Ouderen en psychiatrie. Rosalien Wilting, klinisch psycholoog 18 april 2016,

Transcriptie

1 Ouderen en psychiatrie Rosalien Wilting, klinisch psycholoog 18 april 2016,

2 Programma: Kennismaking, inventarisatie, afbakening Inleiding, ouderen en pathologie Interactief Fragmenten kader en

3 Wat is oud?

4 NKOP, column J. Verbeeck, Parnassia: WHO-report on Ageing and Health: voor het eerst in de geschiedenis zal de meerderheid van de mensen die nu op aarde leven minstens 60 jaar oud worden. Het WHO-rapport stelt: belangrijke gezondheidswinst is te behalen door voor oudere patiënten diensten te bieden die specifiek gericht zijn op hun leeftijd, als onderdeel van geïntegreerde zorg, en met behandelaars met de juiste kennis voor de oudere patiënt. De psychiatrie met bijzondere aandacht voor de oudere patiënt is essentieel voor goede GGZ.

5

6

7

8 Ouder worden, aantal aspecten: Rol van de biologie Omgaan met (eigen) eindigheid Veranderend levensperspectief Context Veerkracht (persoonlijkheid levenservaring) (Videler en van As: Ouderen, in: De ziel van het vak, 2015)

9 Fragmenten serie: Doe even normaal. Aflevering: ouderenpsychiatrie.

10 Ouderen: niet homogeen maar pluriform Derde en vierde levensfase Vitaal en kwetsbaar (frailty cluster) Persoon met levenslang psychiatrische problemen, al dan niet terugkerend in hulpverlening Op latere leeftijd voor het eerst een psychiatrische episode Ouderenpsychiatrie: psychogeriatrie (neuropsychiatrie) en gerontopsychiatrie

11 Ouderenpsychiatrie: Biologische, psychologische en sociale veranderingen in de latere levensfasen. Deze veranderingen staan in onderlinge wisselwerking en in interactie met psychiatrische of psychosociale problematiek. Levensloop, persoonlijkheid, systeem - netwerk Psychiatrie voor verpleegkundigen, Leerboek, Redactie: M. Clijsen, W. Garendfeld, e.a., 2008

12 Biologisch: Orgaanfuncties Zintuigen Algemene fysieke conditie Mobiliteit Specifieke symptoompresentatie Veranderingen cognitief functioneren Multi-pathologie Medicatie gevoeligheid + Polifarmacie-interacties +

13 Psychologisch: Omkerend toekomstperspectief, andere beleving van tijd Andere verantwoordelijkheden Opmaken levensbalans Zingevingsvragen: voor wie heb ik zin? Ingrijpende levensgebeurtenissen als verlies, rouw, toename zorgafhankelijkheid Herleving trauma s Verandering copingsrepertoire, minder spankracht, meer gripsverlies

14 Sociologisch/maatschappelijk: Positie arbeidsmarkt Veranderingen sociaal netwerk Pensionering, veranderingen dagbesteding Wijziging rollen Wijziging financiën/inkomsten Nieuwe woonomgeving Maatschappelijke waardering Veranderingen maatschappij Ontkerkelijking

15 Cognitieve processen: Normale veroudering Pathologische cognitieve veroudering (bijv. neurodegeneratieve stoornissen maar ook bij psychiatrische ziektebeelden bijv. depressie, schizofrenie, autisme). Cognitieve processen staan niet in dezelfde mate onder invloed van veroudering Sterke leeftijdseffecten o.a. executieve functies en snelheid van informatieverwerking

16 Wat zijn cognitieve stoornissen? Stoornissen in de functies van het denken, bv: Aandacht- en concentratieproblemen Verminderd tempo van informatieverwerking Geheugentekorten (korte en lange termijn) Executieve problemen (planning en regulatie) Taalstoornissen (begrip en/of productie) Moeite met uitvoeren handelingen (apraxie) Waarnemingsstoornissen

17 Fragment van Paul

18 Hoe meten we cognitieve functies?

19 Neuropsychiatrie: Integratie tussen neurologie, psychiatrie en geriatrie Een complexe doelgroep Noodzaak tot gedegen diagnostiek én behandeling

20 Doelgroep neuropsychiatrie: Mensen met een degeneratieve stoornis (bv. dementie) Mensen met neurologische aandoening (bv. MS, Huntington) Mensen met (niet) aangeboren hersenletsel In combinatie met (zich ontwikkelende) AS-I en/of AS-II problematiek en/of somatische problemen en/of systeem/sociale problemen. Bijv. gedragsstoornissen, depressie, verslaving, woon- en financiële problemen, weigeren van zorg, huiselijk geweld, suïcidaliteit.

21 Doelgroep gerontopsychiatrie: Stemmingstoornissen (ook bipolair) Angststoornissen (ook PTSS) Psychotische stoornissen Persoonlijkheidsstoornissen LVB ouderen psychiatrie Autismespectrumstoornissen (ASS) Meer: bijv. eetstoornissen, ADHD Verslaving Comorbiditeit

22 Fragment van Marjo Fragment van ambulante zorg

23 Ouderenpsychiatrie Onderdetectie, onderbehandeling en niet volledige behandeling. Andere presentatie van klachten Formuleren minder zelf hulpvraag meer somatisatie, minder psychologische oplossing Minder geleerd over emoties/problemen te praten, weinig vertrouwen dat dit werkzaam zal zijn? Schaamte? Reflectie? Differentiatie? Professionals dienen te beschikken over specifieke kennis en affiniteit.

24 Valkuil van invoelbaar : Iemand toont zich vreemd, hoort bij de persoon, was altijd al wel anders. Eenzaam, somber, verdrietig is begrijpelijk als je in de rouw bent. Haar gedrag is logisch, het is zo invoelbaar. Of toch niet? En? The presence of a reason fot the depression is not a good reason to ignore the presence of the depression. Zou een begrijpelijke depressie geen behandeling behoeven? start low, go slow, but all the way.

25 Ouderenpsychiatrie DSM sluit niet aan bij ouderen Vaker suïcidaliteit zonder passende DSM Minder zichtbaar suïcidaal gedrag, bijv. rommelen met insuline, te weinig drinken. Professionals, afstemming vraagt tijd, verschil in visie en taal (bijv thuiszorg of medisch specialist). Meer psycho-educatie (ook visueel - schriftelijk) en meer pre-therapie Concreet taalgebruik

26 Ouderenpsychiatrie Veel meetinstrumenten van volwassenen niet passend (specifiek voor ouderen: GDS). Veel chronische systeemproblematiek. Suïcides bij ouderen veel voorkomend, specifiek bij oudere alleenwonende man. Veel verslaving, psychofarmaca, alcohol. Onderdetectie van aantal ziektebeelden: o.a. autisme, angststoornissen (HADS-A). Onderbehandeling van bijv. (complexe) PTSS.

27 Ouderenpsychiatrie Onderbehandeling: bijv. ouderen met persoonlijkheidsstoornissen. Wel: steunendstructurerend, minder: adaptatie-bevorderend en persoonlijkheidsveranderend. (van Alphen) Vroegdetectie en vroeginterventie (eigen keuzes van individu en/of interventies van buitenaf) Systemische benadering. Heteroanamnese is vaak essentieel. Aandacht voor alle levensgebieden.

28 Hulpverlening- behandeling: Integraal, multidisciplinair (psychiatrische) observaties (huisbezoek) Detectie lijsten (GDS, Hads-A, HAP, AQ, MMSE, klok tekenen, Cage-Audit) Signaleringsplan opstellen met cliënt en familie Suïcidepreventie vragenlijst en (crisis)plan (113 online, , 24/7) Veel psycho-educatie Weekstructuur, activering, zinvolle dag, contacten Trainingen, leefstijl Monitoren, terugvalpreventie

29 Hulpverlening- behandeling: Deeltechnieken diverse behandelingen inclusief farmacotherapie en vaktherapie Autonomie, respect, transparantie, empathie Kan ook overname betekenen Warme overdracht tijdelijk samen optrekken (rolmodel) Shared Decision Making Naastbetrokkenen Ervaringsdeskundigen Behandeling, Herstelbenadering, Presentiebenadering Andere GGZ (J. van Os) Creativiteit, Passie en Affiniteit (Ziel van ons vak).

30 Fragmenten: Marjo ervaringsdeskundigheid Henry

31 Standaardbehandeling is er niet. DSM, klinisch pad, standaardisatie, protocol, richtlijn, zorgstandaard, etc. Samen zoeken wat, in welke levensfase, mogelijk en noodzakelijk is. De menselijke maat.

32 Nooit te oud voor een behandeling, eventueel in combinatie met e-health. (70% van de ouderen is vaardig tav computer).

33