Organisatie van de basismobiliteit in de regio Rivierenland Eindrapport

Transcriptie

1 Organisatie van de basismobiliteit in de regio Rivierenland Eindrapport

2 Organisatie van de basismobiliteit in de regio Rivierenland Eindrapport in opdracht van regio Rivierenland 4 juli 2014 Projectnummer: 1144-R-E4

3

4 Inhoudsopgave 1 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Onderzoeksvragen Conclusies Aanbevelingen: advies en strategie Vraagreductie: Voer kanteling door in organisatie van zorg en vervoer Vervoeroptimalisatie: Realiseer vervoerkundige efficiency Werk toe naar het centraal organiseren en regisseren van vervoer 7 2 INLEIDING Aanleiding Doelstelling Onderzoeksvragen Leeswijzer 10 3 AARD EN OMVANG OPENBAAR VERVOER Openbaar vervoer OV-visie en visie op basismobiliteit Beleid en organisatie van het OV Vervoerstromen regulier openbaar vervoer Waardering OV en kenmerken van de reiziger Scholierenlijnen Aard en omvang Buurtbus OV-deel Regiotaxi Kosten en efficiëntie van het OV in regio Rivierenland 26 4 AARD EN OMVANG DOELGROEPENVERVOER Wmo-vervoer AWBZ-vervoer Leerlingenvervoer Wsw-vervoer Vrijwilligersvervoer Totale kosten doelgroepenvervoer 48 5 ONTWIKKELINGEN VRAGEN OM EEN VISIE Openbaar vervoer Transities in het sociale domein Overige ontwikkelingen Inhoudelijk pijlers ontwikkelperspectief 53

5 6 LIJN 1: KANTELING IN ZORG EN VERVOER Kanteling in de zorg Kanteling in vervoer 57 7 LIJN 2: SLIMMER EN EFFICIËNTER VERVOER Efficiënter vervoer Uitwerking van slimme combinaties Naar een collectief vervoersysteem met routegebonden en flexibel vervoer Optimalisaties in het routegebonden vervoer Optimalisatie in het vraagafhankelijk vervoer 67 8 SAMENWERKING EN ORGANISATIE Samenwerking tussen provincie en regio Organisatorische inbedding in de regio Financiële implicaties Naar regie op vervoer 75 BIJLAGEN 1. Vervoerstromen OV-deel Regiotaxi 2. Vervoerstromen Wmo-deel Regiotaxi 3. Leerlingenvervoerstromen en contracten 4. Wsw-vervoerstromen 5. Afwegingskader AWBZ-vervoer 6. Werkbijeenkomst basismobiliteit 7. Combinatiemogelijkheden doelgroepen 8. Organisatiemodellen doelgroepenvervoer 9. Regiecentrale: publiek of privaat? 10. Afkortingen en begrippenlijst

6 1 Conclusies en aanbevelingen 1.1 Onderzoeksvragen In dit onderzoek voor de regio Rivierenland beantwoorden wij de volgende hoofdvragen: Wat zijn de karakteristieken van vraag en aanbod van de verschillende vervoerstromen (openbaar vervoer en doelgroepenvervoer) en welke ontwikkelingen zijn er te onderscheiden die de komende jaren invloed hebben op dit beleidsveld? Wat zijn de mogelijkheden voor duurzame efficiencyverbetering, binnen de randvoorwaarden van vervoerkwaliteit, organisatiemogelijkheden en draagvlak? Wat is op basis van 1 en 2 een ideale invulling, uitwerking en implementatie van het meest passende scenario voor basismobiliteit in deze regio, en wat betekent deze uitwerking organisatorisch, vervoerkundig, maatschappelijk en kostentechnisch? 1.2 Conclusies Karakteristieken van vraag en aanbod openbaar vervoer Het openbaar vervoer (OV) bestaat uit regionale treindiensten, streekbusvervoer, buurtbussen en het OV-deel van Regiotaxi Gelderland. In het concessiegebied Rivierenland is 89% van de reizigers jonger dan 28 jaar. Het OV wordt voor het grootste deel gebruikt door scholieren en studenten. Slechts 2% van de reizigers is ouder dan 65 jaar. Het gebruik van het OV neemt in de avonduren en in het weekend fors af. Het ligt voor de hand om de vervoersvraag op deze tijden anders te gaan bedienen. De fysieke toegankelijkheid van het OV (vooral bus) is de laatste jaren sterk verbeterd. Ongeveer een derde van de haltes in de regio, vooral in de grotere kernen. is toegankelijk gemaakt voor motorisch beperkten. Het ligt voor de hand om de mogelijkheden van het reguliere OV nadrukkelijker te gaan meenemen in het indicatiebeleid. Het OV-deel van de Regiotaxi fungeert als vangnet. Het gebruik van het OV-deel van Regiotaxi vindt vooral overdag plaats. Dit wijst op mogelijk onnodig gebruik van het OV-deel, omdat dan ook vaak regulier OV beschikbaar is. De provincie heeft voor het gebruik van het OV-deel van de Regiotaxi inmiddels een verplicht OV-advies ingesteld. De provincie is voornemens de regie van het regiotaxivervoer onder te brengen bij de regiogemeenten. Ook buurtbussen hebben een functie om gebieden zonder regulier OV te ontsluiten, waarbij het wel van belang is dat de bussen rolstoeltoegankelijk zijn. De opdrachtgever van het OV in de regio (de provincie Gelderland) wil het bestaande OVnetwerk efficiënter maken, waarbij wordt ingezet op de OV-lijnen met veel vraag. De provincie werkt aan een nieuwe OV-visie, waarin meer ruimte gaat ontstaan voor kleinere vervoerinitiatieven. Forseti pagina 1

7 Karakteristieken van vraag en aanbod doelgroepenvervoer Tot het doelgroepenvervoer behoren Wmo-, leerlingen-, AWBZ- Wsw- en vrijwilligersvervoer. De verantwoordelijkheden voor de organisatie van deze vervoervormen liggen bij verschillende opdrachtgevers, waardoor een optimale planning en uitvoering nu niet haalbaar is. De gemeenten in de regio werken al samen bij de inkoop en uitvoering van het vervoer, al verschilt het aantal samenwerkende gemeenten tussen leerlingenvervoer en Regiotaxi. AWBZ-instellingen hebben besparingen doorgevoerd: dagbesteding dichter bij de woonlocatie, werken in bloktijden, geen halve dagen en instellen of verhogen van de eigen bijdrage van cliënten. Het vervoer is echter nog versnipperd georganiseerd, dit kan efficiënter wanneer meer wordt samengewerkt. Vervoer is vaak een (boven-)lokale aangelegenheid, al heeft het leerlingenvervoer ook veel bestemmingen buiten de regio. Hierdoor ligt samenwerking voor de hand. In het algemeen kan gesteld worden dat er sprake is van parallelliteit tussen en volgtijdigheid van vervoerstromen. Er is overlap tussen het reguliere OV enerzijds en vervoer per taxi (doelgroepenvervoer en het OV-deel van Regiotaxi) anderzijds. Daarnaast bestaan ook verschillende vormen van vrijwilligersvervoer in de regio. Dit biedt een vangnet maar is vaak een gesloten systeem en niet altijd geschikt voor rolstoelers. Er is een verschuiving zichtbaar van het aanbieden van vervoer als dienst naar het doen van een beroep op de zelfredzaamheid van cliënten met een vervoersvraag. Omvang en kosten De exploitatiekosten van het totale vervoersysteem in de regio Rivierenland bedragen bijna 14 miljoen per jaar. Deze kosten zijn opgebouwd uit 5,7 miljoen per jaar voor het OV en 8,3 miljoen per jaar voor het doelgroepenvervoer (figuur 1.1). Vervoer Kosten per jaar (mln.) Buslijnen incl. scholierenvervoer 5.00 Buurtbussen 0.50 OV-deel Regiotaxi 0.16 Openbaar vervoer 5.66 Wmo-vervoer 1.65 Provinciale bijdrage Wmo-vervoer 0.50 AWBZ-vervoer 1.19 Leerlingenvervoer (AV) 4.57 Wsw-vervoer 0.41 Vrijwilligersvervoer NB Doelgroepenvervoer 8.33 Totaal Figuur 1.1: Vervoerkosten Rivierenland in miljoenen euro s per jaar. Forseti pagina 2

8 Naar een nieuwe visie gericht op efficiencyverbetering Het loont voor de gemeenten in de regio Rivierenland om het doelgroepenvervoer anders te gaan organiseren. Ontwikkelingen binnen het openbaar vervoer en op het gebied van zorg en onderwijs maken het noodzakelijk om het vervoer anders en gezamenlijk te organiseren. De voornaamste efficiency doet zich voor door het sturend doorvoeren van de kanteling in zorg en vervoer waardoor de vraag naar doelgroepenvervoer afneemt. Het openbaar vervoer is voor een deel van de huidige gebruikers een alternatief als de cliënt fysiek in staat is om met het OV te reizen en wanneer het OV voor de gewenste verplaatsing aanwezig is. Om een significante daling van het doelgroepenvervoer te realiseren is meer sturing nodig in de indicatiestelling zodat cliënten gebruik maken van passend vervoer. Ook het vrijwilligersvervoer in de regio kan mogelijk een grotere rol spelen bij het invullen van de vervoervraag, indien aandacht is voor borging van capaciteit en continuïteit en rekening wordt gehouden met vrijblijvendheid en kwaliteitseisen bij vrijwilligersvervoer. Daarnaast zien wij diverse mogelijkheden voor het realiseren van vervoerkundige efficiency voor alle vormen van doelgroepenvervoer. Er ligt een uitdaging om de beschikbare capaciteit slimmer in te zetten, door Wsw-, leerlingen- en AWBZ-vervoer volgtijdelijk uit te voeren. Gelijktijdige bundeling is mogelijk wanneer verschillende doelgroepen eenzelfde route moeten afleggen. Ook leidt het beter afstemmen van vraag en aanbod binnen het vraagafhankelijke vervoer tot een slimmere inzet van voertuigen en lagere kosten. Zo vindt Wmo-vervoer veelal gelijktijdig plaats met het leerlingen- en AWBZ-vervoer, terwijl dit vervoer mogelijk ook in de daluren gereden kan worden. Een optimale afstemming van alle vervoer is te realiseren door de regie (en mogelijk de planning) op één punt en onafhankelijk van de vervoerders te laten samenkomen. Het traditionele organisatiemodel voor doelgroepenvervoer biedt hiertoe slechts beperkte mogelijkheden, een model gebaseerd op centrale ritaanname of een regiecentrale ligt daarom voor de hand. In dit laatste model komen ritaanname en planning van vervoer samen op één centraal punt, waardoor zowel inzicht als grip op alle vervoer ontstaat. Een zoektocht is hierbij het samenwerkingsniveau tussen de gemeenten in de regio Rivierenland. Vanuit vervoerkundig en bestuurlijk oogpunt ligt het voor de hand om het leerlingenvervoer op het schaalniveau van de Regionale Indeling Passend Onderwijs (2014) te organiseren. Mogelijk kan ook het Wsw- en AWBZ-vervoer op dit schaalniveau georganiseerd worden, om zo volgtijdelijke combinaties met het leerlingenvervoer mogelijk te maken. Het huidige en toekomstige vervoer concentreert zich namelijk hoofdzakelijk in deze deelgebieden binnen de regio. Voor de organisatie van het regiotaxivervoer ligt vanwege de OV-functie en bijbehorende financiering vanuit de provincie Gelderland juist de provinciegrens, en daarmee het schaalniveau van de regio Rivierenland, voor de hand. Forseti pagina 3

9 Dit vraagt om een regionaal ontwikkelperspectief en strategie die toewerkt naar een punt op de horizon, waarbij de gemeenten flexibele contracten afsluiten en/of huidige contracten strategisch verlengen. Het Visiedocument Basismobiliteit van de provincie Gelderland onderscheidt vier scenario s. Op basis van dit onderzoek liggen twee scenario s voor de hand voor de regio Rivierenland. Dit onderzoek toont aan dat in ieder geval optimalisaties mogelijk zijn in het huidige aanbod, zoals in scenario 1. Echter, vanuit dit scenario kan worden doorontwikkeld naar scenario 4, waarbij een robuust collectief basisnetwerk wordt gecreëerd in combinatie met collectief maatwerkvervoer. Dit kan worden gerealiseerd als provincie en regiogemeenten vooruitstrevende afspraken maken om dit netwerk te realiseren. Het gevolg van de uitwerking van deze visie is: De totale kosten voor het doelgroepenvervoer kunnen dalen door een efficiëntere uitvoering (naar schatting 10-30%) en/of een actieve kanteling (15-25%). Deze percentages zijn niet zondermeer optelbaar, omdat zij elkaar onderling beïnvloeden. Reizigers krijgen te maken met minder loketten en een meer integrale benadering van hun vervoervraag. Veranderende rolverdeling tussen gemeenten en provincie: regie op het vervoer komt bij de regiogemeenten te liggen, met betere kansen voor lokaal maatwerk. Een meer integrale organisatie en aansturing van het vervoer. De inrichting van de nieuwe organisatiestructuur kan gefaseerd plaatsvinden. 1.3 Aanbevelingen: advies en strategie In onderstaande matrix zijn kansrijke maatregelen genoemd. Om structuur aan te brengen zijn de maatregelen verdeeld naar strategische en tactisch/operationeel niveau en naar maatregelen primair gericht op het voorkomen van doelgroepenritten en maatregelen gericht op vervoerkundige en organisatorische optimalisatie. Niveau Vraagreductie Vervoersoptimalisatie Strategisch - Indicatiebeleid - Systeemintegratie flexibel OV en - Locatiekeuze zorg en onderwijs doelgroepenvervoer - Beleidsplan Kanteling Mobiliteit - Centrale regie op regionaal niveau Tactisch/ - OV-advies voor Wmo ers en - Bundeling leerlingenvervoer operationeel leerlingen - Bundeling AWBZ-vervoer over - OV-educatie en training instellingen - Dialoog met actoren - Volgtijdelijke bundeling vast vervoer - Stimuleren vrijwilligersvervoer - Minder pieken in Wmo-vervoer Forseti pagina 4

10 1.3.1 Vraagreductie: Voer kanteling door in organisatie van zorg en vervoer Werk een regionaal actieplan Kanteling Mobiliteit uit met concrete doelen, acties (push- en pullmaatregelen) en tijdpad en voer actief deze kanteling door in de organisatie van zorg en vervoer. Neem daarin de volgende elementen mee als leidraad: Organiseer zorg en onderwijs dichterbij de burger zodat minder of kortere vervoerbewegingen nodig zijn, door rekening te houden met de wijze waarop, waar en wanneer activiteiten worden georganiseerd. Pas de kanteling nog meer toe binnen het indicatiebeleid. Houd op ritniveau meer rekening met de mogelijkheden van het toegankelijk OV en de mogelijkheden van de cliënt of leerling aan de hand van een persoonlijk OV-profiel. Stimuleer cliënten en leerlingen om meer gebruik te maken van het OV via OV-educatie en trainingen. Stimuleer daar waar mogelijk het gebruik van (rolstoeltoegankelijk) vrijwilligersvervoer en houdt daarbij aandacht voor borging van capaciteit en continuïteit en rekening met vrijblijvendheid en kwaliteitseisen bij vrijwilligersvervoer. Deel binnen de regio kennis over en ervaringen met vrijwilligersvervoer. Ga in het kader van de kanteling en het passend onderwijs de dialoog aan met zorginstellingen, scholen, vervoerders en reizigers over de aanstaande ontwikkelingen. Daarin kan ook ruimte zijn voor een project als MEE op weg Vervoeroptimalisatie: Realiseer vervoerkundige efficiency Vervoerkundige efficiency kan gerealiseerd worden door de volgende maatregelen: Realiseer systeemintegratie tussen OV met weinig vraag en doelgroepenvervoer: Neem als regio een rol in de organisatie van maatwerkoplossingen voor OV-lijnen met weinig vraag, door deze bijvoorbeeld om te vormen tot één of meer Servicelijn(en). Stel hiertoe een regionale ambitie op en bereid je als regio voor op deze nieuwe taak. Organiseer het OV in samenhang met het doelgroepenvervoer. Maak afspraken met de provincie over taken, verantwoordelijkheden en budget. Houd ten aanzien van de plaatsbepaling van bushaltes rekening met de vestigingsadressen van scholen (voor voortgezet speciaal onderwijs) en zorginstellingen, om zo de substitutie te bevorderen. Tiel leent zich hier bijvoorbeeld voor als belangrijke bestemming binnen het doelgroepenvervoer. Stuur binnen het Wmo-vervoer de vraag om de huidige pieken gedurende de ochtend- en avondspits te verminderen en pas waar mogelijk het aanbod aan naar lijndienstachtige patronen. Bijvoorbeeld in Tiel. Realiseer volgtijdelijke en gelijktijdige bundeling Verken de mogelijkheden voor volgtijdelijke bundeling tussen Wsw-, leerlingen- en AWBZvervoer, zodat het groepsvervoer met minder voertuigen en dus efficiënter wordt uitgevoerd. Zo komen er in Tiel rond 8:45 uur 55 voertuigen van het leerlingenvervoer vrij, die direct kunnen worden ingezet voor het AWBZ-vervoer naar de dagbestedingslocaties van Forseti pagina 5

11 s Heerenloo, STMR, Pluryn en Thedingsweert binnen die gemeente. Het ligt voor hand om aan het AWBZ- en leerlingenvervoer ook het Wsw-vervoer volgtijdelijk toe te voegen, aangezien een groot gedeelte van dit vervoer zich eveneens binnen de regiogemeenten concerteert. Organiseer wanneer de mogelijkheid zich voordoet, het Wsw- leerlingen- en AWBZ-vervoer op het schaalniveau van de voorgestelde regio s in één contract, om daarmee optimale efficiencyvoordelen te kunnen behalen. Verken ook de mogelijkheden van gelijktijdige bundeling, zodat doelgroepen meer gecombineerd vervoerd kunnen worden. Zo kan het AWBZ-vervoer naar Tiel mogelijk gezamenlijk worden uitgevoerd en kunnen ook de leerlingen uit Zaltbommel met de leerlingen uit Neerijnen naar de scholen in Tiel worden vervoerd. Daarnaast kan worden verkend of doelgroepen gecombineerd kunnen worden in hetzelfde voertuig (figuur 7.2). Sluit nieuwe vervoercontracten af op een logisch schaalniveau Sluit op basis van voorgaande nieuwe vervoercontracten af: Voor het leerlingenvervoer ligt het zowel vanuit vervoerkundig oogpunt als op basis van de Regionale Indeling Passend Onderwijs (per 1 augustus 2014), voor de hand om dit in een viertal (bestaande) samenwerkingsverbanden te organiseren: Buren, Neder-Betuwe, Tiel, Neerijnen en Geldermalsen. Specifiek voor dit samenwerkingsverband geldt dat, gezien de huidige marktsituatie, het opnieuw inkopen van vervoer met een goeddoordachte inrichting van het vervoercontract kan leiden tot kostenbesparing. Laat Culemborg per 1 augustus 2015 aansluiten bij het samenwerkingsverband Tiel. Laat de gemeente Lingewaal tot 1 augustus 2016 aansluiting zoeken bij het samenwerkingsverband Tiel, om vervolgens aan te kunnen sluiten bij regio Gorinchem. In het nieuw te sluiten contract van het samenwerkingsverband Tiel, Culemborg én Lingewaal zal dan opgenomen moeten worden dat Lingewaal na één jaar uit het contract stapt. Als alternatief kan Lingewaal zelfstandig het vervoer aanbesteden. Daarmee is aansluiting bij regio Gorinchem per 1 augustus 2016 eenvoudiger te organiseren, maar een eenjarig contract kan leiden tot hogere kosten. Zaltbommel en Maasdriel blijven samenwerken en zoeken na de invoering Passend Onderwijs en het aflopen van huidige contracten indien gewenst aansluiting bij Heusden of Rosmalen. West Maas en Waal en Druten zoeken per 1 augustus 2016 aansluiting bij het reeds bestaande samenwerkingsverband tussen Beuningen, Nijmegen en Wijchen. Omdat de provincie voornemens is om de regie van het Wmo-vervoer onder te brengen bij de regio (mogelijk al per 1 januari 2016) ligt het, vanwege de financiering vanuit de provincie Gelderland, organisatorisch voor de hand om dit vervoer binnen de provinciegrenzen te organiseren, op het schaalniveau van de regio Rivierenland. Dit biedt optimale kansen om vervoer op elkaar af te stemmen en oneigenlijk gebruik te signaleren en tegen te gaan. Forseti pagina 6

12 Een alternatief is om dit vervoer te organiseren op het schaalniveau van de voorgestelde regio s binnen het leerlingenvervoer (op basis van Regionale Indeling Passend Onderwijs). De regio zal een keuze moeten maken of zij de provinciale OV-structuur of de Regionale Indeling Passend Onderwijs leidend laat zijn. Organiseer ook het Wsw-vervoer in de regio Rivierenland op het niveau van de voorgestelde regio s (op basis van de Regionale Indeling Passend Onderwijs), om dit goed af te kunnen stemmen op het overige doelgroepenvervoer. Toets of werknemers van Wsw-locaties op de relatief beperkte vervoerstroom van Tiel naar Zaltbommel en van Zaltbommel naar Geldermalsen in de voorgestelde (eigen) regio s ondergebracht kunnen worden, of zoek efficiencywinst in volgtijdelijke bundeling van Wsw-ritten en overig doelgroepenvervoer. Specifiek voor het AWBZ-vervoer waar gemeenten per 1 januari 2015 de verantwoordelijkheid hebben, adviseren wij om een overbruggingsperiode van één of twee jaar te realiseren om de bestaande vervoercontracten af te kunnen stemmen op de vervoercontracten van het andere doelgroepenvervoer. Volg hierbij de volgende strategie waarin de volgende opties naast elkaar worden gezet, opdat een afgewogen keuze kan gemaakt voor de overbrugging: Neem als gemeenten regie in het AWBZ-vervoer door nu met instellingen de dialoog aan te gaan en mogelijkheden voor meer samenwerking en efficiencyverbetering te verkennen. Als pilot kunnen partijen een slimme afsprakenplanner introduceren waarbij bij het plannen van afspraken met cliënten rekening wordt gehouden met de beschikbaarheid van OV op dat tijdstip. Uitvoering hiervan is mogelijk op twee manieren: Gemeenten die hun leerlingenvervoer moeten aanbesteden nemen (gezamenlijk) naast het voorgaande traject optioneel de mogelijkheid op om ook het AWBZ-vervoer volgtijdelijk uit te voeren door de contractant van het leerlingenvervoer tijdens de overgangsperiode. Een alternatief is separate contractering van het AWBZ-vervoer tijdens de overgangsperiode, waarvoor gemeenten in onderhandeling moeten met vervoerders Werk toe naar het centraal organiseren en regisseren van vervoer Een optimale organisatie van alle vervoer is te realiseren door de regie op één centraal punt te laten samenkomen. Dit kan op verschillende manieren worden uitgewerkt. Het ligt voor de hand het huidige regiotaxivervoer daarbij als vertrekpunt te hanteren. Op termijn kunnen andere vervoervormen daar mogelijk bij aansluiten. Wij adviseren hierin de volgende stappen te zetten: Creëer eerst bestuurlijk draagvlak voor regionale samenwerking. Start als regionale projectorganisatie op korte termijn met het beantwoorden van de genoemde onderzoeksvragen en pilots (zie onder). Bundel op gemeentelijk niveau de beleidsvelden waaraan vervoer gerelateerd is en betrek hierbij ten aanzien van locatiebeleid ook de planologische afdelingen. Forseti pagina 7

13 Verken mogelijkheden en draagvlak voor regionale samenwerking op andere terreinen zoals op het gebied van beleid en indicatie. Breng voor- en nadelen in kaart en formuleer de randvoorwaarden. Richt op basis van een regionale ambitie een structuur in voor de organisatie en aansturing van het totale vervoer en stel een strategie op die gefaseerd toewerkt naar een punt op de horizon en maak strategische keuzes bij het aanbesteden/verlengen van contracten. Zet als vervolgstap concrete stappen door de volgende onderzoeksvragen te beantwoorden: Wat is de OV-potentie van de Wmo-doelgroep die thans gebruik maakt van de regiotaxi en hoe kan dan doelgroep op deze relaties meer gebruik maken van het OV? Hoe gaan de vervoerstromen in het leerlingenvervoer zich volgens de samenwerkingsverbanden de komende jaren ontwikkelen als gevolg van het Passend onderwijs en welke effecten heeft dat op de totale vervoerkundige oriëntatie van die gemeenten? Hoe kan het dagbestedingsvervoer in de regio op de langere termijn efficiënt georganiseerd worden en wie voert daarbij de regie over het vervoer? Welke aansturing- en organisatiemodellen bestaan er die ingezet kunnen worden om een vorm van centrale regie op het totale vervoer te realiseren? Welke mogelijkheden bestaan er voor de inzet van meer lijngebonden vervoersdiensten in Tiel als alternatief voor het doelgroepenvervoer? Daarnaast adviseren wij de regio met een aantal concrete pilots te starten: Voer het OV-advies bij Regiotaxi Gelderland voor Wmo ers bij een pilotgroep in en stel daarbij criteria op voor de situaties waarin dit advies wordt gegeven. Ga ook binnen het leerlingenvervoer aan de slag met het verkennen van de mogelijkheden van het OV, door het uitvoeren van een OV-scan zodat inzicht ontstaat in de potentie van het OV-aanbod. Vergroot de potentie van de buurtbus (zoals buurtbus 265) als alternatief voor taxivervoer door de dienstregeling en route beter af te stemmen op de aanwezige vraag. Stimuleer de samenwerking tussen een aantal zorgaanbieders op het gebied van vervoer naar de dagbesteding door de coördinatie van deze vervoerstromen op een centraal punt te organiseren. Forseti pagina 8

14 2 Inleiding 2.1 Aanleiding In 2012 is een nieuwe samenwerkingsovereenkomst over de exploitatie van Regiotaxi Gelderland afgesloten voor de periode Regiotaxi is een relatief kostbare maar tevens noodzakelijke voorziening in het verzorgen van de basismobiliteit. Dit stelt (kwetsbare) burgers in staat om in hun verplaatsingsbehoeften te voldoen, zodat ze volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Aan de andere kant worden de budgetten kleiner en neemt de vraag om efficiency toe. Het idee is dat efficiency te bereiken is, met behoudt van kwaliteit, door de verschillende vormen van openbaar en collectief vervoer in samenhang te organiseren. Vanuit de bestuurlijke Adviesgroep Regiotaxi (Provincie Gelderland met 38 gemeenten) is daarom opdracht gegeven om toekomstscenario's voor de basismobiliteit te ontwikkelen. De scenario's worden gebruikt in het lopende proces van de provinciale Omgevingsvisie. Dit is het nieuwe, integrale provinciale beleidskader dat in 2013 in dialoog met regionale partners is opgesteld. Er zijn vier scenario s ontwikkeld (Visiedocument Basismobiliteit provincie Gelderland, 2012): Scenario 1 Optimalisatie van het huidig aanbod. Scenario 2 Noaberschap. Scenario 3 Klant aan het stuur. Scenario 4 Robuust collectief basisnetwerk in combinatie met maatwerkvervoer. In de regio Rivierenland is ervoor gekozen om parallel hieraan een onderzoek te starten naar de wijze waarop in de regio het openbaar vervoer en het doelgroepenvervoer georganiseerd is en welke kansen dit biedt om het vervoer in de toekomst meer integraal en efficiënter te organiseren. De regio zet hiermee meer in het bijzonder in op scenario s 1 en Doelstelling Doel van dit onderzoek is in de eerste plaats inzicht verkrijgen in de omvang, organisatie, kosten en vervoerrelaties van het openbaar vervoer (inclusief OV-deel Regiotaxi) en het doelgroepenvervoer (Wmo-, AWBZ-, leerlingen-, Wsw- en vrijwilligersvervoer) in de regio Rivierenland. Aan het onderzoek neemt ook de gemeente Druten deel. Aan de hand van deze inzichten en de ontwikkelingen hierin worden vervolgens de mogelijkheden verkend om het doelgroepenvervoer in de toekomst meer in samenhang te organiseren, hetgeen uitmondt in een concrete invulling en uitwerking hiervan, inclusief aanbevelingen voor te zetten vervolgstappen per gemeente. Forseti pagina 9

15 Centraal staan een goede vervoerkwaliteit voor de inwoners van de regio Rivierenland, optimale inzet van beschikbare middelen, een heldere rolverdeling tussen gemeenten, regio en provincie en draagvlak voor de nieuw invulling van alle vervoer. 2.3 Onderzoeksvragen In dit onderzoek beantwoorden wij de volgende hoofdvragen: Wat zijn de karakteristieken van vraag en aanbod van de verschillende vervoerstromen (openbaar vervoer en doelgroepenvervoer) en welke ontwikkelingen zijn er te onderscheiden die de komende jaren invloed hebben op dit beleidsveld? Wat zijn de mogelijkheden voor duurzame efficiencyverbetering, binnen de randvoorwaarden van vervoerkwaliteit, organisatiemogelijkheden en draagvlak? Wat is op basis van 1 en 2 een ideale invulling, uitwerking en implementatie van het meest passende scenario voor basismobiliteit in deze regio, en wat betekent deze uitwerking organisatorisch, vervoerkundig, maatschappelijk en kostentechnisch? 2.4 Leeswijzer In hoofdstuk twee beschrijven wij de aard en omvang van het openbaar vervoer, inclusief het OV-deel in de Regiotaxi. Vervolgens beschrijven we in hoofdstuk drie de aard en omvang van het doelgroepenvervoer, waarbij we achtereenvolgens ingaan op het Wmo-vervoer, AWBZ-vervoer, leerlingenvervoer, Wsw-vervoer en vrijwilligersvervoer. In hoofdstuk vier gaan we in op diverse ontwikkelingen die de regio raken en die van invloed zullen zijn op de organisatie en uitvoering van alle vervoer. In hoofdstuk vijf behandelen we vervolgens de kanteling in zorg en vervoer en in hoofdstuk zes gaan we in op de mogelijkheden om alle vervoer meer in onderlinge samenhang te organiseren, met inbegrip van een concreet stappenplan voor de gemeenten in de regio. Hierop volgend werken we in hoofdstuk zeven de toekomstige organisatie en samenwerking voor het openbaar vervoer en het doelgroepenvervoer uit en gaan we in op het te volgen tijdpad voor de regio. In hoofdstuk acht behandelen we de conclusies en aanbevelingen van het onderzoek. In dit onderzoeksproces heeft een werksessie plaatsgevonden. Het verslag hiervan is toegevoegd als bijlage 6. Forseti pagina 10

16 3 Aard en omvang openbaar vervoer In dit hoofdstuk wordt de aard en omvang van het openbaar vervoer (OV) beschreven. We behandelen allereerst het openbaar vervoer inclusief de buurtbus ( 3.1) en vervolgens het OV-deel van de Regiotaxi ( 3.2). Hierna gaan we in op de omvang en de kosten van het totale openbaar vervoer ( 3.3) en bespreken we de belangrijkste aandachtspunten ( 3.4). 3.1 Openbaar vervoer In deze paragraaf behandelen wij de visie op het OV en de basismobiliteit van de provincie Gelderland. Verder wordt het vervoer en de vervoerstromen met het reguliere OV (treinverbindingen, streekbussen en scholierenbussen), de buurtbus en het OV-deel van de Regiotaxi inzichtelijk gemaakt. Voor Regiotaxi geven wij ook een overzicht van de kosten en zoomen wij in op de samenhang met het OV in de regio OV-visie en visie op basismobiliteit De provincie Gelderland heeft drie ambities voor het OV geformuleerd: sociale bereikbaarheid optimaliseren: zorgen dat mensen mobiel blijven en zorgen voor een toegankelijk OV; economische bereikbaarheid verbeteren: zorgen voor aantrekkelijk OV, rekening houdend met ruimtelijke ontwikkelingen; ontwikkeling, aanbesteding en monitoring van het OV regisseren: als OV-autoriteit is de provincie de regisseur. In de ambitie sociale bereikbaarheid optimaliseren ligt de relatie met de term basismobiliteit. De mobiliteit van burgers is gebaseerd op collectieve voorzieningen. Voorzieningen die mensen in staat stellen om deel te nemen aan de maatschappij. De voorzieningen staan steeds verder onder druk. Kosten en opbrengsten staan niet tot elkaar in verhouding. Terwijl de provincie, de regio s en de gemeenten burgers willen faciliteren in de mobiliteitsbehoefte, daar waar nodig. Optimalisatie van het bestaande vervoersysteem is gewenst. De term basismobiliteit houdt in: de mogelijkheid voor de inwoners van Gelderland zich zelfstandig en tegen een redelijk tarief te verplaatsen. Aan de basismobiliteit wordt momenteel op drie manieren invulling geven: 1. OV, inclusief buurtbus: door vervoerautoriteiten provincie. 2. Regiotaxi: opgezet en uitgevoerd door provincie en gemeenten. 3. Doelgroepenvervoer: verantwoordelijkheid (al dan niet indirect) van de gemeenten. Het bestaande vervoersysteem is als te kostbaar omschreven. Om het systeem betaalbaar te houden moeten keuzes worden gemaakt. Hiervoor heeft de denktank basismobiliteit van de provincie Gelderland vier scenario s ontwikkeld. Forseti pagina 11

17 Wel zien we dat de provincie zich terugtrekt op de sterktes van het OV, dat wil zeggen op de maatschappelijk en economisch rendabele verbindingen. Kenmerken van dit vervoer zijn snelheid, comfort en vervoer over langere afstanden. De sociale functie van het OV wordt hierdoor losgelaten door de provincie. Hier komen de gemeenten in beeld. Zij zullen zorg gaan dragen voor het vraagafhankelijk maatwerkvervoer, dat burgers in staat stelt volwaardig mee te kunnen blijven doen aan de maatschappij Beleid en organisatie van het OV Provincies en stadsregio s (OV-autoriteiten) zijn opdrachtgever voor het stads- en streekvervoer. Dit betekent dat de zij het OV aanbesteden en concessies verlenen voor de regionale trein, bus en regiotaxi aan OV-bedrijven. Een concessie betekent dat een pakket van lijnen en/onder vervoerdiensten onder bepaalde voorwaarden voor een bepaalde termijn wordt toegekend aan een vervoerder. De regio Rivierenland heeft te maken met één concessies (zie tabel 3.1). Concessie Opdrachtgever Concessiehouder Looptijd contract Achterhoek - Rivierenland Tabel 3.1: OV-concessie Gelderland Arriva De kosten van het reizen per OV verschillen per concessie. In alle concessies geldt een instaptarief van 0,87 wanneer de klant reist met een OV-chipkaart. Het kilometertarief is 0,139 bij Arriva voor de bus, 0,1768 voor de tweede klas van de trein en 0,3006 voor de eerste klas van de trein. Hiernaast is nog een breed aanbod aan abonnementen en actietarieven. Verder kunnen kaartsoorten en tarieven ook per concessie verschillen Vervoerstromen regulier openbaar vervoer In figuur 3.1 is het reguliere lijnennet in Rivierenland weergegeven. Forseti pagina 12

18 Figuur 3.1 Lijnennet Rivierenland. Bron: Arriva 2014 Er zijn geen stadsdiensten in Rivierenland. Voor verplaatsingen binnen steden als Geldermalsen, Tiel en Zaltbommel kan gebruik worden gemaakt van de streeklijnen. Duidelijk is te zien dat het spoor de drager is van het openbaar vervoer. Een assenkruis is waarneembaar, met Geldermalsen als centraal punt voor de regio. Hier komen de belangrijkste spoorlijnen samen. In de volgende figuren is een uitsnelde gegeven van de Geldermalsen, Tiel en Zaltbommel. Figuur 3.2: Lijnennet Geldermalsen en Tiel. Bron: Arriva en Provincie Gelderland. Forseti pagina 13

19 Afbeelding 3.3: Lijnennet Zaltbommel. Bron: Arriva 2014 Ongeveer een derde van de haltes in de regio, overwegend in de (grotere) kernen, is toegankelijk voor reizigers met een motorische beperking (bron: kaart van Gelderland, 2014). In Rivierenland zijn de volgende lijnen te onderscheiden. Hierbij maken we onderscheid tussen trein en reguliere bus. De lijnen rijden niet allemaal uitsluitend in Rivierenland, maar zijn vaak ook regio-overschrijdend. Trein Onderscheid wordt gemaakt tussen: Stoptrein Dordrecht Geldermalsen (Arriva) Stoptrein Tiel Arnhem (Arriva) Stoptrein Tiel Utrecht Centraal (NS) Stoptrein Utrecht Centraal s-hertogenbosch (NS) Forseti pagina 14

20 Figuur 3.4: Reizigersaantallen treinstations regio Rivierenland. Bron: De cijfers van het aantal treinreizigers per station zijn afkomstig uit Het betreft het aantal in- en uitstappers, inclusief overstappers van trein op trein. Recentere informatie is niet beschikbaar. Op basis van deze gegevens zijn een aantal duidelijke constateringen te maken. Stations gelegen in steden trekken relatief veel reizigers, terwijl stations naast, of in dorpen weinig reizigers trekken. Station Geldermalsen trek veel reizigers. Dit is logisch aangezien hier verschillende spoorlijnen samenkomen en dit station daarmee ook een belangrijke functie in de totale openbaar vervoerketen vervult. Opvallend is dat station Culemborg ook veel reizigers trekt, terwijl daar geen overstapfunctie van trein-op-trein is. Ook is dit station geen groot busknooppunt. De reizigers van dit station komen waarschijnlijk vooral uit Utrecht. Reguliere bus In de regio rijden de volgende buslijnen: Lijn 42: Druten Beneden Leeuwen - Tiel Lijn 43: Tiel Geldermalsen Lijn 44: Rhenen Kesteren Maurik Tiel Lijn 45: Wageningen Rhenen Ochten Tiel Lijn 46: Nieuwegein Culemborg Tiel Lijn 47: Geldermalsen Gorinchem Lijn 49: Andel Zaltbommel Rossum Lijn 85: Druten Beuningen - Nijmegen Lijn 165: s-hertogenbosch Hedel Rossum Beneden Leeuwen - Druten Lijn 166: Well Hedel s-hertogenbosch Forseti pagina 15

21 Een buslijn is haast nooit financieel rendabel als gekeken wordt naar kosten en opbrengsten. Op een enkele uitzondering na krijgen alle buslijnen in Nederland subsidie. Wel hanteert de provincie Gelderland een standaard voor maatschappelijk minder rendabele buslijnen. Als het aantal reizigers structureel onder de acht ligt, wordt een buslijn als maatschappelijk minder rendabel gezien. In figuren 3.5, 3.6 en 3.7 zijn de reizigersaantallen per uur weergegeven van de reguliere buslijnen in Rivierenland. Figuur 3.5: aantal reizigers per uur per lijn op werkdagen in de concessie Rivierenland. Bron: provincie Gelderland, 2013 Forseti pagina 16

22 Figuur 3.6: Aantal reizigers per uur per lijn op zaterdagen in de concessie Rivierenland. Bron: provincie Gelderland, 2012 Figuur 3.7: Aantal reizigers per uur per lijn op zondagen in de concessie Rivierenland. Bron: provincie Gelderland, 2012 Forseti pagina 17

23 Duidelijk is te zien dat het aantal reizigers in de ochtendspits tussen 7:00 en 9:00 uur het groot is. Daarnaast is er een brede middagspits, die begint om ongeveer 14:00 uur en doorloopt tot 18:00 uur. Vooral na 20:00 uur maken nog maar weinig reizigers gebruik van de bus. Reizigersaantallen dalen in de avond tot ver onder de 20 per uur per lijn. De sterkste lijnen zijn de lijnen 42, 47 en 165. Deze lijnen hebben overdag doordeweeks ook de hoogste frequentie van twee maal per uur een bus. De overige lijnen rijden één maal per uur. In het weekend worden fors minder reizigers vervoerd dan doordeweeks. Opmerkelijk op de zaterdag is de spits van lijn 42 in de ochtend en de avond. Dit patroon wijkt af van de overige lijnen. Op zondag komt op lijn 42 na geen enkele lijn uit boven een bezetting van 13 reizigers per uur totaal. Dit betekent dat de gemiddelde bezetting per bus zich onder de 7 bevindt. Dit is een relatief lage bezetting. De reizigersaantallen van de lijnen 42 en 165 zijn goed verklaarbaar doordat zij ontsluiting bieden aan de grootste kernen van Rivierenland zonder treinverbinding, namelijk aan Beneden Leeuwen en Druten. In de gemeente Tiel reed tot 14 december 2014 de Medelbus, als openbaar vervoer verbinding tussen station Tiel en bedrijventerrein Medel. Vanwege de hoge exploitatiekosten heeft de provincie Gelderland besloten deze vervoervoorziening te schrappen Waardering OV en kenmerken van de reiziger Elk jaar wordt de waardering van de reiziger gemeten in opdracht van het Kennisplatform Verkeer en Vervoer (KpVV). De resultaten worden per concessie gepubliceerd. In de periode is het hoogste cijfer in het concessiedeel Rivierenland een 7,4 in Het laagste cijfer is een 7,0 in In 2012 werd een 7,3 gescoord. Daarmee heeft het OV in Rivierenland een vrij consistent waarderingsniveau, met een licht stijgende trend. Naast de waardering voor de rit wordt de reiziger ook gevraagd om een aantal kenmerken van het OV te waarderen met een cijfer tussen 1 en 10. In tabel 3.2 is te zien dat reizigers het instappen in de bus gemakkelijk vinden, blijkt uit het cijfer 8,4. Het tarief wordt laag gewaardeerd met een 4,8 in de concessie Rivierenland. Naast de cijfers uit Rivierenland, is het gemiddelde van concessies weergegeven die dezelfde karakteristieken vertonen als de concessie Rivierenland, namelijk een landelijk gebied met enkele middelgrote steden. Duidelijk wordt uit tabel 3.2 dat Rivierenland licht onder het gemiddelde van de referentiegebieden scoort op alle aspecten. Forseti pagina 18

24 Item Rivierenland Gemiddelde referentiegebieden Gemak instappen 8,4 8,6 Tarief 4,8 5,2 Reissnelheid 7,2 7,5 Frequentie 6,3 7,0 Overstaptijd 6,1 6,3 Tabel 3.2: Waardering per criterium van het OV In tabel 3.3 is te zien met welk reismotief de reizigers reizen. Het motief wonen betekent dat mensen op weg zijn naar huis. Van deze groep is niet bekend of zij bijvoorbeeld van hun werk komen, van school komen of hebben gewinkeld. Wel kunnen we concluderen dat het OV relatief weinig wordt gebruikt om te gaan winkelen, sporten of om bij iemand op bezoek te gaan. Onderwijs is veruit het populairste reismotief. Reismotief % Wonen 35% Werken 10% Onderwijs 38% Winkelen 4% Sporten 2% Bezoek 7% Anders 4% Tabel 3.3: Reismotief OV-reizigers In de concessie Rivierenland is 89% van de reizigers jonger dan 28, blijkt uit tabel 3.4 Het OV wordt voor het grootste deel gebruikt door scholieren en studenten. Slechts 2% van de reizigers is ouder dan 65 jaar. Ook is in tabel 3.4 te zien of respondenten een alternatief vervoermiddel hebben voor de reis met de bus. In Rivierenland geeft 73% aan geen vervoeralternatief te hebben. Daarmee lijkt een grote groep reizigers geen alternatief te hebben voor de bus. Wanneer we dit relateren aan de leeftijd van de reizigers is het niet een opvallend resultaat, aangezien er veel scholieren en studenten in de bus zitten en zij beschikken doorgaans niet over een auto. Forseti pagina 19

25 Leeftijd % Jonger dan 18 jaar 40% 18 tot 27 jaar 49% 28 tot 40 jaar 4% 41 tot 64 jaar 5% 65 jaar of ouder 2% Vervoersalternatief % Ja 27% Nee 73% Tabel 3.4: Leeftijd en vervoeralternatief voor de reis met het OV Scholierenlijnen In Rivierenland bestaat een speciaal netwerk van scholierenlijnen. Deze lijnen rijden uitsluitend voor en na afloop van schooltijden en zijn daarmee speciaal gericht op schoolgaande kinderen. Er worden daardoor in de regel uitsluitend een of meerdere ritten in de ochtend en de middag uitgevoerd. Deze lijnen zijn echter ook voor reguliere OV-reiziger toegankelijk. In figuur 3.8 is het lijnennet van dit netwerk weergegeven. In Rivierenland rijden de volgende scholierenlijnen: Lijn 641: Eck en Wiel Culemborg Station Lijn 648: Tiel Station - Waardenburg Lijn 649:Zaltbommel Station Andel Prinsentuin College Lijn 650: Culemborg station Leerdam station Lijn 665: s-hertogenbosch Station Rossum Lijn 666: s-hertogenbosch Well Lijn 667: Kerkdriel Zaltbommel SG Cambium Lijn 668: Zaltbommel Station Andel Prinsentuin College Lijn 669:Zaltbommel Station Wijk en Aalburg Lijn 674: Meteren Kalenberg Gorinchem Viaduct A15/Scholen Lijn 675: Waardenburg Gorinchem Viaduct A15/Scholen Lijn 676: Aalst Gorinchem Viaduct A15/Scholen Lijn 677: Meteren Gorinchem Viaduct A15/Scholen Lijn 678: Waardenburg Gorinchem Viaduct A15/Scholen Lijn 679: Aalst Gorinchem Viaduct A15/Scholen Lijn 680: Zuilichem - Gorinchem Viaduct A15/Scholen Lijn 681: Gorinchem Gomarus Meteren Landbouwhuis Lijn 682: Gorinchem Gomarus Hedel Blankensteijn Lijn 683: Gorinchem Gomarus Meteren Landbouwhuis Lijn 697: Stokkum Dorp Ulft Almende College Forseti pagina 20

26 Figuur 3.8. Scholierenlijnen in Rivierenland. Bron: Arriva 2014 De scholierenlijnen zijn logischerwijs met name gericht op scholen in de regio. Zij bieden vaak aansluiting op trein of verbinden sommige dorpen met scholen. Hierdoor wordt de buurtbus die daar rijdt niet overmatig belast. Een grote bundel lijnen gaat naar scholen (speciaal onderwijs) die in Gorinchem gevestigd zijn aan de A Aard en omvang Buurtbus De buurtbus is onderdeel van het reguliere OV in een concessie en rijdt volgens een vaste dienstregeling. Er is een buurtbusvereniging die meestal wordt gefaciliteerd door de concessiehouder. De vereniging is maatschappelijk betrokken en goed geworteld in de gemeenschap. Forseti pagina 21

27 Voor een buurtbusproject is een groep van minimaal twintig tot dertig vrijwilligers nodig. Chauffeurs mogen maximaal 70 jaar oud zijn. Het lokale OV-bedrijf is verantwoordelijk voor aanschaf, onderhoud en beheer van de 8-persoons buurtbus. De buurtbusvereniging zorgt voor de personeelsinzet en is adviseur voor de route en dienstregeling. De buurtbus functioneert doorgaans goed als vervanger van regulier OV omdat de meeste kenmerken gelijk zijn: een vaste dienstregeling met vaste halten, zonder telefonische drempel. De lokale betrokkenheid van het buurtbuspersoneel vormt een pluspunt ten opzichte van regulier OV, daarentegen zijn de buurtbussen veelal niet rolstoeltoegankelijk. In de regio Rivierenland rijden tien buurtbuslijnen. De lijnen rijden allemaal ten minste van maandag tot en met vrijdag overdag. Een rit kost altijd 2,- voor een los kaartje voor een enkele reis, ongeacht de afstand dat de reiziger meereist. Het gereduceerde tarief is 1,30. In de avonduren en in de weekenden rijdt een belbus. Het gaat in Rivierenland om de volgende verbindingen. Uitzonderingen in de bediening geven we weer per buurtbuslijn. Lijn 237 Heteren Beemdhof Kesteren Stationsstraat Lijn 248 Tiel Station Zaltbommel Lijn 260 Geldermalsen Station West Meteren Est Kerk Buurtbussen van deze lijn rijden van maandag tot en met zaterdag. Lijn 262 Geldermalsen Tricht Buurtbussen van deze lijn rijden van maandag tot en met zaterdag. Lijn 263 Maurik Bejaardencentrum de Valentijn Beusichem Kerk Lijn 264 Geldermalsen Station West Leerdam Lingepolikliniek Buurtbussen van deze lijn rijden van maandag tot en met zaterdag. Lijn 265 Beneden-Leeuwen Gemeentehuis Dreumel Huize Barbara De buurtbussen rijden van maandag tot en met vrijdag. De frequentie is hoger dan gebruikelijk bij een buurtbuslijn, namelijk één a tweemaal per uur. Lijn 266 Wijk een Aalburg Perzikstraat Zaltbommel Station Lijn 267 Ammerzoden Schokkerstraat Zaltbommel SG Cambium Lijn 268 Giessen Parallelweg Zaltbommel station De buurtbus rijdt een vaste route. Echter, het is ook mogelijk dat reizigers onderweg de hand op steken om aan te geven dat zij graag mee willen rijden. De buurtbussen zijn niet strikt aan een halte gebonden. Buiten de dienstregeling van de buurtbussen kan gebruik worden gemaakt van belbussen. In figuur 3.9 zijn de passagiersaantallen per buurtbus weergegeven. Forseti pagina 22

28 Figuur 3.9. Reizigersaantallen buurtbussen Rivierenland. Bron: provincie Gelderland 2012 Opvallend is dat de buurtbussen in Rivierenland een sterk wisselende hoeveelheid passagiers kennen. De passagiersaantallen hangen van veel factoren af. Zo is de lengte van een lijn bepalend, net als de gebieden die worden aangedaan. 3.2 OV-deel Regiotaxi In gebieden waar geen regulier openbaar vervoer beschikbaar is, fungeert de Regiotaxi als vraagafhankelijk vangnet. De provincie Gelderland en de gemeenten in de regio Rivierenland (inclusief Druten) werken op dit vlak samen. De Regiotaxi voor OV-reizigers is beschikbaar tussen 6:00 en 01:00 uur, hanteert een omrijdtijd tussen de 15 en 30 minuten en een starttarief van 2,- en tot 5 zones 2,- per zone. In 2013 zijn circa ritten gemaakt, ongeveer 45 ritten per dag, en zones afgelegd met een gemiddelde ritlengte van 3,9 zone. De totale kosten van het OV-deel van de Regiotaxi in de regio Rivierenland bedragen voor de provincie Gelderland circa ,- per jaar. Vervoerstromen Op onderstaande kaart (figuur 3.10) zijn de vervoerstromen weergegeven. In bijlage 1 is hiervan een vergrote weergave opgenomen. Forseti pagina 23

29 OV H/B relaties Rivierenland (oktober t/m december 2013) Aantal verplaatsingen van en naar een 4-cijferige postcode Gemeentegrens Aantal verplaatsingen binnen een 4-cijferig postcode Figuur 3.10: Vervoerstromen OV-deel Regiotaxi op viercijferige postcodeniveau (okt. - dec. 2013) Kijkend naar de vervoerstromen in het OV-deel van de Regiotaxi, dan zien we de sterkste vervoerrelaties tussen Neerijnen en Maasdriel (2,8% van alle ritten) en tussen West Maas en Waal en Tiel (2,6%), Wijchen (1,9%) en Druten (1,7%). Ook is er een relatief sterke vervoerstroom binnen de gemeente Tiel (1,3%). Wanneer we kijken naar de belangrijkste bestemmingen, dan zien we dat met name Tiel (ziekenhuis Rivierenland, centraal station Tiel) sterk vertegenwoordig is, gevolgd door Geldermalsen (centraal station), Zaltbommel (zorgcentrum) en West Maas en Waal (zorgcentrum). We merken hierbij op dat het totale volume van het OV-deel in de Regiotaxi beperkt is: ongeveer 8,2% van het totale aantal jaarlijks afgelegde zones. In tabel 3.5 en 3.6 zijn de belangrijkste vervoersrelaties en bestemmingen in een overzicht gezet. Forseti pagina 24

30 Plaats Bestemming Ritten Percentage 1 TIEL 259 8% 2 GELDERMALSEN 173 5% 3 TIEL 152 4% 4 ZALTBOMMEL 132 4% 5 WEST MAAS EN WAAL 113 3% 6 TIEL 108 3% 7 DRUTEN 102 3% 8 NEERIJNEN 98 3% 9 BUREN 96 3% 10 BUREN 95 3% Tabel 3.5: Top 10 bestemmingen OV-deel Regiotaxi op plaatsniveau (2013). Plaats Herkomst postcode en plaats Bestemming postcode en plaats Aantal (% totaal) NEERIJNEN 5321 MAASDRIEL 98 (3%) TIEL 6658 WEST MAAS EN WAAL 89 (3%) WIJCHEN 6626 WEST MAAS EN WAAL 66 (2%) DRUTEN 6658 WEST MAAS EN WAAL 61 (2%) BUREN 6669 NEDER-BETUWE 54 (2%) BUREN 4175 NEERIJNEN 52 (2%) TIEL 4033 BUREN 50 (1%) TIEL 4003 TIEL 47 (2%) GELDERMALSEN 4191 GELDERMALSEN 43 (1%) WIJK BIJ DUURSTEDE 4101 CULEMBORG 42 (1%) OSS 6626 WEST MAAS EN WAAL 41 (1%) S HERTOGENBOSCH 5301 ZALTBOMMEL 39 (1%) ZALTBOMMEL 5324 MAASDRIEL 39 (1%) DRUTEN 6657 WEST MAAS EN WAAL 39 (1%) CULEMBORG 4101 CULEMBORG 38 (1%) BUREN 4191 GELDERMALSEN 37 (1%) BUREN 4051 NEDER-BETUWE 33 (1%) TIEL 4001 TIEL 30 (1%) WIJCHEN 6658 WEST MAAS EN WAAL 30 (1%) TIEL 4005 TIEL 29 (1%) Tabel 3.6: Top 20 vervoersbewegingen OV-deel Regiotaxi op postcode4-niveau (2013). Forseti pagina 25

31 3.3 Kosten en efficiëntie van het OV in regio Rivierenland In figuur 3.11 is de verhouding weergegeven tussen het aantal DRU s (dienstregelinguren) en het aantal passagiers dat gebruikt maakt van een buslijn. Hoe lager de score, hoe beter een lijn presteert. We hebben de berekening uitsluitend uitgevoerd voor de reguliere lijnen en niet voor de buurtbus- en scholierenlijnen, aangezien het karakter van deze lijnen heel anders is en zo een vertekend beeld ontstaat. Uit de grafiek blijk dat de lijnen 42 en 43 het efficiënts zijn. Lijn 44 is opvallend het minst efficiënt. In deze lijn zitten relatief weinig reizigers. Efficiëntie zegt overigens niets over de kwaliteit van een buslijn. Lijn 43 rijdt in een aanzienlijk lagere frequentie dan lijn 42, maar vervoert per bus gemiddeld meer reizigers. Figuur 3.11: DRU-passagiersverhouding in Rivierenland. Bron: samengesteld o.b.v. gegevens van de provincie Gelderland. De provincie Gelderland gaf vorig jaar 5 miljoen aan subsidie uit aan het reguliere lijnnennet, inclusief de scholierenlijnen. Per buurtbuslijn komen er nog ongeveer ,- aan kosten bij, waarmee de totale subsidie uitkomt op ongeveer 5,5 miljoen. De totale omvang en kosten van het openbaar vervoer, inclusief het OV-deel van de Regiotaxi, hebben we weergegeven in tabel 3.7. Deze kosten komen voor rekening van de provincie Gelderland. Forseti pagina 26

32 Vervoer Reizigers Kosten per dag per jaar Buslijnen incl. scholierenvervoer NB ,- Buurtbussen ,- Regiotaxi-OV NB ,- Totaal NB ,- Tabel 3.7: Kosten openbaar vervoer regio Rivierenland Forseti pagina 27

33 Forseti pagina 28

34 4 Aard en omvang doelgroepenvervoer In dit hoofdstuk wordt de aard en omvang van het doelgroepenvervoer beschreven. Daarbij gaan we allereerst in op het Wmo-vervoer ( 4.1), vervolgens op het AWBZ-vervoer ( 4.2), het leerlingenvervoer ( 4.3), Wsw-vervoer ( 4.4) en vrijwilligersvervoer ( 4.5). Tot slot wordt ingegaan op de omvang en de kosten van het doelgroepenvervoer ( 4.6). 4.1 Wmo-vervoer Wettelijk kader en uitvoering Wmo-vervoer biedt mensen die vanwege hun beperking geen gebruik kunnen maken van het reguliere OV mogelijkheden tot maatschappelijke participatie. De wettelijke basis hiervoor ligt in de Wet Maatschappelijke Ondersteuning. Gemeenten zijn verplicht om inwoners met een beperking in dat geval te compenseren. De gemeenten in de regio Rivierenland en de gemeente Druten maken al enige jaren gebruik van de door de provincie uitgevoerde Regiotaxi Gelderland (RTG). Het contract hiervan loopt tot en met 31 december 2015, en kan maximaal tweemaal met één jaar worden verlengd (tot uiterlijk ). Omvang en kosten De gemeenten in de regio Rivierenland besteedden in 2013 gezamenlijk ,- aan de exploitatiekosten van het Wmo-vervoer (zie tabel 4.1). Dit bedrag is inclusief kosten callcenter en exclusief Btw en beheerkosten (de beheerkosten zijn niet bekend). De bijdrage van de provincie aan het Wmo-vervoer in de regio Rivierenland bedraagt circa ,-. Op basis van de Marap kan worden opgemaakt dat in heel 2013 circa zones zijn verreden. In totaal zijn er pashouders in de regio Rivierenland. Het aantal actieve pashouders (die daadwerkelijk gebruik maken van Wmo-vervoer) varieert per gemeente, in totaal komt dit uit op een aantal van actieve pashouders voor de tien gemeenten. Dit relatief beperkte aandeel duidt erop dat veel pashouders het regiotaxivervoer niet per se als voorliggende voorziening gebruiken, maar mogelijk een beroep doen op hun sociale netwerk of gebruik maken van OV of vrijwilligersvervoer. De gemeentelijke kosten per actieve pashouder komen gemiddeld uit op 631,- per jaar, voor rekening van de gemeenten. De gemeente Druten besteedt jaarlijks circa aan het Wmo-vervoer. In 2013 zijn ongeveer zones verreden. Met 295 actieve pashouders, komen de gemiddelde kosten per pashouder in Druten uit op 649,-. 1 Management Rapportage Regiotaxi Forseti pagina 29