ESG Retail Report Environment, Social, Governance

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "ESG Retail Report Environment, Social, Governance"

Transcriptie

1 ESG Retail Report Environment, Social, Governance RAPPORTAGE TWEEDE KWARTAAL 2013

2 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V Q2 2013

3 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES Uitsluitingen Update Belangrijkste Engagementontwikkelingen Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen APPENDIX Huidige Uitsluitingen Het Europese Best-in-Class Product

4 1. INTRODUCTIE Met plezier presenteren wij de tweede kwartaalrapportage van Naast de trends op het gebied van stemmen en engagement willen we hier twee andere zaken uitlichten: SNS Asset Management (SNS AM) is benoemd tot bestuurslid van de EITI en de Eerlijke Bankwijzer heeft een onderzoek gedaan naar veetransporten. Extractive Industries Transparency Initiative (EITI) De EITI is een initiatief dat transparantie in de olie-, gas- en mijnbouwindustrie wil verbeteren. Het doel is om de vaak arme bevolking in landen met veel grondstoffen meer baat te laten hebben bij die bodemschatten. De industrie heeft er net zo goed voordeel bij, bijvoorbeeld door een beter investeringsklimaat en maatschappelijk draagvlak, en minder corruptie. Tijdens de EITI jaarconferentie in Sydney eind mei werden wij tot vertegenwoordiger van de beleggers verkozen die lid zijn van EITI. Het gaat om 80 institutionele partijen die samen USD miljard beheren. We vervullen deze functie samen met Allianz Global Investors, een instelling die net als SNS AM veel aanzien heeft als verantwoorde belegger. De bestuurszetel biedt ons de mogelijkheid om op internationaal en hoog niveau te werken aan scherpere transparantie. Onderzoek van de Eerlijke Bankwijzer naar veetransporten Begin juli publiceerde de Eerlijke Bankwijzer een onderzoek naar investeringen in bedrijven die betrokken zijn bij veetransporten. Dat zijn transporten van meer dan 500 kilometer over de weg of over zee. De Eerlijke Bankwijzer geeft alle vijf grootbanken (ING, ABN AMRO, Rabobank, SNS REAAL, Aegon) een rapportcijfer voor hun beleid, op een schaal van 1 tot 10. Ook SNS REAAL komt in het onderzoek naar voren. Het gaat dan niet om kredietverlening, maar om een belegging van ongeveer euro in het vleesverwerkende bedrijf China Yurun Food Group. We hebben dit specifieke bedrijf niet aangesproken op zaken die volgens de Eerlijke Bankwijzer niet op orde zijn. Hierdoor wordt ons een rapportcijfer 1 toegekend. We herkennen ons niet in deze beoordeling. SNS AM moet keuzes maken. Met onze beperkte mankracht kunnen we namelijk niet praten met alle ondernemingen waarin we beleggen. We voeren wel kritische gesprekken met ondernemingen, maar concentreren ons op een aantal sectoren en op een kleine groep van circa 25 bedrijven. We leggen ons toe op die sectoren waar veel gebruik van schaarse grondstoffen wordt gemaakt, zoals olie en gas, mijnbouw, papier en bosbouw en voedsel- en drankproductie. Dat doen we omdat daar meestal de grootste misstanden op sociaal- en milieugebied zijn. Zo willen wij een goede bijdrage als verantwoorde belegger leveren, op een manier waarop we impact hebben en geloofwaardig zijn. Helaas strookt dat in dit geval niet met de verwachtingen van de Eerlijke Bankwijzer. In onze engagement casussen en thema s leest u meer over onze inspanningen, daar waar we wel verschil kunnen maken. We maakten ons dit kwartaal voor onze klanten hard voor meer transparantie in de olie-, gas- en mijnbouwindustrie, voor een verantwoorde winning van schaliegas, voor de landrechten van inheemse volkeren, en voor de veiligheid van werknemers in kledingfabrieken in Bangladesh. Veel leesplezier, Manuel Adamini Hoofd Verantwoord Beleggen SNS Asset Management 3

5 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES 2.1. Uitsluitingen Update Alle organisaties waarin kan worden belegd, worden voortdurend doorgelicht op goed ondernemingsbestuur en sociale, ethische en milieukwesties. De beoordelingscriteria hiervoor zijn vastgelegd in de SNS AM Fundamentele Beleggingsbeginselen. Deze hebben betrekking op mensenrechten, kinderarbeid, dwangarbeid, corruptie, milieuvervuiling, wapens en algemeen aanvaarde ethische principes. De Fundamentele Beleggingsbeginselen komen voort uit internationale verdragen, conventies en best practices. De screening van de bedrijven heeft in het tweede kwartaal niet geresulteerd in nieuwe uitsluitingen. Echter, een eerder uitgesloten bedrijf is opnieuw opgenomen in ons beleggingsuniversum. Daimler De Duitse automobielgroep Daimler AG is bekend van het automerk Mercedes, maar ook één van de grootste producenten van vrachtauto's ter wereld. In 2012 werd het bedrijf door ons uitgesloten van belegging. De reden daarvoor was dat Daimler mede-eigenaar was van defensiebedrijf EADS en het daardoor ook betrokken raakte bij de productie van kernwapens. Voordat we deze grote beslissing namen, hebben we Daimler vaak gevraagd om EADS te bewegen om met de productie van kernwapens te stoppen. Dit jaar zijn er twee belangrijke ontwikkelingen geweest, waardoor we besloten hebben om Daimler weer te accepteren voor belegging. De eerste ontwikkeling is een wet die investeren verbiedt in bedrijven die betrokken zijn bij de productie van clustermunitie. Clustermunitie is wel iets anders dan kernwapens, maar het zijn ook wapens die we uit principe niet accepteren. Dat verbod bracht ons erop nog eens goed over onze eigen ideeën na te denken. Moet je eigenlijk altijd heel streng zijn? Ook als een bedrijf als Daimler maar voor een klein deel eigenaar van EADS is? Is het eerlijk om van Daimler te verwachten dat ze het grote EADS kan overtuigen? In maart was de kogel door de kerk. Om te voorkomen dat we bedrijven uitsluiten die maar voor een klein gedeelte eigenaar zijn van een wapenbedrijf zoals EADS gebruiken we een grens. Alle bedrijven die meer dan tien procent aandelen hebben in een dergelijke wapenfabrikant sluiten we nog steeds uit. Daaraan verandert dus helemaal niets. Wie minder aandelen heeft dan de grens wordt niet meer uitgesloten. Daimler is voor minder dan tien procent eigenaar van EADS, dus wordt het bedrijf niet meer uitgesloten. Andere verantwoorde beleggers gebruiken meestal ook een grens, maar zijn toch iets minder streng dan wij. De tweede ontwikkeling is de toezegging van Daimler om het eigendom in EADS in de loop van dit jaar te verkopen en de aandacht te richten op het maken van auto s. Doe waar je goed in bent. Huidige Uitsluitingen Goodrich Corporation is verwijderd van onze uitsluitingenlijst omdat het werd overgenomen door United Technologies, welke ook uitgesloten is. Voor een volledig overzicht van de bedrijven die per 30 juni 2013 uitgesloten zijn van het beleggingsuniversum, verwijzen we u naar Sectie 3.1 van de Appendix. 4

6 2.2. Belangrijkste Engagementontwikkelingen Bangladesh: leren van ramp in textielfabriek Op 24 april 2013 stortte in Dhaka, de hoofdstad van Bangladesh, een gebouw van acht verdiepingen in. In het gebouw zaten meerdere textielfabrieken waar in totaal zo n mensen werkten. Meer dan mensen vonden de dood en nog veel meer mensen raakten gewond. Het is een van de grootste industriële rampen in bijna 30 jaar. Volgens een hoge ambtenaar van de regering van Bangladesh is de helft van de textielfabrieken onveilig. Toch werd er nooit iets aan dit probleem gedaan. Bijvoorbeeld tegen de eigenaar van de fabriek voor het overtreden van de regels op het gebied van (brand)veiligheid. Of tegen verhuurders die de bouwvoorschriften overtreden. De textielindustrie zorgt voor 80% van de exportinkomsten en meer dan 30 fabriekseigenaren zitten in het parlement van Bangladesh. Daarom heeft de regering tot nu toe een oogje dichtgeknepen. Veel regeringen hebben modebedrijven juist aangemoedigd om in Bangladesh kleding te laten maken omdat dit daar goedkoop is. Hierdoor zijn grote internationale bedrijven en textielproducenten naar Bangladesh gekomen. En om de kosten laag te houden, nemen ze het niet zo nauw met de regels. Doordat het gebouw instortte, werd in één klap duidelijk hoe slecht de werkomstandigheden in het land zijn. Het zorgde over de hele wereld voor verontwaardiging. Hopelijk heeft de regering van Bangladesh door het hoge aantal doden nu wel aandacht voor dit probleem. De regering heeft al plannen aangekondigd voor een aantal verbeteringen, maar de vraag is of hier iets van komt. De internationale modemerken die hun kleding in Bangladesh laten maken moeten nu in actie komen. Zij moeten ervoor zorgen dat textielfabrikanten zich daadwerkelijk gaan houden aan regels op het gebied van veiligheid, gezondheid en werkomstandigheden. Als belegger vonden wij het belangrijk om ervoor te zorgen dat internationale modebedrijven bij deze ramp niet stil bleven zitten. Daarom hebben wij samen met andere grote beleggers gevraagd om actie. In een publieke verklaring vroegen wij de modebedrijven om de mensenrechten te beschermen en de arbeidsomstandigheden te verbeteren. Zowel bij zichzelf, als bij hun toeleveranciers. Een aantal grote Europese bedrijven, zoals H&M (de grootste inkoper van textiel uit Bangladesh), hebben gezegd dit te zullen doen. De meeste Noord-Amerikaanse bedrijven doen niet mee. Zij hebben een eigen voorstel gemaakt dat minder ver gaat. We hebben Noord-Amerikaanse beleggers geprobeerd te overtuigen dat ons voorstel beter is. Ook hebben we een brief aan de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken gestuurd, waarin we hem vragen om zijn steun. Helaas is een grote ramp zoals die in Bangladesh soms nodig om belangrijke verbeteringen door te kunnen voeren. We hopen dat deze trieste gebeurtenis, samen met de invloed die de verantwoorde beleggers hebben uitgeoefend, tot betere werkomstandigheden zullen leiden. Niet alleen in Bangladesh, maar over de hele wereld. Meer transparantie in de natuurlijke hulpbronnenindustrie Bedrijven in olie, gas en mijnbouw zijn erg belangrijk voor grote Europese beleggers omdat die bedrijven 5

7 vaak hoge winsten maken. Ook zijn zij belangrijk voor de landen die deze bronnen in de grond hebben, omdat de productie in deze gastlanden voor inkomsten zorgt. Maar waar geld wordt verdiend bestaat ook een kans dat het op de verkeerde plek terechtkomt. Het is opvallend hoe arm de mensen vaak zijn in landen die juist rijk zijn aan bodemschatten zoals olie, aardgas of goud. Het geld dat door een land met de productie wordt verdiend komt lang niet altijd in de schatkist van de overheid terecht. Door een gebrek aan goede informatie en door slechte controle wordt corruptie in de hand gewerkt. Zo kan het gebeuren dat een zeer klein aantal mensen schatrijk worden, terwijl een heel land in armoede moet leven. De armoede en ongelijkheid kunnen zelfs tot conflicten leiden. Als verantwoorde beleggers maken we ons hier zorgen over. Daarom vragen we olie-, gas- en mijnbouwbedrijven er alles aan te doen om bij te dragen aan de toekomst van de landen waarin ze actief zijn. Bedrijven zouden vooral duidelijk moeten zijn over het geld dat ze aan landen betalen in ruil voor de grondstoffen. Dat is informatie die ze nu nog niet prijsgeven, waardoor het heel moeilijk is te zien hoe en waar het geld precies aan is besteed. Als bedrijven openbaar maken wat ze aan gastregeringen betalen, kunnen inwoners van dat land zien of hun regering een eerlijke prijs krijgt en wat hun regering met dat geld doet. We proberen al enkele jaren olie-, gas- en mijnbouwbedrijven aan te moedigen om bekend te maken hoeveel ze gastregeringen betalen. Daarom zijn we blij met belangrijke ontwikkelingen in de Amerikaanse en Europese wetgeving. In de Europese Unie wordt al bijna twee jaar gewerkt aan wetten die ervoor moeten zorgen dat olie-, gas- en mijnbouwbedrijven die in het buitenland actief zijn transparanter worden. In juni werden de voorgestelde veranderingen definitief. Grote olie-, gas- en mijnbouwbedrijven moeten vanaf nu openbaar maken hoeveel ze precies aan landen betalen. Deze nieuwe Europese wetten zijn in het voordeel van de lokale bevolking in ontwikkelingslanden, omdat nu per investering en per natuurlijke hulpbron kan worden nagegaan wat er speelt rond de grondstoffenwinning in de eigen leefomgeving. Bovendien gaat de Europese wetgeving verder dan de regels die vorig jaar in de Verenigde Staten (VS) werden aangenomen. Dat komt doordat ze naast de mijnbouw- en aardolie-industrie ook van toepassing zijn op de houtindustrie. De regels van de Europese Commissie (EC) en de VS zijn beide gebaseerd op het werk dat door het Initiatief tot Transparantie in de Winningsindustrie (EITI) is gedaan. De EITI is al sinds 2002 bezig met een campagne om betalingen openbaar te maken. SNS Asset Management (SNS AM) heeft een aantal jaren met andere beleggers samengewerkt om de EITI sterker te maken. Kort geleden is SNS AM bestuurslid van de EITI geworden. SNS AM vertegenwoordigt daarbij 80 andere vermogensbeheerders en aandeelhouders die transparantie in de olie-, gas- en mijnbouw willen verbeteren. Ook hebben we de afgelopen jaren de Nederlandse regering, de Amerikaanse regering en de EC rechtstreeks aangeschreven met de vraag om transparantiewetten strenger te maken. We zijn blij dat ook onze inbreng in deze wetgeving terug te vinden is. Wij geloven dat de druk van beleggers heeft bijgedragen aan deze nieuwe regels over transparantie. We zijn ervan overtuigd dat dit een belangrijke stap is naar de wereldwijde strijd tegen omkoping en corruptie. Naast regeringen en de EITI hebben we ook rechtstreeks met meerdere mijnbouw- en delfstoffenbedrijven contact gehad over dit onderwerp. Met wisselend succes. Sommige bedrijven vertelden hoe zij betalingen aan gastregeringen publiceren, maar de meeste zijn niet blij met wetgeving op dit vlak. We blijven bedrijven stimuleren om op dit belangrijke gebied zelf in actie te komen. 6

8 Rechten van inheemse volkeren beschermen De term inheemse volkeren wordt gebruikt voor afstammelingen van bevolkingsgroepen die in een gebied woonden toen mensen van andere culturen of etnische afkomst naar hun gebied kwamen. Voorbeelden hiervan zijn de Maya s in Guatemala, de Inuit van het Noordpoolgebied, de Saami van Lapland en de Aboriginals van Australië. Zulke bevolkingsgroepen hebben culturele kenmerken die zich duidelijk van andere groepen onderscheiden. Ze hebben een sterke culturele, economische en spirituele band met hun geboortegronden en hulpbronnen. Vaak hebben ze ook waardevolle traditionele kennis en ervaring in het op een duurzame manier beheren van het milieu. Juist het milieu kan door mijnbouw grote schade oplopen. Zo groot dat hele gemeenschappen zich soms gedwongen voelen om te verhuizen. In het geval van mijnbouw is de kans groot dat inheemse volkeren die in het gebied wonen zo benadeeld worden dat ze het land dat ze vaak al vele honderden jaren bewonen opeens moeten verlaten. De grond waar generaties lang werd geleefd van de jacht of visvangst en waar de bewoners een diepe verbintenis voelen met de natuur moet plotseling plaatsmaken voor moderne graafmachines en vrachtwagens. Mijnbouw kan een grote bedreiging zijn voor de cultuur van inheemse volkeren. Als verantwoorde beleggers vinden we dat mijnbouwbedrijven beter moeten rapporteren over hoe ze samenwerken met inheemse volkeren. Daarom richten wij ons op onderwerpen die gaan over de rechten van inheemse volkeren. Ook met een aantal olie- en gasbedrijven hebben we deze onderwerpen besproken. Geschillen over het gebruik van land en water, milieuvervuiling en bedreigingen van landrechten van inheemse volkeren brengen trouwens ook risico s met zich mee voor de bedrijven. Het zou kunnen dat een project van de rechter moet worden gestopt met alle financiële gevolgen van dien. Of het betrokken bedrijf wordt verboden om gebruik te maken van lokale waterbronnen waardoor de kosten van het project sterk oplopen. Ook om die reden vinden we het belangrijk dat bedrijven verstandig met inheemse volkeren omgaan. De internationale aandacht voor de kwetsbaarheid van inheemse volkeren en de druk van verantwoorde beleggers dwingen bedrijven ertoe om nog eens goed na te denken over hoe ze het best met deze gemeenschappen kunnen samenwerken. Een aantal bedrijven in onze beleggingsportefeuille zijn actief in de buurt van inheemse gemeenschappen. In Canada, Australië en Zuid-Amerika bijvoorbeeld. In 2009 zijn we in gesprek gegaan met een internationaal mijnbouwbedrijf dat een meningsverschil had met mensen van een inheemse gemeenschap. Het bedrijf had de betrokken mensen niet geraadpleegd voorafgaand aan het project. Onder druk van beleggers ging het bedrijf toch onderzoeken of en op welke manier haar project de rechten van de lokale gemeenschappen beïnvloedde. Dit heeft ertoe geleid dat het bedrijf voorop loopt op dit gebied en nu zelfs als voorbeeld wordt gezien voor andere projecten. Het krijgt ook veel complimenten voor de manier waarop informatie met beleggers wordt gedeeld. Zij vragen tegenwoordig ook vooraf goedkeuring aan omwonenden als hun activiteiten invloed op deze gemeenschappen zullen hebben. Dat gebeurde voor die tijd niet. Nu gaan we het bedrijf aanmoedigen dit nog officieel te maken door het in hun mensenrechtenbeleid te zetten. Wij zijn sinds 2010 lid van een internationale beleggerswerkgroep voor de rechten van inheemse volkeren. Samen proberen we bedrijven aan te moedigen om voorbeeldgedrag van andere bedrijven over te nemen. De groep heeft wisselend succes. In 2012 hebben we drie wereldwijde mijnbouwbedrijven over dit onderwerp vragen gesteld. Een van deze bedrijven wil niet met ons of met andere beleggers over dit onderwerp praten. Een ander heeft juist een heel team dat zich helemaal richt op culturele zaken die belangrijk zijn voor lokale inheemse gemeenschappen. We hebben het onderwerp ook besproken met een aantal olie- en gasbedrijven. Kort geleden publiceerde een van deze bedrijven beleid over de rechten 7

9 van inheemse volkeren, precies zoals we hadden gevraagd. Een ander bedrijf werkt ook aan een handboek waarin werknemers worden geadviseerd hoe om te gaan met de rechten van deze volkeren. We gaan het bedrijf vragen om dit document te publiceren zodat beleggers en andere belanghebbenden kunnen zien of het bedrijf verantwoord handelt op dit gebied. Wij hebben op dit gebied het initiatief genomen. Daar werden we vorig jaar voor beloond omdat we door de Internationale Raad voor Mijnbouw en Metaal (ICMM) om advies werden gevraagd. Bijvoorbeeld over de vraag of bedrijven alleen met inheemse gemeenschappen moeten praten over hun projectplannen, of dat goedkeuring van deze gemeenschappen nodig is voordat ze met het project mogen beginnen. Wij hebben ICMM verteld dat bedrijven inderdaad goedkeuring van de inheemse gemeenschappen moeten hebben voordat ze aan hun projecten (kunnen) beginnen. Dat was niet het beleid van deze bedrijven. We waren dus blij te horen dat de Raad ons advies over dit onderwerp heeft overgenomen. Dit kan de manier waarop mijnbouwbedrijven met inheemse volkeren samenwerken ingrijpend veranderen, omdat deze aanpak nu is overgenomen door alle leden van de ICMM, waar de meeste internationale mijnbouwbedrijven lid van zijn. Dit zal onze gesprekken met andere bedrijven makkelijker maken omdat bedrijven zich moeilijker kunnen verzetten tegen iets dat nu door de sector als normaal wordt gezien. Verantwoorde winning van schaliegas stimuleren De wereldwijde vraag naar energie blijft stijgen. Olie- en gasmaatschappijen gaan steeds ingewikkelder technieken gebruiken om olie- en gasreserves aan te boren. Wij vinden het onze taak om ervoor te zorgen dat zij dit op een verantwoorde manier doen. Zolang het winnen van olie- en gas voldoende winstgevend is, zullen de bedrijven wel risico s willen nemen. Dus zijn we met een aantal van hen in gesprek over de hogere risico s die de winning van olie en gas met zich meebrengen. Voorbeelden daarvan zijn boringen in het Noordpoolgebied en diepzeeboringen, maar ook de ontwikkeling van oliezanden en schaliegas. Hieronder gaan we wat dieper in op wat we doen op het gebied van schaliegas. De media heeft hier veel aandacht aan besteed. Er wordt de laatste jaren steeds vaker gesproken over de voors en tegens van de winning en productie van schaliegas. Aan de ene kant zien de voorstanders, vooral in de Verenigde Staten, de voordelen van dit aardgas. Zij zeggen dat het schaliegas minder schadelijk voor het klimaat is dan veel andere energievormen. Bovendien vinden de voorstanders het een groot voordeel dat de VS hierdoor niet meer afhankelijk zijn van andere landen voor de levering van energie. Aan de andere kant zijn tegenstanders bezorgd over de eventuele sociale en milieueffecten van fracking. Fracking (of fractureren) is een manier om gashoudende steenlagen diep ondergronds te breken. In de barsten die dan ontstaan wordt een mix van water en chemicaliën gespoten. Het gas dat daarbij vrijkomt wordt gewonnen. Dit hele proces zou volgens tegenstanders zelfs meer schade aan het milieu kunnen toebrengen dan de meest vervuilende vorm van energie, steenkolen. De enorme groei van schaliegasproductie in de VS heeft de belangstelling voor schaliegasreserves in andere delen van de wereld gewekt. Het vooruitzicht van een hogere energieproductie in eigen land heeft tot steun van veel politici geleid. Zij hopen op economische voordelen. Ook maakt het landen mogelijk minder afhankelijk van energie import uit het buitenland. Maar het winnen van schaliegas is omstreden. Lokale gemeenschappen maken zich zorgen over de vervuiling van het drinkwater door nabijgelegen schaliegasprojecten. Milieuactivisten hebben fracking ook aangewezen als de oorzaak van verontreinigde waterbronnen en hebben hun zorg geuit over de grote hoeveelheid water en energie die bij het breekproces gebruikt worden. Terwijl de regering van Obama deze nieuwe ontwikkeling heeft omarmd, zijn andere regeringen, zoals de Franse en Britse, veel terughoudender. 8

10 Als verantwoorde beleggers willen we dat bedrijven die schaliegas winnen duidelijk laten zien dat ze de risico s kennen en ook echt onder controle hebben. Daarom hebben wij het initiatief voor de Beleggersgids voor fracking gesteund. Deze gids is het resultaat van gesprekken tussen beleggers en energiemaatschappijen. Het is opgesteld om maatschappijen te helpen de risico s waar zij mee te maken hebben te beheersen en daarover te rapporteren. Hieronder vallen ook de risico s die gaan over chemische stoffen en waterverontreiniging. We hebben ook op verschillende manieren deelgenomen aan discussies over dit onderwerp. We zitten bijvoorbeeld in een stuurgroep van de Verenigde Naties Principes voor Verantwoord Beleggen om informatie over fracking te delen. Deze stuurgroep heeft als doel om met bedrijven te praten over de belangrijkste sociale- en milieukwesties van fracking. In mei hebben we samen met de Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling (VBDO) een discussiemiddag georganiseerd over schaliegas. Hier kwamen vertegenwoordigers van energiebedrijven, lokale gemeenschappen en beleggers samen om te praten over de verschillende kanten van schaliegaswinning. Ook werd gesproken over hoe beleggers het beste onderscheid kunnen maken tussen maatschappijen die het goed doen en maatschappijen die hierin achterblijven. In onze één-op-één gesprekken met olie- en gasmaatschappijen bespreken we onderwerpen zoals luchtverontreiniging, bescherming van drinkwater en energiegebruik. Over het algemeen zijn we onder de indruk van de aandacht die de bedrijven aan deze onderwerpen besteden. Toch is er nog veel ruimte voor verbetering op het gebied van de informatie die zij geven over hun activiteiten en over de effecten op het milieu. We zullen deze punten in toekomstige gesprekken onder de aandacht blijven brengen. 9

11 2.3. Stemmen op aandeelhoudersvergaderingen Belangrijkste stemthema s: bestuurssamenstelling en -beloning Veel bedrijven in onze beleggingsportefeuille houden hun jaarlijkse algemene aandeelhoudersvergadering (AVA) tussen maart en mei. Tijdens de vergadering worden meestal onderwerpen besproken die van het bedrijf zelf komen, maar ook aandeelhouders mogen punten aan de agenda toevoegen. Dit noemt men aandeelhoudersresoluties. Tijdens de AVA wordt er door aandeelhouders over gestemd. Een veelvoorkomend onderwerp is behoorlijk ondernemingsbestuur (corporate governance), dus in het tweede kwartaal hebben we veel mogelijkheden om onze stem te laten horen. Zo kunnen we verantwoord ondernemen stimuleren. Op basis van onze Fundamentele Beleggingsbeginselen en best practices op het gebied van corporate governance hebben we een verantwoord stembeleid opgesteld. Dat beleid helpt ons bij het uitbrengen van onze stem. Veel van de onderwerpen waar aandeelhouders over stemmen, draaien om de vraag wie er bestuurder mag worden en of de bestuurders niet teveel salaris ontvangen. De onderwerpen lijken ingewikkeld of saai. Toch zegt dit veel over de vraag wie het bedrijf leidt en hoe dat gebeurt. Bestuurders hebben niet alleen invloed op de hoogte van de winst, maar ook op hoe men met werknemers omgaat, hoe milieurisico s worden beheerst en hoe verantwoord men onderneemt. Het bestuur leidt de bedrijven waarin we investeren en bepaalt de richting. Daarom nemen wij onze taak om over deze onderwerpen te stemmen zo serieus. Als we dit kwartaal tegen een resolutie stemden, ging het meestal over de (her)verkiezing van bestuurders. Door tegen te stemmen maken we een belangrijk punt: niet-onafhankelijke besturen gaan vaak zomaar akkoord met beslissingen van het management. Maar deze beslissingen kunnen gericht zijn op korte termijn winsten en te weinig rekening houden met de het milieu en de maatschappij. Zulk kortzichtig gedrag kan leiden tot arbeidsongevallen, milieuincidenten en ethische of juridische overtredingen. Hiervoor kunnen bedrijven hoge boetes krijgen en dat is niet in ons belang. Over de hele wereld blijven we tegen beloningsvoorstellen voor bestuurders stemmen. Waarom dit belangrijk is? Beleggers en regeringen willen dat bedrijven bestuurdersbeloningen en bedrijfsresultaten beter op elkaar afstemmen. Niet alleen op financieel gebied, maar ook op het gebied van duurzaamheid. Door tegen verschillende beloningspakketten voor bestuurders te stemmen, dwingen we bedrijven om hun beloningsbeleid zo te herzien dat duurzaam gedrag wordt gestimuleerd. Europa Europese regeringen worden door onvrede onder aandeelhouders en het grote publiek over de hoge bestuurdersbeloningen gedwongen om dit probleem aan te pakken. Dat doen zij nu ook door middel van wetten. Dit is voor het bedrijfsleven een nieuwe ontwikkeling. Europese beleidsmakers hebben bijvoorbeeld nieuwe bovengrenzen op bonussen voor bankiers ingesteld. Zo proberen ze bankiers te ontmoedigen onverstandige risico s te nemen. Maar het is ook een antwoord op de publieke woede over de bonuscultuur bij banken. In een bonuscultuur richten mensen zich vooral op activiteiten waar ze bonussen voor kunnen krijgen. Op die manier verliezen ze uit het oog wat op lange termijn het beste is voor het bedrijf zelf. 10

12 De toezichthouder voor de Europese banken heeft kort geleden een voorstel goedgekeurd dat de bonussen van veel bankiers zal beperken. Bij sommige banken heeft dit gevolgen voor misschien wel tien keer zoveel bankiers dan nu het geval is. De Nederlandse regering heeft kort geleden aangekondigd de strengste regels in Europa in te gaan voeren. Zij is van plan vanaf januari 2015 de bovengrens van alle bonussen te verlagen. Nu is de bonus nog maximaal een jaarsalaris, maar dat moet een vijfde van het jaarsalaris worden. Dit voorstel zou ook kunnen gaan gelden voor werknemers van Nederlandse bedrijven in de VS en in Azië. De aankondiging van de regering kan ook heel goed de reden zijn dat meerdere Nederlandse pensioenfondsen het beloningsbeleid voor hun (top)beleggingsbeheerders al hebben herzien. Toch worden nog steeds de meeste resoluties over bestuurdersbeloningen op AVA s door de aandeelhouders goedgekeurd. Onvrede over de hoge bonussen heeft door de tijd heen toch wel tot veranderingen geleid. Bij Heineken N.V. bijvoorbeeld stemde 20 procent van de aandeelhouders, waaronder wij, tegen een voorstel om leden van de raad van bestuur een extra beloning uit te keren. Deze extra beloning in de vorm van aandelen was geen onderdeel van het afgesproken beloningspakket. De aandeelhouders vonden dat het bestuur deze extra beloning niet verdiende; dat bleek wel uit het grote aantal tegenstemmen. De bestuurdersbeloningen in Duitsland zijn blijven stijgen. Het is de meeste bedrijven niet gelukt hun aandeelhouders ervan te overtuigen dat deze salarissen gepast zijn. Daarom is de Duitse Corporate Governance Code kort geleden aangepast. Veel landen hebben zo n code met regels voor goed ondernemingsbestuur die bedrijven vrijwillig kunnen toepassen. Bedrijven die open willen staan voor hun aandeelhouders houden zich ook echt aan die regels. De Duitse code raadt bedrijven nu aan om allemaal op dezelfde manier gegevens over bestuurdersbeloningen te publiceren. Wij zijn blij met deze ontwikkeling en hopen dat wij het Duitse beloningsbeleid voor bestuurders hierdoor beter gaan begrijpen. In het Verenigd Koninkrijk (VK) geldt binnenkort een nieuwe wet waardoor aandeelhouders hun veto kunnen uitspreken over voorstellen voor bestuurdersbeloningen. Dit recht is vergelijkbaar met recht dat aandeelhouders van Nederlandse bedrijven nu al hebben. In het VK worden aandeelhouders gevraagd om te stemmen over betalingen die het jaar ervoor aan bestuurders zijn gedaan. Tijdens de AVA van Barclays plc keurde een grote meerderheid van aandeelhouders de betalingen die waren gedaan goed. Vorig jaar was er veel discussie over dit onderwerp. Dit is dus een signaal dat het bedrijf langzaam het vertrouwen van haar beleggers aan het terugwinnen is. In Frankrijk werd dit kwartaal een nieuwe Corporate Governance Code uitgebracht. Hierin wordt bedrijven aangeraden om aandeelhouders te laten stemmen over alle elementen van bestuurdersbeloningen (salarissen, bonussen, aandelen etc.). We verwachten dat de meeste bedrijven dit vanaf 2014 zullen gaan doen. Na een openbaar protest over de hoogte van het salaris van haar CEO heeft Publicis SA haar aandeelhouders vrijwillig gevraagd de beloning van de CEO en bestuursvoorzitter goed te keuren. 20 procent van de aandeelhouders stemde tegen de beloning van de CEO. Dat is veel en misschien hebben aandeelhouders op deze manier hun bezorgdheid uitgesproken. We hopen dat andere bedrijven hun beloningsbeleid uit zichzelf nog eens goed zullen bekijken voordat aandeelhouders een resolutie indienen. Zo zal het plotselinge gedwongen vertrek van de bestuursvoorzitter tijdens de AVA van Glencore- Xstrata een grote waarschuwing zijn voor alle bedrijven die denken dat aandeelhouders niet opletten. Door een enorm groot aantal stemmen tegen zijn herbenoeming, en de herbenoeming van drie andere bestuursleden, moest het bedrijf in zeer korte tijd het bestuur vernieuwen. Uit onderzoek blijkt dat 11

13 aandeelhouders op deze manier hun ontevredenheid hebben duidelijk gemaakt over de beloningsafspraken met de Xstrata-bestuurders tijdens de fusie met Glencore. Verenigde Staten In de Verenigde Staten (VS) zagen we in het tweede kwartaal een paar duidelijke trends in het stemmen van aandeelhouders: Veel steun voor beloning van bestuurders Tot en met eind mei haalden de meeste bedrijven in onze beleggingsportefeuille meerderheidssteun voor hun aandeelhouderresoluties over de beloning van bestuurders. Hierover waren aandeelhouders dit jaar meer tevreden dan vorig jaar. Blijkbaar hebben bedrijven hun beloningsbeleid nu genoeg aan de wensen van de aandeelhouders aangepast. Bedrijven hebben hun gedrag op dit gebied verbeterd omdat aandeelhouders nu, door te stemmen, kunnen zeggen wat ze van het beloningsbeleid vinden. Boston Properties was een van de weinige bedrijven die er niet in slaagde steun voor haar beloningsvoorstellen te krijgen. Het voorstel werd door maar 19 procent van de aandeelhouders gesteund. Wij stemden, net als veel andere beleggers, ook tegen dit voorstel omdat de voorgestelde beloningsplannen niet in het belang van de aandeelhouders waren. Door het grote aantal tegenstemmen verwachten we dat het bedrijf haar beloningsbeleid gaat aanpassen. Aandeelhouders blijven vragen om veranderingen in het bestuur Aandeelhouders mogen soms hun eigen agendapunten indienen om veranderingen in de bestuursstructuur en het bestuursbeleid van bedrijven voor elkaar te krijgen. Net als in voorgaande jaren zijn er in 2013 in de VS weer veel van zulke aandeelhouderresoluties geweest. Bij Hess Corporation bijvoorbeeld steunden we resoluties die aandeelhouders meer invloed willen geven over de verkiezing van bestuurders. Maar ook resoluties om bestuurders meer verantwoording af te laten leggen aan aandeelhouders. Omdat het al ver voor de AVA duidelijk was dat er voor deze resoluties veel steun was, ging het bedrijf akkoord met alle verzoeken van de aandeelhouders nog voordat de vergadering had plaatsgevonden. Milieu- en maatschappelijke vraagstukken krijgen langzaam maar zeker meer steun Uit een onderzoek dat kort geleden is uitgevoerd blijkt dat aandeelhouderresoluties over milieu en maatschappelijke onderwerpen steeds meer steun van beleggers krijgen. Deze steun is de afgelopen jaren meer dan verdubbeld. Resoluties over uitgaven aan politieke partijen, klimaatverandering, diversiteit in het bestuur en de winning van energie kregen de meeste steun. Toch hebben tot nu in 2013 maar twee voorstellen meerderheidssteun gekregen. Één ging over het milieu en één over politieke uitgaven. Meer dan 30 procent van de aandeelhouders van Chevron, waaronder wijzelf, stemde voor een resolutie waarin de olie- en gasmaatschappij werd gevraagd om meer informatie te geven over haar activiteiten rondom de winning van schaliegas (aardgas dat zit opgesloten in steenlagen diep ondergronds en dat door breken wordt gewonnen). Aandeelhouders zien ook graag dat een milieudeskundige in het bestuur wordt benoemd, zodat het bedrijf beter met milieuvraagstukken om kan gaan. Meer dan 20 procent van de aandeelhouders, waaronder wij, steunden deze resolutie. 12

14 Japan Het tweede kwartaal is in Japan het drukste stemseizoen. We willen in dit verslag graag aandacht besteden aan de volgende belangrijke thema s. Bestuurssamenstelling Japanse bedrijven besteden steeds meer aandacht aan wie ze in een bestuur benoemen. Ze letten meer op verscheidenheid en onafhankelijkheid. Onafhankelijkheid van het bestuur is de laatste kwartalen het belangrijkste corporate governance onderwerp. Japan loopt op dit gebied wat achter bij de rest van de wereld. Dit kwartaal hebben grote organisaties zoals Toyota Motor en Sumitomo Corporation voor het eerst onafhankelijke bestuurders voorgedragen: drie bij Toyota Motor en twee bij Sumitomo Corporation. Wij zijn blij met deze ontwikkelingen. Vooral bij Toyota, omdat dat voor veel andere Japanse bedrijven een groot icoon en voorbeeld is en juist dit bedrijf in het verleden erg tegen de benoeming van onafhankelijke bestuurders was. Beschermingsconstructies Beschermingsconstructies zijn strategieën die door bedrijven worden gebruikt om te voorkomen dat ze door een ander bedrijf, zonder steun van het eigen management, worden overgenomen. De andere kant van de medaille is dat deze constructie soms ook door bedrijven wordt gebruikt om te voorkomen dat een slecht presterend bestuur niet door aandeelhouders weggestuurd kan worden. Over deze constructies werd dit kwartaal tijdens de AVA s in Japan het meeste gestemd. Er was veel weerstand tegen deze resoluties. En hoewel ze weinig steun kregen, werden ze toch goedgekeurd. De reden hiervoor is dat beleggers en zakenpartners uit Japan zelf dit soort resoluties wel steunen, maar beleggers die niet uit Japan komen, waaronder wijzelf, meestal tegen deze resoluties stemmen. Aandeelhouderresoluties Aandeelhouderresoluties bij Japanse bedrijven gaan meestal over corporate governance onderwerpen. Bijvoorbeeld over bestuurdersbeloningen en het scheiden van de rollen van voorzitter van de raad van bestuur en CEO. Dit is in Japan vaak dezelfde persoon. Aandeelhouders maken zich zorgen dat het bestuur dan niet onafhankelijk genoeg is om het management zonder vooroordelen aan te sturen. Mizuho Financial Group en HOYA hadden allebei negen aandeelhoudersresoluties op de agenda staan. We hebben bij beide bedrijven drie resoluties gesteund. Het doel van deze resoluties was om corporate governance op het gebied van de communicatie naar de aandeelhouders, het risicobeheer en de bedrijfsethiek te verbeteren. 13

15 3. APPENDIX 3.1. Huidige Uitsluitingen BEDRIJF SECTOR REGIO OVERTREDEN PRINCIPE Alliant Techsystems Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Alpha Natural Resources Energy Amerika Milieuvervuiling Arch Coal Energy Amerika Milieuvervuiling Babcock & Wilcox Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Babcock International Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens BAE Systems Capital Goods Europa Controversiële Wapens Barrick Gold Materials Amerika Milieuvervuiling Boeing Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Bridgestone Automobiles & Components Pacific Kinderarbeid, Dwangarbeid Computer Sciences Corp Diversified Financials Amerika Controversiële Wapens CONSOL Energy Energy Amerika Milieuvervuiling EADS Capital Goods Europa Controversiële Wapens Exelis Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Finmeccanica Capital Goods Europa Controversiële Wapens Freeport-McMoRan Materials Amerika Milieuvervuiling, Mensenrechten GenCorp Capital Goods Amerika Controversiële Wapens General Dynamics Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Hanwha Materials Pacific Controversiële Wapens Honeywell International Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Jacobs Engineering Group Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Lockheed Martin Corp Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Northrop Grumman Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Poongsan Corp Materials Pacific Controversiële Wapens Raytheon Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Rheinmetall Capital Goods Europa Controversiële Wapens Rio Tinto Materials Europa Milieuvervuiling Rolls-Royce Group Capital Goods Europa Controversiële Wapens Safran Capital Goods Europa Controversiële Wapens Serco Group Commercial & Professional Services Europa Controversiële Wapens ST Engineering Capital Goods Pacific Controversiële Wapens TEPCO Utilities Pacific Mensenrechten Textron Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Thales Capital Goods Europa Controversiële Wapens United Technologies Capital Goods Amerika Controversiële Wapens Mensenrechten, Vedanta Resources Materials Europa Milieuvervuiling 14

16 3.2. Het Europese Best-in-Class Product Beslissingen over de bedrijven waarin wordt belegd voor het Europese Best-in-Class product worden niet licht genomen. Voorafgaand aan de keuze of een aandeel wel of niet in de beleggingsportefeuille wordt opgenomen wordt altijd uitgebreid onderzoek verricht naar het bedrijf achter het aandeel. Is het bedrijf wel duurzaam genoeg? Vindt bijvoorbeeld de productie bij een staalbedrijf op een milieuvriendelijke manier plaats? Zijn er voldoende regels om kinderarbeid bij een fabrikant van sportschoenen te voorkomen? Hoeveel brandstof verbruikt een luchtvaartmaatschappij? Het zijn allemaal voorbeelden van vragen die worden onderzocht voordat er belegd wordt. Het Europese Best-in-Class product identificeert bedrijven die tot de 40 procent meest duurzame bedrijven binnen een sector behoren. Alleen deze bedrijven zijn geschikt voor opname in het fonds. Uit het onderzoek moet blijken welke bedrijven tot de meest duurzame in een sector behoren en welke niet. Het voordeel van deze aanpak is dat er geen appels met peren worden vergeleken, maar uitzendbureaus met uitzendbureaus en technologiebedrijven met technologiebedrijven. Pas wanneer is gebleken dat een bedrijf tot de beste 40 procent behoort, krijgt de portefeuillemanager de kans om er in te beleggen. Bedrijven veranderen en de wereld eromheen ook. Daarom wordt bij deze bedrijven de vinger aan de pols gehouden en worden hun prestaties op het gebied van duurzaamheid op de voet gevolgd. Tenminste eens in de twee jaar wordt een hele sector opnieuw onderzocht. In de loop van het tweede kwartaal van 2013 werden Europese bedrijven in de volgende sectoren tegen het licht gehouden: Supermarkten Detailhandel Software en automatisering Verzekeringen Halfgeleiders De analyse van deze sectoren heeft geleid tot de volgende selectie van aandelen. De meerderheid van deze aandelen was in eerder onderzoek al goedgekeurd voor belegging (zie status gehandhaafd ). Voor deze titels is de goedkeuring in het heronderzoek bevestigd. SECTOR AANDEEL VORIGE STATUS NU Supermarkten TESCO PLC Afgekeurd Toegelaten J SAINSBURY PLC Afgekeurd Toegelaten METRO AG Goedgekeurd Gehandhaafd KESKO Goedgekeurd Gehandhaafd CARREFOUR SA Goedgekeurd Gehandhaafd Detailhandel MARKS & SPENCER GROUP PLC Afgekeurd Toegelaten INDITEX Goedgekeurd Gehandhaafd KERING Goedgekeurd Gehandhaafd Software en automatisering SAP AG Goedgekeurd Gehandhaafd INDRA Goedgekeurd Gehandhaafd CAP GEMINI SA Goedgekeurd Gehandhaafd Verzekeringen ASSICURAZIONI GENERALI Afgekeurd Toegelaten AEGON NV Afgekeurd Toegelaten DELTA LLOYD NV Toegelaten SWISS RE Goedgekeurd Gehandhaafd ALLIANZ SE Goedgekeurd Gehandhaafd MUENCHENER RUECKVERSICHERUNG AG Goedgekeurd Gehandhaafd 15

17 CNP ASSURANCES Goedgekeurd Gehandhaafd AXA Goedgekeurd Gehandhaafd AVIVA PLC Goedgekeurd Gehandhaafd LEGAL & GENERAL GROUP PLC Goedgekeurd Gehandhaafd STOREBRAND Goedgekeurd Gehandhaafd Halfgeleiders STMICROELECTRONICS NV Goedgekeurd Gehandhaafd ASML HOLDING NV Goedgekeurd Gehandhaafd Tot slot werden in aanvulling op het sectoronderzoek nog vier ondernemingen goedgekeurd. Deze bedrijven werden volgens de criteria voor positieve selectie tot het beleggingsuniversum toegelaten onder voorwaarde dat engagement zal worden opgestart. Tijdens deze dialoog tussen de vermogensbeheerder en het management van het bedrijf wordt besproken waar en op welke manier de onderneming de ESG prestatie kan verbeteren. In het tweede kwartaal werden goedgekeurd voor positieve selectie: SECTOR Machines, bouw en constructie VORIGE AANDEEL STATUS NU GEA Afgekeurd Toegelaten Chemie KEMIRA Afgekeurd Toegelaten Halfgeleiders ARM Goedgekeurd Gehandhaafd Halfgeleiders RENEWABLE ENERGY CORP AS Goedgekeurd Gehandhaafd Maandelijks wordt in een sectoronderzoek bestudeerd welke bedrijven tot de koplopers in de sector behoren en welke niet. Hieronder wordt ter illustratie één van de verrichte sectoronderzoeken in het afgelopen kwartaal besproken. Sector verzekeringen verantwoord risico nemen Op het eerste gezicht is de verzekeringswereld geen sector die erg opvalt door zijn duurzaamheid. Er worden door deze bedrijven geen windmolens gebouwd of schonere brandstoffen ontwikkeld en zelfs na jaren van automatisering worden er door hen nog kilo s papier verbruikt. Maar zoals wel vaker: schijn bedriegt. Verzekeraars kunnen echt een belangrijke bijdrage leveren aan een duurzame toekomst. Duurzame producten en diensten Voor het schadeverzekeringsbedrijf is het noodzakelijk dat het goed voorbereid is op de toekomst. Alleen dan kan het bedrijf een goede berekening maken van het geld dat ooit bij schade moet worden uitgekeerd. Zo kan een veranderend klimaat in de toekomst voor veel meer stormschade gaan zorgen en dat merkt de verzekeraar als hij de rekening gepresenteerd krijgt. Ook de voor- en nadelen van bijvoorbeeld bevolkingsgroei worden voortdurend gevolgd door levensverzekeringsbedrijven. Vooral omdat het belangrijke kennis opbrengt over de verwachte inkomsten en uitgaven van deze bedrijven. Voordelen zijn er dus ook. Een grotere wereldbevolking betekent ook een kans om aan meer mensen een product te verkopen en zelfs tegen de gevolgen van klimaatopwarming kun je je verzekeren. De verzekeringsbedrijven zien dus ook steeds meer kansen. Daarbij horen natuurlijk verzekeringen voor elektrische auto s of voor zonnepanelen, maar ook verzekeringen voor boeren die uitbetalen in geval van een slechte oogst door bijzonder hoge temperaturen. 16

18 Verantwoord beleggen Een belangrijk onderdeel van het werk van een verzekeringsbedrijf is het beleggen van de premies die klanten maandelijks betalen. Geschat wordt dat verzekeraars samen goed zijn voor ongeveer 30% van het internationale vermogensbeheer. Door deze enorme omvang vinden wij het ook erg belangrijk dat verzekeraars ook een verantwoord beleggingsbeleid volgen waarin zij milieu en sociale aspecten en een goede bedrijfsvoering meewegen. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan mensenrechten, arbeidsrechten of corruptie. Hoewel ze samen een groot deel van het totale belegde geld in beheer hebben, is het verantwoord beleggen bij verzekeraars nog lang niet op het niveau waarop het bij pensioenfondsen is, dus er zijn nog veel stappen te zetten. Relatie met klanten De verzekeringsindustrie is de afgelopen jaren vaak in het nieuws geweest met producten en diensten die niet in het belang van de klant waren. Bijvoorbeeld het weigeren van het uitbetalen van claims aan klanten door sommige bedrijven of het vragen van veel te hoge premies. Dit soort praktijken heeft de naam van de sector enorm geschaad. Moderne verzekeringsbedrijven zijn zich steeds meer bewust van de mogelijke nadelen die schadelijke producten op de langere termijn voor het bedrijf hebben. Daarom geven zij meer aandacht aan het geven van duidelijke informatie aan klanten en het verkopen van simpele producten die gemakkelijk te begrijpen zijn. Toegang tot verzekeringen Ondernemen is risico nemen. Maar sommige risico s wil je toch liever vermijden. Verzekeren is een belangrijk onderdeel van economische ontwikkeling omdat het helpt om risico te beperken. Het helpt mensen die willen voorkomen dat ze voor plotselinge kosten komen te staan, maar zeker ook bedrijven die zich hierdoor kunnen concentreren op hun product of dienst. Wereldwijd gezien is verzekeren wel vooral een westers product. Er is een groot verschil tussen Europa of de VS en de zogenoemde minder ontwikkelde landen. Er zijn veel landen waar de verzekeringsproducten helemaal niet worden aangeboden of alleen tegen onmogelijke voorwaarden. Ook tussen de bevolkingsgroepen binnen Europa en de VS bestaat een groot verschil in de toegang tot verzekeringen. Gezinnen met een laag inkomen kunnen het zich vaak alleen veroorloven om zich volledig te verzekeren als de overheid een steentje bijdraagt. Daarbij komt dat mensen met heel specifieke (chronische) ziektes veel moeite hebben om de juiste verzekeringen te kunnen krijgen. Mensen met een laag inkomen hebben vaak een slechtere gezondheid dan mensen met een midden of hoger inkomen. Ook zijn er in verhouding veel chronisch zieken onder de armste groep. Daardoor is de toegang tot verzekeringsproducten het slechtst voor de groep die dat juist het meest nodig heeft. Verzekeringsbedrijven zijn zich wel vaak bewust van deze tweedeling die slecht is voor de naam van deze sector. Onderzoek Het Europese Best-in-Class product belegt in de bedrijven die tot de top in hun sector worden gerekend, gemeten naar maatschappelijke prestatie. Door de omvang van het vermogen van verzekeraars wordt er sterk gelet op een verantwoord beleggingsbeleid. Daarnaast wordt het ontwikkelen van duurzame producten en diensten juist als grote kans gezien. Recent werd het bedrijf Assicuracioni Generali (Generali) SpA voor belegging goedgekeurd. Het Italiaanse Generali is een verzekeraar die verschillende producten aanbiedt op het gebied van levensverzekeringen, unit-linked polissen, zorgverzekeringen, en het heeft een eigen vermogensbeheerder en private banking service. Het bedrijf heeft een sterke aanpak voor verantwoord beleggen. Het gehele beheerd vermogen moet voldoen aan aantal ethische richtlijnen wat leidt tot het uitsluiten van een aantal bedrijven. Zij hebben een negatief effect op de maatschappij of op het milieu en 17

19 worden daarom uitgesloten. Voor een aantal fondsen voert Generali een Best-in-Class benadering waarbij alleen de bedrijven worden gekozen die het beste scoren op sociale en milieu kenmerken ten opzichte van vergelijkbare bedrijven. Daarnaast valt het bedrijf op door het ontwikkelen van een groot aantal microverzekeringsprojecten. Deze projecten geven kansarme mensen in ontwikkelingslanden de mogelijkheid om zichzelf te verzekeren tegen onvoorziene tegenvallers. 18

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q2 2013

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q2 2013 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q2 2013 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 4 2.1. Uitsluitingen Update... 4

Nadere informatie

Ontwikkelingen rondom het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid van Pensioenfonds Vervoer

Ontwikkelingen rondom het maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid van Pensioenfonds Vervoer INLEIDING Pensioenfonds Vervoer vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van het beleid op gebied van maatschappelijk verantwoord beleggen bestaat

Nadere informatie

Eerlijke Verzekeringswijzer: samenvatting praktijkonderzoek Transparantie & Verantwoording

Eerlijke Verzekeringswijzer: samenvatting praktijkonderzoek Transparantie & Verantwoording Eerlijke Verzekeringswijzer: samenvatting praktijkonderzoek Transparantie & Verantwoording Het doel van de Eerlijke Verzekeringswijzer is om Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) aan te moedigen

Nadere informatie

10 oktober 2014. Beleid Verantwoord Beleggen

10 oktober 2014. Beleid Verantwoord Beleggen 10 oktober 2014 Beleid Verantwoord Beleggen Beleid Verantwoord Beleggen SPW Verantwoord beleggen is voor SPW een belangrijk onderdeel van de beleggingsfilosofie en een integraal onderdeel van de beleggingsbeginselen.

Nadere informatie

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q1 2013

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q1 2013 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q1 2013 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 5 2.1. Uitsluitingen Update... 5

Nadere informatie

Verantwoord Beleggen: Reaal

Verantwoord Beleggen: Reaal Verantwoord Beleggen: Reaal Rapportage tweede kwartaal 2017 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Stemmen 4 2.1 Inzicht in stemmen 4 2.2 Op hoeveel vergaderingen stemde ACTIAM voor Reaal? 4 2.3 Voorbeelden en

Nadere informatie

ESG Retail Report Environment, Social, Governance

ESG Retail Report Environment, Social, Governance ESG Retail Report Environment, Social, Governance RAPPORTAGE VIERDE KWARTAAL 2013 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Q4 2013 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG

Nadere informatie

Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015

Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015 Maatschappelijk verantwoord beleggen Stichting bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandelindustrie september 2015 Beleid ten aanzien van Maatschappelijk verantwoord beleggen Inleiding BPF Houthandel draagt

Nadere informatie

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Q2 2014

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Q2 2014 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Q2 2014 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING... 3 2. ESG-ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 5 2.1. UITSLUITINGEN UPDATE... 5 2.2. ENGAGEMENT OVERZICHT... 6 2.3. STEMMEN... 8 2.4.

Nadere informatie

Verantwoord beleggen beleid

Verantwoord beleggen beleid Verantwoord beleggen beleid Samenvatting Waarom verantwoord beleggen? PMT heeft als missie het zorgen voor een betaalbaar, duurzaam en waardevast pensioen voor alle deelnemers in de sector Metaal en Techniek.

Nadere informatie

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q3 2013

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q3 2013 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q3 2013 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 4 2.1. Uitsluitingen Update... 4

Nadere informatie

Jaarverslag verantwoord beleggen 2015

Jaarverslag verantwoord beleggen 2015 Jaarverslag verantwoord beleggen 2015 Ook in 2015 heeft Pensioenfonds Vervoer in het beleggingsbeleid en de uitvoering ervan weer een impuls kunnen geven aan maatschappelijke verantwoord beleggen. Nadat

Nadere informatie

Beleggingen van pensioenfondsen in wapenhandel een tussenstand

Beleggingen van pensioenfondsen in wapenhandel een tussenstand Beleggingen van pensioenfondsen in wapenhandel een tussenstand Campagne tegen Wapenhandel - mei 2008 Conclusies: veel pensioenfondsen hebben inmiddels een opgesteld zo'n beleid beperkt zich vaak tot enkele

Nadere informatie

Eerste halfjaarverslag 2018 Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

Eerste halfjaarverslag 2018 Maatschappelijk Verantwoord Beleggen eerste halfjaarverslag 2018 maatschappelijk verantwoord beleggen 1 INLEIDING vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van het beleid op gebied

Nadere informatie

verantwoord beleggen

verantwoord beleggen verantwoord beleggen Verantwoord beleggen bij Delta Lloyd Delta Lloyd Groep ziet beleggen als een effectieve manier om waarde te vermeerderen, zolang dat op een verantwoorde manier gebeurt. Maar wat is

Nadere informatie

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Q1 2014

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Q1 2014 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Q1 2014 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 4 2.1. Uitsluitingen Update... 4 2.2. Engagement Overzicht... 6 2.3. Stemmen...10 2.4.

Nadere informatie

Beleid Verantwoord Beleggen

Beleid Verantwoord Beleggen Beleid Verantwoord Beleggen 23-10-2018 Vastgesteld 23-10-2018 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Wat is verantwoord beleggen?... 3 3. Waarop richten wij ons in het kader van verantwoord beleggen?... 4

Nadere informatie

ESG Retail Report Environment, Social, Governance

ESG Retail Report Environment, Social, Governance ESG Retail Report Environment, Social, Governance RAPPORTAGE EERSTE KWARTAAL 2013 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V Q1 2013 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG

Nadere informatie

Hoe Triodos bedrijven selecteert op duurzaamheid. Presentatie voor TNM- werkgroep fondsen Ton Rennen, 25 Augustus 2015

Hoe Triodos bedrijven selecteert op duurzaamheid. Presentatie voor TNM- werkgroep fondsen Ton Rennen, 25 Augustus 2015 Hoe Triodos bedrijven selecteert op duurzaamheid Presentatie voor TNM- werkgroep fondsen Ton Rennen, 25 Augustus 2015 Inhoud Selectie van bedrijven Onderzoeksproces in vogelvlucht Bedrijven met duurzame

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen en Corporate Governance

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen en Corporate Governance Maatschappelijk Verantwoord Beleggen en Corporate Governance Uitgave mei 2015 Disclaimer De in deze brochure verstrekte informatie van Stichting Pensioenfonds SABIC, gevestigd te Sittard (het pensioenfonds

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Uitgave april 2015 Disclaimer De in deze brochure verstrekte informatie van Stichting Pensioenfonds DSM Nederland, gevestigd te Heerlen (het

Nadere informatie

beleggen BPL pensioen belegt maatschappelijk verantwoord

beleggen BPL pensioen belegt maatschappelijk verantwoord beleggen BPL pensioen belegt maatschappelijk verantwoord hoe belegt BPL Pensioen Ons maatschappelijk verantwoord beleggingsbeleid BPL Pensioen wil een duurzaam en betrouwbaar pensioenfonds zijn dat de

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Maatschappelijk Verantwoord Beleggen 1 Verantwoord beleggingsbeleid Wij vinden het belangrijk dat uw geld maatschappelijk verantwoord wordt belegd. Dit doen we op verschillende manieren: we sluiten bepaalde

Nadere informatie

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 21 januari 2014 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,

De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG. Datum 21 januari 2014 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter, > Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Rijnstraat 50 255 XP DEN HAAG T 070 340 79 F 070 340 78 34

Nadere informatie

Dutch Banks: Commitments and Progress. A research paper prepared for the Eerlijke Bankwijzer (Fair Bank Guide Netherlands)

Dutch Banks: Commitments and Progress. A research paper prepared for the Eerlijke Bankwijzer (Fair Bank Guide Netherlands) Dutch Banks: Commitments and Progress A research paper prepared for the Eerlijke Bankwijzer (Fair Bank Guide Netherlands) Dutch Banks: Commitments and Progress A case study about commitments made by Dutch

Nadere informatie

Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland

Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland Betrokkenheidsbeleid Aegon Nederland 1. Reikwijdte Dit betrokkenheidsbeleid is van toepassing op Aegon Nederland N.V., Aegon Schadeverzekering N.V., Aegon Levensverzekering

Nadere informatie

Voorwoord. Namens alle medewerkers van WMP, Hoogachtend, w.g. B. Nienhaus Directeur

Voorwoord. Namens alle medewerkers van WMP, Hoogachtend, w.g. B. Nienhaus Directeur Voorwoord Na onze initiële registratie en de ondertekening van de UN Global Compact (UNGC) in 2011, doet het mij een genoegen de onderschrijving van Wealth Management Partners (WMP) aan de tien principes

Nadere informatie

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2014

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2014 CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2014 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 2. Beleid maatschappelijk verantwoord beleggen...3 2.1. Maatschappelijke verantwoordelijkheid...3 2.2. ESG-criteria...3

Nadere informatie

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2016

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2016 CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2016 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Beleid maatschappelijk verantwoord beleggen... 4 2.1. Maatschappelijke verantwoordelijkheid... 4 2.2. ESG-criteria...

Nadere informatie

Jaarverslag 2017 van Pensioenfonds Vervoer Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Jaarverslag Maatschappelijk verantwoord beleggen

Jaarverslag 2017 van Pensioenfonds Vervoer Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Jaarverslag Maatschappelijk verantwoord beleggen Jaarverslag 2017 Maatschappelijk verantwoord beleggen 1 INLEIDING Pensioenfonds Vervoer vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van het beleid

Nadere informatie

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen

11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen 11. Bijlage 2: Beleidsdocument Verantwoord Beleggen INLEIDING Wereldwijd wordt meer en meer de gedachte omarmd dat bij beleggen in ondernemingen rekening gehouden moet worden met de gevolgen van het handelen

Nadere informatie

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q4 2012

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q4 2012 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Q4 2012 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 5 2.1. Uitsluitingen Update... 5

Nadere informatie

Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties. Beleid voor verantwoord beleggen

Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties. Beleid voor verantwoord beleggen Stichting Pensioenfonds voor de Woningcorporaties Beleid voor verantwoord beleggen Inhoudsopgave 1. Doel van verantwoord beleggen... 3 2. De pijlers van het beleid voor verantwoord beleggen... 3 3. Integratie

Nadere informatie

De leden van de beleggingscommissie. 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen

De leden van de beleggingscommissie. 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen NOTITIE Van Aan CC Datum Betreft Sjoerd Hoogterp De leden van de beleggingscommissie 10 januari 2011 Beleid Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Inleiding Het pensioenfonds Werk en (re)integratie (PWRI)

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2017 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Stembeleid AEGON Nederland N.V.

Stembeleid AEGON Nederland N.V. Jaarverslag 2008 Stembeleid AEGON Nederland N.V. Inleiding AEGON is een wereldwijde organisatie. Dit stemverslag heeft uitsluitend betrekking op de beleggingen van AEGON Nederland N.V. en haar dochtermaatschappijen

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie 14-04-2016

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie 14-04-2016 Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Versie 14-04-2016 Versie 14-04-2016 Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord

Nadere informatie

Duurzaamheidsanalyse bedrijven

Duurzaamheidsanalyse bedrijven De inspanningen van bedrijven op het vlak van duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen worden door KBC Asset Management beoordeeld volgens een evaluatiemodel dat werd opgesteld in samenwerking

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid SPMS en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB-beleid) van Stichting Pensioenfonds Medisch Specialisten (SPMS) uiteengezet. Dit

Nadere informatie

Beleid Duurzaam Beleggen Bpf Bakkers

Beleid Duurzaam Beleggen Bpf Bakkers 7 juli 2017 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Visie op duurzaam beleggen...... 4 3. Beleid... 5 3.1 Reikwijdte beleid 5 3.2 Uitsluitingenbeleid 5 3.3 Stembeleid 7 3.4 Selectie externe vermogensbeheerders 8 3.5

Nadere informatie

Kwartaalrapport verantwoord beleggen

Kwartaalrapport verantwoord beleggen Kwartaalrapport verantwoord beleggen Q3-2014 Inhoud 1 Introductie 3 2 ESG-activiteiten en case studies 4 2.1 Green bonds: leningen met een missie 4 2.2 Uitsluitingen update 6 2.3 Engagementoverzicht 6

Nadere informatie

Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus

Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen. Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen Stichting Pensioenfonds voor de Architectenbureaus Juni 2014 1. Inleiding Dit Beleid voor Maatschappelijk Verantwoord Beleggen dient als leidraad en toetssteen

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2016 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. SNS Asset Management Q2 2014

Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen. SNS Asset Management Q2 2014 Kwartaalrapport Verantwoord Beleggen SNS Asset Management Q2 2014 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING... 3 2. ESG-ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 4 2.1. UITSLUITINGEN UPDATE... 4 2.2. ENGAGEMENT OVERZICHT... 5

Nadere informatie

KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN REAAL

KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN REAAL KWARTAALRAPPORT VERANTWOORD BELEGGEN REAAL Q3-2014 Inhoud 1. Introductie... 2 2. ESG-activiteiten en case studies... 3 2.1 Green bonds: leningen met een missie... 3 2.2 Uitsluitingen update... 7 2.3 Engagementoverzicht...

Nadere informatie

Kwartaalrapportage. Maatschappelijk bewust vermogensbeheer SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V.

Kwartaalrapportage. Maatschappelijk bewust vermogensbeheer SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Kwartaalrapportage Maatschappelijk bewust vermogensbeheer SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Tweede kwartaal 2012 1 Uitvoering ESG-beleid Voor de uitvoering van het ESG-beleid heeft SNS Beleggingsfondsen

Nadere informatie

Beleid ethisch beleggen

Beleid ethisch beleggen Beleid ethisch beleggen 1. Inleiding Ethisch of verantwoord beleggen houdt verband met maatschappelijk verantwoord ondernemen 1. Dit laatste komt erop neer dat ondernemers rekening houden met de omgeving

Nadere informatie

Samen werken aan een mooiere wereld, nu en later.

Samen werken aan een mooiere wereld, nu en later. Samen werken aan een mooiere wereld, nu en later. Puur voor later. Voor ons is het Zwitserleven Gevoel onlosmakelijk verbonden met een mooie wereld. Daar dragen wij graag aan bij met ons verantwoorde

Nadere informatie

1 e Halfjaarverslag 2017

1 e Halfjaarverslag 2017 1 e Halfjaarverslag 2017 Maatschappelijk verantwoord beleggen 1 INLEIDING Pensioenfonds Vervoer vindt het belangrijk beleggen op een maatschappelijk verantwoorde manier in te richten. Het fundament van

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2015

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2015 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2015 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2015 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2017 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2017 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Beleid. Verantwoord beleggen in de financiële sector

Beleid. Verantwoord beleggen in de financiële sector Beleid Verantwoord beleggen in de financiële sector September 2017 Inhoud 1 Introductie 3 2 ESG-beleid voor de Financiële Sector 4 INHOUD 2 1 Introductie ACTIAM is dé verantwoorde fonds- en vermogensbeheerder

Nadere informatie

Don t Bank on the Bomb PAX, maart 2018

Don t Bank on the Bomb PAX, maart 2018 Don t Bank on the Bomb 2018 PAX, maart 2018 1. Hall of Fame In de Hall of Fame staan instituties die beleid hebben dat investeringen volledig uitsluit. Bovendien blijkt uit ons onderzoek dat zij geen investeringen

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2016 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Beleid Duurzaam Beleggen. Stichting Pensioenfonds Delta Lloyd

Beleid Duurzaam Beleggen. Stichting Pensioenfonds Delta Lloyd Beleid Duurzaam Beleggen Stichting Pensioenfonds Delta Lloyd 28 maart 2018 1. Inleiding Dit document beschrijft het beleid van Delta Lloyd Pensioenfonds op het gebied van duurzaam beleggen. Het fonds heeft

Nadere informatie

ING Private/Business Banking

ING Private/Business Banking ING Private/Business Banking Workshop Duurzaam Beleggen Congres Grip op je Vermogen 5/6 oktober 2012, Den Haag Jan van Hoven, consultant Susanne van de Wateringen, senior analist 1 Welkom op planeet Aarde

Nadere informatie

Verklaring van beleggingsbeginselen

Verklaring van beleggingsbeginselen Verklaring van beleggingsbeginselen Inleiding Stichting Pensioenfonds APF (APF) voert de pensioenregeling uit voor de (voormalige) werknemers van AkzoNobel. Om de pensioenen te kunnen uitkeren, ontvangt

Nadere informatie

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2017

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2017 CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2017 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Beleid maatschappelijk verantwoord beleggen... 4 2.1. Maatschappelijke verantwoordelijkheid... 4 2.2. ESG-criteria...

Nadere informatie

Case Study: Electronics, mining and urban mining. A case study for the Dutch Fair Bank and Insurance Guide

Case Study: Electronics, mining and urban mining. A case study for the Dutch Fair Bank and Insurance Guide Case Study: Electronics, mining and urban mining A case study for the Dutch Fair Bank and Insurance Guide Praktijkonderzoek: Electronica, mijnbouw en urban mining Een praktijkonderzoek voor de Eerlijke

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2016 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2016 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

DoubleDividend Management B.V. Onze visie op het uitsluiten van ondernemingen vanwege betrokkenheid bij controversiële activiteiten

DoubleDividend Management B.V. Onze visie op het uitsluiten van ondernemingen vanwege betrokkenheid bij controversiële activiteiten DoubleDividend Management B.V. Onze visie op het uitsluiten van ondernemingen vanwege betrokkenheid bij controversiële activiteiten Amsterdam, september 2017 DoubleDividend Management B.V. Herengracht

Nadere informatie

Waarom engagement belangrijk is

Waarom engagement belangrijk is 1/7 Petercam Institutional Asset Management vindt drie zaken belangrijk wanneer het aankomt op Verantwoord Beleggen: 1. Belangrijke vragen stellen bij de gevolgen van onze activiteiten; 2. Een aandeelhouder

Nadere informatie

Jaarverslag Governance- en Stemverslag AEGON Asset Management Nederland

Jaarverslag Governance- en Stemverslag AEGON Asset Management Nederland Jaarverslag 2012 Governance- en Stemverslag AEGON Asset Management Nederland 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Procedure rondom stemmen 4 Aandeelhoudersvergaderingen van Nederlandse beursgenoteerde vennootschappen

Nadere informatie

DoubleDividend Management B.V.

DoubleDividend Management B.V. DoubleDividend Management B.V. Onze visie op het uitsluiten van ondernemingen vanwege betrokkenheid bij controversiële activiteiten Amsterdam, oktober 2016 DoubleDividend Management B.V. Herengracht 320

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid Stichting Bedrijfstakpensioenfonds voor de Houthandel en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB-beleid) van Stichting Bedrijfstakpensioenfonds

Nadere informatie

Bâloise Vie Luxembourg (LPS) Infographic Overview. uitgave 2016

Bâloise Vie Luxembourg (LPS) Infographic Overview. uitgave 2016 Bâloise Vie Luxembourg (LPS) Infographic Overview uitgave 2016 Kerncijfers per 31/12/2015 > De Baloise-groep De Baloise-groep werd opgeicht in het Zwitserse Bazel en is een Europese aanbieder van verzekerings-

Nadere informatie

DoubleDividend Management B.V.

DoubleDividend Management B.V. Management B.V. Best practices voor betrokken aandeelhouderschap Amsterdam, januari 2015 Management B.V. Herengracht 252 1016 BV Amsterdam Tel: +31 20 520 7660 contact@doubledividend.nl KVK nr. 30199843

Nadere informatie

STICHTING PENSIOENFONDS HOLLAND CASINO. ESG Beleid (versie 28 april 2016)

STICHTING PENSIOENFONDS HOLLAND CASINO. ESG Beleid (versie 28 april 2016) STICHTING PENSIOENFONDS HOLLAND CASINO ESG Beleid (versie 28 april 2016) Inleiding Het pensioenbureau is gevraagd het huidige ESG beleid van het pensioenfonds te beschrijven en de implementatie te verduidelijken.

Nadere informatie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie

Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance. Versie Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Versie 29-05-2017 Versie 29-05-2017 Maatschappelijk verantwoord Beleggen en Corporate governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord

Nadere informatie

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance

Brochure. Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Brochure Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Maatschappelijk verantwoord beleggen en Corporate governance Deze brochure gaat over Maatschappelijk Verantwoord (MVB) Beleggen en

Nadere informatie

bpfbouw Maatschappelijk verantwoord beleggen

bpfbouw Maatschappelijk verantwoord beleggen bpfbouw Maatschappelijk verantwoord beleggen INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding 3 2 Wat is maatschappelijk verantwoord beleggen? 4 3 Waarom willen wij maatschappelijk verantwoord beleggen? 6 4 Hoe willen wij maatschappelijk

Nadere informatie

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT 14 SEPTEMBER 2017 Inhoudsopgave Wat verandert er?... 3 Duurzaam beleggen... 4 Engagement... 4 Uitsluiting... 4 Duurzame indexen... 4 Hoeveel

Nadere informatie

FONDS SLUYTERMAN VAN LOO. Formulering van een verantwoord beleggingsbeleid

FONDS SLUYTERMAN VAN LOO. Formulering van een verantwoord beleggingsbeleid FONDS SLUYTERMAN VAN LOO September 2015 Verantwoord Beleggingsbeleid Formulering van een verantwoord beleggingsbeleid FONDS SLUYTERMAN VAN LOO V E R A N T W O O R D B E L E G G I N G S B E L E I D INHOUDSOPGAVE

Nadere informatie

Rapportage Verantwoord Beleggen Eerste halfjaar 2014

Rapportage Verantwoord Beleggen Eerste halfjaar 2014 Rapportage Verantwoord Beleggen Eerste halfjaar 2014 Inde 1 Inleiding Verantwoord Beleggen 2 Uitsluitingsbeleid 3 Corporate governance en stemmen 4 Bijlagen 1 Inleiding Verantwoord beleggen Stichting Pensioenfonds

Nadere informatie

LAUDATO SI INSPIRATIEDAG DOUBLEDIVIDEND WORKSHOP DUURZAAM BELEGGEN

LAUDATO SI INSPIRATIEDAG DOUBLEDIVIDEND WORKSHOP DUURZAAM BELEGGEN LAUDATO SI INSPIRATIEDAG DOUBLEDIVIDEND WORKSHOP DUURZAAM BELEGGEN 23 april 2016 Agenda Doelstelling: het verbinden van de maatschappelijke missie van kerkelijke instellingen met de beleggingen Wat betekent

Nadere informatie

Verslag verantwoord en betrokken aandeelhouderschap 2018 en implementatie Nederlandse Stewardship Code

Verslag verantwoord en betrokken aandeelhouderschap 2018 en implementatie Nederlandse Stewardship Code Verslag verantwoord en betrokken aandeelhouderschap 2018 en implementatie Nederlandse Stewardship Code In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2018 2. Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Samen werken aan een mooiere wereld, nu en later.

Samen werken aan een mooiere wereld, nu en later. Samen werken aan een mooiere wereld, nu en later. Puur voor later. Voor ons is het Zwitserleven Gevoel onlosmakelijk verbonden met een mooie wereld. Daar dragen wij graag aan bij met ons verantwoorde beleggingsbeleid.

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord beleggen Beleid

Maatschappelijk Verantwoord beleggen Beleid Maatschappelijk Verantwoord beleggen Beleid 8 januari 205 Inleiding In de Investment Policy Statement heeft SPT de volgende beleggingsovertuiging geformuleerd: Een pensioenfonds is een institutionele,

Nadere informatie

1. Verantwoord beleggen bij Wealth Management Partners: van principes tot praktijk

1. Verantwoord beleggen bij Wealth Management Partners: van principes tot praktijk 1. Verantwoord beleggen bij Wealth Management Partners: van principes tot praktijk 1.1 Principes Bij de beleggingskeuzes die Wealth Management Partners (WMP) maakt richt zij zich primair op het realiseren

Nadere informatie

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid

Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid SPMS en Maatschappelijk Verantwoord Beleggen In dit document wordt het Maatschappelijk Verantwoord Beleggingsbeleid (MVB-beleid) van Stichting Pensioenfonds Medisch Specialisten (SPMS) uiteengezet. Dit

Nadere informatie

Welke beleggingen sluiten wij uit?

Welke beleggingen sluiten wij uit? Ons verantwoord beleggingsbeleid Wij hebben de taak om het beste beleggingsresultaat te behalen in het belang van onze deelnemers. Beleggen doen wij graag verantwoord. Daarom houden wij rekening met milieu,

Nadere informatie

Verantwoord beleggen bij ABN AMRO Pensioenfonds

Verantwoord beleggen bij ABN AMRO Pensioenfonds Verantwoord beleggen bij ABN AMRO Pensioenfonds Versie 2016 Inhoud 1. Inleiding 2. Uitgangspunten 3. Reikwijdte van de strategieën 4. Uitsluitingsbeleid 5. Integrale waardenanalyse 6. Stembeleid 1. Inleiding

Nadere informatie

Indorama Ventures Public Company Limited Ondernemingsbestuur beleid

Indorama Ventures Public Company Limited Ondernemingsbestuur beleid Indorama Ventures Public Company Limited Ondernemingsbestuur beleid (Goedgekeurd door de raad van bestuur vergadering nr.1/2009 op 29 september 2009) Bericht van de voorzitter Indorama Ventures Public

Nadere informatie

"De financiële sector is het probleem,

De financiële sector is het probleem, 1 van 5 22-2-2019 07:44 sg.uu.nl "De financiële sector is het probleem, niet de oplossing" 6-8 minuten Investeren in een duurzamere wereld? Als het aan de aandeelhouders ligt, liever niet. Onderzoeker

Nadere informatie

Samenvatting stembeleid MN

Samenvatting stembeleid MN Samenvatting stembeleid MN MN is van mening is dat actief aandeelhouderschap van groot belang is voor een verantwoorde bedrijfsvoering door de bedrijven waar zij in belegt. Daarom voert MN wereldwijd een

Nadere informatie

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT

MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT MEESMAN AANDELENFONDSEN WORDEN DUURZAAM EN BELASTINGEFFICIËNT 28 SEPTEMBER 2017 Inhoudsopgave Wat verandert er?... 3 Duurzaam beleggen... 4 Duurzame indexen... 4 Hoeveel bedrijven worden uitgesloten?...

Nadere informatie

Kwartaalrapportage. Maatschappelijk bewust vermogensbeheer SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V.

Kwartaalrapportage. Maatschappelijk bewust vermogensbeheer SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Kwartaalrapportage Maatschappelijk bewust vermogensbeheer SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Vierde kwartaal 2012 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 5 2.1. Uitsluitingen

Nadere informatie

AANDEELHOUDERSREGELEMENT

AANDEELHOUDERSREGELEMENT AANDEELHOUDERSREGELEMENT Amsterdam, 22 juni 2015 BiQ Group N.V. Versie 1 A. Doelstellingen van het stembeleid van BiQ Group N.V. Het stembeleid van BiQ Group N.V. beschrijft de doelstelling van en de strategie

Nadere informatie

Banken ondermijnen de toekomst Over de investerings- en financieringspraktijk van banken in fossiele brandstoffen en duurzame energie

Banken ondermijnen de toekomst Over de investerings- en financieringspraktijk van banken in fossiele brandstoffen en duurzame energie Banken ondermijnen de toekomst Over de investerings- en financieringspraktijk van banken in fossiele brandstoffen en duurzame energie Een samenvatting van de bevindingen voor Nederland van een onderzoek

Nadere informatie

Voorwoord. Namens alle medewerkers van WMP, Hoogachtend, w.g. B. Nienhaus Directeur

Voorwoord. Namens alle medewerkers van WMP, Hoogachtend, w.g. B. Nienhaus Directeur Voorwoord Na onze initiële registratie en de ondertekening van de UN Global Compact (UNGC) in 2011, doet het mij een genoegen de onderschrijving van Wealth Management Partners (WMP) aan de tien principes

Nadere informatie

Kwartaalrapportage. Maatschappelijk bewust vermogensbeheer SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V.

Kwartaalrapportage. Maatschappelijk bewust vermogensbeheer SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Kwartaalrapportage Maatschappelijk bewust vermogensbeheer SNS Beleggingsfondsen Beheer B.V. Derde kwartaal 2012 INHOUDSOPGAVE 1. INTRODUCTIE... 3 2. ESG ACTIVITEITEN EN CASE STUDIES... 4 2.1. Engagement

Nadere informatie

Duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen

Duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen Duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen Duurzaam en maatschappelijk verantwoord ondernemen in KBC Duurzaam en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (Corporate Social Responsibility of CSR)

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2012

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2012 Achmea Pensioen- en Levensverzekering inzake gesepareerd beleggingsdepot Stichting Pensioenfonds Achmea Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2012 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2012

Nadere informatie

Kwartaalrapport verantwoord beleggen Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds

Kwartaalrapport verantwoord beleggen Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Kwartaalrapport verantwoord beleggen Stichting Bewaarder, Zwitserleven Beleggingsfonds Derde kwartaal - 2015 Inhoud 1. Voorwoord door Jan-Willem Dreteler... 2 2. Water, van levensbelang... 3 3. Uitsluitingen

Nadere informatie

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014

Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014 Verslag verantwoording betrokken aandeelhouderschap 2014 In dit verslag: 1. Stemresultaten over 2014 2. Implementatie Nederlandse Corporate Governance Code Verantwoordelijkheid van institutionele beleggers

Nadere informatie

Best practices voor betrokken aandeelhouderschap

Best practices voor betrokken aandeelhouderschap Management B.V. Best practices voor betrokken aandeelhouderschap Amsterdam, april 2016 Management B.V. Herengracht 320 1016 CE Amsterdam Telefoon: +31 20 5207660 contact@doubledividend. AFM reg. nr. 15000358

Nadere informatie

Persbijeenkomst Jaarverslag ABP 2011

Persbijeenkomst Jaarverslag ABP 2011 Persbijeenkomst Jaarverslag ABP 2011 Henk Brouwer, voorzitter bestuur Amsterdam, 23 mei 2012 2011: een roerig jaar Positief: - positief rendement (8 miljard euro) - meer en beter inzicht in kosten - kostprijs

Nadere informatie

Bâloise Vie Luxembourg (LPS) Infographic. Overview. uitgave 2018

Bâloise Vie Luxembourg (LPS) Infographic. Overview. uitgave 2018 Bâloise Vie Luxembourg (LPS) Infographic Overview uitgave 2018 Kerncijfers per 31/12/2017 > Bâloise Vie Luxembourg Focus op het vrije verkeer van diensten (VVD) voor aan fondsen gekoppelde levensverzekeringsproducten.

Nadere informatie

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2018

CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2018 CZ Code maatschappelijk verantwoord beleggen 2018 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 3 2. Beleid maatschappelijk verantwoord beleggen... 4 2.1. Maatschappelijke verantwoordelijkheid... 4 2.2. ESG-criteria...

Nadere informatie