Water en Geest (2): Naar de geest leren leven

Transcriptie

1 Water en Geest (2): Naar de geest leren leven Wie was er met Pinksteren in de kerk? We hadden toen een prachtige dienst, er werd een baby gedoopt, twee volwassenen werden gedoopt en vier mensen deden belijdenis. Het onderwerp was toen: doop met water en doop met de Heilige Geest. Water en Geest, beide zijn nodig voor een goed christelijk leven, voor een blijvend leven met God. Vanmorgen wil ik wat meer zeggen over die tweede doop. Gedoopt worden met de Heilige Geest, wat betekent dat? Wat gebeurt er met ons, wat verandert er dan in ons leven? Ik wil stilstaan bij éen belangrijk aspect van deze verandering. Als de Geest in ons leven komt, leert Hij ons naar de geest met mensen en dingen omgaan. Zonder de doop met water en Geest gaan wij naar het vlees met mensen en dingen om. De uitdrukkingen naar de geest of naar het vlees zijn van Paulus. Ze komen veel voor in onze schriftlezing uit de Romeinenbrief al zullen velen van u dat niet gehoord hebben. Dat komt door de vertaling. De oude vertaling, de NBG, bleef dichter bij het Grieks van Paulus. In de nieuwe vertaling, de NBV, is afwisselend vertaald, waardoor de vaste uitdrukkingen niet meer herkenbaar zijn. Naar het vlees bv is soms vertaald met je eigen wil volgend, soms met volgens de menselijke natuur. Is de tekst daarmee begrijpelijker geworden? Eerlijk gezegd denk ik van niet. Wat bedoelt Paulus met naar de geest leven? Voor we daarover kunnen nadenken zullen velen van ons eerst even iets moeten overwinnen, vermoed ik. Paulus is moeilijk. Hij is een gedreven christen (en gedreven mensen zijn vaak lastige mensen), en een theoloog. Bovendien is Paulus op een aantal punten niet modern (bv over de rol van de vrouw). Allemaal waar! Toch, als je blijft luisteren, word je ook beloond. Paulus zet aan het denken, hij geeft je iets om op te kauwen. En geplaatst in zijn eigen tijd is hij in feite gematigd of zelfs vooruitstrevend (zijn omgeving was traditioneler over vrouwen). Waar denken wij moderne mensen aan als wij horen dat Christus ons wil leren naar de geest te leven? Bij velen zullen twee associaties opkomen. De eerste is: naar de geest betekent geestelijk, dus gericht op het geestelijke, niet op het lichamelijke; gericht op God, niet op de wereld. En de tweede asociatie is: naar de geest betekent vrij van wet en regels en autoriteit ; leven uit de Geest die waait waarheen Hij wil! Laat ik met deze laatste associatie beginnen; de eerste komt straks. Op zichzelf klinkt de uitleg: naar de geest betekent vrij van de wet sterk in de geest van Paulus. Was hij niet door Christus op de weg naar Damascus bevrijd van zijn al te gedreven wetsnaleving? Dat zou je toch elke IS-strijder toewensen! Toch lopen we met deze uitleg vast, want naar het vlees zou dan het tegenovergestelde moeten betekenen, nl levend onder de wet, door regels nauwgezet of angstvallig te volgen. Maar naar het vlees kan bij Paulus ook het omgekeerde betekenen. We hoorden het in de schriftlezing; wie leven er naar het vlees? Zij die niet volgens de wet leven. De schriftlezing maakt duidelijk dat éen van de dingen die de Geest steeds weer doet, is ons overtuigen van zonde als we zondigen, als we Gods wil en leefregels in de wind slaan. Maar de Geest doet nog iets. Als we wel volgens de thora leven, als we echt ons best doen, doen we dat vaak omdat het moet. We doen het bv uit plicht, of uit vrees. Maar dan doen we het niet van harte, niet met liefde. Met het beeld van Jeremia: dan doen we het met een stenen hart. Ook dat is niet goed. Paulus zegt, met Jeremia, dat God het ons zal geven om de wet van harte te doen. Het is de Geest die ons leert met liefde recht te doen. Die ons in oudtestamentische zin leert liefhebben. Al drukt Paulus zich uit in Griekse termen, hij denkt als een jood. Naar de geest leven zit dicht bij de vreugde van de wet.

2 Maar gaan we nu niet te snel? Zegt Paulus inderdaad niet, dat de Geest ons van de wet bevrijdt? Is hijzelf geen bekeerde farizeeër? Jazeker, de Geest bevrijdt van de wet als beschuldiging, van de wet die ons steeds weer zegt: je doet niet wat je zou moeten doen. En de Geest bevrijdt van de wet als plicht, de wet die ons steeds weer zegt: je doet wel wat je moet doen maar je doet het niet van harte. Alleen, Geest bevrijdt ons hiervan niet door ons zonder wet te leren leven, maar door de wet van harte, met liefde te leren doen. Ja, dan ben je ook van vrees en plicht af! De wet veroordeelt niet meer! De Heilige Geest geeft ons zin en plezier in het goede. We hebben het gehoord, in de tekst uit de Romeinenbrief. Laat ik éen vers apart noemen om het in Paulus woorden te laten klinken. Wat de thora niet in staat was te doen (nl ons het vermogen geven haar met liefde na te leven) heeft God bewerkt door zijn Zoon en zijn Heilige Geest te zenden opdat de eis van de thora vervuld zou worden door ons (Rom 8:4). Dus zowel Christus die voor ons stierf, als de Heilige Geest die in ons hart komt, zijn door God niet gestuurd om ons te ontslaan van de eis van de thora, maar met het doel dat wij die eis vervullen. Vervullen we de wet, dan leven we naar de geest. Daartegenover staat naar het vlees leven, en dat kan inderdaad twee betekenissen hebben: de wet niet doen, of: de wet niet van harte doen. Nu moeten we nog éen stap zetten. Een voor de hand liggende stap, want wat is dan die wet, de thora, wat wil zij van ons? Daar is veel over te zeggen, maar laat ik me beperken tot de kern, die bekend genoeg is. Hou van God boven alles en van je naaste als jezelf. In deze regel wordt niet gezegd: hou van God en niet van de wereld. Het omgekeerde wordt ook niet gezegd. Zo werd het in de 60-er jaren wel gebracht: God vraagt van ons niet om van hem te houden, maar van zijn schepping. In de twee grote geboden wordt evenmin gezegd: hou van de naaste, niet van jezelf. Ook het omgekeerde wordt niet gezegd. De regel zegt niet wat in de 60-er en 70-er jaren wel gezegd werd: hou voor alles van jezelf, anders kun je niet van je naaste houden. Nee, de eis van de wet is eenvoudig: hou van de naaste èn van jezelf èn van God. Sluit niet éen van deze drie uit je liefde, òf je liefde zal mank gaan en dan kun je de wet niet vervullen. En hou van deze drie in een bepaalde orde: van de naaste evenveel als jezelf en van God het meest van alles. Dus niet van je naaste of jezelf meer dan van God. Dan leef je weer naar het vlees. Als we ons bij de leefregel van de liefde houden is nog een andere misvatting van Paulus oproep om naar de geest te leven snel te doorzien. Paulus bedoelt niet, dat we ons op het geestelijke, niet op het lichamelijke moeten richten, op God, niet op de wereld. Zo werd het traditioneel wel uitgelegd, maar zo wordt in feite éen liefde uitgespeeld tegen een andere liefde. En dan komt vroeg of laat de reactie: het appèl om je meer op het lichamelijke dan op het geestelijke te richten, meer van de wereld van van God te houden. In deze reactie wordt opnieuw éen liefde uitgespeeld tegen een andere. Voor de 60-er jaren kwam die traditionele uitleg breed voor. Velen verzetten zich ertegen door de uitleg op z n kop te zetten en de kerk te verlaten. Velen van hen die bleven zetten de traditionele uitleg óók op z n kop. Op deze wijze verwierven veel mensen buiten èn binnen kerk niet een betere levenshouding, maar verwisselden ze het ene euvel voor het andere. Laat ik nog een paar de praktische conclusies trekken, om mee naar huis te nemen; u kunt ze zelf aanvullen. Naar het vlees leven betekent bij Paulus niet: een leven gericht op lichamelijke dingen. Ook als je op geestelijke dingen gericht bent, zelfs als je op God gericht bent, kun je vleselijk bezig zijn, nl als je daarin de twee grote geboden niet in acht neemt. Hou je bv van God maar niet van jezelf, dan ben je in Paulus optiek vleselijk bezig. Omgekeerd betekent naar de geest leven niet: gericht zijn op geestelijke dingen. Ook als je op lichamelijke of aardse zaken gericht bent, kun je dat

3 naar de geest doen, nl wanneer je daarbij de twee grote geboden in acht neemt. Doe je dat niet, hou je bv van je naaste maar nauwelijks van God, dan leef je naar het vlees. Eigenlijk is het heel eenvoudig te zeggen. Naar de Geest leven betekent bij Paulus leven volgens de vingerwijzingen van de Heilige Geest. En de Heilige Geest is de Geest die Heilig is en heilig wil maken, de Geest van God die niet blijde is met ongerechtigheid maar vreugde vindt in de waarheid. Wat gebeurt er dus met ons als we met de Geest gedoopt worden? Dan worden we niet bevrijd van de wet, maar van een plichtmatige of angstvallige naleving van de wet. De Heilige Geest bevrijdt ons daarvan door ons de wet te leren vervullen, met liefde. In die vervulling worden de liefde voor jezelf, voor je naaste en voor God niet langer tegen elkaar uitgespeeld, maar elk in haar eigen rangorde van harte gerespecteerd.

4 Gebeden voor de nood van de wereld Heer, we hebben allemaal onze zorgen en brengen die mee naar de kerk. Sommige zorgen hebben we allemaal omdat ze de afgelopen week breed in het nieuws waren. De zorg van het ontregelde weer, de onvoorspelbare hoosbuien, die in de toekomst alleen maar zullen toenemen. En de zorg voor aanslagen, van onvoorspelbare eenlingen, misschien morgen ook in onze straat. Heer, leer ons onszelf op goede wijze te beschermen, en leer ons ook de signalen er in te zien. Het gaat om meer dan brute natuurkracht of willekeurige executies, ze wijzen ons ook terug naar ons eigen collectieve gedrag en consequenties daarvan. Zo bidden wij U allen tezamen: Heer, velen van ons zijn in de zestig of zeventig. Velen van ons werden volwassen in de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw, toen groepen mensen de kerken begonnen te verlaten. Wij zijn gebleven, al deelden we soms veel met hen in hun moeite met geloof en kerk. We willen ook kritisch naar onszelf kijken. Zijn we in in de kerk niet meeveranderd met de wereld buiten de kerk? Hebben we dat wat velen in onze jeugd buiten de kerk gingen zoeken, niet in de kerk gebracht? Was dat eigenlijk niet goed, of juist wel? Heer, voor de nood van hen die de gemeenschap van gelovigen en misschien ook het geloof verlieten, en voor de nood van hen die bleven bidden wij U allen tezamen.. Moment met de kinderen Ik neem jullie even mee naar deze kant van het podium. Weten jullie wat dit ding hier is? [..] Ja, het doopvont, hier worden kinderen of grote mensen gedoopt. Natuurlijk weten jullie wat we doen als we dopen in de kerk? Dan gieten we water op het hoofd van het kind of de man of vrouw die gedoopt wordt. In de kerk geloven we dat er nog iets gebeurt. Wie gedoopt wordt krijgt niet alleen water, maar nog iets. Water kun je zien, maar als je gedoopt wordt belooft God dat Hij nog iets zal geven, iets wat je niet kunt zien. Wie weet wat dat is..? [..] Jazeker, de Heilige Geest. Maar wat of wie is de Heilige Geest? [Een jongen zegt: De geest van Jezus. Een theoloog in de dop!] Zoals Jezus dacht en voelde en liefhad, dat is zijn geest, en God geeft die geest aan ieder die van hem houdt en gedoopt wil worden. Mooi hè? Gebed bij de opening van de bijbel God, er zijn mensen, vooral buiten de kerk, die menen dat er een verschil is tussen buiten en binnen de kerk: binnen de kerk is er Iets dat daarbuiten niet is, een aanwezigheid waarop je kunt terugvallen. Ze vermoeden en zelfs verwachten daar iets van uw Heilige Geest. Maar als kerkmensen bekennen we dat we vaak niet goed weten of uw Geest wel onder ons is. Misschien is de Geest buiten nog wel meer aanwezig. Heer, zie onze verlegenheid, onze nood. Geef ons opnieuw de openheid uw Heilige Geest te leren herkennen door ons te laten voorlichten door de bijbel. Voorbede (voor diaken) God, onze wereld is sterk op het lichamelijke gericht, op gezondheid, op jong blijven, op welvaart. Leer ons zien dat dit niet het enige en ook niet het belangrijkste is, leer ons meer geestelijk omgaan met ons lichaam, met materiële zorg. Geef dat we met alle mensen en dingen bovenal omgaan in

5 liefde voor U die onze Schepper bent en daarmee onze meest basale levensvoorziening. Zo bidden wij U allen tezamen (Predikant) God, wij bekennen u dat wij die in de kerk gebleven zijn in veel opzichten dezelfde weg zijn gegaan als zij die de kerk verlieten. Ook wij hebben ons bevrijd van een wet en een autoriteit die drukten, die ons voorschreven wat we moeten doen en denken. We willen onszelf vragen, hoe we ons daarvan bevrijd hebben? Was het door niet langer volgens uw wet te leven, of was het door uw wet met meer liefde te gaan doen? Werden we vrijer omdat we hartelijker werden in de navolging van onze Heer, of omdat we heidenser werden? Kom met uw Zoon en Geest in ons hart, vervul ons denken en doen met uw heilige wil, zo bidden wij U allen Stil gebed, Onze Vader