Praktische zaken voor een goede start

Transcriptie

1 Praktische zaken voor een goede start Auteurs: Susan van der Linden en Rosemarie Irausquin Bij de start van het schooljaar is een goede voorbereiding essentieel. Juist in het speciaal (basis) onderwijs is die start afhankelijk van de kinderen die in dat schooljaar instromen. Bij het bekijken van de onderwijsbehoefte van elk kind wordt pas duidelijk waar dit kind moet starten met het aanvankelijk leesonderwijs. Sommige kinderen stromen vanuit de groep kleuters in het speciaal (basis)onderwijs (vaak genoemd jonge risicokind ) door naar de aanvangsgroep van het speciaal (basis)onderwijs. Deze kinderen starten in de regel met kern 1 van Veilig stap voor stap. Andere kinderen stromen vanuit de kleutergroep van het reguliere basisonderwijs door naar de aanvangsgroep van het speciaal (basis)onderwijs. Voor al deze kinderen is het werken volgens een gestructureerde aanpak met de methode Veilig stap voor stap nieuw. Als de leerkracht die deze groep kinderen gaat begeleiden nieuw is, zal ook hij/zij moeten kennismaken met de materialen en gebruiksmogelijkheden van de methode. In de handleiding van kern 1 zit dan ook een geleidelijke opbouw waardoor zowel kinderen als leerkrachten geleidelijk groeien in het gebruik van deze methode. In dit artikel geven wij tips voor de inrichting van de klas, een oriëntatie op de materialen die voor een goede start met de methode Veilig stap voor stap nodig zijn, en een beschrijving van veelgebruikte werkvormen en activiteiten. Afhankelijk van het instapniveau kan het schooljaar starten met een andere kern dan kern 1. Ook in dat geval zijn deze tips bruikbaar. Op de website zijn naast de gewone jaarplanningen ook planningen opgenomen voor scholen die starten met kern 7 of kern 9. Planning Veilig Stap voor Stap schooljaar 2010/2011 regio midden kern 1 8 wk maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag lw 33 verhaal kern 1 dag 1 ik dag 2 maan 1 dag 3 maan 2 dag 4 maan 3 dag 5 roos dag 6 roos 2 dag 7 roos 3 dag 8 vis 1 dag 9 vis 2 dag 10 vis dag 11 ik 1 dag 12 ik 2 dag 13 sok 1 dag 14 sok 2 dag 15 sok dag 16 aan 1 dag 17 aan 2 dag 18 aan 3 dag 19 pen 1 dag 20 pen dag 21 pen 3 dag 22 en 1 dag 23 en 2 dag 24 en 3 dag 25 herhaling dag 26 herhaling 2 dag 27 toetsdag verhaal kern dag 1 teen 1 dag 2 teen 2 dag 3 teen 3 dag 4 een 1 dag 5 een dag 6 een 3 dag 7 neus 1 dag 8 neus 2 dag 9 neus 3 dag 10 buik dag 11 buik 2 dag 12 buik 3 dag 13 oog 1 dag 14 oog 2 dag 15 oog herfstvakantie herfstvakantie herfstvakantie herfstvakantie herfstvakantie 433 dag 16 herhaling 1 dag 17 herhaling 2 dag 18 toetsdag verhaal kern dag 1 doos 1 dag 2 doos 2 dag 3 doos 3 dag 4 poes 1 dag 5 poes dag 6 poes 3 dag 7 koek 1 dag 8 koek 2 dag 9 koek 3 dag 10 ijs dag 11 ijs 2 dag 12 ijs 3 dag 13 zeep 1 dag 14 zeep 2 dag 15 zeep dag 16 herhaling 1 dag 17 herhaling 2 dag 18 toetsdag verhaal kern dag 1 huis 1 dag 2 huis 2 dag 3 huis 3 dag 4 weg 1 dag 5 weg dag 6 weg 3 dag 7 bos 1 dag 8 bos 2 dag 9 bos 3 dag 10 tak dag 11 tak 2 dag 12 tak 3 dag 13 hut 1 dag 14 hut 2 dag 15 hut kerstvakantie kerstvakantie kerstvakantie kerstvakantie kerstvakantie 52 kerstvakantie kerstvakantie kerstvakantie kerstvakantie kerstvakantie 1 dag 16 herhaling 1 dag 17 herhaling 2 dag 18 toetsdag verhaal kern dag 1 reus 1 dag 2 reus 2 dag 3 reus 3 dag 4 jas 1 dag 5 jas dag 6 jas 3 dag 7 riem 1 dag 8 riem 2 dag 9 riem 3 dag 10 bijl dag 11 bijl 2 dag 12 bijl 3 dag 13 hout 1 dag 14 hout 2 dag 15 hout dag 16 vuur 1 dag 17 vuur 2 dag 18 vuur 3 dag 19 herhaling 1 dag 20 herhaling dag 21 toetsdag verhaal kern dag 1 geit 1 dag 2 geit 2 dag 3 geit 3 dag 4 uil 1 dag 5 uil voorjaarsvakantie voorjaarsvakantie voorjaarsvakantie voorjaarsvakantie voorjaarsvakantie 9 dag 6 uil 3 dag 7 pauw 1 dag 8 pauw 2 dag 9 pauw 3 dag 10 duif dag 11 duif 2 dag 12 duif 3 dag 13 ei 1 dag 14 ei 2 dag 15 ei dag 16 herhaling 1 dag 17 herhaling 2 dag 18 toetsdag verhaal kern dag 1 sch 1 dag 2 sch 2 dag 3 sch 3 dag 4 hoofdletters 1 dag 5 hoofdletters dag 6 hoofdletters 3 dag 7 ng 1 dag 8 ng 2 dag 9 ng 3 dag 10 -d / -b dag 11 -d / -b 2 dag 12 -d / -b 3 dag 13 mmkm 1 dag 14 mmkm 2 dag 15 mmkm dag 16 mkmm 1 dag 17 mkmm 2 dag 18 mkmm 3 dag 19 samenstelling 1 dag 20 samenstelling dag 21 samenstelling 3 dag 22 herhaling 1 dag 23 herhaling 2 dag 24 herhaling 3 dag 25 herhaling e paasdag dag 26 herhaling 5 dag 27 herhaling 6 dag 28 toetsdag meivakantie meivakantie meivakantie meivakantie meivakantie 19 verhaal kern 8 dag 1 nk 1 dag 2 nk 2 dag 3 nk 3 dag 4 cht 1 dag 5 cht dag 6 cht 3 dag 7 ja zo nu 1 dag 8 ja zo nu 2 dag 9 ja zo nu 3 dag 10 mmkmm dag 11 mmkmm 2 dag 12 mmkmm 3 dag 13 verkleinwoord 1 dag 14 verkleinwoord 2 dag 15 verkleinwoord dag 16 -d cluster 1 dag 17 -d cluster d cluster 3 Hemelvaart dag 19 herhaling 1 dag 20 herhaling 2 dag 21 herhaling 3 dag 22 herhaling 4 dag 23 toetsdag e pinksterdag zomervakantie Planning (regio midden) 1

2 Materialen Kijk eerst naar het niveau waarop kinderen in de groep gaan werken. Het is aan te raden om groepen te maken van kinderen met min of meer gelijke onderwijsbehoefte. Een te grote versnippering in te veel instructieniveaus is een aanslag op kostbare instructietijd. Verdeel kinderen per leerkracht in maximaal twee instructiegroepen. In de volgende schema s staat een overzicht van de materialen die bij elke kern kunnen/moeten worden gebruikt. Er is een schema voor groepsmateriaal en een schema voor leerlingmateriaal. Groepsmateriaal bij de 12 kernen van Veilig stap voor stap Kern Gebruikswijzer X X X X X X X X X X X X Materialenkatern X X X X X X X X X X X X Handleiding per kern Ankermateriaal Wandplaten Doos structureerstroken (LA) X X X X X X Letterlijn X X X X X X X X X Instructiekalender 1 (LA) X X X X X X Instructiekalender 2 (LA) X X X X X X Klikklakknieboek (LA) X X X X X X X X Lettermuur X X X X X X X X Computerprogramma* X X X X X X X X X X X X Letterzetter* X X X X X X X X X X X X Woordzetter* X X X X X X Planbord X X X X X X X X X X X X Leerkrachtassistent X X X X X X X X X X X X Toetssite X X X X X X X X X X X X x = materiaal dat in een kern bruikbaar is cijfer = aantal dat nodig is per kern * = differentiatiemateriaal LA = bij gebruik van de Leerkrachtassistent vervalt dit materiaal N.B.: Indien u over de Leerkrachtassistent beschikt, kunt u oefeningen met de letterlijn ook via de module Letterlijn doen. Wij raden echter aan om ook altijd een letterlijn in de klas op te hangen. 2

3 Leerlingmateriaal (basis) bij de 12 kernen van Veilig stap voor stap Kern Woordendoos X X Letterdoos X X X X X Werkboekje Vsvs Leesboekje maan Veilig & vlot 1-3 X X X X X X Veilig & vlot 4-6 X X X X X X Veilig & vlot 7-9 X X X X X X Veilig & vlot X X X Klikklakboekje X X X X X X X X Klikklakclusterboekje X X X X X X Ringboekje maan 1-6** X X X X X X X Rinboekje maan 7-12** X X X X X X X Stickers bij ringboekje 1-6** X X X X X X X Stickers bij ringboekje 7-12** X X X X X X Leesserie Sterretjes Leesserie Maantjes x = materiaal dat nodig is per kind cijfer = aantal boekjes per kern ** = differentiatiemateriaal waarvan een beperkt aantal voldoende is Inrichting van de klas Stem de inrichting van de klas zo praktisch mogelijk af op de gewenste leeromgeving voor de specifieke groep kinderen. Een goed gebruik van de materialen vraagt ook om een praktische inrichting van het lokaal. Zo moet er ruimte zijn aan de wand om de wandplaten op te hangen en is een kast of tafel nodig voor bijvoorbeeld de instructiekalender of het ankerboek. Soms staan de tafels in groepjes, staat er een grote tafel centraal of zijn er hoeken met een bepaalde inrichting. Hieronder volgt een aantal handige tips: 1. Bekijk de materialen die bij de kern horen en geef ze een plek in de klas. Berg de overige materialen op. 2. Kies in de klas een plek voor het ankermateriaal. In kern 1 is dat een koffertje met prentenboekjes. In kern 2, 3, 5, 6, 10, 11 en 12 zijn dat reuzenboeken. Bij kern 10 hoort een zakkenmuseum en bij kern 12 een fotoboekje. In kern 4 is er een doos met spelplaten en verhaalplaten. In kern 7 en 9 is het een knieboek. In kern 8 is er een verteltheater. 3. Kijk waar de wandplaten een plek kunnen krijgen. U kunt ze het beste ophangen met een spijkertje. Er zijn 38 wandplaten. Als er meerdere niveaugroepen in de klas zijn, kan het nodig zijn alle wandplaten op te hangen. Anders is ruimte voor ongeveer 20 wandplaten voldoende. De wandplaten kunnen worden omgedraaid. Dat ge- 3

4 beurt op het moment waarop het woord onder de wandplaat niet meer zichtbaar hoeft te zijn. 4. Hang de letterlijn op een plek waar u op een handige manier elke dag de volgorde van de letters kunt veranderen. Omdat de letterkaartjes in de verlengde instructie vaak worden gebruikt, is het handig om een tweede set binnen handbereik te leggen. Ondanks het feit dat in de Leerkrachtassistent een letterlijn is opgenomen, raden wij u aan om ook altijd een letterlijn in de klas op te hangen. 5. De doos structureerstroken (voor kern 1-6) zet u binnen handbereik tijdens de instructie. Als u beschikt over de Leerkrachtassistent kan dit materiaal vervallen, omdat oefeningen uitsluitend in de instructiefase worden gegeven en dit een module is in de Leerkrachtassistent. 6. Instructiekalender 1 (bij kern 1-6) en Instructiekalender 2 (bij kern 7-12) worden gebruikt bij de klassikale instructie of groepsinstructie. Het is handig om deze kalender een plek te geven op een kast, iets hoger dan ooghoogte van de kinderen. Als u beschikt over de Leerkrachtassistent kan dit materiaal vervallen, omdat oefeningen uitsluitend in de instructiefase worden gegeven en dit een module is in de Leerkrachtassistent. Wel worden de zoekplaten in instructiekalender 1 ingezet in de vervolgopdrachten, in combinatie met Post-itblaadjes. Hierbij zou instructiekalender 1 dus wel extra ingezet kunnen worden. 7. De Lettermuur (bij kern 1-8) bestaat uit strengen die regelmatig door de kinderen gebruikt worden in het vervolgwerk. Zorg ervoor dat de strengen op werkhoogte van de kinderen hangen. In de eerste kern heeft u 8 strengen nodig. Bij de eerste letter van de nieuwe kern kan de letterstreng van de vorige kern worden leeggemaakt en hergebruikt. Voor vervolgactiviteiten is het soms handig om enkele extra lege strengen (2 of 3) bij de hand te hebben. Zet er een mand of doos bij waarin allerlei spulletjes worden verzameld die een plek kunnen krijgen in de Lettermuur. 8. Het Klikklakknieboek wordt vooral gebruik in de instructiefase. Zet het binnen handbereik tijdens de instructie. Bij gebruik van de Leerkrachtassistent is dit materiaal overbodig omdat dit een module is in de Leerkrachtassistent. 9. Zorg dat het computerprogramma van Veilig leren lezen is geïnstalleerd. Voer de namen van de kinderen in. Geef het kind, afhankelijk van de basisinformatie een startniveau maan of ster (zie beschrijving computerprogramma in Handleiding computerprogramma ). Bekijk de onlinerondleiding op Plaats het planbord op een plek waar het voor elk kind goed te zien is. Maak naamkaartjes via het kopieerblad Planbord naamkaartjes op de site en schuif ze in de naamkaarthoudertjes. Bekijk de plaatjes van de verschillende opdrachten en vul deze aan met eigen materiaal. Hiervoor zijn blanco kaartjes aanwezig in de opbergdoos. Bekijk ook de onlinerondleiding bij het planbord op Tijdens de fase van het zelfstandig werken en vervolgwerk geeft u aan een subgroepje verlengde instructie aan de instructietafel. Afhankelijk van de plek waar die instructie en het vervolgwerk plaatsvinden, kunt u overwegen om een instructietafel in te richten. Bij meerdere instructiegroepen in de klas is het prettig verlengde instructie aan een aparte tafel te geven. Andere groepen kunnen dan zelfstandig en ongestoord verder werken. Ook bij een enkelvoudige niveaugroep is het gebruik van een aparte instructietafel handig. Zo is er een duidelijk onderscheid tussen de groep die zelfstandig werkt en de groep die nog extra instructie krijgt. Zet uw laptop tijdens de verlengde instructie op de instructietafel, met name voor de modules Letters oefenen, Letters flitsen, Woorden oefenen en Woorden flitsen. 12. Richt een boekenhoek in. In die boekenhoek mag naar vrije keuze gelezen worden. De boekjes moeten overzichtelijk worden neergezet en toegankelijk zijn voor alle kinderen. De inrichting van de boekenhoek moet een ontspannen sfeer uitademen. 13. Richt een lees/schrijfhoek in zodat kinderen op een vaste plek kunnen gaan werken met lees/ schrijfopdrachten. Voorbereiding Voor een goede voorbereiding kunt u het volgende stappenplan gebruiken. 1. Lees de Gebruikswijzer (artikelen op 2. Lees de richtlijnen/werkvormen in de artikelen Materialen en Gebruik materialen Veilig leren lezen bij Veilig stap voor stap (te vinden op www. veiliglerenlezen.nl). 3. Lees de inleiding van de handleiding van kern Bereid het ankerverhaal voor. 5. Lees de eerste les van de kern: dag Maak voldoende kopieën van de kopieerbladen die u in de kern nodig heeft. 4

5 Voor kern 1: kopieerblad naamkaartjes voor dagles 1 ik ; kopieën van de ik-bladen ; eventueel kopieerblad ik van een hoger niveau. Voor alle kernen: de registratiebladen (zie aanwijskaartjes voor het leesboekje en teksten in het werkboekje. 7. Klikklakboekjes. Deze boekjes moeten in principe leeg zijn. De letters voor dit boekje worden gedurende kern 1 tot en met 6 gevuld met steeds een nieuw geleerde letter. In het begin (en bij een instap lager dan kern 6) hangen de kinderen ook de letters die ze in de periode voorafgaande aan deze startfase hebben geleerd in het boekje. Dat betekent dus dat het handig is om elk boekje een persoonlijk kenmerk te geven. Dat kan bijvoorbeeld een stickertje zijn. De letters die nog niet worden ingehangen, kunnen in een opbergsysteem worden bewaard. Het is handig om dit in de klas te zetten. 8. Tijdens de vervolgopdrachten krijgen de kinderen ook opdrachten die in de tekstblokjes onder de lijst met vervolgopdrachten staan. Een van die activiteiten is het maken van een poster. Daarvoor hebben de kinderen tijdschriften nodig. Leg een stapel tijdschriften in de klas klaar. 9. Maak kopieën van de registratiebladen en lees de toelichting bij de registratiebladen op www. veiliglerenlezen.nl. 10. Lettermuur. Zet een mand of doos klaar met voorwerpen waarin de letters van de betreffende kern voorkomen. Werkvormen en activiteiten die vaak gebruikt worden in Veilig stap voor stap In de fase van verwerking en verlengde instructie wordt een beroep gedaan op routines. Dit zijn werkvormen en activiteiten die vaak gebruikt worden. In de handleiding bij kern 1 worden deze werkvormen en activiteiten stapsgewijs geïntroduceerd. Hieronder staan praktische tips bij het introduceren van deze routines. Werkwijze Veilig & vlot Veilig & vlot wordt vanaf dag 15 (sok-dag 3) elke dag gebruikt tijdens het zelfstandig werken. Het materiaal wordt ook gebruikt in de verlengde instructie, maar dan onder begeleiding van de leerkracht. Kinderen die er zelfstandig mee gaan oefenen moeten leren hoe dit oefenen in z n werk gaat. Nadat de nieuwe leesmoeilijkheid is geïntroduceerd, gaan de kinderen met Veilig & vlot woordrijen oefenen waarin die leesmoeilijkheid voorkomt. De werkwijze van dit oefenen kan variëren. Afhankelijk van de mogelijkheden van de kinderen gaat dit zelfstandig oefenen in tweetallen of alleen. Bij het oefenen met een leesmaatje kunt u hen leren hoe ze moeten omgaan met de rol van lezer en met de rol van luisteraar. Voor heel zwakke lezers vindt het oefenen vaak plaats in de verlengde instructie onder begeleiding van de leerkracht. Maar ook deze groep kan op andere momenten van de dag zelfstandig oefenopdrachten krijgen. Oefenen in tweetallen De lezer moet altijd proberen om correct maar toch ook redelijk vlot de woorden te lezen. De luisteraar moet luisteren of alle woorden correct worden gelezen. Laat twee kinderen voor de klas komen en geef ieder een rol. Laat een rijtje lezen en bespreek de manier waarop het gelezen is. Was het te vlug? Was het verstaanbaar? Hoorde je foutjes? Hoe kun je het beste reageren als luisteraar? Belangrijk is dat de luisteraar na elk rijtje even het lezen benoemt: Je maakte een foutje/geen enkel foutje. Ik kon het goed/niet goed verstaan. Je hebt de woordjes goed en snel gelezen. Laat hen vervolgens het volgende rijtje lezen en kijk of ze goed op elkaar reageren. Laat na elk rijtje de beurt wisselen. Laat vervolgens de hele klas in tweetallen oefenen. Steeds begint het ene kind; het andere kind luistert en geeft feedback. Na elk rijtje wisselt de beurt. Bespreek na de eerste ronde hoe het ging. Bij wie ging het goed? Vraag niet welk kind foutloos las, maar infomeer alleen naar de samenwerking. Herhaal dit en 5

6 laat nu het andere kind beginnen. Bespreek met de groep hoe het deze keer ging. Observeer de groep en noteer welke kinderen nog moeite hebben met deze werkwijze. U kunt deze kinderen eventueel de volgende dag in een kleine groep opnieuw instrueren. wijst u voor deze eerste zelfstandige vervolgopdracht een leerling aan die de werkwijze kent en kan assisteren. Laat het kind het de keer daarna alleen proberen. Individueel oefenen Zorg ervoor dat kinderen weten waarom ze oefenen. Vertel dat ze daarmee hun eigen leesniveau kunnen verbeteren. Bij de toets van Veilig & vlot aan het eind van de kern zal dat blijken. Koppel een beloningssysteem aan deze toets. U kunt hiervoor het Veilig & vlot-diploma gebruiken. Werkwijze ringboekje Plan op de tweede dag een extra instructiemoment voor de werkwijze van het ringboekje. Deze werkwijze is uitgewerkt in een gevisualiseerd stappenplan op het kopieerblad Ringboekje: stappenplan. Dit kopieerblad kunt u downloaden via de website www. veiliglerenlezen.nl. Maak voor elk kind een kopie van dit stappenplan. Zorg dat elk kind een stickervel heeft van de betreffende kern. Maak ook een kopie van kopieerblad Ringboekje: stramienblad schrijven bij kern 1-6 als u ervoor kiest om de kinderen de woorden te laten schrijven of kopieerblad Ringboekje: stramienblad stempelen als u ervoor kiest om de woorden te laten stempelen. Leg vervolgens de stappen uit die horen bij de werkwijze: 1. Het kind leest de woorden in relatie met de plaatjes. 2. De pagina met de woorden wordt naar achteren gevouwen, het kopieerblad wordt in het boekje geschoven. De hokjes waar de stickers moeten komen bevinden zich rechts van het blad. 3. Het kind schrijft of stempelt het woord dat hoort bij het plaatje op het kopieerblad. 4. Het kind controleert de woorden en verbetert eventueel de woorden die fout waren. 5. Het ringboekje wordt weggelegd/dichtgemaakt. 6. Het kind leest zijn eigen woorden nu terug en plakt het bijbehorende stickertje op. 7. Het kind controleert met behulp van het ringboekje. Gebruik voor het visualiseren van de verschillende stappen het stappenplan. Door deze werkwijze een keer te oefenen kunnen de kinderen de volgende keer dat dit materiaal bij de vervolgopdrachten aan bod komt deze opdracht zelfstandig doen. Eventueel Als u de registratiebladen gebruikt, leert u de kinderen ook hoe ze na afloop dit onderdeel moeten aankruisen. Verderop in dit artikel vindt u tips over het werken met de registratiebladen. Werkwijze computerprogramma Probeer een moment te vinden tijdens het zelfstandig werken om de kinderen wegwijs te maken in de werkwijze met het computerprogramma. Begeleid een groepje kinderen de eerste keer dat ze inloggen. Leg het gebruik van afroeplijst of werken met een groepslijst uit. Zorg dat de kinderen een beurtenkaart hebben met een picto dat correspondeert met hun inlogpicto of dat er een lijst hangt met de namen en de daarbij behorende picto s. Volg de eerste ervaringen met het programma. Wijs de kinderen op het gebruik van de luidspreker en Zoem. Werken met het planbord Leer de kinderen hoe u het planbord van Veilig stap voor stap wilt gebruiken. Geef na de werkinstructie van een les duidelijk op het planbord aan welke opdrachten verplicht zijn en welke opdrachten ze zelfstandig mogen doen. De rode opdrachten (werkboek- 6

7 je en Veilig & vlot) zijn altijd verplicht. De opdrachten van het zelfstandig werken en vervolgopdrachten staan daarna genoemd. Als een van deze opdrachten verplicht is, zet u daar een picto bij dat aangeeft: verplichte opdracht. Ten slotte Het komt vaak voor dat een kind juist gedurende het schooljaar overstapt naar het speciaal (basis)onderwijs. Afhankelijk van de onderwijsbehoefte van dat kind zal hij dan ergens in een van de andere kernen instappen. Deze situatie kan zich voordoen, maar we wijzen er hier nogmaals op dat een te grote spreiding van instructieniveaus moet worden voorkomen. Ook dan is het goed om naar de bovenstaande aandachtspunten te kijken. Werken met de registratiebladen Indien u gebruik wilt maken van de registratiebladen is het handig om de werkwijze bij het invullen van de registratiebladen uit te leggen in combinatie met de uitleg van het planbord. Op de website vindt u bij de registratiebladen tevens een toelichting bij het gebruik van deze bladen. naam: kern 1 ik maan roos vis ik sok m m m m r r blok 0 r r v 1.4 v v i 1 i i s s 2 s s aan aa kern 1 aan 5 aa aa pen p p pen 6 p p en e 9 10 toetsblok en e e toetsdag Veilig stap voor stap Registratieblad kern 1 7