Energiebesparing en verduurzaming

Transcriptie

1 Thematrack 2 Seminar Zorg voor Energie Energiebesparing en verduurzaming

2 Piet Visser - Programmamanager Vastgoed Ziekenhuisgroep Twente - Bestuurslid NVTG

3

4

5

6

7 Enkele producten NVTG : - Jaarlijks in april 2 daags congres - In 2016 IFHE Wereldcongres Den Haag - 7 regionale kringen - In oktober studiedag - In november 3 regio masterclasses - Maandblad FMT in de gezondheidszorg - etc.

8 Ook NVTG Lid worden? Of wellicht media sponsor? Vraag even mijn kaartje. of geef mij uw kaartje.

9 Roberto Traversari TNO Dutch Centre for Health Assets

10 Kansen voor de zorg - Het moet en kan een onsje minder - Roberto Traversari

11 11 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Het moet minder; omdat energietarieven door veel onzekere factoren worden bepaald

12 12 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Peak Oil: de productie van olie zit op zijn max World oil production (EIA Monthly) for crude oil + NGL. The median forecast is calculated from 14 models that are predicting a peak before 2020 (Bakhtiari, Smith, Staniford, Loglets, Shock model, GBM, ASPO-[70,58,45], Robelius Low/High, HSM). 95% of the predictions sees a production peak between 2008 and 2010 at mbpd

13 13 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Schaarse middelen zijn duur: de energieprijs zal toenemen

14 14 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Waar zit het potentieel In ziekenhuizen kan met beperkte maatregelen zeker 12,5% energie worden bespaard (besparen zonder investeren) Uit de masterclass is gebleken dat er veel kansen liggen op de gebieden: Verlichting Ventilatie Temperatuurregeling Bevochtiging Stoomsysteem Opwekking koude Effectiviteit van de maatregel (geschat) Hoog Laag

15 15 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Maak energiestromen inzichtelijk en volgen deze Verlichting: ca 40% van het elektriciteitsgebruik. Toepassen energiezuinige verlichting, dag nacht schakeling, aanwezigheidsschakeling, ruimtes apart schakelen Ventilatoren: ca 35% van het elektriciteitsgebruik ventilatievoud (vraaggestuurd functiegericht, nachtschakeling, etc. -) Luchtbevochtiging: ca 75% van de stoomproductie Differentiatie in gewenste RV niveau s (functiegericht) Stoomketel voorzien van ECO, vervanging oude condenspotten, druk stoomketel verlagen, behoefte gebruiker, weerconditie, reductie ventilatievoud

16 16 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg 40-50% van het totaalgebruik in de kantoor-, polien laboratoriumomgeving vindt buiten werktijd plaats Computers Koffie apparaten, beeldschermen Airco Kopieer apparaten/printers Koelkast, verlichting Slim schakelen heeft het gebruik buiten werktijd met 20-30% gereduceerd zonder verlies van gebruiksgemak (gebruikers hebben er niets van gemerkt). Van bewust uitschakelen naar bewust aanschakelen

17 17 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Verwarming Bevochtiging van de lucht kost veel stoom en dat kan vaak best wel minder Temperaturen voor verwarming kunnen best wel een graadje lager worden ingesteld Temperaturen voor koeling kunnen best wel een graadje hoger worden ingesteld Actief beleid op bedrijfstijden (verwarming en koeling gaan voor sluiting kantoren en políe s al uit.

18 18 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Duurzaamheid is concreet (good practice) Verlichting: Alle verlichting hoogfrequent Experimenten met LED Veel ruimten voorzien van aanwezichheidsdetectie en daglichtregeling Gedrag Veel periodieke aandacht om het thema energie tussen de oren te krijgen

19 19 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Duurzaamheid is concreet (good practice) Installatietechniek Toepassing van WKO Condensor koeling via natte koeltorens Twin-coils vervangen door warmtewielen Door contracten met van energiebedrijf (verplichte afname) geen verdere reductie mogelijk Optimaliseren stooklijnen (piep-regeling)

20 Techniek Organisatie november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Stappenplan voor duurzame energiebesparing Financiën Gedrag/bewustwording 1. Ambitie 2. Organiseer de randvoorwaarden 6. Meet de effecten 5. Verduurzaam en pas opwekkers toe met een hoog rendement 4. Zet in op het voorkomen van gebruik Business case (TCO/LCC) 3. Inzicht in energiestromen

21 21 28 november 2012 Roberto Traversari Kansen voor de zorg Voor meer informatie: E. T M

22 Henk Veldhuis Ziekenhuis St. Jansdal Harderwijk

23 Zorg voor energie Creativiteit loont! Visie op energie-efficiëntie en toepassing van duurzame energie, ook buiten de terreingrens 28 november 2012 Henk Veldhuis, hoofd Huisvesting ziekenhuis St Jansdal Harderwijk

24 Karakteristieken ziekenhuis Verzorgingsgebied Primair: Harderwijk, Ermelo, Putten, Nunspeet, Zeewolde en Dronten Secundair: Nijkerk, Barneveld en Elburg 341 bedden Personeel 1754 medewerkers 127 medisch specialisten Productiegroei (2011 t.o.v. 2010) Poliklinisch 6% Klinische opnamen 6% Dagverpleging 7% Patiënteenheden 6%

25 Marktaandeel opnamen (klinisch en dag) verzorgingsgebied St Jansdal 2011 Tussen haakjes staat de verandering van het marktaandeel in procentpunten ten opzichte van 2010

26 Marktaandeel poliklinisch verzorgingsgebied St Jansdal 2011 Tussen haakjes staat de verandering van het marktaandeel in procentpunten ten opzichte van 2010

27 Gerealiseerde aanpassingen energiebeheer tussen 1990 en heden 1993 Extra noodstroom aggregaat (op aardgas) (advies DWA) 1996 Levering warmte aan school (advies DWA) 1996 Realisatie koude opslag in de bodem (advies DWA) 1999 t/m heden Diverse aanpassingen aan installatie waaronder: a. Ventilatie schakelingen (klokprogramma s op toeren) b. Thermoguards in luchtbehandeling geplaatst (tevens warmte wielen regeling verbeterd!) c. Energiezuinige hoogfrequente verlichting (T5) en nu LED verlichting. d. Windturbines (2 stuks) geplaatst in 2011

28 (ver)nieuwbouw Centrale hal Reactivering (De Klimop) Begane grond Zorgfront: Dialysecentrum (i.s.m. Meander), poli Kaakchirurgie en Geboortecentrum 1 e verdieping Zorgfront: Perinataal centrum (moeder-kind) Parkeergarage

29 Interieur nieuwe parkeergarage (581 auto s) voorzien van totale led verlichting en detectie per parkeerplaats

30 Bouwen in de toekomst Bouwdeel L Renovatie OK-complex/nieuwbouw OK-complex Renovatie kliniek (340 -> 380 bedden?) Dagcentrum/bouwdeel Z Diverse interne verbouwingen

31 Renovatie en upgrading energiecentrale Bestaande energiecentrale Gerenoveerde energiecentrale

32 Van oud naar nieuw In is de installatie omgebouwd OUDE SITUATIE NIEUWE SITUATIE 2x trafo 2x 630 kva 2x WKK 2x 285 Kw 1x noodstroom gas 300 Kw geen afgassenketel geen ECO s 1 absorptie koelmachine 300KW 2 koeltorens 2 x 400 KW geen UPS, wel accu batterijen Hoofdverdeler 1500 amp. 2 stoomketels 2x 2500 KW 2x trafo (1x 630 kva + 1x 1000 kva) 2 WKK s 2 X 484 kwe 1 noodstr. diesel aggregaat 1200 KWe 1 afgassenketel 600 KWt 2 ECO s 2 x 110 kwt 1 absorptie koelmachine 700 KW 2 koeltorens 2 x 1200 KW Dynamische UPS 5 x 240 KWe Hoofdverdeelinrichting max amp. 2 stoomketels 1x 2500 KW

33 Eerste plannen voor vervanging WKK s en UPS Het initiatief voor het vervangen van de aanwezige WKK's is in 2002 ontstaan onder andere als gevolg van het aanscherpen van de milieueisen door de overheid. Voor het plan verder werd uitgewerkt, zijn er door drie adviesbureaus rapporten opgesteld om de vraag te beantwoorden wat de beste strategie voor de toekomst was: Technical management juni 2003 toekomstige energievoorzieningen St Jansdal Ziekenhuis Kema Arnhem januari 2004 Second opinion toekomstvisie WKK Ziekenhuis St Jansdal Kema Arnhem februari 2004 Toepassing duurzame energiebronnen St Jansdal Kema Arnhem januari 2005 Energievoorzieningen St Jansdal verkennende rapportage voor outsourcing Verwey Oosterhout Voorstel kostenbesparing door vervanging van de WKK-installatie t.b.v. St Jansdal Ziekenhuis te Harderwijk Toetsing door College Bouw Ziekenhuis voorzieningen

34 Energiebehoefte schema juli 2007 Energie behoefte Onderdeel / Gebouw BVO M² Pe (kwe) Pth (kwth) Pk (kwk) Huidig gebouw (basis) ,00 932, ,43 900,00 a.h.v. m² gelijk aan (ba Huidig Landstede (randmeer) school ,65 - Berekende waarde Uitbreidingschool (aangenomen m²) 1.000,00-46,61 - Middels meting bepaal Poli B + SEH 2.950,00 94,05 137,49 90,83 Ingeschate waarde Zorgfront (zorggerelateerde functies) 2.750,00 87,68 128,17 84,67 Centale hal 400,00 12,75 18,64 12,32 Poliklieniek voorzijde 780,00 24,87 36,35 24,01 Dagcentrum/POK 900,00 28,69 41,95 27,71 1 Noord 950,00 30,29 44,28 29,25 Renovatie kliniek 1.940,00 61,85 90,42 59,73 Dakopbouw 144,00 12,60 18,00 15,00 HAP 325,00 10,36 15,15 10,01 Zorggroep Noordwest Veluwe 4.293,00 136,87 429,00 300,00 Reserve? (nieuwbouw) 1.000,00 31,88 46,61 30,79 Parkeergarage ,00 84,20 37,13 Totaal Energie behoefte zorg , , , ,30 Verbruik per m2 zorgfunctie 31,37 72,41 33,95 Totaal Energie behoefte incl Parkeergarage 1.548, , ,30 In middels is er wel e.e.a. gewijzigd : - mobiele MRI - zorgfront en reactivering vergroot t.o.v. eerdere planningen energie toenamen ca.150kw

35 Interne energieopwekking Interne opwekking Elektriciteit (MWh) Warmte (MWh) Koude (MWh) Totale hoeveelheid (MWh)

36 Intern verbruik Energie Intern energieverbruik ziekenhuis St Jansdal vloeroppervlak ziekenhuis totaal (m²) Elektriciteit (MWh) Verbruik per m² vloeroppervlak 0,19 0,19 0,18 0,11* 0,14 Warmte (MWh) Verbruik per m² vloeroppervlak 0,11 0,12 0,12 0,13 0,08 Koude (MWh) Verbruik per m² vloeroppervlak 0,07 0,07 0,06 0,08 0,06 Totale hoeveelheid (MWh) Verbruik totale energie per m² vloeroppervlak 0,373 0,385 0,369 0,394 0,290 * Tijdelijk NSA opgesteld buiten bemetering om i.v.m. ombouw in energiecentrale

37 Hoeveelheid per patiënten eenheid Energie en waterverbruik gerelateerd aan productie (gewogen patiënten eenheden) elektriciteit (kwh) warmte (kwh) koude (kwh) water (m3) * Een gewogen patiënteneenheid (gpe) is een gewogen gemiddelde van verpleegdagen, opnamen, dagopnamen en 1e polikliniekbezoeken Grafiek 1 Energie en waterverbruik gerelateerd aan productie ( gewogen patiënteneenheden*)

38 Totaalrendement energiegebouw over 2009 Totaal EG Verliezen overig Vrije koeling WKO s 0 (waardes in MWh) Stoom Diesel CV Gebouw Gas Landstede Elektra Absorber gkw 732 Totaal IN MWh Totaal UIT MWh Verliezen 3762 MWh Rendement 0,809 UPS E naar UPS 4674 MWh E uit UPS 4534 MWh Rendement 0,970 Verlies 140 MWh WKK zkm gkw 5,4 Bronnen Elektra electr. rendement WKK 1 0,371 electr. rendement WKK 2 0,372 GKW Geb. berekeningen : 1878 MWh Dieselolie (1 liter = 0, MWh) (MJ/3600 = MWh) ( cal. waarde = 31,65 Aardgas mj/m3) (m3 x 31,65 = MJ) Stoom (warmte inhoud 3,5 bar = 2510 KJ/kg) (kg x 2507 = KJ)

39 Verdeling verbruik over 2009

40 Totaalrendement energiegebouw over 2011 Verliezen overig 3128 Vrije koeling 439 (waardes in MWh) WKO s 1 Totaal EG Totaal IN MWh Totaal UIT MWh Verliezen 3128 MWh Rendement 0, Diesel Stoom 2133 Gas CV gebouw 4233 UPS E naar UPS E uit UPS Rendement Verlies 6796 MWh 6345 MWh 0,934 MWh 451 MWh 926 Elektra Landstede 2118 Absorber gkw 1223 WKK electr. rendement WKK 1 35,86 electr. rendement WKK 2 35,87 GKW Geb MWh zkm gkw 56,7 berekeningen : Dieselolie (1 liter = 0, MWh) (MJ/3600 = MWh) Bronnen Elektra Aardgas ( cal. waarde = 31,65 mj/m3) (m3 x 31,65 = MJ) Stoom (warmte inhoud 3,5 bar = 2510 KJ/kg) (kg x 2507 = KJ)

41 Verdeling verbruik over 2011

42 Totaalrendement WKK s over 2011 Straling + schoorsteenverliezen 2580 Noodkoelers 200 (waardes in MWh) HT 1536 Gas LT ECO s 667 Afgas ketels 3987 Elektra 5760 Eigen verbruik E 132 Energie gas IN Energie warmte UIT 7388 energie opgewekt elektra 5892 totaal uit Totaal verlies 2780 Totaal rendement 0,83

43 Aandeel opwekking over 2011 STOOM Opwekkers Afnemers Afgas ketel opgewekt 3987 Totaal stoom afgenomen huis 2133 Geproduceerd door ketels 6856 Stoom wisselaar tbv absorber 1241 TSA's 3482 Afgas ketel (totaal stoom opgewekt) 2133 gas Stoom Ketels (totaal afnemers) rendement 0,80

44 Enkellijnen diagram

45 Schema UPS MMU 1 bypass MMU 2 MMU 3 1 t/m 5 nu geïnstalleerd in MMU 4 MMU 5 MMU 6 MMU 7 uit in uitvoer

46

47 Vervangen NSA, AKM Transformator en HVK Bestaande NSA 285 KW elektrisch vermogen Nieuwe NSA 1500 KW elektrisch vermogen

48 Vervangen NSA, AKM Transformator en HVK 2e back-up stroomvoorziening tijdens ombouw Back-up koelmachine tijdens ombouw

49 Vervangen NSA, AKM Transformator en HVK Nieuwe absorptie koelmachine Nieuwe koeltorens geplaatst

50 Vervangen NSA, AKM Transformator en HVK Bestaande besturingskast en hoofdverdeler Nieuwe besturing en hoofdverdeler

51 Aanpassen bronnen koude opslag Bestaande bronnen zijn aangepast en uitgebreid en daardoor beter regelbaar. Tevens is de provinciale vergunning aangepast op het nieuwe vermogen en de waterverplaatsing.

52 Plaatsen afgassenketel en vervangen schoorstenen Restwarmte uit uitlaatgassen middels afgassenketel Plaatsen nieuwe schoorstenen

53 Afstudeerscriptie Daan Bording VU Amsterdam

54 Procentuele verdeling van de energieverbruikers van zes UMC s

55 Wettelijke maatregelen Milieubeheer Wet milieubeheer De Wet milieubeheer vereist dat maatregelen met een terugverdientijd van maximaal 5 jaar moeten worden uitgevoerd.

56 Ideëen ter verbetering Ideeën ter verbetering prio kosten Eerdere signalering van brand, heel lokaal (aspiratie detectiesysteem), met name in de ruimtes waar brand uitermate vervelend zou zijn; al of niet in combinatie met een veilige blusinstallatie (gas/ nevel/sproeischuim) zoals in de ICT-ruimte/telefooncentrale op te bewaken knooppunten. hoog Bestaande ring naar CHLK/BHLK verzwaren via andere route dan de huidige kabeltunnel. mid Op rail F of een ander strategisch punt (B of C) een NSA-aansluiting in de gevel maken. mid Het voorafgaand aan wijzigingen en investeringen in nieuwe (medische) technologie uitvoeren van een beoordeling gevolgen voor St. Jansdal. mid Het plaatsen van een generator op afdelingsniveau. laag Bij verdergaande uitbreiding van het ziekenhuis de energievoorziening elders plaatsen, zodat het ziekenhuis in geval van nood van twee kanten gevoed kan worden. laag Plaatsing van een extra NSA bij de tweede trafo, geënt op preferente groepen. laag Extra UPS voor BHLK. Voor bepaalde ziekenhuisonderdelen zoals de bloedmonsterband is een aparte UPS zinvol. laag Trafo T2 indien mogelijk voeden uit een ander net laag Optimale buffering van energie (m.n. warmte) laag Mogelijkheden ter besparing onderzoeken (zoals effectieve koeling ICT, etc.) laag Het verder automatiseren van de monitoring van de installatie, nu gebeurt nog veel handmatig. laag

57 Zijn er vragen?

58 Bedankt voor uw aandacht!

59 Ane Marten de Vries DWA

60

61 Besparen in de zorg? Neem een wko! Ing. A.M. de Vries DWA installatie- en energieadvies

62 Wat is een wko? Warmte- en koudeopslag in de bodem

63 Brontechniek Monobron twee verschillende zandlagen Open doublet zelfde zandlaag

64 Wko in de zorg I Aanleiding Hogere interne warmtelasten Uitbreiding in m 2 Beperking in uitbreiding E-vermogen Lagere exploitatiekosten

65 Wko in de zorg II Goede combinatie in relatie tot bedrijfsvoering Veel koudevraag Veel bedrijfsuren Ideale JBDK (veel basislast) Goede mogelijkheden tot koude laden: o luchtbehandelingsinstallatie o warmtepomp o droge koeler

66 Inpassing in bestaande bouw I Bestaand gekoeld waternet hergebruiken Was LTK (6-12), wordt HTK (10-18) Meer koeling leveren met bestaand net (uitbreiding in m 2 en hogere interne warmtelast)

67 Inpassing in bestaande bouw II Renovatie van LBK-installatie o Grotere gekoeldwaterbatterij Groter koelvermogen met een lage elektriciteitsverbruik (geen uitbreiding van E-aansluiting)

68 Praktijkvoorbeeld Instituut Verbeeten Tilburg TweeSteden ziekenhuis Tilburg

69 Instituut Verbeeten Hoge interne warmtelasten als gevolg van medische apparatuur Combinatie van nieuwbouw en renovatie bestaande bouw

70 Instituut Verbeeten Uitbreiding van zorgaanbieding; extra bestralingsbunkers, PET-CT scanner, bezoekersfaciliteiten

71 Instituut verbeeten Wko: 850 kw; 90 m 3 /h Geleverde hoeveelheid energie: circa 480 MWh Energiebesparing: kwe CO 2 -besparing: 57 ton per jaar

72 TweeSteden Ziekenhuis Renovatie van bestaande koelinstallatie Uitbreiding in koudevraag door interne verbouwingen Bestaande GKW-net hergebruikt

73 Twee Steden Ziekenhuis Koude laden: Luchtbehandelingskasten (in de bestaande kasten was ruimte voor grotere koelbatterijen) Droge koeler Efficiëntere warmteterugwinning ten opzichte van twin-coil

74 Twee Steden Ziekenhuis Bestaande wko uitgebreid met een nieuwe: (2 x 90 m 3 /h) Bestaande: koude laden en leveren Nieuwe: alleen koude leveren Geleverde hoeveelheid energie: circa 510 MWh Energiebesparing: kwe CO 2 -besparing: 16 ton per jaar

75

76 Hoe blijft ú op de hoogte van de prestaties van uw installaties?

77

78 Nu de praktijk

79 Seminar Zorg voor Energie Korte pauze

80 Jeroen Beks Cofely

81 Outsourcing; Kip van Columbus Jeroen Beks, Markt Directeur Healthcare 28 november 2012

82 Dilemma verandering zonder budget Splitsing Core Patient wordt klant Verandering Zorgketen Non core, wat gaan we hiermee doen!!! Catering, Facility Management Vastgoed wordt steeds meer gezien als faciliterend

83 Verschillende visies in de branche Facility Management Utility voorziening Core business Insteek op functionele outsourcing die Core business direct raakt Mantel W,E werk Energie inkoop Steeds meer vorming inkoopcombinaties om prijs te drukken, commodity inkoop

84 Outsourcing de kip van Columbus Andere relatie

85 Beweging op verschillende assen, de case Doel Financieel rendement Doel - Beschikbaarheid utilities Doel - Conditie installaties Middel - Energy Efficiency Sturen op totale energieverbruik en efficiëntie Doel is om binnen gestelde technische doelen het Financiele en technische rendement te maximaliseren. Middel - Asset Efficiency Sturen op beschikbaarheid en betrouwbaarheid Doel is de status van de installatie te borgen en deze storingsvrij te laten functioneren. 85

86 Onderliggende elementen warmte gas water electra Energie Centrale koude heet water warm water gas tapwater electra Tarieven Investering Instandhouding Rendement Tarieven SLA 27/11/1 2 86

87 Onze ervaring Outsourcing is een keuze en zorgt voor structurele kostendaling Breng focus aan op gemeenschappelijke doelen Durf te groeien in het partnership

88 Stelling Outsourcing klinkt interessant is een hype en brengt niets

89 Adriaan van Engelen Milieuplatform Zorgsector

90 Top down en bottum up Zorg voor Energie MPZ: Vereniging van intramurale zorginstellingen voor het stimuleren van een duurzame bedrijfsvoering Adriaan van Engelen, directeur Milieu Platform Zorgsector

91 Milieu Platform Zorgsector 75 intramurale instellingen lid - daarvan ruim de helft van alle ziekenhuizen - en een groeien aantal GGz en verzorgingsinstellingen Activiteiten: - ledendagen - werkgroepen: Monitoren, Afval, Gevaarlijke stoffen, Energie, Inkoop, Milieuzorg, Wetgeving, MVO 91

92 Duurzame bedrijfsvoering Stand van zaken in de zorgsector - de zorg loopt op milieugebied niet voorop - bij nieuwbouwprojecten gaat het redelijk - verder is het beleid meestal om te voldoen aan de minimum eisen van de wetgeving, weinig ambities op enkele uitzonderingen na 92

93 Duurzame bedrijfsvoering Oorzaken geringe aandacht voor milieu - De directie (RvB) uit haar ambitie niet - De directie (RvB) stuurt niet - Middenkader moet het vanuit haar budgetten zelf maar invullen - Middenkader heeft daarvoor overeenstemming nodig met de andere afdelingen, voordat er actie kan worden ondernomen 93

94 Duurzame bedrijfsvoering Oorzaken geringe aandacht voor milieu - De bruggen tussen de afdelingen ontbreken, waardoor dit intern gezien wordt als extra, want de directie vraagt er niet om milieu inkoop directie schoonmaak facilitair HRM 94

95 Bottum up - Tips doorkijken op - Milieubarometer Handige registratie tool en benchmark - Milieuthermometer Zorg: - checklist voor Zorg : alvast doen wat kan 95

96 Bottum up - Gewoon aan de slag - Draaiboek energiecampagne - Zoek de 15% positief ingestelden - Creatief met budgetten: energiebudget ook voor onderhoud en campagne 96

97 De Milieubarometer = Online Milieuregistratie-instrument Taartdiagram van een gemiddeld ziekenhuis en verzorgingshuis Bron = MPZ werkgroep Monitoren, zie ook 97

98 Milieuthermometer Zorg Voor ziekenhuizen, GGz en overige intramurale zorginstellingen. In 2012 zijn de eerste drie ziekenhuizen gecertificeerd: OLVG, Ziekenhuis Amsterveen en Gelre Ziekenhuizen. Verder gebruiken circa 50% van alle ziekenhuizen deze tool al voor hun jaarlijks milieuprogramma. Enkele tientallen verzorgingsinstellingen werken ermee. Amsta, Cordaan, en HVO-Querido, ZGAO, grote zorgkoepelorganisaties omarmen het systeem. 98

99 Milieuthermometer Zorg De Milieuthermometer is: - een milieuzorgsysteem in de vorm van een handige checklijst met criteria - certificeerbaar voor brons, zilver en goud; goud is gelijk aan Milieukeur door te voldoen aan alle verplichte en een x aantal extra criteria 99

100 op de website direct te raadplegen 100

101 17 Hoofdstukken met criteria 1 Milieumanagement 2 Energie 3 Water 4 Afvalwater 5 Bodem 6 Lucht 7 Afval 8 Hinder 9 Gevaarlijke stoffen 10 Catering 11 Reiniging 12 Vervoer 13 Inkoopbeleid 14 Verbouw/nieuwbouw 15 Groenbeheer 16 Papier 17 Textiel 101

102 Top Down Milieuthermometer Zorg Voor directies van GGz en overige intramurale zorginstellingen het handvat om in één zin taken te stellen en bruggen te slaag tussen afdelingen. Gelijk een goed basis voor aandacht energie 102

103 Top Down Milieuthermometer Zorg 103

104 Top Down Milieuthermometer Zorg Onze instelling gaat in 2014 op voor certificering op het gouden niveau - geen onnodige interne discussie - verbetering direct meenemen in lopend werk 104

105 105

106 Duurzame bedrijfsvoering Milieuthermometer: geeft de maatregelen in beeld Milieubarometer: geeft de prestatie in beeld Samen de basis voor een duurzame bedrijfsvoering en inzicht voor directie 106

107 Milieu Platform Zorgsector Adriaan van Engelen

108 Seminar Zorg voor Energie Pauze Speeddating Kennismarkt