werd geexploiteerd door de firma P.Stoffel Czn. werd later als 'N.V. Park Brabant' een zelfstandige rechtspersoonlijkheid, ofschoon de administratie nog jaren lang in die van de houthandel bleef verweven. De balkenzagerij bleef nog steeds een belangrijk onderdeel vormen. Het Bolinderraam dat in 1881 werd geplaatst, voldeed nog steeds goed en heeft tot zelfs na 1945 trouw zijn plicht gedaan. In de plaats van de andere oude zaagramen werd in 1902 een sneller zagend Duits zaagraam in bedrijf gesteld, dat toch blijkbaar niet aan de verwachtingen heeft voldaan, want in plaats daarvan kwam in 1910 een Hollands raam van Duyvis, waarmee stammen van 90 cm doorsnee konden worden gezaagd. En het laatste zaagraam, dat werd geplaatst was een Zweeds en werd in 1913 in gebruik genomen, nadat in dat jaar de gehele balkenzagerij grondig werd vernieuwd en waarna er 3 zaagramen in bedrijf waren. Het z.g. balkengat, met de vlotmogelijkheden tussen de kribben in de IJssel gedurende de zomermaanden, was echter allang niet meer voldoende gebleken om al de balken te kunnen bergen. Daarom werd in 1903 van de Gemeente Deventer 'het Weerdje' gekocht. Hierop hebben wij in onze jeugd, als het onder water was gelopen, geschaatst en 'oude meneer Piet' organiseerde hier schaatswedstrijden voor de jeugd. In dit Weerdje werd een kolk gebaggerd, de z.g.n. 'Nieuwe Kolk'. Met de uitgebaggerde grond werd het overige stuk opgehoogd en dienstbaar gemaakt voor droogterrein. Het kreeg de naam 'Lombok', wat in die tijd een naam was, die op velerlei lippen lag in verband met voorvallen in het toemalige Ned. Indie. Aan de andere zijde werd het terrein uitgebreid door aankoop van de buizenfabriek van Hamelberg, een terrein groot 7 ha., het gebouw van Grolleman, waarin eveneens een aardewerkfabriek was gevestigd, en enige kleine huisjes aan de Lagestraat. De oude Zaagmolenstraat, die begon bij het brandspuithuisje aan de Lange Zandstraat en langs het huis van Dolleman liep, werd voor het algemene verkeer afgesloten en in de plaats daarvan kwam in 1907 een nieuwe Zaagmolenstraat tot stand door aankoop van enige huizen aan de Lagestraat en Lange Zandstraat, die voor dit doel werden afgebroken. Door aanschaffing van een nieuwe grote schaafbank moest in 1905 aan de schaverij een stuk worden bijgebouwd. Bij deze veranderingen bleeft het niet, want het bleek al spoedig, dat niet voldoende kracht voor al die machines kon worden opgewekt, zodat in 1910 een gelijkstroommachine van 400 pk fabricaat Nering Boegel te Deventer werd geplaatst. Voor deze machine moest een nieuwe machinekamer worden gebouwd.

19 Bovendien kwam er een afzuiginstallatie, een nieuwe schaafmachine en een Statmos balken zaagraam. De balkenzagerij werd in 1913 grondig verbouwd en in de kelderruimte kwam een schaftlokaal. Er werden in die tijd veel balken gezaagd en Cornelis Stoffel, waarover elders meer, kocht in Rusland grote partijen stammen, die via Archangel naar Amsterdam werden verscheept. In Amsterdam werden deze balken opgeslagen in de Houthaven en vandaar kon naar behoefte balken naar deventer worden verscheept. Dat gebeurde in die tijd regelmatig met met het s.s. 'Leendert' een speciale balkenboot van de firma Sillevis uit Culemborg. Kapitein was Nudde en zijn knecht heette Janus. Janus is op een van die reizen in Deventer van de loopplank gevallen en verdronken. In augustus 1914 brak de eerste wereldoorlog uit. De balkenzagerij, die juist was verbouwd en ingericht met drie zaagramen, moets al in 1915 wegens gebrek aan balken inkrimpen, zodat meest met slechts 1 raam kon worden gezaagd. Door in het binnenland dennebossen aan te kopen, trachtte men de balkenzagerij aan de gang te houden, wat maar voor een klein deel lukte. Ook na de oorlogsjaren '14-'18 heeft de balkenzagerij praktisch nooit meer op volle kracht gewerkt, behoudens in de jaren De houtexporterende landen voerden maar weinig rondhout uit met het doel het zaagwerk in eigen land te houden. Door het zagen met 1 raam ontstond bovendien groot gebrek aan brandstof voor de ketels. De balkenzagerij leverde hiervoor de meeste brandstof in de vorm van zaagsel en de onverkoopbare buitenkanten van de balken. In dit brandstoftekort moest worden voorzien door aankoop van turf, dennestobben en takken, wat niet alleen veel vrachtkosten vergde, doch ook arbeidsloon, omdat de dennestobben in kleinere stukken gehakt moesten worden. In de oorlogsjaren leverde de aanvoer van gezaagd hout veel belemmeringen op door de oorlogshandelingen. Alleen via invoervergunningen uitgegeven door de Ned. Overz. Trust Mij. was aanvoer mogelijk. Het bouwen was aanmerkelijk minder geworden door het steeds duurder worden van de materialen. Daar stond tegenover, dat de exporteurs van o.a. vleeswaren veel emballagehout nodig hadden, en om de mensen aan het werk te kunnen houden, werd in het voormalige pand van Grolleman in 1916 een kistenfabriek in bedrijf gesteld. Daartoe werden in Zweden twee spijkermachines aangekocht en er werd een afkortbank geplaatst. Gedurende de oorlogsjaren en ook de eerste jaren daarna zijn heel wat kisten en kratten de deur uitgegaan. Er kon op die wijze veel kort en incourant hout worden opgeruimd. Om echter en kistenfabriek lonend te exploiteren is het nodig die afdeling scherp gescheiden te houden van het overige bedrijf, bovendien te werken met jongere, dus goedkopere, krachten en bovenal een tariefstelsel in te voeren om de productiviteit op hoger peil te brengen. Dit alles is niet gebeurd en toen na de oorlog de bouw weer op gang begon te komen, werd er niet veel aandacht meer besteed aan het maken van kisten, dat bovendien altijd haastwerk was en waarin de concurrentie toen ook al zorgde voor lage prijzen. Zo geleidelijk aan werd de kistenfabriek steeds minder belangrijk en tenslotte geheel opgedoekt. De machines werden verkocht. De houtprijzen, die in de jaren gestadig waren opgelopen en vooral door de hoge vrachtprijzen werden beinvloed, bleven ook na 1918 nog voortduren stijgen. Het was usance om met Enquist in Finalnd contracten af te sluiten voor een heel jaar, dat wil zeggen, dat de levering plaats moest vinden voor de helft in het volgende voorjaar en de tweede helft in datzelfde najaar. De contracten waren dus minstens een jaar oud als de laatste levering had plaats gehad. Ook was het gebruikelijk dat bij het afsluiten van de contract een belangrijk voorschot aan Enquist werd betaald. In het jaar 1921 werd dit funest. Door onverklaarbare oorzaken zakten in de loop van dat voorjaar, in enige maanden tijd, de prijzen in tot ongeveer de helft. Zij die nog niet gekocht hadden, konden kopen tegen een veel lagere prijs, maar degenen die wel contracten hadden afgesloten, moesten met lede ogen toezien, dat op het moment van aevering van de contracten, dat hout veel en veel te duur was. Ook Stoffel zat in dat schuitje.

20 Gelukkig kwam in datzelfde jaar de prijsdaling tot stilstand en brokkelden de prijzen niet verder af. Daardoor bleef het verlies beperkt tot 1 jaar, maar dat was dan ook behoorlijk groot. Ook collega's houthandelaren kregen danige klappen, de een meer dan de ander, maar sommigen stonden aan de rand van een debacle. Nadien ging het weer heel wat beter in de houthandel, de prijzen waren stabiel en er was veel werk, zodat velen het grote verlies van 1921 in die jaren weer goed konden maken. Dat bleef zo tot In het jaar ervoor brak in Amerika de grote crisis uit, waarvan de gevolgen ook in Europa voelbaar waren. Het gevolg hiervan was daling van de grondstofprijzen en dit keer was het niet een proces van een jaar, zoals in 1821, maar een die niet scheen te kunnen ophouden. Men was algemeen van gevoelen, en ook de regering ging van dat standpunt uit, dat het vanzelf wel weer in orde zou komen. Het moest uitzieken en daartoe bleven maatregelen tot beteugeling van de neergang achterwege en werd het parool 'aanpassen' algemeen toegepast. Ook Stoffel was de mening toegedaan, dat de crisis niet al te lang zou duren. De directie kon er dan ook niet teo besluiten haar duur ingekochte voorraden met verlies van de hand te doen, in tegenstelling tot vele van haar concurrenten, die juist wel van hun voorraden af wilden, om weer goedkoop te kunnen inkopen. Stoffel hield de voorraad veel te lang vast, met als gevolg, dat ze steeds minder ging omzetten en steeds groter verlies op haar voorraad moest nemen. Vooral het steeds minder omzetten bleek achteraf een fatale uitwerking te hebben. In die jaren hebben we veel afnemers verloren, die vroeger tot de vaste klanten konden worden gerekend, omdat ze bij de concurrentie goedkoper konden kopen. En al leverde Stoffel over het algemeen beter hout, met dat betere hout kregen de afnemers geen werk, wel als ze maar goedkoper waren dan anderen. Dat heeft ons veel schade berokkend en het hielp onze concurrenten zich veel vaster in ons raijon te nestelen dan vroeger het geval geweest was. Als gevolg van de Tweede Wereldoorlog, waarin Nederland in 1940 werd betrokken, kwam ook het hout in distributie en onder supervisie van het Rijksbureau voor Hout. Door dit bureau werd allereerst vastgesteld welk aandeel in de import elk van de deelnemers had in de 5 jaren, die vooraf gingen aan Door de gevoerde verkooppolitiek in juist die laatste 5 jaren, waardoor onze importen in die jaren veel lager dan normaal waren, kwam Stoffel met een zeer laag percentage uit de bus. En vooral ten opzichte van vroegere jaren had het percentage van Stoffel belangrijk hoger moeten zijn. Achteraf aangevoerde argumenten hadden op het Rijksbureau niet de minste uitwerking. Vooral de jaren na 1945 toen de aanvoeren aanmerkelijk toennamen, kreeg Stoffel als gevolg van haar lage quotum daar veel te weinig van mee, wat haar danig in haar herstel belemmerde. De bezetting bracht veel ongerief met zich mee. Praktisch al het hout moest geleverd worden aan Duitse instanties en voor klanten bleef er maar heel weinig over, waarvoor ze tevens nog bonnen moesten hebben. De balkenzagerij werd gaande gehouden door het zagen van dennen voor de Duitse wehrmacht, die deze dennen in de omgeving van Deventer in beslag nam en bij ons in de kolk deponeerde en die op afroep voor hen moesten worden gezaagd en afgeleverd. Elders maakte ik reeds melding van het feit, dat hiervan ook nog wel iets afviel voor onze klanten, dat we hen 'zonder bon' konden toestoppen. Ofschoon alles vanwege de bezetters werd gecontroleerd, is het toch mogelijk gebleken 'administratief' de aan- en afvoeren te doen kloppen, ofschoon er in werkelijkheid heel wat aan werd onttrokken. Het was niet toegestaan arbeiders in de oorlogsjaren te ontslaan. Ook wilde men er niet aan meewerken, dat onze arbeiders in Duitsland zouden worden tewerkgesteld. Op enkele uitzonderingen na konden de mensen aan het werk gehouden worden, voor wie vrijstelling van werk in Duitsland kon worden verkregen, omdat de Wehrmacht het bedrijf Stoffel had gevorderd en de arbeiders hier niet wilde missen. Toch was er geen werk genoeg voor alle arbeiders en daarom werd het verzoek van de Olie Maatschappijen om voor hen turf te drogen, aangenomen, hoewel het heel ander werk was