SESSIE Markt & Overheid uur en uur

Transcriptie

1 SESSIE Markt & Overheid uur en uur Twitter mee #afval2014

2 Sessie Markt & Overheid Sessie voorzitter: Erik de Baedts, Directeur NVRD Sprekers: Raymond Gradus, directeur Wetenschappelijk instituut CDA Wim van Breusegem, Vlaams Consultant

3 Sessie Markt & Overheid Wim van Breusegem, Vlaams Consultant

4 De markt voor inzameling van huishoudelijk afval in Vlaanderen Afvalconferentie 2014 Antwerpen, 30/10/2014 Wim Van Breusegem EMS consulting Afvalconferentie

5 Deze uiteenzetting This Presentation Huishoudelijk afval in Vlaanderen. De gemeentelijke zorgplicht. De publieke sector. De private sector. De marktverhoudingen. Enkele discussiepunten. Enkele structurele wijzigingen. Afvalconferentie

6 Huishoudelijk afval in Vlaanderen (2012) This Presentation Koploper in EU inzake gescheiden inzameling & recyclage 71% : selectief ingezameld, met het oog op hergebruik, recyclage of composteren. 28,4 %: verbrand. 0,58%: gestort (brandbaar grofvuil) Ingezamelde hoeveelheid per inw.: 513 kg. daling voor het 5 e jaar op rij (met 30 kg/inw. sinds 2008) vooral afname bij selectief ingezameld afval (vooral bij metaalafval, bouw- en sloopafval, gft en textielafval). Maar grote variatie tussen de gemeenten inzake hoeveelheid restafval per inwoner: van 72 tot +180 kg. Uitdagingen: kwantitatief:minder recycleerbaar afval in het restafval en grofvuil. kwalitatief: zuiverder stromen (bv. verontreiniging in glas- en papierstromen neemt toe). Afvalconferentie

7 De gemeentelijke zorgplicht Afvalconferentie

8 De gemeentelijke zorgplicht De zorgplicht : verankerd door het Materialendecreet (zoals voorheen het Afvalstoffendecreet) Inhoud:elke gemeente moet er voor zorgen dat HA: zo veel mogelijk worden voorkomen of hergebruikt, op regelmatige tijdstippen worden opgehaald of op een andere wijze worden ingezameld, nuttig worden toegepast of verwijderd. Gemeentelijk reglement: de gemeente moet de inzameling van HA regelen. Kosten van HA beheer: de gemeente moet deze verhalen op de afvalproducenten. Afvalconferentie

9 De gemeentelijke zorgplicht This Presentation Een gemeente heeft verschillende opties voor haar verschillende afvaltaken: zelf uitvoeren. aansluiten bij één of meerdere Ics. vb. Antwerpen zamelt zelf in, maar is voor verwerking aangesloten bij 4 ICs: IGEAN (GFT), IBOGEM (groenafval), ISVAG (verbranding) en Hooge Maay (stortplaats). een openbare aanbesteding uitschrijven, voor ICs en private bedrijven. een concessie toekennen aan een privaat bedrijf (weinig voorkomend). Afvalconferentie

10 De gemeentelijke zorgplicht This Presentation Een IC kan voor inzameling (en verwerking) al dan niet samenwerken met andere ICs of met private bedrijven. Vormen van samenwerking: Privaat aandeelhouderschap (o.a. IVAGO, IVVO) Decreet van 6 juli 2001 houdende de intergemeentelijke samenwerking: verbod op gemengde ICs (publieke en private aandeelhouders) vanaf nieuw regeerakkoord: afschaffing van verbod voor afvalics (?). Overheidsopdracht: een openbare aanbesteding, waarop andere ICs en private bedrijven kunnen inschrijven. Afvalconferentie

11 De publieke sector en De private sector Afvalconferentie

12 De publieke sector: kerncijfers This Presentation Aantal gemeenten: 308 Aantal afvalics: gemeenten aangesloten (2 uitzonderingen: Tienen, Knokke-Heist) Omzet (2011): 470 mio. Aantal jobs (2011): VTE. Afvalconferentie

13 De publieke sector: activiteiten This Presentation Preventie (door communicatie en sensibilisering). Inzameling HA (huis-aan-huis & containerparken). Inzameling bedrijfsafval dat naar aard, samenstelling en hoeveelheid te vergelijken is met HA. Eindverwerking: afvalverbrandingsinstallaties, stortplaatsen. Recyclage: enkel composteren (GFT, groenafval). recyclage vooral door de private sector Uitdaging:meer recyclage om materialenkringlopen te sluiten. vereist meer samenwerking tussen ICs. Afvalconferentie

14 De publieke sector: grote verschillen tussen ICs Omvang: werkingsgebied (aantal gemeenten en inw.); jaaromzet; personeelsbestand. Activiteiten & installaties: bv. 9 afvalverbrandingsinstallaties. Niveau van dienstverlening: bv. toegankelijkheid van containerparken. Bedrijfsvoering: sommigen hebben een sterkere commerciële visie dan andere. Weinig samenwerking, ondanks: een gelijkaardig klantenbestand. gelijkaardige diensten en producten. en positief klimaat en sfeer van vertrouwen (door Interafval). Afvalconferentie

15 Privaatrechtelijke afvalsector in België Omzet in België: 2,8 miljard. Aantal jobs: Belangrijkste bedrijven voor inzameling HA: SITA: 500 mio / 2200 personen Van Gansewinkel: 320 mio / 1600 personen Shanks: 200 mio / 1100 personen Vanheede: 90 mio / 420 personen Afvalconferentie

16 Privaatrechtelijke afvalsector in België Een beperkt aantal spelers, maar toch een zeer concurrentiële markt. Internationale groepen, familiebedrijven, KMO s Geïntegreerde bedrijven versus gespecialiseerde: activiteiten: inzameling, sorteren, (voor)behandeling, composteren, recyclage, verbranding, storten. sectoren: glas, papier, kunststoffen, puin, hout, olie, vetten, banden, schroot, AEEA, scheepsafval. Afvalconferentie

17 Publieke en private afvalsector Gelijklopend belang: een sterke afvalsector Nauwe links: Privaatrechtelijke bedrijven: aandeelhouder in sommige ICs. werken in opdracht van gemeenten en ICs. Privaatrechtelijke bedrijven en ICs voeren afval af naar elkaars verwerkingsinstallaties. Afvalconferentie

18 Inzameling HA: marktverhoudingen Afvalconferentie

19 Inzameling HA: marktverhoudingen This Presentation : stijging marktaandeel private operatoren van 43% tot 50%. basis: ingezamelde tonnage Sinds 2010: weinig verschuivingen. Conclusies: vergelijkbaar marktaandeel voor publieke & private sector. een evenwicht, waardoor de publieke afvalsector niet afhankelijk is van de private. Afvalconferentie

20 Inzameling HA: marktverhoudingen This Presentation Marktaandeel private bedrijven (2012): gescheiden afvalstromen: 52% niet-gescheiden afvalstromen: 41% Verdeling van de markt onder private bedrijven: 50%: SITA en Van Gansewinkel elk 25%. 50%: ongeveer 20 bedrijven: 6 bedrijven met 2% à 3% (Shanks, Gielen, Vanheede, Kempisch Recyclagebedrijf, Smetco, Dekeyser) de overige bedrijven: lokale spelers, met minder dan 2%. Afvalconferentie

21 Enkele discussiepunten Afvalconferentie

22 Afbakening van de markt Wettelijk gedefinieerde begrippen: afval, huishoudelijke afvalstoffen, bedrijfsafvalstoffen maar elke juridische definitie is vatbaar voor interpretatie. Criteria, ontwikkeld door rechtspraak, rechtsleer en overheid, om uit te maken of een bepaalde stof een afvalstof is maar deze geven slechts een aanwijzing. het blijft ten dele een feitenkwestie: discussies! nog versterkt doordat vaak niet louter visueel of op basis van fysieke kenmerken kan worden uitgemaakt of: een materiaal een afvalstof is of een afvalstof huishoudelijk afval of bedrijfsafval is. Afvalconferentie

23 Afbakening van de markt Verschillende interpretaties, afhankelijk van de doelstellingen van de persoon of de organisatie: Bedrijf: de belangen van eigenaars en/of aandeelhouders. Afvalproducenten: een strikte interpretatie van afval, om de toepassing van de afvalwetgeving te vermijden. Afvalbedrijven: een ruimte interpretatie van bedrijfsafval om de in te zamelen hoeveelheid, te maximaliseren. Overheidsorganisatie: het algemeen belang. eerder een ruime interpretatie van afval, om de milieuimpact van materialen zoveel mogelijk te kunnen controleren. Afvalconferentie

24 Wie mag wat inzamelen? 1. De grenzen van de zorgplicht voor HA? Gemeenten: Een politiereglement kan bepalen dat op het grondgebied (publieke en private domein) van de gemeente enkel door of in haar opdracht HA kan worden ingezameld. Privaatrechtelijke sector: Een bedrijf kan op privaat terrein HA afval inzamelen, zolang hierdoor de openbare orde niet wordt verstoord. 2. In welke mate kunnen gemeenten bedrijfsafval inzamelen? geen akkoord tussen verschillende partijen (o.a.politiek, OVAM, Interafval, Febem, producentenverantwoordelijkheidsorganisaties) herhaaldelijke energie- en tijdvretende ad-hoc discussies. Een breed gedragen akkoord is noodzakelijk, met als: Uitgangspunt: de milieudoelstellingen (in het bijzonder hoge inzamelen recyclagepercentages) bereiken tegen een aanvaardbare (milieu)kost. Basis: wetgeving & praktijk. Afvalconferentie

25 Wie mag wat inzamelen? Particuliere huishoudens geven al decennialang afvalstoffen (vb. textielafval, metaalafval, bouwen sloopafval) mee met private bedrijven. wordt betwist door de publieke sector. Parallelle inzamelcircuits voor winstgevende stromen: Een strijd tussen private organisaties en de gemeenten en tussen private organisaties onderling Verlaging van de inkomsten van de gemeenten; terwijl de vaste kosten slechts in beperkte mate worden verlaagd. De gemeenten rekenen op de opbrengsten om de uitvoering van hun zorgplicht te financieren. Afvalconferentie

26 Wie mag wat inzamelen?: bedrijfsafval Bedrijfsafval dat naar aard, samenstelling en hoeveelheid te vergelijken is met HA. ICs mogen deze gezamenlijk met HA inzamelen. In het Uitvoeringsplan HA staan de max. hoeveelheden bedrijfsafval die gemeente mzg inzamelen tijdens normale ophaalronde voor HA. met volledige doorrekening van kosten & registratie van hoeveelheden. Milieuwinst: minder voertuigbewegingen, Kms en CO2 uitstoot. de private sector wijst er op dat ze deze voordelen ook kan realiseren Potentiële kost: inzameling van bedrijfsafval kost geld, want is moeilijk om de werkelijke door te rekenen. sommige lokale besturen zijn daarom tegen gezamenlijke inzameling. Afvalconferentie

27 Concurrentievoordelen Concurrentievoordelen voor ICs : geen vennootschapsbelasting. maar in nieuw federaal regeerakkoord is onderwerping van Ics aan vennootschapsbelasting opgenomen. vrijgesteld van de belasting op inverkeerstelling. ophaalwagens vereisen geen tacograaf. Concurrentievoordelen voor private bedrijven : moeten niet alle HA inzamelen en kunnen zich beperken tot de winstgevende stromen. flexibeler arbeidsregeling. subsidies voor ondernemers. Afvalconferentie

28 Afvaltarieven Elke IC: heeft criteria om te berekenen hoeveel een gemeente moet betalen voor diensten. stelt tarieven voor aan zijn gemeenten & streeft er naar dat alle gemeenten dezelfde tarieven aanrekenen aan de burgers. Elke gemeente beslist autonoom hoeveel van de bijdrage aan de IC ze zichtbaar doorrekenen via een forfaitaire afvaltaks & contantbelastingen. rekening houdend met de wettelijke min. & max. tarieven. Verschillende gemeenten in het werkingsgebied van een IC kunnen dus verschillende tarieven aanrekenen. Sommige gemeenten betalen nog meer dan de helft van de afvalfactuur uit de algemene middelen. een vollediger rechtstreekse doorrekening is nochtans te verkiezen boven een verhoging van de aanvullende personenbelasting of opcentiemen (grondbelasting). Beperkte en niet-uniforme toepassing van de vervuiler betaalt. Afvalconferentie

29 Afvaltarieven: streven naar meer: Harmonisering van de: berekeningswijze voor de werkelijke afvalkosten en de afvaltarieven. de absolute bedragen zullen niet gelijk zijn, omwille van lokale verschillen die de kostprijs van inzameling- en verwerking bepalen wijze van doorrekening: overal de kosten in dezelfde mate rechtstreeks doorrekenen. een vollediger doorrekening is te verkiezen boven een verhoging van de algemene middelen door een aanvullende personenbelasting of opcentiemen (grondbelasting) Transparantie: duidelijker/objectiever informatie aan de burger: werkelijke kost van afvalbeheer. wijze van berekening en doorrekening van de kosten. gebruik van de opbrengsten. moeten leiden tot: Een verhoogd draagvlak voor afvalbeleid bij de burger. Een betere en uniforme toepassing van het beginsel de vervuiler betaalt Afvalconferentie

30 Afvalsector: enkele structurele wijzigingen Afvalconferentie

31 Afvalaanbod This Presentation Afvalaanbod: structureel dalend; en dus ook minder restafval, door: preventie: duurzamere productie en consumptie (bv delen ipv bezitten) Meer afvalscheiding en verhoogde recyclage. ondermeer gedreven door economische krimp. Gevolg: verhoogde concurrentie om afval tussen de verschillende (publieke en private) spelers. prijzen en marges dalen nog meer. bedrijven moeten hun winst halen uit het bieden van toegevoegde waarde door innovatie en slimme recyclage oplossingen. Afvalconferentie

32 Samenstelling van de afvalsector This Presentation De afvalsector wordt steeds complexer, door nieuwe beleidsthema s (uitbreiding naar duurzaam materialenbeheer, energiebeleid etc.). Schaalvergroting (fusies, verhoogde samenwerking) gestuurd door drang naar kostenverlaging: door standaardisering van afvalinzameling, efficiënte bundeling van afvalstromen; samenbrengen van kennis & expertise; kostenreductie etc. ). Middelgrote bedrijven hebben het moeilijk, terwijl grotere spelers verder groeien. Steeds meer en andere (niet-traditionele) spelers, zoals: producentenverantwoordelijkheidsorganisaties, logistieke bedrijven, productiebedrijven (papiersector, houtsector etc.), energiebedrijven, parallelle inzamelcircuits, investeringsbedrijven, internationale bedrijven. Afvalconferentie

33 Sessie Markt & Overheid Raymond Gradus, directeur Wetenschappelijk Instituut CDA

34 Markt en overheid in de afvalsector Raymond Gradus Vrije Universiteit Amsterdam

35 De afvalsector: een hybride sector Overheidsinstanties op de markt: gevaar concurrentievervalsing en veronachtzaming publieke taak. Tegenargument: overheidsbedrijven ook van belang voor effectieve concurrentie Concentratie aan de private kant (ook met overheidsbedrijven) relatief hoog Vergt dus de aandacht van ACM

36 Een hybride sector? Aandeel institutionele vorm (%) prbedrijf pubedrijf wgr dienst Efficiency Effects of Unit-based Pricing Systems and Institutional Choices of Waste Collection, zal verschijnen in Environmental and Resource Economics (met E. Dijkgraaf)

37 Met hoge mate van concentratie Concentratie-index van Herfindahl voor Nederland en enkele provincies (Bron: Gradus (2005, blz. 12)) 0,6 0,4 Private bedrijven Private en publieke bedrijven 0,2 0,0 Zeeland Utrecht Noord- Holland Zuid- Holland Nederland Dijkgraaf en Gradus (2007)

38 Wat is de relevante markt? 0,5 HirschmanHerfindahlIndex 0,45 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0,05 0 pr-30 pupr-30 pr-50 pupr

39 Relatie kosten en HI Kostenvoordeel in % uitbesteden publiek privaat Herfindahl =0 =0,39 = "Concurrentie overheidsbedrijven cruciaal op afvalmarkt". ESB, 92, blz (met E. Dijkgraaf).

40 In Nederland de wet Markt&Overheid Sinds is wet van kracht: materiële werking (vooralsnog) beperkt maar per vallen economische activiteiten eronder. Gedragsregels (kostendoorberekening, gegevens, bevoordeling, scheiding etc.) zijn in Mededingingswet opgenomen. Gemeenten hebben vrijheid om economische activiteiten ' te doen mits via een raadsbesluit de gedragsregels worden toegepast

41 Het debat Bij marktactiviteiten wordt aangesloten bij de begrippen uit EU-verdrag en bedrijfsafval is een economische activiteit. ACM: Bedrijfsafval wordt bij voorrang bezien bij toepassing van de wet markt en overheid. Analyse Dijkgraaf&Gradus geeft aan dat aanbestedingskant ook aandacht behoeft. VPB-plicht voor overheidsbedrijven: veel administratieve lasten en is dit juiste instrument?

42

43

44

45 Quizvraag Hoeveel % van de huishoudens in Nederland denkt u dat wordt bediend door een gemeentelijke dienst of een publiek bedrijf? a) 50% b) 65% c) 80%

46 Marktaandeel Afvalinzameling 80% van de huishoudens (67% van de gemeenten) wordt bediend door overheidsbedrijf Eigen inzameldienst werd en wordt vaak ondergebracht in overheidsbedrijf Aantal gemeenten dat kiest voor uitbesteding stabiel Van de door een particuliere inzamelaar bediende huishoudens wordt 70% door 2 landelijke spelers bediend Van de 136 gemeenten die een particuliere inzamelaar hebben, telt 90% minder dan aansluitingen De overige zijn lokale / regionale spelers

47 Aantal bedrijven Aantal inzamelbedrijven huishoudelijk afval neemt trendmatig af met 44%. Van 230 in 2000 naar 129 in Met name het aantal gemeentelijke inzameldiensten daalde. Van 165 in 2000 tot 71 in Een afname van 57% Het aantal particuliere bedrijven is eveneens fors afgenomen. Van 30 in 2000 naar 15 in De helft. Aantal overheidsbedrijven en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden GR/NV/BV) is toegenomen met 65% van 24 tot bijna 40 in 2013.

48 Afvalverwerkingsmarkt

49 Afvalverwerking Publiek-Privaat OMRIN E.ON Delfzijl AZN Sita ReEnergy ZAVIN CV AVR Afvalverwerking Rijnmond AVR Afvalverwerking Rotterdam AVR DTO HVC afvalcentrale locatie Dordrecht Afval Energie Bedrijf HVCafvalcentrale locatie Alkmaar AVR Afvalverwerking Duiven ARN Twence Afvalverwerking Attero Noord GAVI Wijster

50 Capaciteit Afvalverwerking OMRIN E.ON Delfzijl AZN Sita ReEnergy ZAVIN CV AVR Afvalverwerking Rijnmond AVR Afvalverwerking Rotterdam AVR DTO HVC afvalcentrale locatie Dordrecht Afval Energie Bedrijf HVCafvalcentrale locatie Alkmaar AVR Afvalverwerking Duiven ARN Twence Afvalverwerking NL aanbod voor verbranding Totaal verbrand incl import

51 Discussies mbt keuze organisatievorm Kerntakendiscussie gemeenten Herindelingen en andere ruimtelijke ontwikkelingen Politieke voorkeuren/bestuurlijke sentimenten

52 Externe trends Steeds strengere aanbesteding- & mededingingsregels O.a. Eur. Aanbestedingsrichtlijn en Wet Markt & Overheid: - Tegengaan oneerlijke concurrentie geregeld in Mededingingswet en Besluit Markt & Overheid - Spelregels vastgelegd: Overheden moeten minimaal integrale kostprijs doorrekenen Bedrijfsafval inzamelen is dus aan strikte regels gebonden - Gemeenten kunnen een activiteit als dienst van algemeen belang aanwijzen in Raadsbesluit Weinig private aanbieders

53 Interne trends Taakverdieping van afvalinzameling naar afvalbeheer Verbreding van publieke takenpakket (ontzorgen): Beheer en onderhoud van de openbare ruimte, SW. Publieke bedrijven gaan steeds meer voor aandeelhouderschap gemeenten Commerciële taken in aparte NV/BV ondergebracht / afgestoten Balans tussen zelf doen en regie

54 Regietaak wordt dus binnen alle organisatievormen steeds belangrijker!

55 Voorwaarden goede regie Basis is gemeentelijke visie en vastgesteld actueel afval- en BOR-beleidsplan, zoals ook vastgelegd in gemeentelijke verordeningen Rapportage en overlegstructuur zijn vastgelegd Sturing en toezicht op uitvoeringsprestaties (In)formeel overleg op alle niveaus Continue aandacht voor verbetering en mogelijke innovaties in zowel beleid als uitvoering Integraliteit managen: fysiek sociaal, participatie