Werkvorm 1. Lokale trendanalyse

Transcriptie

1 Werkvorm 1 Lokale trendanalyse Om te komen tot toekomstscenario s doorlopen we een aantal stappen, zijnde de verschillende werkvormen die u in het bijbehorende boekje tegenkomt. De eerste werkvorm is de vaststelling van de trends en ontwikkelingen die voor de situatie in uw gemeente het meest impactvol en onzeker zijn. Doel Bepalen van de trends en ontwikkelingen die in uw gemeente of organisatie de komende jaren het meeste impact zullen hebben. Betrokkenen Groep van minimaal 8 maximaal 25 personen. Bij voorkeur een gemengde groep uit alle hoeken van de samenleving, ook buiten het sociaal domein. Hulpmiddelen Set Trendkaarten (inclusief blanco kaarten) Het boekje met trendbeschrijvingen Kaart met Piramide-template Optioneel: individuele invullijst, zie bijlage II van het bijbehorende trendboekje Hoofdvragen A. Welke trends mist u in de set? Deze kunt u op de blanco kaarten toevoegen. B. Welke trends hebben in onze gemeente, of in onze regio, het meeste impact? C. Vervolgvraag: wat is de impact van de verschillende trends en ontwikkelingen? Stap A Verdeel de deelnemers over 2, 3 of meerdere groepen, ongeveer 6-8 personen per groep; Verdeel de trendkaarten over de groepen op basis van de 6 DESTEP-variabelen (demografie, economie, sociaal-maatschappelijk, technologie, ecologie, politiek). De trends hebben ieder hun eigen logo, de kleuren corresponderen met de betreffende variabelen waartoe de trends behoren. Elke groep krijgt de kaarten van 1, 2 of 3 variabelen, afhankelijk van het aantal groepen; Elke groep neemt de eigen trends door en bepaalt of er nog trends ontbreken;

2 De groepen vertellen plenair welke trends er onder hun DESTEPvariabelen vallen en welke trends er naar hun idee nog ontbreken. De ontbrekende trends worden opgeschreven. Nadat elke groep plenair aan de beurt is geweest, wordt bepaald of én welke trends er worden toegevoegd, deze worden op de blanco-trendkaarten geschreven. Stap B Teken de piramide van de Piramidekaart over op een flip-over of whiteboard; Ga met elkaar in discussie welke trend het meeste impact heeft en bovenin de piramide wordt geplaatst en welke trends in de rijen eronder; Deze oefening kan plenair of in kleine groepjes worden uitgevoerd; Stap C Pak een Trendkaart en plaats deze midden op een vel papier; Maak rondom de trendkaart een mindmap met de impact van deze ontwikkeling op het sociaal domein; Denk daarbij ook na welke andere trends en ontwikkelingen deze vorm van impact weer beïnvloeden; Bij deze oefening kun je beginnen met de 6 meest impactvolle trends uit de piramide (stap B). Vervolgstap Onderzoek hoe bepaalde trends en ontwikkelingen zich in uw gemeente manifesteren, door ze te onderbouwen met kwalitatieve en kwantitatieve gegevens. Zo krijgt u echt inzicht in de omvang en richting van een ontwikkeling. Optioneel: elke deelnemer geeft eerst op een invullijst aan elke trend een score van 1 tot 5. Vervolgens worden de scores van de hele groep samengevoegd om zo te kijken welke trends bovenin de piramide worden geplaatst.

3 Werkvorm 2 kernonzekerheden onderzoeken Om te komen tot toekomstscenario s wordt een aantal stappen doorlopen. Deze stappen komen terug in de verschillende werkvormen die u in het bijbehorende boekje tegenkomt. De tweede werkvorm heeft tot doel om de kernonzekerheden in kaart te brengen. Welke trends hebben volgens de deelnemers de meeste impact en zijn het meest onzeker? Doel Bepalen welke trends en ontwikkelingen in uw gemeente de komende jaren het meest onzeker zijn en daarmee de kernonzekerheden in de scenario s vormen. Betrokkenen Groep van minimaal 8 maximaal 25 personen. Bij voorkeur een gemengde groep uit alle hoeken van de samenleving, ook buiten het sociaal domein. Hulpmiddelen Trendkaarten (aangevuld met blanco kaarten waar aanvullende trends op worden geschreven, zie werkvorm 1) Impact/onzekerheidsdiagram Hoofdvraag Wat zijn de kernonzekerheden? Welk van de impactvolle trends hebben een onvoorspelbare impact en vormen daarmee de basis van de scenarioverhalen? Werkwijze Teken op basis van de kaart het Impact/onzekerheidsdiagram op een wand, flip-over of whiteboard; Schud de Trendkaarten en verdeel de kaarten onder de deelnemers; Om beurten plaatsen deelnemers een kaart in het impactdiagram en legt uit waarom hij de kaart hier plaatst. Kijk na iedere beurt of de kaarten in het impactdiagram anders gepositioneerd moeten worden naar aanleiding van plaatsgevonden discussies; Wanneer alle kaarten geplaatst zijn, bepaal dan met elkaar de kernonzekerheden die de basis vormen voor de scenario s. Toelichting onzekerheid trends: Trends kunnen enerzijds onzeker zijn omdat we de richting waarin een trend zich beweegt niet kennen (bijvoorbeeld de economie), anderzijds omdat de wijze waarop een trend zich manifesteert onvoorspelbaar is (bijvoorbeeld technologie).

4

5 Werkvorm 3 Impact van de trends op het sociaal domein bepalen Zoals eerder besproken kent het bijbehorende boekje verschillende werkvormen om tot de uiteindelijke toekomstscenario s bij uw gemeente of organisatie te komen. In deze derde werkvorm gaat het er met name om de impact van een trend in beeld te brengen. Door de what if-vraag te stellen, brengt u per dominante trend een droom- en doembeeld in kaart. Doel Onderzoeken wat de impact van de trends en ontwikkelingen op het sociaal domein in uw gemeente kan zijn. Betrokkenen Groep van minimaal 8 maximaal 25 personen. Bij voorkeur een gemengde groep uit alle hoeken van de samenleving, ook buiten het sociaal domein. Hulpmiddelen Trendkaarten (aangevuld met blanco kaarten waarop aanvullende trends worden geschreven, zie werkvorm 1); Kaart met What if-template. Hoofdvraag Hoe beïnvloeden de trends het sociaal domein als je ze in extreme mate naar de toekomst vertaalt? Bedenk een droomscenario en een doemscenario. Werkwijze Kies een aantal Trendkaarten uit (bijvoorbeeld de 6 meest impactvolle trends uit werkvorm 1); Teken voor elke trend een What if-template op een flipover of whiteboard op basis van de What if-kaart; Bedenk samen hoe de trend zich manifesteert als deze zich extreem doorzet en bedenk hoe het sociaal domein er in zo n geval uitziet. Werk per trend op de flipover een droomscenario en een doemscenario uit voor 2030; Beschrijf langs de pijlen wat er gebeurd is tussen nu en 2030, waardoor we in het droom- of doemscenario zijn beland; Verdeel bij een grotere groep de trends over groepjes van circa 4 personen.

6

7 Werkvorm 4 scenario s als raadgever voor beleid De scenario s geven elk een schets van de wereld in 2030 en in het bijzonder de dynamiek in het sociaal domein. In de scenario s betrekken we onder andere de domeinen participatie, gezondheid, wonen en mobiliteit. Per domein zijn de houdingen van en verhoudingen tussen de belangrijkste actoren beschreven. De scenario s dagen de lezer uit om na te denken over zijn/haar eigen rol, taak en plek in zijn/haar eigen gemeente in de toekomst. Doel Met maatschappelijke partners doorleven van de scenario s om tot een gedeeld en gedragen toekomstbeeld te komen. Betrokkenen Raadsleden, ambtelijk apparaat, bestuurders van (maatschappelijke) instellingen, inwoners. Hulpmiddelen Scenario-animaties (online beschikbaar op ) Scenarioscripts (staan beschreven in het bijbehorende boekje, de uitgebreide versies staan online). Hoofdvraag Wat zijn de grootste strategische uitdagingen voor uw gemeente met betrekking tot het sociaal domein in deze scenario s? Werkwijze Lees (indien mogelijk vooraf) de scenarioscripts aandachtig door; Verdeel de deelnemers in drie groepen over de drie scenario s. Zorg dat elke groep een goede diversiteit aan deelnemers heeft; Bekijk per groep een andere scenario-animatie; Stel elkaar achtereenvolgens de volgende vragen: 1. Wat valt op in dit scenario. Zitten er nog onduidelijkheden in? 2. U bevindt zich in dit scenario, u leeft in deze wereld, welke kansen ziet u voor uw gemeente? Voor: a. Wonen b. Welzijn en zorg c. Jeugdgezondheidszorg d. Passend onderwijs e. Arbeidsparticipatie f. Inkomen

8 3. Welke uitdagingen ziet u voor bovengenoemde domeinen? Opmerking U kunt zich natuurlijk ook focussen op een van de onderwerpen en deze verder uitdiepen. Extra U kunt gezamenlijk bepalen of er kansen en uitdagingen zijn die op de korte termijn, de middellange termijn of de lange termijn om actie vragen. Zo kunt u gezamenlijk bepalen waar u vandaag al mee kunt starten. Schrijf de kansen en uitdagingen op verschillende flipovers; Presenteer plenair de kansen en uitdagingen per scenario aan de groepen die zich met de andere scenario s hebben beziggehouden. Maak een helder totaaloverzicht; Bedenk mogelijke oplossingen/ beleidsopties bij de verschillende kansen en uitdagingen; Kijk of er robuuste opties (kansen of uitdagingen) zijn die bij alle scenario s naar voren zijn gekomen.

9 Werkvorm 5 Hoe organiseert de gemeente haar taken en verantwoordelijkheden? Als u alle stappen heeft doorlopen, kunt u aan de hand van de ontwikkelde scenario s de hoofdvraag beantwoorden. Hoe organiseert de gemeente van de toekomst haar taken en verantwoordelijkheden in het sociaal domein? Door de drie scenario s te doorleven en per scenario de onderstaande vragen te beantwoorden, komt u tot verschillende beleidsvragen en beleidsopties. De vragen die in ieder scenario worden gesteld en de beleidsopties die in ieder scenario relevant zijn, noemen we de robuuste vragen of robuuste opties. Ongeacht welk scenario in de toekomst werkelijkheid wordt: deze vragen en opties zijn in ieder geval belangrijk om rekening mee te houden. Enkele voorbeelden van opties die tijdens de pilotbijeenkomsten in de gemeenten Bergen op Zoom en Delft naar voren kwamen: Investeren in onderwijs en het klimaat op scholen; Zorg dragen voor een snelle en adequate opvang voor verwarde personen; Technologie inzetten om eenzaamheid onder ouderen tegen te gaan; Afschaffen van verantwoordingsregels die voortkomen uit wantrouwen. Werkwijze Laat drie groepen opschrijven welke kansen en uitdagingen ze hebben ontdekt in het scenario dat ze hebben bestudeerd (zie werkvorm 4). Voeg de uitkomsten plenair samen en zoek naar de overeenkomsten en verschillen. A. Wat zijn de wezenlijke beleidsvragen in elk van de drie scenario s, die we onszelf vandaag moeten stellen, om vorm te geven aan een toekomstbestendig sociaal domein? B. Wat zijn de beleidsopties voor dit scenario. Wat kunnen we vandaag doen om ons voor te bereiden op de toekomst in dit scenario? En wie is hiervoor aan zet? Wij hebben gepoogd een schets van de wereld in 2030 te geven. Het is aan u en aan uw collegae om gezamenlijk verder invulling te geven aan de toekomst op basis van het fundament in deze publicatie en de specifieke situatie in uw eigen gemeente.

10