Financiering en ontwikkeling componenten van het internationale kernfusieproject

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Financiering en ontwikkeling componenten van het internationale kernfusieproject"

Transcriptie

1 IA Brussel Davy Pieters, meer informatie: Financiering en ontwikkeling componenten van het internationale kernfusieproject ITER Auteur: Matthijs van der Beek (stagiair), onder eindverantwoording van Davy Pieters (IA Brussel). Samenvatting De Europese Unie is gastheer van het internationale kernfusieproject ITER. Dit project onderzoekt de haalbaarheid van kernfusie als energiebron die in de toekomst mede zou kunnen voorzien in de toenemende energievraag. Inmiddels is flinke ervaring over kernfusie opgebouwd, maar er zijn ook nog grote technologische uitdagingen. Een aantal ITER-componenten is nog in ontwikkeling en verschillende Nederlandse bedrijven hebben kans hieraan een bijdrage te leveren. De Europese Commissie (EC) lanceerde onlangs het plan voor de financiering van het ITER-project voor 2014 tot en met De EC wil ITER niet langer binnen het EU Meerjarig Financieel Kader (MFK) financieren, maar de onderhandelingen hierover lopen nog. ITER Historische achtergrond Al sinds de jaren dertig speculeren wetenschappers over het gebruik van kernfusie als energiebron. Tijdens de Conferentie voor Vreedzaam Gebruik van Atoomenergie in 1955, sprak voorzitter Homi J. Bhahba zich voor het eerst in het openbaar uit over de mogelijkheid van fusie -energie. Een jaar later maakten Russische onderzoekers een eerste concept voor een tokamak, een toroïdale magnetische kamer. Dit is een torusvormig apparaat waarin met behulp van magnetische velden een plasma kan worden beheerst. Vanaf begin jarig zeventig besloten de Verenigde Staten, de EU, Japan en de Sovjet-Unie om elk hun eigen tokamak te bouwen. Volgens natuurkundige en wetenschapsjournalist Bennie Mols waren wetenschappers toen voor het eerst in staat om kenmerken van het plasma, zoals dichtheid, temperatuur, volume en zuiverheid, tegelijkertijd te meten. Dat maakte het mogelijk het fusievermogen te voorspellen. i De eerste concrete stap naar de ontwikkeling van een Internationale Thermonucleaire Experimentele Reactor (ITER) werd gezet tijdens de Genève Top in Sovjetleider Gorbatsjov deed hierover een voorstel aan de Amerikaanse President Reagan. Daaruit volgde in 1987 het eerste ITER-akkoord tussen de VS, de EU, Japan en de Sovjet-Unie. Al in 1984 was in Engeland de Joint European Torus gebouwd voor gemeenschappelijk Europees fusieonderzoek. Hier werd in 1991 voor het eerst gecontroleerd fusievermogen opgewekt, zij het dat er nog meer energie inging dan er uitkwam. Mede op basis van de relatief kleine JET-reactor begonnen de partnerlanden aan het ontwerp voor de driemaal zo grote ITER-installatie. ITER moet tienmaal zoveel energie opleveren als gebruikt zal worden voor de verhitting van het plasma. Na uitvoerige discussies over de locatie van de reactor besloten de aangesloten landen in 2005 om ITER in Cadarache in Zuid-Frankrijk te bouwen. China, Zuid-Korea en India hadden zich toen ook al bij het project gevoegd. In oktober 1

2 2007 bezorgde ratificatie het ITER-verdrag ii een juridische basis. Sinds augustus 2011 is de aanleg van de fundering van de kernfusiereactor in volle gang. Naar verwachting is de ITER-installatie in 2020 afgerond. Dat duurt nog zo lang omdat een belangrijk deel van de componenten nog moet worden ontwikkeld. In de tien jaar na de bouw starten de testfases. Afhankelijk van deze testen duurt het waarschijnlijk nog enkele decennia voordat de eerste commerciële kernfusiereactoren gebouwd kunnen worden. iii Hoe werkt kernfusie? In beginsel houdt kernfusie in dat kernen van verschillende lichte atomen samensmelten, waarbij een nieuwe kern ontstaat terwijl het verlies aan massa volgens de theorie van Einstein wordt omgezet in energie. Het verschil met kernsplijting is dat bij kernfusie lichte atoomkernen samensmelten en geen zware atoomkernen worden gespleten. ITER maakt gebruik van de waterstofisotopen deuterium en tritium. Na fusie tussen een deuterium - en tritiumatoomkern ontstaat een heliumatoom en komt een neutron vrij, wat gepaard gaat met 17,6 MeV aan vrijkomende energie. Eenvoudig is kernfusie allerminst, aangezien aan twee voorwaarden voldaan moet worden. In de eerste plaats moet de temperatuur dusdanig hoog zijn dat de kernen voldoende snelheid krijgen om te fuseren, omdat zij elkaar anders afstoten. Daartoe worden de atoomkernen door een stroom verhit tot een temperatuur van minstens honderd miljoen graden Celsius, zodat deze in de plasmatoestand komen. iv Voor het beheersen van een dergelijk plasma zijn supergeleidende spoelen nodig, die een magnetisch veld creëren dat voorkomt dat het plasma contact maakt met de wand van de reactor. In de tweede plaats moet de dichtheid van de deeltjes groot genoeg zijn om de kans op fusie te laten toenemen. Een stoomturbine zet de warmte die bij de kernfusie vrijkomt om in elektriciteit (zie afb. 1). Afbeelding 1. Componenten fusiecentrale v De technologische uitdagingen voor de constructie van de ITERinstallatie zijn groot. Gezien de zeer hoge temperaturen vormt het ontwikkelen van een bestendige wand de voornaamste uitdaging. De JET-reactor experimenteert momenteel met beryllium en wolfraam, maar aan beide materialen kleven nadelen. Beryllium is niet zo hittebestendig als wolfraam en erodeert relatief snel, terwijl wolfraam, dat gebruikt wordt voor de diverter (het onderste gedeelte van de reactiekamer), het plasma vervuilt op het moment dat atomen losschieten. Tevens moet deze wand bestand zijn tegen de druk waarmee het reactorvat vacuüm wordt gezogen om de 2

3 heliumdeeltjes uit het plasma te verwijderen. Gedurende het gebruik van de reactor maakt de neutronenstraling de wand langzaam radioactief en moeten complexe op afstand bestuurbare robotarmen reparaties- en onderhoudswerkzaamheden verrichten. Voor een goede controle van de wand is het van belang dat de onderdelen zodanig zijn vormgegeven dat robotarmen erbij kunnen en alles zichtbaar is voor de camera s. Behalve de fysieke reactoronderdelen, is het noodzakelijk dat goede meetapparatuur voor het monitoren van de kenmerken van het plasma beschikbaar komt. Zo is het bijvoorbeeld nodig om een meetsysteem te ontwikkelen dat turbulentie in het plasma, waardoor grote uitbarstingen van energie op de wand terecht kunnen komen, kan voorspellen. vi Ontwikkeling ITER-componenten Aanbestedingsprocedures Vanwege de uiteenlopende technologische uitdagingen spelen zowel onderzoeksinstituten als de industrie een rol in de ontwikkeling van de ITER-componenten. De aanbesteding van onderzoek naar en de ontwikkeling van de ITER-componenten gebeurt volgens verschillende procedures. De partnerlanden dragen in verschillende mate bij, zowel in kind door de levering van infrastructuur en componenten, als financieel (o.a. voor het ITER-team). De EU draagt als gastheer van het project voor 46% bij aan de bouw van ITER vii, terwijl de overige zes aangesloten landen elk voor 9% bijdragen. De in kind levering van componenten bedraagt het grootste gedeelte van de bijdragen door de partners en is gebaseerd op geschatte kosten. Nadat het ITER-project in 2007 officieel van start ging is een verdeling gemaakt, in sommige gevallen op basis van competitie tussen de verschillende partners, voor welke componenten de partnerlanden moesten leveren. Zodoende is besloten dat de EU voor een groot deel van de hoogtechnologische componenten zal zorgen. viii Op 19 april 2007 is Fusion for Energy in Barcelona opgericht om de inbreng van de EU te coördineren. Deze organisatie heeft de taak om binnen de EU de verschillende opdrachten uit te schrijven. Afhankelijk van de soort opdracht kan het verschillen of de toekenning van een project volgens een geheel open procedure verloopt, een voorselectie plaatsvindt of dat een enkel bedrijf geselecteerd wordt conform de Europese aanbestedings procedures. Het is de bedoeling dat Fusion for Energy de evaluatie van ingediende projectvoorstellen zo transparant mogelijk verricht. ix Aandeel Nederlands bedrijfsleven In november 2007 is het consortium ITER-NL gevormd. Daarin werken de kennisinstellingen TNO, DIFFER (het Nederlands Instituut voor Fundamenteel Energieonderzoek, het voormalige FOM Rijnhuizen), NRG en TU Eindhoven samen om de Nederlandse industrie zo goed mogelijk voor te bereiden op deelname aan ITER. ITER-NL geeft voorlichting, begeleidt bedrijven bij aanbestedingen en bevordert de overdracht van kennis van onderzoeksinstituten. Tot op heden zijn Nederlandse organisaties slechts beperkt succesvol geweest in het binnenhalen van projecten. De meeste projecten zijn vooralsnog toegekend aan deelnemers uit Frankrijk, Italië en Engeland. Desondanks liggen er volgens ITER-NL in de verschillende technologische uitdagingen wel degelijk kansen. Uitgaande van de expertise van Nederlandse kennisinstellingen behoren onder andere remote handling en meetapparatuur voor het plasma tot de kansrijke thema s voor het bedrijfsleven. Vorig jaar is een studiecentrum voor remote handling opgericht als onderdeel van DIFFER. Dit studiecentrum heeft de doelstelling om op afstand bestuurbare onderhoudssystemen te ontwikkelen die gebruikt kunnen worden voor ITER. Daarnaast is ITER -NL actief in de ontwikkeling van optische 3

4 detectiesystemen, waarmee de kwaliteit van het plasma gemeten kan worden, en in het zogenoemde microgolfsysteem. Dit laatste systeem functioneert eigenlijk als een magnetron en verhit met hoogvermogen microgolven het plasma. x Behalve de toepassing van hoogwaardige technologieën, zijn er ook kansen voor Nederlandse bedrijven in het verkrijgen van een subcontract voor het transport van zware componenten van de Zuid-Franse kust naar Cadarache. xi Voorstel Europese Commissie voor financiering ITER-project Aanvullend Onderzoeksprogramma voor het ITER-project ( ) De complexiteit van de verschillende componenten en het groot aantal partners uit zowel Azië, Europa als de VS, maken ITER tot een zeer ambitieus project. De coördinatie tussen de partners moet goed zijn zodat de verschillende componenten op tijd worden aangeleverd. Vertraging ligt op de loer en kan hoge kosten met zich meebrengen. Onlangs gingen de Raad van de Europese Unie en het Europees Parlement (EP) akkoord met de extra financiering van in totaal 1,3 miljard euro voor de periode Gezien het hoge risico van kostenoverschrijdingen heeft de Europese Commissie (EC) op 21 december 2011 het Aanvullend Onderzoeksprogramma voor het ITER -project ( ) gepresenteerd. In tegenstelling tot de voorgaande vijfjarenprogramma s van Euratom, de Europese Gemeenschap voor Atoomenergie, valt het budget van ITER niet langer binnen het EU Meerjarig Financieel Kader (MFK). Dit betekent dat lidstaten naar rato van het Bruto Nationaal Inkomen zouden moeten bijdragen aan het totale budget van circa 2,6 miljard euro. Nederland zou dan 129 miljoen euro moeten bijdragen. Andere programma s binnen het MFK zouden volgens de EC hierdoor niet lijden onder mogelijke kostenoverschrijdingen van ITER. Besluitvorming De Raad van de Europese Unie, waarin alle 27 EU-lidstaten zijn vertegenwoordigd, beslist zowel over het MFK als Euratom. In het Verdrag van Lissabon (2007) zijn deze onderdelen buiten de medebeslissingsprocedure met het EP gehouden. Dit betekent dat het EP slechts advies kan uitbrengen over de financiering van ITER. In het EP zijn de meningen verdeeld. Rapporteur Vladimir Remek ziet kernfusie als een belangrijke uitdaging die gesteund moet worden door de EU. De Groenen vinden echter dat de EU zich beter kan richten op hernieuwbare energie, aangezien ITER pas na decennia enig effect kan hebben. xii Ook onder de lidstaten lijkt geen sprake van eensgezindheid. Dit bleek uit de Raad voor Concurrentievermogen van 20 en 21 februari 2012 toen zowel voor als tegenstanders zich uitspraken over het voorstel van de EC. Nederland pleitte voor het plaatsen van ITER binnen het MFK, aangezien dat net als in het geval van het Europese aardobservatieprogramma GMES xiii de begrotingsdiscipline ten goede zou komen. xiv Tegelijkertijd streeft Nederland naar kostenvermindering en het voorkomen van vertragingen die leiden tot kostenoverschrijdingen. xv Samen met enkele andere lidstaten heeft staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Ben Knapen in november 2011 een brief gestuurd aan de EC met het verzoek om ITER binnen het MFK op te nemen. xvi Vooralsnog heeft dit verzoek geen wederhoor gevonden. Ondanks de verschillende houdingen binnen de EU-instellingen, is het de verwachting dat de Raad eind 2012 overeenstemming bereikt over het MFK en in 2013 over ITER. 4

5 Bronnen i Bennie Mols, Kernfusie een energieproject van de lange adem ( ). ii Europese Commissie, Agreement on the Establishment of the ITER International Fusion Energy Organization for the Joint Implementation of the ITER Project ( ). iii ITER, The ITER Story ( ). iv Het verhitten gebeurt in eerste instantie door een stroom in het plasma te induceren met een transformator. Verdere verhitting vindt plaats door het gebruik van microgolvenstraling en bundels van neutrale deeltjes. v M.T. Westra, Kernfusie, een zon op aarde ( ) 10. vi Anouck Vrouwe, Kernfusie in een nieuw jasje, NWT Magazine (januari 2012) vii Tijdens de operationele fase van ITER zal de bijdrage van de EU lager dan 46% zijn. viii Fusion for Energy, Our Contribution ( ). Zie hier een overzicht van de componenten waar de EU verantwoordelijk voor is. ix Fusion for Energy, Procurements and Grants ( ). x ITER-NL, Activiteiten ( ). Op deze website is meer informatie te vinden over de verschillende mogelijkheden voor het Nederlands bedrijfsleven. xi ITER, Bringing ITER components to Cadarache ( ). Andere bedrijven kunnen naast het Franse bedrijf DAHER voor ondersteuning zorgen. xii Europees Parlement, Ontwerp van gewijzigde begroting nr. 1/2012: financiering van ITER ( ). Zie hier de bijdragen (met vertaling) van de verschillende deelnemers aan het debat. xiii Zie IA-artikel: Matthijs van der Beek, Voorstel Europese Commissie voor aardobservatieprogramma GMES 20aardobservatieprogramma%20GMES.pdf ( ). xiv Voorzitterschap van de Europese Unie, Proposal negotiating box Multi-annual Financial Framework ( ) ( ). xv Tweede-Kamerbrief over nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de EU-lidstaten, fiche 7: Besluit ITER-project ( ) Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr ( ). xvi Brief van Ben Knapen e.a. aan Antonio Tajani, Janusz Lewandowski en Máire Geoghegan-Quinn van 10 november ( ). 5

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 2376 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Nadere informatie

Hoe staat het met Fusie?

Hoe staat het met Fusie? Hoe staat het met Fusie? Enkele aspecten in minder dan een uur! Nico van der Kleij Waarom Fusie? Wereld energieverbruik over 20 jr 45% meer Wereld voor 80% afh. van fossiel Duurzaam kan het gat niet opvullen

Nadere informatie

d) EUR-Lex

d) EUR-Lex Fiche 1: mededeling EU-bijdrage aan hervormd ITER-project 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad: Bijdrage van de EU aan een hervormd ITER-project.

Nadere informatie

Fiche 9: MFK - besluit Raad wijziging beschikking ITER

Fiche 9: MFK - besluit Raad wijziging beschikking ITER Fiche 9: MFK - besluit Raad wijziging beschikking ITER 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Besluit van de Raad houdende wijziging van beschikking 2007/198/Euratom tot oprichting van de Europese Gemeenschappelijke

Nadere informatie

Commissie industrie, onderzoek en energie ONTWERPVERSLAG

Commissie industrie, onderzoek en energie ONTWERPVERSLAG Europees Parlement 2014-2019 Commissie industrie, onderzoek en energie 2018/2222(INI) 14.9.2018 ONTWERPVERSLAG over de Europese gemeenschappelijke onderneming voor ITER en de ontwikkeling van fusie-energie

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 2649 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Nadere informatie

Voorstel Europese Commissie voor aardobservatieprogramma GMES

Voorstel Europese Commissie voor aardobservatieprogramma GMES IA Brussel Davy Pieters, meer informatie: www.ianetwerk.nl Voorstel Europese Commissie voor aardobservatieprogramma GMES Auteur: Matthijs van der Beek (stagiair IA Brussel, 2/4/2012 31/7/2012). Onder begeleiding

Nadere informatie

Wat is fusie? On ITER all magnet coils are super conducting. Toroidal magnetic field for trapping charged particles

Wat is fusie? On ITER all magnet coils are super conducting. Toroidal magnetic field for trapping charged particles ITER Wat is fusie? ITER Iter-nl Fusie op DIFFER Internationale activiteiten SOFT 2012 IBF 2013 SOFT 2014 Nederlandse succes verhalen Komende tenderacties Big Science industriedag Nieuwegein, 10 oktober

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 29.5.2017 COM(2017) 265 final 2017/0105 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende het namens de Unie in te nemen standpunt in het subcomité voor sanitaire en fytosanitaire

Nadere informatie

* ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL 2011/0460(NLE)

* ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL 2011/0460(NLE) EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie industrie, onderzoek en energie 31.1.2013 2011/0460(E) * ONTWERPVERSLAG over het voorstel voor een besluit van de Raad houdende vaststelling van een aanvullend onderzoeksprogramma

Nadere informatie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie Raad van de Europese Unie Brussel, 1 juni 2017 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2017/0105 (NLE) 9741/17 VOORSTEL van: ingekomen: 29 mei 2017 aan: Nr. Comdoc.: Betreft: COEST 113 PHYTOSAN 8 VETER 42

Nadere informatie

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement 2017/2061(BUD)

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement 2017/2061(BUD) Europees Parlement 2014-2019 Begrotingscommissie 2017/2061(BUD) 9.5.2017 ONTWERPVERSLAG over het standpunt van de Raad inzake het ontwerp van gewijzigde begroting nr. 2/2017 van de Europese Unie voor het

Nadere informatie

Zittingsdocument ADDENDUM. bij het verslag

Zittingsdocument ADDENDUM. bij het verslag Europees Parlement 2014-2019 Zittingsdocument 22.11.2017 A8-0358/2017/err01 ADDENDUM bij het verslag over het voorstel voor een verordening van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van Verordening

Nadere informatie

(Wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN

(Wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN 15.12.2017 L 335/1 I (Wetgevingshandelingen) VERORDENINGEN VERORDENING (EU) 2017/2305 VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD van 12 december 2017 tot wijziging van Verordening (EU) nr. 1303/2013 wat betreft

Nadere informatie

Brussel, 22 november 2006 112206 Advies Europees beleid intellectuele eigendommen Advies Europees beleid met betrekking tot intellectuele eigendommen

Brussel, 22 november 2006 112206 Advies Europees beleid intellectuele eigendommen Advies Europees beleid met betrekking tot intellectuele eigendommen Brussel, 22 november 2006 112206 Advies Europees beleid intellectuele eigendommen Advies Europees beleid met betrekking tot intellectuele eigendommen 1. Inleiding De SERV werd op 3 november 2006 om advies

Nadere informatie

Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD

Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 14.9.2016 COM(2016) 604 final 2016/0283 (APP) Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD houdende wijziging van Verordening (EU, Euratom) nr. 1311/2013 tot bepaling van het meerjarig

Nadere informatie

* ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement 2018/0252(NLE)

* ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement 2018/0252(NLE) Europees Parlement 2014-2019 Commissie industrie, onderzoek en energie 2018/0252(E) 27.9.2018 * ONTWERPVERSLAG over het voorstel voor een verordening van de Raad tot vaststelling van een specifiek financieel

Nadere informatie

In deze eindtoets willen we met jullie samenvatten waar we het in het afgelopen kwartiel over gehad hebben:

In deze eindtoets willen we met jullie samenvatten waar we het in het afgelopen kwartiel over gehad hebben: Eindtoets 3DEX1: Fysica van nieuwe energie 21-1- 2014 van 9:00-12:00 Roger Jaspers & Adriana Creatore In deze eindtoets willen we met jullie samenvatten waar we het in het afgelopen kwartiel over gehad

Nadere informatie

natuurkunde 1,2 Compex

natuurkunde 1,2 Compex Examen HAVO 2007 tijdvak 1 woensdag 23 mei totale examentijd 3,5 uur natuurkunde 1,2 Compex Vragen 1 tot en met 17 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer niet wordt gebruikt. Bij

Nadere informatie

9975/16 mak/cle/sv 1 DRI

9975/16 mak/cle/sv 1 DRI Raad van de Europese Unie Brussel, 10 juni 2016 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2015/0906 (COD) 9975/16 INFORMATIEVE NOTA van: aan: Betreft: I. INLEIDING het secretariaat-generaal van de Raad CODEC

Nadere informatie

GECONSOLIDEERDE VERSIE

GECONSOLIDEERDE VERSIE 30.3.2010 Publicatieblad van de Europese Unie C 83/1 GECONSOLIDEERDE VERSIE VAN HET VERDRAG BETREFFENDE DE EUROPESE UNIE EN HET VERDRAG BETREFFENDE DE WERKING VAN DE EUROPESE UNIE (2010/C 83/01) 30.3.2010

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1484 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BUITENLANDSE

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 31.10.2016 COM(2016) 703 final 2016/0346 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende het namens de Europese Unie in te nemen standpunt in het Associatiecomité in

Nadere informatie

SAMENVATTING SYLLABUS

SAMENVATTING SYLLABUS SAMENVATTING SYLLABUS Julie Kerckaert Inleiding tot het Europees en internationaal recht Academiejaar 2014-2015 Inhoudsopgave Deel 2: Inleiding tot het Europees recht... 2 1. Het juridisch kader van het

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1498 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Vastgesteld

Nadere informatie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie

de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese Commissie Raad van de Europese Unie Brussel, 14 september 2016 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2016/0283 (APP) 12184/16 CADREFIN 59 POLGEN 101 FIN 553 VOORSTEL van: ingekomen: 14 september 2016 aan: Nr. Comdoc.:

Nadere informatie

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL 2014/2072(BUD) 17.10.2014

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL 2014/2072(BUD) 17.10.2014 EUROPEES PARLEMENT 2014-2019 Begrotingscommissie 17.10.2014 2014/2072(BUD) ONTWERPVERSLAG over het voorstel voor een besluit van het Europees Parlement en de Raad betreffende de beschikbaarstelling van

Nadere informatie

Raad van de Europese Unie Brussel, 7 november 2016 (OR. en)

Raad van de Europese Unie Brussel, 7 november 2016 (OR. en) Raad van de Europese Unie Brussel, 7 november 2016 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2016/0346 (NLE) 14116/16 COEST 289 WTO 316 VOORSTEL van: ingekomen: 31 oktober 2016 aan: Nr. Comdoc.: Betreft: de

Nadere informatie

GSC.TFUK. Raad van de Europese Unie Brussel, 7 januari 2019 (OR. en) XT 21106/18. Interinstitutioneel dossier: 2018/0426 (NLE) BXT 125

GSC.TFUK. Raad van de Europese Unie Brussel, 7 januari 2019 (OR. en) XT 21106/18. Interinstitutioneel dossier: 2018/0426 (NLE) BXT 125 Raad van de Europese Unie Brussel, 7 januari 2019 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2018/0426 (E) XT 21106/18 BXT 125 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: BESLUIT VAN DE RAAD betreffende

Nadere informatie

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE. van

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE. van EUROPESE COMMISSIE Brussel, 18.5.2018 C(2018) 2473 final GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE van 18.5.2018 tot wijziging en rectificatie van Gedelegeerde Verordening (EU) 2017/654 tot aanvulling

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken

EUROPEES PARLEMENT. Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken EUROPEES PARLEMENT 2004 ««««««««««««2009 Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken 13.6.2007 WERKDOCUMENT over diplomatieke en consulaire bescherming van de burgers van de Unie in

Nadere informatie

ONTWERP VAN GEWIJZIGDE BEGROTING Nr. 2 BIJ DE ALGEMENE BEGROTING 2019

ONTWERP VAN GEWIJZIGDE BEGROTING Nr. 2 BIJ DE ALGEMENE BEGROTING 2019 EUROPESE COMMISSIE Brussel, 15.5.2019 COM(2019) 320 final ONTWERP VAN GEWIJZIGDE BEGROTING Nr. 2 BIJ DE ALGEMENE BEGROTING 2019 Meer middelen voor essentiële programma's voor het concurrentievermogen van

Nadere informatie

Koningskade 4 Postbus 91503 2509 EC Den Haag. Veilingen emissierechten 2014

Koningskade 4 Postbus 91503 2509 EC Den Haag. Veilingen emissierechten 2014 Koningskade 4 Postbus 91503 2509 EC Den Haag Veilingen emissierechten 2014 1 maart 2015 Samenvatting Veilingopbrengst Nederland Aantal rechten Opbrengst ( ) Gemiddelde veilingprijs ( ) EUA 1e kwartaal

Nadere informatie

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) Nr. /.. VAN DE COMMISSIE. van

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) Nr. /.. VAN DE COMMISSIE. van EUROPESE COMMISSIE Brussel, 11.3.2014 C(2014) 1410 final GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) Nr. /.. VAN DE COMMISSIE van 11.3.2014 tot aanvulling van Verordening (EU) nr. 1301/2013 van het Europees Parlement

Nadere informatie

Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD

Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 12.11.2014 COM(2014) 704 final 2014/0332 (CNS) Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD tot wijziging van Verordening (EG, Euratom) nr. 1150/2000 houdende toepassing van Besluit

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2004 Nr. 59

TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN. JAARGANG 2004 Nr. 59 13 (1947) Nr. 11 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2004 Nr. 59 A. TITEL Verdrag nopens de voorrechten en immuniteiten van de gespecialiseerde organisaties, met Aanhangsels; New

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1593 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1167 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BUITENLANDSE

Nadere informatie

Energiedossiers tijdens het Oostenrijkse voorzitterschap

Energiedossiers tijdens het Oostenrijkse voorzitterschap Energiedossiers tijdens het Oostenrijkse voorzitterschap 3 juli 2018 Vleva en Minaraad Jan Haers attaché Energie Algemene Afvaardiging van de Vlaamse Regering bij de EU Realisaties van het Bulgaarse voorzitterschap

Nadere informatie

Afdeling I. Algemene beginselen van Unierecht en de relatie met het HGEU 11. Afdeling III. Onderzoeksvragen, onderzoeksdoelstelling en beperkingen 17

Afdeling I. Algemene beginselen van Unierecht en de relatie met het HGEU 11. Afdeling III. Onderzoeksvragen, onderzoeksdoelstelling en beperkingen 17 IX Onderzoeksopzet 1 Hoofdstuk 1. Achtergrond 3 Hoofdstuk 2. Probleemstelling 7 Afdeling I. Academisch debat 7 Afdeling II. Eigen bijdrage academisch debat 9 Hoofdstuk 3. Onderzoeksvragen en -methodologie

Nadere informatie

Gewijzigd voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Gewijzigd voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 23.11.2015 COM(2015) 575 final 2006/0036 (CNS) Gewijzigd voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD inzake de sluiting van de Multilaterale Overeenkomst tussen de Europese Gemeenschap

Nadere informatie

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) Nr. /.. VAN DE COMMISSIE. van 13.5.2014

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) Nr. /.. VAN DE COMMISSIE. van 13.5.2014 EUROPESE COMMISSIE Brussel, 13.5.2014 C(2014) 3006 final GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) Nr. /.. VAN DE COMMISSIE van 13.5.2014 tot wijziging van de bijlagen VIII en VIII quater bij Verordening (EG) nr.

Nadere informatie

VERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement A8-0212/

VERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement A8-0212/ Europees Parlement 2014-2019 Zittingsdocument A8-0212/2016 20.6.2016 VERSLAG over het standpunt van de Raad inzake het ontwerp van gewijzigde begroting nr. 2/2016 van de Europese Unie voor het begrotingsjaar

Nadere informatie

Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 27 mei totale examentijd 3 uur

Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 27 mei totale examentijd 3 uur natuurkunde 1,2 Examen VWO - Compex Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 1 Vrijdag 27 mei totale examentijd 3 uur 20 05 Vragen 1 tot en met 17. In dit deel staan de vragen waarbij de computer

Nadere informatie

FUSIE, een energieoptie voor de toekomst

FUSIE, een energieoptie voor de toekomst FUSIE, een energieoptie voor de toekomst omst van Europa Algemene informatie EURATOM Geïnteresseerd in Europees onderzoek? RTD Info is ons driemaandelijks magazine dat u op de hoogte houdt van de voornaamste

Nadere informatie

Bekijk: Kernfusieproject ITER: komt het nog

Bekijk: Kernfusieproject ITER: komt het nog 1 van 9 4-11-2018 08:23 Bekijk: Kernfusieproject ITER: komt het nog af? Na talloze vertragingen en kostenoverschrijdingen wordt er in Zuid-Frankrijk volop gebouwd aan kernfusiereactor ITER. Hoe staat het

Nadere informatie

2010/06 Structuur van het Publicatieblad - Aanpassing ingevolge de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon Publicatieblad, L-serie

2010/06 Structuur van het Publicatieblad - Aanpassing ingevolge de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon Publicatieblad, L-serie 200/06 Structuur van het Publicatieblad - Aanpassing ingevolge de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon Publicatieblad, L-serie L I Wetgevingshandelingen a) Verordeningen b) Richtlijnen c) Besluiten

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1811 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Nadere informatie

AL IN JANUARI 2007 BEREIKTEN WE MET HET MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN (EZ) VOLLEDIGE INSTEMMING OVER DE INHOUD VAN HET NIEUWE PROGRAMMA VOOR

AL IN JANUARI 2007 BEREIKTEN WE MET HET MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN (EZ) VOLLEDIGE INSTEMMING OVER DE INHOUD VAN HET NIEUWE PROGRAMMA VOOR 20 AL IN JANUARI 2007 BEREIKTEN WE MET HET MINISTERIE VAN ECONOMISCHE ZAKEN (EZ) VOLLEDIGE INSTEMMING OVER DE INHOUD VAN HET NIEUWE PROGRAMMA VOOR ECONOMISCHE STRUCTUURVERSTERKING KOERS NOORD: OP WEG NAAR

Nadere informatie

BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE

BELGISCH STAATSBLAD MONITEUR BELGE BELGISCH STAATSBLAD 28.07.2010 MONITEUR BELGE 48001 N. 2010 2506 VLAAMSE OVERHEID [C 2010/35508] 11 JUNI 2010. Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van

Nadere informatie

Milieu Onderzoeksreactoren

Milieu Onderzoeksreactoren Koninklijk Instituut van Ingenieurs - Afdeling Kerntechniek Netherlands Nuclear Society Programma 2003-2005 De afdeling Kerntechniek van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs en de Netherlands Nuclear

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2016 2017 34 389 Wijziging van de Wet op de Raad van State, de Algemene wet bestuursrecht, de Wet op de rechterlijke organisatie en enkele andere wetten

Nadere informatie

Hierbij gaat voor de delegaties Commissiedocument COM(2008) 507 definitief.

Hierbij gaat voor de delegaties Commissiedocument COM(2008) 507 definitief. RAAD VA DE EUROPESE U IE Brussel, 26 augustus 2008 (27.08) (OR. fr) 12514/08 RECH 237 ATO 66 USA 35 I GEKOME DOCUME T van: de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal van de Europese

Nadere informatie

UITVOERINGSBESLUIT VAN DE COMMISSIE. van

UITVOERINGSBESLUIT VAN DE COMMISSIE. van EUROPESE COMMISSIE Brussel, 2.12.2015 C(2015) 8766 final UITVOERINGSBESLUIT VAN DE COMMISSIE van 2.12.2015 tot goedkeuring van het operationele programma "Vooruitziend en voortvarend" met het oog op steunverlening

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD. van [...]

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD. van [...] EUROPESE COMMISSIE Brussel, 15.6.2010 COM(2010)280 definitief 2010/0168 (E) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD van [...] betreffende de verplichte toepassing van Reglement nr. 100 van de Economische

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 1045 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN

Nadere informatie

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE. van

GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE. van EUROPESE COMMISSIE Brussel, 29.8.2017 C(2017) 5825 final GEDELEGEERDE VERORDENING (EU) /... VAN DE COMMISSIE van 29.8.2017 tot wijziging van Gedelegeerde Verordening (EU) 2015/2195 van de Commissie tot

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2017 2018 21 501-02 Raad Algemene Zaken en Raad Buitenlandse Zaken Nr. 1789 BRIEF VAN DE MINISTER VOOR BUITENLANDSE HANDEL EN ONTWIKKELINGSSAMENWERKING Aan

Nadere informatie

booklet final NL.qxp 1/19/06 10:30 AM Page 1 FUSIE, een energieoptie voorde toekomst omst van Europa Algemene informatie EURATOM

booklet final NL.qxp 1/19/06 10:30 AM Page 1 FUSIE, een energieoptie voorde toekomst omst van Europa Algemene informatie EURATOM booklet final NL.qxp 1/19/06 10:30 AM Page 1 FUSIE, een energieoptie voorde toekomst omst van Europa Algemene informatie EURATOM booklet final NL.qxp 1/19/06 10:30 AM Page 4 Geinteresseerd in Europees

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 24.3.2017 COM(2017) 137 final 2017/0062 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD tot vaststelling van het standpunt dat namens de Europese Unie in de Wereldhandelsorganisatie

Nadere informatie

DE EU-BEGROTING 2013 VRAAG EN ANTWOORD

DE EU-BEGROTING 2013 VRAAG EN ANTWOORD EUROPESE COMMISSIE MEMO Brussel, 12 december 2012 DE EU-BEGROTING 2013 VRAAG EN ANTWOORD Wat zijn de kerncijfers van de EU-begroting 2013 die vandaag werd goedgekeurd? De EU-begroting 2013 bevat in totaal

Nadere informatie

Bijlage Indicatieve streefcijfers voor de lidstaten

Bijlage Indicatieve streefcijfers voor de lidstaten bron : Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen PB C 311 E van 31/10/2000 Voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad betreffende de bevordering van elektriciteit uit hernieuwbare

Nadere informatie

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 3.5.2017 COM(2017) 218 final Aanbeveling voor een BESLUIT VAN DE RAAD waarbij de Commissie wordt gemachtigd onderhandelingen te openen over een akkoord met het Verenigd Koninkrijk

Nadere informatie

Regionale financiering voor SMART CITIES in Brussel. Beata Bibrowska Senior Advisor- Dep Europa, OOI beleid en programma's- Innoviris

Regionale financiering voor SMART CITIES in Brussel. Beata Bibrowska Senior Advisor- Dep Europa, OOI beleid en programma's- Innoviris Regionale financiering voor SMART CITIES in Brussel Beata Bibrowska Senior Advisor- Dep Europa, OOI beleid en programma's- Innoviris Agenda JPI Urban Europe «SMART CITIES» in het EFRO in Brussel (in voorbereiding)

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 27 414 Intrekking van de Wet tegemoetkoming studiekosten en vervanging door de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage en schoolkosten (Wet tegemoetkoming

Nadere informatie

Het Verdrag van Amsterdam in werking. Prof. mr. R. Barents

Het Verdrag van Amsterdam in werking. Prof. mr. R. Barents Het Verdrag van Amsterdam in werking Prof. mr. R. Barents Kluwer - Deventer - 1999 DEEL1. HET VERDRAG VAN AMSTERDAM Hoofdstuk 1. Van Maastricht naar Amsterdam 3 1. Inleiding 3 2. De Europese verdragen

Nadere informatie

-2- Opleiding, opleidingen en onderwijs aan de universiteiten

-2- Opleiding, opleidingen en onderwijs aan de universiteiten Verklaring van Münster omtrent de onderlinge relaties op het gebied van hoger onderwijs, wetenschap en onderzoek tussen Nederland, de Vlaamse Gemeenschap van België, het Groothertogdom Luxemburg, Nederland

Nadere informatie

RadioACTIEFiTIJD. Een hedendaagse krant over radioactiviteit

RadioACTIEFiTIJD. Een hedendaagse krant over radioactiviteit RadioACTIEFiTIJD Een hedendaagse krant over radioactiviteit Soorten stralingen Kernenergie We hebben drie verschillende soorten stralingen. We beginnen met de alfastalen. Dit zijn eigenlijk helium-4deeltjes.

Nadere informatie

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 28.11.2016 JOIN(2016) 54 final 2016/0366 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Nadere informatie

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD BIJDRAGE VAN DE EU AAN EEN HERVORMD ITER-PROJECT. {SWD(2017) 232 final}

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD BIJDRAGE VAN DE EU AAN EEN HERVORMD ITER-PROJECT. {SWD(2017) 232 final} EUROPESE COMMISSIE Brussel, 14.6.2017 COM(2017) 319 final MEDEDELING VAN DE COMMISSIE AAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD BIJDRAGE VAN DE EU AAN EEN HERVORMD ITER-PROJECT {SWD(2017) 232 final} NL NL

Nadere informatie

12, rue Alcide De Gasperi - L-1615 Luxemburg T (+352) E eca.europa.eu

12, rue Alcide De Gasperi - L-1615 Luxemburg T (+352) E eca.europa.eu Samenvatting van de resultaten van de jaarlijkse controles van de Europese gemeenschappelijke ondernemingen voor onderzoek door de Rekenkamer over 2015 12, rue Alcide De Gasperi - L-1615 Luxemburg T (+352)

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 7.1.2011 COM(2010) 807 definitief 2010/0392 (E) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD inzake toegang van vissersvaartuigen die de vlag van de Bolivariaanse Republiek Venezuela

Nadere informatie

Fiche 9: MFK - Verordening financieel programma ontmanteling nucleaire faciliteiten en beheer kernafval

Fiche 9: MFK - Verordening financieel programma ontmanteling nucleaire faciliteiten en beheer kernafval Fiche 9: MFK - Verordening financieel programma ontmanteling nucleaire faciliteiten en beheer kernafval 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel COM (2018)467: Voorstel voor een verordening van de Raad tot

Nadere informatie

Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD

Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 18.5.2015 COM(2015) 201 final 2015/0104 (NLE) Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD tot wijziging van Verordening (EU) nr. 1387/2013 houdende schorsing van de autonome rechten

Nadere informatie

Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD

Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 29.11.2017 COM(2017) 735 final 2017/0328 (COD) Voorstel voor een VERORDENING VAN HET EUROPEES PARLEMENT EN DE RAAD tot wijziging van Verordening (EG) nr. 726/2004 wat betreft

Nadere informatie

Eindtoets 3DEX0: Fysica van nieuwe energie 30-1- 2013 van 9:00-12:00

Eindtoets 3DEX0: Fysica van nieuwe energie 30-1- 2013 van 9:00-12:00 Eindtoets 3DEX0: Fysica van nieuwe energie 30-1- 2013 van 9:00-12:00 Roger Jaspers & Adriana Creatore In deze eindtoets willen we met jullie samenvatten waar we het in het afgelopen kwartiel over gehad

Nadere informatie

5894/11 ADD 1 las/las/sd 1 DG G II A

5894/11 ADD 1 las/las/sd 1 DG G II A RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 3 februari 20 (08.02) (OR. en) 5894/ ADD FIN 50 PE-L 7 NOTA I/A-PUNT - ADDENDUM van: het Begrotingscomité aan: het Comité van permanente vertegenwoordigers / de Raad

Nadere informatie

(Informatie) INFORMATIE AFKOMSTIG VAN DE INSTELLINGEN, ORGANEN EN INSTANTIES VAN DE EUROPESE UNIE REKENKAMER

(Informatie) INFORMATIE AFKOMSTIG VAN DE INSTELLINGEN, ORGANEN EN INSTANTIES VAN DE EUROPESE UNIE REKENKAMER 16.12.2016 NL Publicatieblad van de Europese Unie C 473/1 IV (Informatie) INFORMATIE AFKOMSTIG VAN DE INSTELLINGEN, ORGANEN EN INSTANTIES VAN DE EUROPESE UNIE REKENKAMER Samenvatting van de resultaten

Nadere informatie

Financiële perspectieven Actuele stand van zaken en onderhandelingselementen

Financiële perspectieven Actuele stand van zaken en onderhandelingselementen Financiële perspectieven 2014-2020 Actuele stand van zaken en onderhandelingselementen Bernard Bot 15 februari 2012 Inhoud 1. Stand discussie MFK 2014-2020 2. Gemeenschappelijk Landbouwbeleid 3. Cohesiebeleid

Nadere informatie

WERKGROEP REGLEMENT VAN ORDE VAN DE EURO-MEDITERRANE PARLEMENTAIRE VERGADERING

WERKGROEP REGLEMENT VAN ORDE VAN DE EURO-MEDITERRANE PARLEMENTAIRE VERGADERING WERKGROEP REGLEMENT VAN ORDE VAN DE EURO-MEDITERRANE PARLEMENTAIRE VERGADERING Athene, 22 maart 2004 REGLEMENT VAN ORDE VAN DE EURO-MEDITERRANE PARLEMENTAIRE VERGADERING door het medevoorzitterschap van

Nadere informatie

Kernfusie. Workshop handout. NLT module voor vwo

Kernfusie. Workshop handout. NLT module voor vwo Kernfusie Workshop handout NLT module voor vwo NLT3-v117 Kernfusie 1 1. 0. Inleiding Je werkt bij een gerenommeerd internationaal ontwerpbureau. Op een dag komt de president van de Verenigde Staten op

Nadere informatie

Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD

Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 3.12.2012 COM(2012) 682 final 2012/0321 (NLE) C7-0421/12 Voorstel voor een VERORDENING VAN DE RAAD tot wijziging van Verordening (EG) nr. 723/2009 van de Raad betreffende een

Nadere informatie

ADR en consument. Een rechtsvergelijkende Studie naar de mogelijkheden van alternatieve geschillenoplossing. Kluwer Deventer. W.A.

ADR en consument. Een rechtsvergelijkende Studie naar de mogelijkheden van alternatieve geschillenoplossing. Kluwer Deventer. W.A. ADR en consument Een rechtsvergelijkende Studie naar de mogelijkheden van alternatieve geschillenoplossing W.A. Jacobs Kluwer Deventer 1998 Inhoudsopgave Lijst van afkortingen xv HOOFDSTUK I PLAN VAN BEHANDELING

Nadere informatie

DE VLAAMSE REGERING, Pagina 1 van 6

DE VLAAMSE REGERING, Pagina 1 van 6 Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van de indeling van studiegebieden in opleidingen van het secundair volwassenenonderwijs en van de regelgeving betreffende de modulaire structuur van het secundair

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 8.5.2017 COM(2017) 214 final 2017/0091 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD tot vaststelling van het standpunt dat namens de Europese Unie moet worden ingenomen in de

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 21 501-21 Jeugdraad Nr. 7 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN VOLKSGEZONDHEID, WELZIJN EN SPORT Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

AKKOORD TUSSEN DE REGERING VAN DE STAAT ISRAËL DE VLAAMSE REGERING INZAKE DE SAMENWERKING OP HET GEBIED VAN ONDERZOEK EN ONTWIKKELING IN DE INDUSTRIE

AKKOORD TUSSEN DE REGERING VAN DE STAAT ISRAËL DE VLAAMSE REGERING INZAKE DE SAMENWERKING OP HET GEBIED VAN ONDERZOEK EN ONTWIKKELING IN DE INDUSTRIE AKKOORD TUSSEN DE REGERING VAN DE STAAT ISRAËL EN DE VLAAMSE REGERING INZAKE DE SAMENWERKING OP HET GEBIED VAN ONDERZOEK EN ONTWIKKELING IN DE INDUSTRIE AKKOORD TUSSEN DE REGERING VAN DE STAAT ISRAËL EN

Nadere informatie

Mr. dr. N. Djebali. Beslechting van transfer pricing geschillen

Mr. dr. N. Djebali. Beslechting van transfer pricing geschillen Mr. dr. N. Djebali Beslechting van transfer pricing geschillen Deventer - 2012 INHOUDSOPGAVE HOOFDSTUK 1 Inleiding 1 1.1 Grensoverschrijdende transfer pricing geschillen 1 1.2 Aanleiding en belang van

Nadere informatie

Ook hoor je vaak in het nieuws over kernenergie. Dan is het ook wel fijn om te begrijpen waar het over gaat en mijn eigen mening te hebben.

Ook hoor je vaak in het nieuws over kernenergie. Dan is het ook wel fijn om te begrijpen waar het over gaat en mijn eigen mening te hebben. Werkstuk door N. 1834 woorden 5 april 2015 6,6 3 keer beoordeeld Vak Natuurkunde De inleiding Waarom? Ik heb voor dit onderwerp gekozen, omdat ik er nog helemaal niks van af wist. Ook had ik naar de andere

Nadere informatie

VR DOC.0780/2

VR DOC.0780/2 VR 2019 2405 DOC.0780/2 Besluit van de Vlaamse Regering tot wijziging van de puntenenveloppe voor de centra voor basiseducatie en de indeling van studiegebieden in opleidingen van het secundair volwassenenonderwijs

Nadere informatie

Koningskade 4 Postbus EC Den Haag. Veilingen emissierechten 2016

Koningskade 4 Postbus EC Den Haag. Veilingen emissierechten 2016 Koningskade 4 Postbus 91503 2509 EC Den Haag Veilingen emissierechten 2016 Juni 2017 Samenvatting Veilingopbrengst Nederland Aantal rechten Opbrengst ( ) Gemiddelde veilingprijs ( ) EUA 1e kwartaal 7.175.000

Nadere informatie

Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen.

Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen. Open klimaatlezingen 2009 Klimaatverandering en internationaal beleid: de weg van Kyoto naar Kopenhagen. Hans Bruyninckx De eerste stappen in internationaal klimaatbeleid 1979: 1ste World Climate Conference

Nadere informatie

10049/19 mey/gra/fb 1 ECOMP.2.B

10049/19 mey/gra/fb 1 ECOMP.2.B Raad van de Europese Unie Brussel, 7 juni 2019 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2018/0196(COD) 10049/19 NOTA van: aan: het voorzitterschap FSTR 106 REGIO 142 FC 46 CADREFIN 267 RELEX 583 SOC 443 PECHE

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2001 2002 22 112 Nieuwe Commissievoorstellen en initiatieven van de lidstaten van de Europese Unie Nr. 232 BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN BUITENLANDSE

Nadere informatie

864 ( ) Nr juli 2016 ( ) ingediend op. Ontwerp van decreet

864 ( ) Nr juli 2016 ( ) ingediend op. Ontwerp van decreet ingediend op 864 (2015-2016) Nr. 1 12 juli 2016 (2015-2016) Ontwerp van decreet houdende instemming met het protocol van toetreding van de Regering van de Russische Federatie tot het Verdrag van 16 december

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 21.1.2016 COM(2016) 17 final 2016/0006 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD tot sluiting van de overeenkomst tussen de Europese Unie en Nieuw-Zeeland betreffende samenwerking

Nadere informatie

Achter het correctievoorschrift zijn twee aanvullingen op het correctievoorschrift opgenomen.

Achter het correctievoorschrift zijn twee aanvullingen op het correctievoorschrift opgenomen. Examen VWO 2015 tijdvak 1 maandag 18 mei 13.30-16.30 uur natuurkunde ij dit examen hoort een uitwerkbijlage. Achter het correctievoorschrift zijn twee aanvullingen op het correctievoorschrift opgenomen.

Nadere informatie