Kinderoncologie - hematologie en kinderoncologisch centrum VUmc, Amsterdam. Jaarverslag 2012

Transcriptie

1 Kinderoncologie - hematologie en kinderoncologisch centrum VUmc, Amsterdam Jaarverslag 2012

2

3 Jaarverslag 2012 kinderoncologie hematologie & kinderoncologisch centrum VUmc, Amsterdam Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 1

4 In VUmc Kinderstad kunnen zieke kinderen 365 dagen per jaar spelen en zich ontspannen, even vergeten dat ze ziek zijn. Dit bevordert hun herstel en daarnaast is het van groot belang dat kinderen zich op intellectueel en psychosociaal vlak kunnen ontwikkelen terwijl ze voor lange tijd in het ziekenhuis liggen. VUmc Kinderstad helpt daarbij en laat kinderen vooral even kind zijn. Kinderstad is niet alleen voor zieke kinderen. Ook hun ouders, broertjes en zusjes kunnen er voor enkele uren verblijven. Voor ouders is er een (Ronald McDonald VU Huis) Huiskamer, een rustige plek waar ze een krantje kunnen lezen en een boterham kunnen eten. Naast de dagelijkse aansturing van de stadhouder en assistent stadhouder, zorgen ruim 60 vrijwilligers voor een schone en veilige speelomgeving. Tevens worden er regelmatig voorstellingen gegeven in het theater en vinden er bijna dagelijks workshops plaats. VUmc Kinderstad is te bereiken via de kinderkliniek op de 9de en 10de verdieping. In dit jaarverslag staat een aantal foto s van de verschillende knutselactiviteiten weergegeven, waarvoor onze dank. Correspondentieadres en contactgegevens Secretariaat kinderoncologie/ hematologie, ZH 9D11 VU medisch centrum De Boelelaan HV Amsterdam T: F: E: hoi.info@vumc.nl Tekening aan voorzijde van Shiran Li, met veel dank. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 2

5 Inhoudsopgave 1. Voorwoord Patiëntenzorg Shared Care...9 Interview met Margreet Veening, kinderarts-oncoloog Onderwijs en opleiding Onderzoek Inleiding VUmc onderzoek naar kinderkanker (VONK) Laboratoriumonderzoek naar kinderkanker Klinische studies Behandel-en studielen waarin VUmc kinderoncologie participeert Overzicht van add-on studielen Late effecten en kwaliteit van leven Samenwerkingsverbanden Internationale samenwerkingsverbanden Nationale samenwerkingsverbanden (exclusief/skion/later) Samenwerkingsverbanden van SKION/LATER...28 Interview met Esther Hulleman, post-doc, onderzoek hersentumoren Internationaal outreach programma Medewerkers en organisatie Organogram Medewerkers in 2012 en bereikbaarheid Wetenschappelijke activiteiten Wetenschappelijke stages Onderzoeksverslagen...46 Interview met Denise Niewerth, onderzoek leukemie Wetenschappelijk onderzoek, overzicht lopende projecten Cell biological features and drug / radiation resistance Late effects & quality of life Outreach Citation classics Wetenschappelijke output VUmc Onderzoek Naar Kinderkanker (VONK)...99 Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 3

6 Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 4

7 1. Voorwoord Beste mensen, Een jaarverslag betekent terugkijken, best lastig met zoveel boeiende ontwikkelingen in het heden en de toekomst. Het maken van een jaarverslag kost ook veel tijd, maar vinden wij toch zinvol. Transparantie, tonen wat er zoal gaande is in een kinderoncologisch centrum, en wat wij presteren op de academische kerntaken, op weg naar de zogenaamde prestatiebekostiging is eigenlijk heel normaal. Qua zorg weer een heel stabiel beeld, met veel werk in de kliniek, de polikliniek en de dagbehandeling. Ik wil expliciet noemen de shared care, waarbij de minder complexe zorg voor onze kinderen met kanker in een ziekenhuis dichterbij huis wordt geboden. Dat is fijn voor het gezin, en mogelijk dankzij de inzet van kinderartsen en verpleegkundigen in die centra. Er is wel een proces in gang gezet om het aantal centra dat shared care kinderoncologie biedt te verminderen, zodat de centra die overblijven meer patiënten zien en daardoor meer ervaren worden. Dit beleid is met name ingezet door SKION, de Stichting Kinderoncologie Nederland, waarin alle professionals betrokken bij de zorg voor kinderen met kanker zijn verenigd. Binnen SKION wordt ook voor elk denkbaar oncologisch ziektebeeld een behandel gemaakt, veelal in aansluiting op Europese behandelstudies. Medewerkers van VUmc kinderoncologie spelen op veel posities een rol in SKION, zoals u elders in dit verslag kunt lezen. SKION is ook de organisatie die samen met de oudervereniging VOKK en Stichting ODAS alweer acht jaar geleden het plan lanceerde om één nationaal kinderoncologisch centrum te realiseren, dat inmiddels is omgedoopt tot het Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie. De complexe zorg voor patiënten van alle huidige kinderoncologische en stamceltransplantatiecentra, dus ook van VUmc, zal overgaan naar dat nieuwe centrum, maar dat zal nog wel een drietal jaar duren. Tot die tijd is het van het grootste belang dat de zorg voor deze kinderen optimaal blijft, evenals het onderzoek. Overigens zal Academisch Amsterdam ongetwijfeld een rol blijven spelen in de kinderoncologie, de manier waarop is momenteel onderwerp van gesprek. Ook tussen VUmc en AMC speelt dit, centra die elkaar tegenwoordig nadrukkelijk opzoeken op elk vlak. VUmc heeft oncologisch veel te bieden en zal ongetwijfeld een belangrijke partner blijven in het geheel. Ik noemde al even onderzoek. Het jaar 2012 was in dat opzicht zeer succesvol, met 4 promoties en meer dan 60 internationale publicaties. VUmc Onderzoek Naar Kinderkanker (VONK) levert aldus een belangrijke bijdrage aan ons aller doel: meer kinderen met kanker genezen, met een beter kwaliteitvan leven en met minder late effecten. Ik noemde al diverse ontwikkelingen, in afwachting daarop mogen wij niet achterover leunen; zorg én onderzoek mag niet minder worden, integendeel moet nóg beter worden! Het 25 jarig jubileum van VONK in 2013 is in dat opzicht een mooie stimulans. Met dank voor uw aller steun op welke manier dan ook en interesse in ons werk, Prof. Gertjan Kaspers, hoofd kinderoncologie hematologie. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 5

8 2. Patiëntenzorg Het jaar 2012 is omgevlogen. Zowel op de verpleegafdeling als op de dagbehandeling is hard gewerkt. Het aantal nieuwe oncologische patiënten was bijna hetzelfde als in 2011 en daarmee hebben we de groei die eerder gemaakt was kunnen vasthouden. Er waren wat minder klinische opnames en verpleegdagen en wat meer dagbehandelingen. Een trend die mogelijk verklaard wordt doordat we patiënten sneller uit het ziekenhuis ontslaan, maar dan wel frequent op de dagbehandeling laten terugkomen voor bijvoorbeeld transfusies. Dat kan nu ook want het verpleegkundig team op de dagbehandeling is weer op volle sterkte. Vijf verpleegkundigen volgden de jaarlijkse landelijke nascholing in Rotterdam. De dagbehandeling ontving een grote hoeveelheid speelgoed via een stichting die is opgericht door een ex patiënt. Verder werden voor een groot aantal kurende kinderen zogenaamde opkikkerdagen (Stichting Opkikker) en wensvervullingen (Stichting Doe Een Wens ) geregeld. Dit is voor de patiëntjes en hun familie altijd iets heel bijzonders, waar ze nog heel lang met heel veel plezier aan terugdenken. De verpleegafdeling in de kliniek heeft dit jaar een nieuwe enthousiaste verpleegkundigwerkplekmanager gekregen, Basil Waldmann. Twee verpleegkundigen hebben de hematologieopleiding in Leiden met succes afgerond. Het animo om deze opleiding te volgen is groot, wij hopen dan ook dat we ondanks de bezuinigingen volgend jaar opnieuw verpleegkundigen de opleiding kunnen laten volgen. In december ontving de verpleegafdeling van de Stichting Michael Wings een prachtige gift van 15 laptops, waarmee de opgenomen kinderen contact kunnen houden met vrienden, familie en school. Dit jaar is er na een sollicitatie procedure een dedicated team samengesteld van verpleegkundigen die met doctor2doctor 2 maal per jaar Kenia bezoeken, om daar collega s bij te scholen in de kinderoncologie. Om de continuïteit te waarborgen hebben wij ervoor gekozen het dedicated team uit 4 vaste verpleegkundigen te laten bestaan. Er zal door dit team kritisch gekeken worden of de bezoeken over en weer zinvol blijken te zijn. Twee verpleegkundigen uit Kenia hebben we in het kader van het doctor2doctor programma gedurende 2 weken op onze afdeling opgevangen en bijgeschoold. Ze kregen daarnaast de mogelijkheid om buiten werktijd iets van Nederland te zien. Een aantal verpleegkundigen is nauw betrokken bij het meedenken over de toekomst van het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie. Een flink aantal verpleegkundigen heeft al te kennen gegeven daar in de toekomst te willen werken. Er wordt opnieuw gekeken naar de haalbaarheid om volgend jaar twee verpleegkundigen op te leiden tot verpleegkundig specialist ten behoeve van de kinderoncologie patiënten. Ten slotte is er een verpleegkundige actief in het shared care project. Alle kwaliteitsprojecten die in de afgelopen jaren zijn gestart lopen nog steeds door. Het zogenaamde Kwaliteitsnet, waarin alle procedures, len en andere documenten te vinden zijn, wordt steeds beter gebruikt en intussen zijn de eerste documenten alweer gereviseerd. Ook hebben onze kinderafdeling en dagbehandeling nog steeds een Smiley als kwaliteitskeurmerk voor goede zorg. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 6

9 We hebben weer een aantal zeer enthousiaste kinderartsen in opleiding op de afdeling gehad die veel kinderoncologische kennis hebben opgedaan en met grote toewijding voor de patiënten hebben gezorgd. Ook krijgen we nog altijd veel co assistenten die geïnteresseerd zijn geraakt door onderwijs wat ze van de kinderoncologen kregen en die een wetenschappelijke of klinische stage bij ons komen lopen. Het multidisciplinaire retinoblastoom spreekuur, waarin patiënten gecontroleerd worden door de oogarts, kinderoncoloog, kinderpsycholoog, optometrist, ocularist, audioloog en klinisch geneticus loopt als een trein. In 2012 zijn we voor het eerst op één locatie gaan werken (de polikliniek oogheelkunde) waardoor patiënten niet alleen alle controles op dezelfde dag kunnen krijgen, maar ook op één locatie. Dit werkt efficiënter en is voor de patiënten veel prettiger. De samenwerking van onze subafdeling met diverse andere specialismen zoals oogartsen, kinderchirurgen, patholoog anatomen, kinderradiologen, nucleair geneeskundigen, kinderneurologen, neurochirurgen, radiotherapeuten en klinisch genetici is intensief. Kinderoncologische patiënten worden wekelijks multidisciplinair besproken in de werkgroep kindertumoren, waarbij er een actieve inbreng is van alle genoemde specialismen, zo nodig aangevuld door bijvoorbeeld orthopeden, KNOartsen of kinderurologen. Ook is er nog steeds maandelijks structureel overleg met de hematologen (voor volwassenen), over zowel stollingsproblemen alsook de zorg voor adolescenten met kanker. We kunnen terugkijken op een goed 2012 waarin we ondanks de vele bezuinigingen toch kwalitatief goede zorg hebben kunnen leveren. Arjenne Kors, kinderarts oncoloog, Roelie Wilms, verpleegkundige kinderoncologie en Annemarie Boon, teamleider verpleegafdeling kindergeneeskunde. Tabel 1: productiecijfers kinderoncologie hematologie VUmc Productiecijfers klinische opnames klinische overdrachten klinische overplaatsingen IC dagen normal care verpleegdagen dagbehandelingen eerste consulten (NP) eerste poli bezoek (EPB) herhaal consulten poliklinisch cytostatica Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 7

10 Tabel 2: nieuwe patiënten kinderoncologie hematologie VUmc nieuwe patiënten benigne hematologie: neutropenie anemie (hemoglobinepathie e.d.) thrombopenie pancytopenie stolling diversen consulten 7 6 consulten stolling en cytopenieën Subtotaal oncologie: leukemie/lymfoom/mds hersentumoren retinoblastoom overige tumoren (bot, solide + kiemceltumoren) benigne tumoren verdenking recidief * nog geen diagnose 2 1 consulten 4 10 Subtotaal Totaal * 1 AML, 2 hersentumoren, 1 RB, 1 weke delen tumor, 1 bottumor, 2 overig. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 8

11 2.1 Shared Care De meeste kinderen met een maligniteit of een benigne hematologische aandoening krijgen hun medische zorg deels aangeboden in een ziekenhuis dichter bij huis. In onze regio zijn er 8 Shared Care centra, die ofwel met VUmc, AMC of met beide klinieken samenwerken. Al deze klinieken hebben gekozen voor de A status, wat inhoudt dat ze enkel poliklinische 1 daagse en niet meerdaagse chemokuren toedienen. Eén centrum zal in de toekomst opteren voor de B status, maar dit moet nog geëffectueerd worden. Alle centra hebben de samenwerkingsovereenkomst volgens de SKION richtlijn ondertekend. De afgelopen 2 jaar zijn alle centra bezocht door het Shared Care team dat bestaat uit Floor Abbink, kinderarts oncoloog, Jacqueline Zoon en Fleur Vuijk beiden verpleegkundigen uit VUmc, Netteke Schouten van Meeteren kinderarts oncoloog en 2 verpleegkundigen van het AMC, ondersteund door Annemarie Stoffer Brink van het IKNL. In 2012 werd in het voorjaar een lokale bij/nascholingsmiddag verzorgd voor zowel kinderartsen als kinderverpleegkundigen. De middag stond in het teken van zorg rondom vincristine. In het najaar vond de tweede Landelijke Shared Care dag plaats in de Amstelzaal van VUmc. Abbink zat in de congresorganisatie, Kaspers was sessie voorzitter. Voor beide bij/nascholingen werden door de NVK nascholingspunten toegekend. Wij blijven werken aan het optimaliseren van deze topklinische zorg voor kinderen met kanker in onze regio waarbij communicatie, bereikbaarheid en scholing een zeer belangrijke rol zullen blijven innemen. Het komende jaar wordt gewerkt aan videoconferencing en zullen de centra voor een tweede keer bezocht worden. Daarnaast zal een uitgebreide meerdaagse scholing voor verpleegkundigen georganiseerd worden. Floor Abbink, kinderarts oncoloog Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 9

12 Interview met Margreet Veening Wie ben je en wat heb je gestudeerd? Mijn naam is Margreet Veening. Eigenlijk wilde ik altijd dierenarts worden, maar tijdens een korte stage bij een bevriende dierenarts, bleek al snel dat ik allergisch ben voor alles waar haar op zit. Aangezien ik het niet zo heb op reptielen, besloot ik geneeskunde te gaan studeren. Na mijn studie werd ik aangenomen voor de opleiding interne geneeskunde. Ik startte in Alkmaar op de IC, waar een kinderarts opmerkte dat ik wel erg geïnteresseerd naar zijn kinderbedjes keek. Na enkele telefoontjes met een kinderarts in VUmc, werd ik voor een gesprek uitgenodigd en kon ik gelukkig switchen naar de kinderartsopleiding. Het werd een AGIKO constructie, waarbij je de kinderarts opleiding afwisselt met wetenschappelijk onderzoek; in 2004 promoveerde ik op late effecten van intra uteriene groeivertraging. Met welk onderzoek houd je je bezig? Omdat de overleving van kinderen met kanker de laatste decennia sterk is toegenomen, komen meer en meer de late effecten van de eerdere ziekte en behandeling naar voren. Deze hebben een grote (negatieve) invloed op de kwaliteit van leven. Het is van groot belang deze late effecten, die soms na tientallen jaren aan het licht komen, te kennen en te behandelen. Deze zorg vindt plaats op de late effecten (LATER) polikliniek, die ik coördineer. Daarnaast is het belangrijk dat er onderzoek gedaan wordt naar late effecten. Samen met Eline van Dulmen den Broeder begeleid ik Katja Braam en Alice van Dijk bij hun promotie onderzoek, de QLIM studie, waarbij onderzocht wordt of een interventie programma (een combinatie sporten en psychologische begeleiding) een positieve invloed heeft op o.a. de kwaliteit van leven en conditie bij kinderen met en na kanker. Daarnaast heb ik recent een aanvraag geschreven voor een landelijke studie waarin we de late effecten op de nierfunctie willen onderzoeken bij personen die in het verleden een mogelijk nefrotoxische behandeling kregen. Kortom, de late effecten gaan me aan het hart. Het zou zo mooi zijn als we kinderen met kanker zouden kunnen genezen zonder late effecten van de ziekte en behandeling. Daar is veel onderzoek voor nodig; vanuit VUmc is tevens een landelijke studie opgezet en uitgerold naar fertiliteit bij vrouwen die in hun jonge jaren kanker kregen (Eline van Dulmen den Broeder en Marleen van den Berg). Het blijkt namelijk dat bij sommige van deze vrouwen sprake is van een verminderde vruchtbaarheid en een vervroegde overgang. Het is van belang te weten welke meisjes met kanker hier een verhoogd risico op hebben zodat je ouders en patiënten goed kunt informeren en bovendien bv. eicellen in kunt vriezen. Dus wetenschappelijk onderzoek is onlosmakelijk verbonden met patiëntenzorg. Waarom heb je voor de specialisatie kinderoncologie gekozen? Tijdens de kinderarts opleiding viel ik al snel voor de kinderoncologie; de combinatie van (soms heftige) kliniek en een lange behandelrelatie spreken me nog steeds zeer aan. Wat is je uiteindelijke ambitie? Ik zou graag werkzaam blijven in de patiëntenzorg en ook de brug willen zijn tussen onderzoek naar late effecten en de kliniek. Zo is er op dit moment bijvoorbeeld geen goed zorgpad voor fertiliteits preservatie voor jongens en meisjes met kanker; daar wil ik me in de toekomst graag voor inzetten. Margreet Veening, kinderartsoncoloog. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 10

13 3. Onderwijs en opleiding Kliniek Het VU medisch centrum heeft een door de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde (NVK) officieel erkende opleiding tot kinderarts oncoloog/hematoloog. Opleider is prof. dr Gert Jan Kaspers, plaatsvervangend opleider dr. Margreet Veening. De staf bestaat verder uit drs. Arjenne Kors, drs. Dannis van Vuurden, dr. Valérie de Haas en drs. Floor Abbink. Tevens is sinds 1 juni 2010 dr. Nadia Oey als fellow werkzaam. In de kliniek draagt de kinderoncologie hematologie bij aan de opleiding van de arts assistenten kindergeneeskunde en de co assistenten. Voor de arts assistenten is er cursorisch onderwijs, worden er Grand Rounds georganiseerd en is er wekelijks een grote visite over de liggende en poliklinisch kurende oncologische kinderen. Met het veranderde curriculum geneeskunde is de bijdrage aan de opleiding tot basisarts veranderd. De (junior) coassistenten hebben een 2.5 week durende intensieve stage die door een afwisselend staflid van de kindergeneeskunde gemiddeld 2.5 uur per dag fysiek wordt ondersteund. In een tweede (senior) co schap waarbij de co assistenten 4 weken op de polikliniek en in de kliniek worden ingedeeld wordt geparticipeerd in het afnemen van zogenaamde KPB s (Korte Praktijk beoordeling). Deze beoordelingen dragen bij aan het uiteindelijke cijfer voor het co schap. Voor ditzelfde co schap wordt bij toerbeurt op dinsdag ochtend eens in de maand het college blauwe plekken gegeven. Alle stafartsen zijn jaarlijks begeleider van meerdere co assistenten die het co schap kindergeneeskunde volgen. Voor bij en nascholing van de verpleegkundigen worden regelmatig klinische lessen gegeven. Medische Faculteit Bijdrage aan de bachelor fase van de medische studenten wordt geleverd in de vorm van een intensief tutoraat in het eerste of tweede leerjaar, waarbij 2 keer in de week gedurende een semester een groep van 12 studenten begeleid wordt. Bijdrage aan de doctoraal fase van de medische studenten wordt geleverd middels klinisch lijnonderwijs, het blok opgroeien en kennismaking met de medische praktijk. De zitting in de examencommissie van het artsexamen wordt op toerbeurt gedaan, waarbij Kaspers 1 keer per jaar voorzitter is. Opnieuw was er bijdrage aan het onderwijs in het kader van het keuzeprofiel oncologie en de masterclass oncologie voor studenten geneeskunde en andere biomedische academische opleidingen, en werd bijgedragen aan het wetenschappelijk focusonderwijs. Na en bijscholing kinderartsen al dan niet in opleiding De Regionale Academische Avond Kindergeneeskunde (RAAK) VUmc is een maandelijkse bijeenkomst met steeds wisselende onderwerpen vooral gericht op de kinderarts, al dan niet in opleiding. Ook de kinderoncologie participeert hierin. Extern en buiten de afdeling om zijn meerdere stafleden actief met bijdragen aan kinderoncologisch onderwijs, grotendeels in de vorm van bij en nascholingscursussen. Tevens werd vanuit VUmc een bijdrage geleverd aan het landelijke arts assistenten onderwijs kinderoncologie hematologie in de vorm van toets vragen. Dr. Margreet Veening, kinderarts oncoloog. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 11

14 4. Onderzoek 4.1. Inleiding VUmc onderzoek naar kinderkanker (VONK) VONK (VUmc Onderzoek Naar Kinderkanker) is de paraplu voor het onderzoek zelf en de fondsenwerving om een deel van dat onderzoek te financieren. Met gelden van VONK kan nieuw onderzoek worden opgestart, dat indien succesvol kan worden doorgezet op basis van subsidies van grote organisaties zoals KiKa en KWF Kankerbestrijding. Het zogenaamde vliegwieleffect is dus van toepassing. Onderzoek is hard nodig, want kinderkanker is nog altijd de meest frequente oorzaak van het overlijden van kinderen aan ziekte in Nederland, nog afgezien van de vele bijwerkingen en late effecten die de huidige behandeling kent. VONK levert op enkele terreinen belangrijke bijdragen aan het wereldwijd onderzoek naar kinderkanker: 1) Laboratoriumonderzoek, naar resistentie voor cytostatica en bestraling bij leukemie en hersentumoren, en de mogelijkheden die te omzeilen en te verminderen; het onderzoek bij retinoblastoom richt zich vooral op het voorkomen van tweede primaire tumoren en het verder genetisch ontrafelen van die vorm van oogkanker. 2) Klinisch experimenteel onderzoek, in de vorm van fase 1, 2 en 3 studies; 3) Onderzoek naar Kwaliteit van Leven en Late Effecten van ziekte en behandeling. 4) Outreach onderzoek, waarbij wij vooral onderzoek doen in zogenaamde low and middle income countries naar het voorkomen van het niet starten of vroegtijdig afbreken van behandeling van kinderkanker. Elders in het jaarverslag hierover meer. Het kinderkanker onderzoek is ingebed in het VUmc onderzoekinstituut CCA: VUmc Cancer Center Amsterdam. Voor met name het laboratoriumonderzoek geldt dat er afdeling overstijgend wordt gewerkt, wat natuurlijk een goede manier is om efficiënt te werken, gezamenlijk dure apparatuur te gebruiken én om alle expertise op een bepaald gebied bijeen te brengen. Vanuit de kinderoncologie is voor het laboratoriumonderzoek met betrekking tot leukemie en retinoblastoom Jacqueline Cloos de senior onderzoeker, voor de hersentumoren Esther Hulleman. Het klinisch experimenteel onderzoek wordt uiteraard gedaan binnen de klinische afdeling kinderoncologie en op de dagbehandeling, met steun van onderzoek coördinatoren, artsen, researchverpleegkundigen, en datamanagers, en meestal in samenwerking met andere centra. Voor kwaliteit van leven en late effecten onderzoek geldt ook dat samenwerking voorop staat, zoals binnen VUmc met de algemene pediatrie, kinderpsychologie, inwendige geneeskunde, verloskunde & gynaecologie en kinderchirurgie, en extern met het WKZ/UMCU, AMC/EKZ, UMCN en NKI. Financiering van het onderzoek is altijd een uitdaging. Naast een structurele bijdrage vanuit het VUmc voor bv. infrastructuur en de hoogleraar aanstelling, is er een groot aantal extern gefinancierde projecten, vooral door KiKa en KWF Kankerbestrijding. Voor de kosten van apparatuur, dure materialen en zogenaamde pilot studies is echter meer geld nodig, evenals voor goed onderzoek dat niet door externe partijen wordt gefinancierd. Daarom staat VONK open voor giften (zie achterin dit jaarverslag). De activiteiten daarvoor worden gecoördineerd door met name Judith Stuijt van de dienst communicatie en fondsenwerving. Met de financiële steun van bv. Stichting Semmy, service clubs zoals van LIONS (Huishoudbeurs) en RC Amsterdam Spinoza (grote events), bedrijven die zakenvriend zijn van VONK, bijzondere acties (zoals de 12 inch race!) en giften kan VONK op die manier meerdere onderzoeksprojecten financieren en nieuwe studies opstarten. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 12

15 Met alle steun, waarvoor ik een ieder van harte wil bedanken, dragen wij bij aan het verhogen van de kans op genezing van kinderkanker, aan het verbetering van de kwaliteit van leven van de patiënten, en het voorkomen van ernstige late effecten. Prof. Gertjan Kaspers, hoofd kinderoncologie hematologie. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 13

16 4.2. Laboratoriumonderzoek naar kinderkanker Het laboratoriumonderzoek van de afdeling kinderoncologie op het VUmc is gericht op drie verschillende tumor typen: acute leukemie, hersentumoren en retinoblastomen. Hoewel het onderzoek in verschillende laboratoria binnen CCA/VICI wordt uitgevoerd, is er zeer nauwe samenwerking. We hebben immers een belangrijk gezamenlijk doel: het genezen van meer kinderen met minder bijwerkingen. Met de huidige behandelmogelijkheden kunnen we al veel kinderen genezen met kanker, maar dit gaat soms gepaard met ernstige bijwerkingen op de korte en/of lange termijn. Deze bijwerkingen worden onder andere veroorzaakt doordat chemo en/of radiotherapie ook de normale gezonde cellen treft. Ons onderzoek is onder andere gericht op het vinden van specifieke verschillen tussen tumorcellen en gezonde cellen. Aan de hand van deze informatie kunnen we dan een behandeling zoeken die zich specifiek op de tumorcel richt en geen effect heeft op de gezonde cellen. Dit wordt ook wel targeted therapy genoemd. Binnen het onderzoek naar acute leukemie bij kinderen bestuderen we zowel de lymfatische (ALL) als de myeloïde (AML) vorm. Dit onderzoek vindt plaats binnen de Hematologie Laboratoria op het VUmc/CCA. Bij ALL hebben we de werkingsmechanismen van het geneesmiddel Bortezomib bestudeerd, een stof die de afbraak van eiwitten remt. Over het algemeen heeft de tumorcel door zijn snelle groei veel meer eiwitten nodig dan gezonde rijpe lichaamscellen en zijn ALL cellen gevoeliger voor Bortezomib dan gezonde cellen. Een klinische studie is momenteel gaande waarbij kinderen met recidief ALL onder andere behandeld worden met Bortezomib. De laboratoriumstudies zijn erop gericht om mogelijk in de toekomst te voorspellen welke kinderen baat hebben bij de behandeling met Bortezomib. Bovendien onderzoeken we hoe we manieren om de leukemie cellen gevoelig te maken voor deze behandeling. Dit kan door de behandeling te combineren met nadere stoffen maar ook door gebruik te maken van nieuw ontwikkelde eiwitremmers. Ook dit jaar weer zijn deze resultaten gepresenteerd met een poster op het belangrijkste internationale hematologie congres (American Society of Hematology) in Atlanta. Men was weer zeer enthousiast over het onderzoek en we hebben onze samenwerking met collega s uit Amerika voor deze studies uitgebreid. Naast de respons op nieuwe middelen, onderzoeken we ook biologische kenmerken van de leukemie cellen die mogelijk kunnen voorspellen hoe een kind reageert op bestaande chemotherapeutica zoals Methotrexaat (MTX). We bestuderen de verschillende iso vormen van enzymen die betrokken zijn bij de biochemische routes voor efficiënte MTX werking. Dit onderzoek is een samenwerking met de afdelingen Reumatologie (dr. G. Jansen) en Medische Oncologie (Prof dr. G.J. Peters) van ons instituut en met Prof dr. Y. Assaraf van de Technion Universiteit in Haifa, Israël. Wanneer hier belangrijke mechanismen voor het ontstaan van verschillende eiwit iso vormen worden gevonden, zal dit ook van belang kunnen zijn voor de werking van andere bestaande en nieuwe geneesmiddelen. De promovenda, Anna Wojtuszkiewicz, is op basis van haar Rene Vogels beurs een aantal maanden naar Israël geweest om op het laboratorium in Haifa onderzoek te doen. Hierdoor hebben we weer extra ervaring met nieuwe laboratoriumtechnieken opgedaan en aangetoond dat de meeste iso vormen leiden tot een verminderde werking van het enzym wat we bestuderen. Bij AML zijn we geïnteresseerd hoe het komt dat er toch bij een aantal kinderen (± 30%) zich een recidief ontwikkeld na complete remissie van de tumorcellen. We hebben eerder aangetoond dat in het initiële diagnose monster heel kleine subpopulatie aanwezig zijn die uiteindelijk de voornaamste cellen van het recidief sample kunnen vormen. Om te zien wat de eigenschappen zijn van cellen die een recidief kunnen vormen, hebben we gekeken naar de genexpressie van alle genen in 23 verschillende recidief samples. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 14

17 Hiervan waren ook nog de diagnose samples beschikbaar waardoor we de diagnose en recidief samples konden vergelijken. De belangrijkste bevindingen waren dat de recidief samples een heel specifiek expressie patroon hebben vergeleken met het diagnose sample. Dit geeft aangrijpingspunten om hier dan juist therapie tegen te richten en mogelijk te gebruiken om de vorming van een recidief te voorspellen. Niet alle afwijkingen die betrokken zijn bij de ontwikkeling en groei van AML cellen zijn bekend. Daarom hebben wij een grote screen gedaan om nieuwe afwijkingen (mutaties) te vinden in genen van fosfatases. Dit zijn eiwitten die over het algemeen betrokken zijn bij de afremming van celgroei. Om de mutaties in het DNA te vinden, is de DNA sequentie van alle fosfatase genen bij 20 AML monsters geanalyseerd. Dit onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met het Hubrecht Instituut in Utrecht (prof. dr. E. Cuppen) waar de apparatuur en expertise aanwezig is voor dit soort grootschalige projecten. Er is een interessante mutatie gevonden die later in nog een AML patiënt is aangetoond. De functionele studies voor het achterhalen van de bijdrage van het eiwit aan tumorcelgroei zijn nog gaande. Het hersentumor onderzoek vindt plaats binnen de Neuro oncologie Research Group (NRG). Onderzoek binnen de NRG is een samenwerking tussen meerdere afdelingen waaronder Neurochirurgie, Neurologie, Pathologie, Kinderoncologie, Radiotherapie en Medische Oncologie. Van groot belang is de nauwe samenwerking die we hierin hebben met de prestigieuze neurowetenschappen onderzoeksgroep van de Harvard universiteit in Boston. De onderzoekscoördinator van het NRG (dr Tom Wurdinger) doet ook nog deels onderzoek bij deze onderzoeksgroep. Het kinderoncologische onderzoek richt zich onder andere op het identificeren van stoffen die specifiek de tumorcel gevoeliger maken voor bestraling. De kinderoncoloog Dannis van Vuurden, die naast zijn klinische werk ook wetenschappelijk onderzoek doet, heeft een studie afgerond naar een eiwit (EGFR) wat betrokken is bij groei van glioom cellen. Omdat dit eiwit veel lager tot expressie komt bij gezonde weefsels, zou het een goed doelwit zijn om therapie tegen te richten. Deze studie was een samenwerking met de afdeling Radiobiologie (Dr. G. Kuipers) en de resultaten zijn aangeboden voor publicatie. Ook uit het grootschalige screeningsonderzoeken (geleid door Dr. E. Hulleman), waarbij de celgroei remmende werking van veel middelen tegelijk kunnen worden getest, zijn stoffen gevonden die hersentumor celgroei remmen en deze cellen ook gevoeliger maken voor straling. Dit is heel belangrijk omdat bestraling nog steeds de belangrijkste behandelstrategie is voor deze tumoren. Een voorbeeld van een middel dat cellen gevoeliger maakt voor straling is quercetine. Dit middel is al op meerdere tumor cellijnen getest en wordt momenteel ook getest in muizen met medulloblastoom, een hersentumor in de kleine hersenen. In het afgelopen jaar zijn er meerdere proefdiermodellen voor dit type tumoren opgezet door patientenmateriaal in de kleine hersenen van muizen te implanteren. Een andere vorm van hersentumoren, waarin we vooral geïnteresseerd zijn vanwege de zeer slechte overlevingskansen van de kinderen, is het zogenaamde diffuus intrinsiek ponsglioom (DIPG). Deze tumoren zijn gelegen in de hersenstam, het onderste gedeelte van de hersenen dat de verbinding vormt tussen de grote hersenen en het ruggemerg. Ook op cellen van dit type tumoren zijn screeningsonderzoeken gedaan, waaruit bleek dat conventionele chemotherapeutische middelen zeer effectief tumorcellen konden uitschakelen. De resultaten van dit onderzoek worden begin 2013 gepubliceerd. Aangezien er nog zeer weinig bekend is van DIPG, wordt er net als hierboven beschreven voor AML ook voor deze vorm van kanker een grote screen gedaan om mutaties in het DNA van DIPG patiënten te vinden. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 15

18 De analyses van deze screening worden uitgevoerd in samenwerking met de groep van Prof P. van der Spek (Erasmus MC, Rotterdam). Door de afwijkingen in het DNA van verschillende patiënten te vergelijken proberen we meer inzicht te krijgen in het ontstaan van ponsgliomen en nieuwe aangrijpingspunten te vinden voor behandelingen. Dergelijke behandelingen kunnen vervolgens uitgetest worden in een aantal celkweek en diermodellen die de afgelopen jaren in ons laboratorium zijn opgezet door Viola Caretti, die in juli 2012 is gepromoveerd. Naast de steun van KIKA hebben we ook dit jaar weer financiële en morele steun gehad van de stichting Semmy ( en de stichting Egbers om onderzoek naar dit type hersentumor mede mogelijk te maken. Bovendien hebben we een prestigieuze toelage gekregen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen (KNAW) voor het organiseren van een symposium over DIPG tumoren. Het onderzoek naar oogtumoren bij hele jonge kinderen (retinoblastoom) wordt uitgevoerd binnen de laboratoria van Klinische Genetica (dr. J. Dorsman, prof. dr. H. te Riele) en is in samenwerking met de afdeling Oogheelkunde (dr. A. Moll en dr. M. Bosscha). In een internationale samenwerking is een nieuwe vorm van retinoblastoom ontdekt. Deze nieuwe vorm van retinoblastoom wordt niet veroorzaakt door mutaties in het retinoblastoom gen maar door de aanwezigheid van veel te veel kopieën van het zogenoemde MYCN oncogen. Deze bevinding verandert direct de zorg voor de kinderen met retinoblastoom en hun familie. Omdat de MYCN vorm zeer waarschijnlijk niet erfelijk is, hoeven broers en zussen van de patiënt ook geen verdere oogheelkundige screenings onderzoeken onder narcose die kostbaar en stressvol zijn te ondergaan. De resultaten van dit onderzoek is aangeboden aan het gerenommeerde medisch wetenschappelijke tijdschrift The Lancet Oncology en inmiddels (maart 2013) gepubliceerd. Naast onderzoek hebben we op het laboratorium ook dit jaar weer bijgedragen aan onderwijs en wetenschappelijke stages van geneeskunde en medische biologie studenten en van studenten van het Hoger Laboratorium Onderwijs. Uitgebreidere details over de verschillende onderzoeken zijn te vinden in de afzonderlijke onderzoeksverslagen die als bijlagen aan dit jaarverslag zijn toegevoegd. Jacqueline Cloos, onderzoek coördinator en Esther Hulleman, postdoc. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 16

19 4.3. Klinische studies Binnen het VUmc worden zoveel mogelijk de behandelrichtlijnen van de SKION gevolgd. Dit betekent dat behandeling plaatsvindt volgens behandellen die landelijk gebruikt worden in alle SKION centra. Er wordt onderscheid gemaakt tussen twee soorten len: enerzijds de behandelrichtlijnen, dit is meestal de best available treatment ; anderzijds de studielen. Een SKION studie kenmerken zich door een extra studievraag, randomisatie en monitoring. Deze studies zijn vaak investigator initiated studies, waarbij de kinderartsoncologen zelf het schrijven en waarbij de financiële steun van bedrijven beperkt of zelfs afwezig is. De studielen worden altijd centraal getoetst door de METc van het centrum van de principal investigator. Aansluitend worden de len lokaal getoetst, in het VUmc betreft dit de METc en commissie wetenschappelijk onderzoek van het kankeronderzoekinstituut, VUmc CCA. Behandelrichtlijnen hoeven echter niet een dergelijk uitgebreide toetsing te ondergaan, maar worden wel ter kennisgeving bij de METc VUmc aangeboden. Een overzicht van de gevolgde behandel en studielen binnen de VU wordt weergegeven in tabel 1. In tabel 2 treft u een overzicht van de zogenaamde add on studies, deze studies richten zich op aanvullende vragen tijdens de behandeling. Alle studies zijn lokaal METc en CWO VICI goedgekeurd, en derhalve open voor inclusie. Het VUmc probeert qua behandellen ook een initiërende rol te spelen, gebaseerd op onze speerpunten: hersentumoren, leukemie en retinoblastoom. Coördinatie van de voorbereiding en indiening van len voor lokale toetsing is in handen van de datamanagers Miret Emanuel en Femke Verwer. Coördinatie van uitvoering van len op de werkvloer wordt sinds 2009 uitgevoerd door Suzanne Gordijn en Hester Blufpand, arts onderzoekers bij de subafdeling Kinderoncologie Hematologie. Zij wordt daarbij ondersteund door de researchverpleegkundigen Sandra Diepenhorst en Anneke Cranendonk voor de dagelijkse logistiek. Algehele supervisie van de klinische studies gebeurt door dr. M.A. Veening en Dr V. de Haas. Ieders betrokkenheid heeft geleid tot een versoepeling van de uitvoering van de studies, mede door het feit dat zij de artsen ondersteunen bij voorlichting over de studies, voorbereiden van de benodigde formulieren en laboratoriumafnames; en zo nodig terugrapportage naar de betrokken principal investigators. Aldus is VUmc kinderoncologie hematologie betrokken bij een groot aantal klinische studies, en levert daarmee een belangrijke bijdrage aan de vooruitgang in de kinderoncologie. Margreet Veening en Valerie de Haas, kinderarts oncologen. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 17

20 Behandel en studie len waarin VUmc kinderoncologie participeert Protocol Indicatie Soort Status AA: Best available treatment guideline Aplastische anemie Studie en Behandel ACNS0121 Ependymoom Behandel ACNS0126 ACNS0331 ACNS0332 ALCL 99 ALCL recidief ALL 11 ALL R3 ARET0321 Aristhocaths/Ethanol lock Benefix B NHL_B ALL 2008 Bortezomib CLARA DNX (clofarac DNX) Hooggradig glioom Medulloblastoom SR Medulloblastoom HR Grootcellig anaplastisch Lymfoom Recidief ALCL Initiele ALL (1 19jr) Recidief ALL Extra ocular RB Preventie infectie/trombose door locken met ethanol Hemofilia B B cel NHL of B ALL Recidief ALL Refractaire AML Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Add on studie Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel CLO08708 Recidief ALL Registratiestudie CML PAED II DB AML 01 DIPG Ph+ CML Initiele AML Ponsglioom Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Open studie Open beh. Open beh. Open beh. Open studie Open beh. In voorbereid. Open Open studie Open beh. Open studie Open studie Open studie Open studie Open studie Open studie Open studie Open studie Coördinatie/ Sponsor SKION SKION SKION SKION SKION SKION SKION SKION SKION SKION Wyeth / Quintiles SKION SKION Erasmus MC Sanofi SKION SKION VUmc Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 18

21 DS ML 2006 Einstein Jr EpSSG NRSTS 2005 EpSSG RMS 2005/COG EsPhALL EURAMOS 1 EURO LB 02 Euronet PHL C1 Euronet PHL LP1 European Rhabdoid Registry Initiele AML bij Down syndroom DVT Non Rhabdomyosarcoom Rhabdomyosarcoom Ph+ ALL (1 18 jr) Osteosarcoom NHL klassieke M. Hodgkin nodulair lymfocytenrijk Hodgkin lymfoom (nodulair paragranuloom) ATRT Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Registratiestudie EVA studie revaccinatie na ALL Add on studie Ewing 2008 Ewing sarcoom Studie en Behandel EWOG MDS 2006 MDS JMML Registratiestudie EWOG MDS RC Fanconi anemie diagnostiek Refractaire cytopenie Fanconi anemia Studie en Behandel HIT GBM Hooggradig glioom Behandel HLH 2004 ICC APL 01 Hemophagocytic Lymphohistiocytosis APL Studie en Behandel I CML ped CML Registratiestudie Inter B NHL ritux 2010 NHL Studie en Behandel Open studie Centrale indiening Open studie Open studie Open studie Open beh. Open beh. Open studie Open studie Open behandel Open studie Open studie Open studie Open studie Open beh. Open beh. Open studie Open studie Lokale indiening SKION Bayer SKION SKION SKION SKION SKION SKION SKION EU RHAB UMCU SKION SKION SKION SKION GPOH SKION SKION SKION Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 19

22 Interfant 2006 LCH HCT 2006 LCH III Intitiele of bi phenotyp ALL (<1 jr) Resistent LCH LCH Studie en Behandel Studie en Behandel MC PEGASP.2 ALL Add on studie MEL3 Melanoom Behandel Mesenchymale Stamcel MDS JMML Add on studie MOBI KIDS Hersentumoren Add on studie NBL 2009 Nilotinib NPC 2003 GPOH/DCOG Neuroblastoom imatinib resistant / intolerant Ph+ CML or refractory / relapsed Ph+ ALL Nasopharynx Carcinoom Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel RB VUmc Retinoblastoom Behandel Relapse Registry 2009 SIOP CNS GCT II SIOP CPT 2000 SIOP LGG 2004 SIOP PNET 4 SIOP Wilms 2001 SIOPEL 3 SIOPEL 4 SIOPEL 6 AML 1e recidief Kiemceltumor (cerebraal) Choroid Plexus Tumoren Laaggradig glioom Medulloblastoom SR Nefroblastoom Hepatoblastoom SR Hepatoblastoom HR Hepatoblastoom SR Registratiestudie Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Studie en Behandel Open studie Open beh. In voorbereiding Open beh. Open studie Open studie Open studie Open studie Open studie Open beh. Open studie Open beh. Open studie Open studie Open behandel Open studie Open beh. Open beh. In voorbereiding SKION SKION LUMC Universiteit Utrecht SKION PPD/Novartis SKION VUmc SKION SKION SKION SKION SKION SKION SKION SKION SKION Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 20

23 STOPIMAPED TIKI studie CML acute ITP Studie en Behandel Studie en Behandel TMD DS deel A Screening TMD bij Down Registratiestudie TMD DS deel B UKCCSG GCIII Down TMD Extracranial Germ Cell Tumours Studie en Behandel Behandel WB MRI MRI studie bij HL Add on studie Open studie Open als studie Open studie Open studie Open beh. Open studie SKION UMCU SKION SKION UKCCSG UMCU Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 21

24 Overzicht van add on studielen Studie Indicatie Doelgroep AML QoL Aristhocaths studie Caphosol studie Carboplatin studie CortisALL studie Erwinia ASPA studie Kwaliteit van leven, slaap en vermoeidheid tijdens en na AML behandeling Preventie infectie/trombose door locken met ethanol Preventie en behandeling van mucositis met Caphosol Nierfunctiemetingen voor blootstelling Carboplatine Incidentie en duur van HPA as suppressie na hoge doses glucocorticoïden Efficiëntie en optreden allergische reacties bij Erwinia Aspa. Studie naar (silent) inactivation van antilichamen. AML patiënten Alle patiënten ouder dan 1 jaar met een lijn Patiënten met mucositis t.g.v. chemotherapie (gesloten ). Alle patiënten met behandeling carboplatin Alle patiënten met ALL of (non )Hodgkin lymfoom Alle patiënten 1 18 jaar en behandeld voor initiële ALL volgens ALL10. ExLma MRD RMS studie QLIM studie Recombinant ASPA studie IMPROVE MacKid Mobikids Effect van lichamelijke inspanning op imuun systeem Analyse van relatie minimal residual disease RMS en outcome. Effect fysiek en psychosociaal trainingsprogramma Efficiëntie en veiligheid recombinant asparaginase Effect van implementatie elektronische vragenlijst voor ouders op kwaliteit van zorg Wilsbekwaamheid van kinderen in wetenschappelijk onderzoek Relatie tussen milieufactoren en hersentumoren ALL patiënten. Alle patiënten behandeld voor Rhabdomyosarcoom met EpSSG RMS Alle ptn jr. tijdens of < 1 jr. na chemoen/of radiotherapie Alle patiënten 1 18 jaar en behandeld voor initiële ALL volgens ALL10 ( gesloten). Alle kinderoncologie patiënten Alle patiënten 6 17 jaar waarbij informed consent voor een interventieonderzoek gevraagd moet worden Kinderen jaar EVA Effect (re)vaccinatie na ALL 10 Patiënten tussen de 3 en 21 jaar die ALL 10 MRG hebben afgerond WB MRI Toepasbaarheid whole body MRI bij M. Hodgkin (add on EURONET PHL C1) M. Hodgkin patiënten 8 18 jaar TIKI Effect IVIG bij ITP ITP patiënten 3 mnd 16 jaar QoL bij PEG Asp Kwaliteit van leven bij PEGasparaginase ALL 10 : MRG patienten en ALL 11 : alle patienten. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 22

25 4.4. Late Effecten en kwaliteit van leven Door verbeterde diagnostiek en behandelingsmethoden overleven steeds meer kinderen met kanker. Dit succes heeft ook een keerzijde. Studies laten zien dat ongeveer 75% van de overlevenden van kinderkanker 10 tot 20 jaar na het voltooien van zijn/haar therapie last heeft van één of meer late effecten van de ziekte en/of de behandeling. Om deze late effecten vroeg op te sporen is in het VU medisch centrum de LATER poli opgezet (Lange Termijn Effecten van Kinderkanker). Iedereen die 5 jaar of langer na diagnose is wordt iedere 2 5 jaar uitgenodigd op deze poli waar hij/zij nagekeken wordt op medische en psychosociale late effecten door een arts en een psycholoog. Dit zijn in het VUmc zo n 700 kinderen en volwassenen. De kinderen komen op de polikliniek Kindergeneeskunde bij de kinderarts, de volwassenen op de polikliniek Interne Geneeskunde bij de internist. Iedereen wordt gecontroleerd volgens door de Taakgroep SKION LATER opgestelde landelijke zorg richtlijnen (SKION = Stichting KinderOncologie Nederland). Ex patiënten die onbedoeld niet zijn uitgenodigd voor de LATER poli kunnen vanzelfsprekend altijd bellen voor een afspraak. Naast patiëntenzorg wordt er op de LATER poli ook onderzoek verricht. Hierbij werkt de kindergeneeskunde veel samen met andere disciplines binnen het VUmc, zoals de gynaecologie, de interne geneeskunde, de medische psychologie en de oogheelkunde, maar ook met de andere kinderoncologische centra in Nederland. Hieronder volgt een greep uit de lopende, dan wel op handen zijnde onderzoeken. Van KWF Kankerbestrijding en Stichting KiKa hebben we financiering gekregen voor een landelijke studie naar de vruchtbaarheid, eicelvoorraad en vervroegde overgang van vrouwelijke overlevenden van kinderkanker (VEVO onderzoek). Philips Nederland B.V heeft voor dit onderzoek de benodigde echoapparaten ter beschikking gesteld. Het VUmc is initiator en coördinator van deze studie waaraan alle Nederlandse kinderoncologische centra deelnemen. Het VEVO onderzoek is sinds begin 2007 in volle gang, zo ook in Het afronden van de dataverzameling wordt in 2013 verwacht. Een ander landelijk onderzoek zal de psychosexuele problematiek uitdiepen, nadat een pilot studie in VUm toonde dat ongeveer 20% van de overlevenden dergelijke problematiek heeft. Het effect van de behandeling van leukemie op neurocognitieve functies is ook onderwerp van studie. Onderzoek in VUmc, gefinancierd door KWF Kankerbestrijding, heeft aangetoond dat de behandeling van leukemie met chemotherapie gericht op het centrale zenuwstelsel op de lange termijn aandachten gedragsproblemen kan geven. Een vervolgproject, uitgevoerd in samenwerking met het EKZ/AMC en Leuven en ook gefinancierd door KWF Kankerbestrijding toont dat de onderliggende mechanismen van deze neurocognitieve dysfuncties lijken te passen bij vroegtijdige veroudering en een proces dat overeenkomsten heeft met dementie. Het project Quality of Life in Motion (QLIM) is in maart 2009 van start gegaan en wordt gefinancierd door KWF Kankerbestrijding/Alpe d HuZes na belangrijke steun van de Stichting Roparun voor de opstartfase. De studie heeft tot doel om met behulp van een gecombineerd bewegings en psychosociaal programma de lichamelijke conditie en spierkracht van kinderen met kanker te verbeteren en allerlei late effecten tegen te gaan om uiteindelijk de kwaliteit van leven te verbeteren. Het QLIM onderzoek is een samenwerking tussen VUmc, WKZ/UMCU, EKZ/AMC, SKZ/ErasmusMC en maakt onderdeel uit van een groter project, gecoördineerd door het EMGO Instituut van VUmc: Het Alpe d HuZes Kanker Rehabilitatie Research Programma (A Care). De inclusie van patiënten is kort geleden afgerond en de eerste analyses zijn gestart. Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 23

26 Een relatief nieuw speerpunt in ons onderzoek is onderzoek op het gebied van kwaliteit van leven. Naast de hierboven genoemde QLIM studie en eerdere, reeds afgeronde studies naar de kwaliteit van leven van kinderen behandeld met het ALL 9 en ALL 10, is een cross sectionele multi center pilot studie gedaan die problemen toonde met betrekking tot slaap, vermoeidheid en kwaliteit van leven bij 75 overlevenden van ALL. Een landelijk vervolgonderzoek bij het ALL11 gaat dit verder onderzoeken, en ook is soortgelijk onderzoek geïnitieerd bij kinderen met acute myeloide leukemie, in samenwerking met onderzoekgroepen in Scandinavië en de Verenigde Staten. Ook landelijk is veel gedaan rondom Late Effecten en Kwaliteit van Leven onderzoek. Er is door verschillende vertegenwoordigers van de 7 kinderoncologische centra en stamceltransplantatie in het Bestuur van SKION LATER hard gewerkt aan een gezamenlijk en landelijk project, de SKION LATER Studie, dat ruim 30 deelonderzoeken bevat. Ook VUmc is erg actief in deze voorbereidingen en zal van een aantal deelprojecten kartrekker zijn. Naar verwachting zal het project in 2013 van start gaan. Al met al is het late effecten en kwaliteit van leven onderzoek in VUmc volop in beweging. Wij houden u op de hoogte! Dr Eline van Dulmen den Broeder Jaarverslag 2012, kinderoncologie hematologie VUmc en kinderoncologisch centrum 24