Utrechtse Energie! Voortgangsrapportage 2012

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Utrechtse Energie! Voortgangsrapportage 2012"

Transcriptie

1 Utrechtse Energie! Voortgangsrapportage 2012

2 Inhoudsopgave 1. Wonen Bedrijvigheid Mobiliteit Energieopwekking Eigen organisatie Initiatievenfonds Monitoring Financiën

3 Utrechtse Energie! is de energie van de stad De Utrechtse burgers en ondernemers willen vaste lasten verlagen en zelf invloed uitoefenen op hun energierekening. Afgelopen jaar hebben op grote schaal burgers en werkgevers het initiatief genomen tot energiebesparing en duurzame opwekking. Zij doen dit vaak in collectief verband met collega werkgevers op een industrieterrein of met de straat of buurt. De stad bespaart gezamenlijk op energiekosten en bereidt zich hiermee voor op een nieuwe energievoorziening die schoon en flexibel is en waarvan de kosten laag zijn. De Utrechtse gemeenteraad heeft in 2008 hierop ingespeeld door een grote ambitie neer te leggen om klimaatneutraal te worden. Dit is geconcretiseerd in het programma Utrechtse Energie! waarvan twee uitvoeringsprogramma s zijn vastgesteld voor de jaren De doelstellingen van het programma zijn: 30% CO 2 besparen in % duurzame energie op wekken in 2020 Hiermee versterken we ook de groene werkgelegenheid, sociale cohesie in buurten en verlagen we de energielasten voor bewoners en ondernemers. Utrechtse Energie! is niet alleen een programma vanuit de gemeente. Het is juist het verhaal van en door de stad. Ons motto is dan ook: De gemeente in de coulissen, de stad in beeld. Het gebeurt in de stad en daar vinden ook de investeringen plaats. Dit betekent dat we als gemeente de stad bereiken via het netwerk, onze partners, bewoners en bedrijven in Utrecht. Het is niet belangrijk dat de stad de term Utrechtse Energie! kent, als wel dat de stad weet dat energiebesparing loont op verschillende vlakken, dat de gemeente hierbij kan ondersteunen en vooral welke andere mogelijke partners en kennisbronnen er zijn in de stad. Dit doen we veelal via intermediairs, zoals accountants en makelaars. Sociale en visuele media spelen daarbij een steeds belangrijkere rol. De gemeente is onderdeel van een netwerk om meer resultaat te bereiken. In 2012 is er veel bereikt in de stad Er zijn nieuwe buurtinitiatieven gevormd die bijvoorbeeld samen zonnepanelen hebben aangeschaft. Door dit samen met buren te doen, zijn collectieven gevormd die nu verder werken aan energiebesparing; Vanuit het initiatievenfonds zijn zonnepanelen geplaatst door 170 huishoudens en 5 Verenigingen van Eigenaren (VvE s). Goed voor bijna een miljoen aan investeringen waarin grotendeels lokaal wordt voorzien, wat leidt tot (tijdelijk) extra werkgelegenheid; 60% van de hotelkamers en enkele congreslocaties, zoals de Jaarbeurs, hebben het internationale keurmerk Green Key; 6 scholen wekken op een zonnige dag voor 60 huishoudens elektriciteit op. Er komen steeds meer scholen met zonnepanelen bij; Utrecht loopt voorop in Nederland met een innovatief wijkproject rond slimme netten. Hierbij wordt een elektrische deelauto en een wijk voorzien van elektriciteit door twee zonnecentrales; Bewoners zijn samengebracht en geïnformeerd over energiebesparing in 84 bewonersavonden. De hoge opkomst bij elk van de bijeenkomsten laat zien dat het onderwerp leeft in de stad; De grootste Utrechtse kantoren hebben afgesproken gezamenlijk energie en CO 2 te besparen ter grootte van gezinnen; Het warmte- en elektriciteitsverbruik in de stad is goed in beeld door de samenwerking met Stedin en Eneco. In 2013 gaan we door met het ondersteunen van bewoners en bedrijven. Samen laten we zien wat er gebeurt, zodat meer partijen aanhaken. 3

4 1. Wonen We merken dat energiebesparing leeft onder de burgers. De bijeenkomsten zijn structureel goed bezocht. Woningeigenaren zien de voordelen en zijn op zoek naar concrete informatie over opties, kosten en marktpartijen. De bijeenkomsten en de aanpak komen tot stand in goede samenwerking met het (lokale) bedrijfsleven en met de lokale energieambassadeurs. De corporaties realiseerden meer dan het afgesproken aantal labelstappen en samen met de bouwketen - onderzoeken we hoe het nog harder kan met de ontwikkeling richting energie-nota-nul-woningen. Bewoners weten het digitale informatiepunt steeds beter te vinden als een betrouwbare informatiebron voor energiebesparing. Veel van hen gaan met die informatie daadwerkelijk aan de slag. Dat kan variëren van een eigenaar van een eengezinswoning die de vloer isoleert, tot VvE s van meer dan 200 leden, die samen het hele gebouw verduurzamen en zonnepanelen plaatsen. Feiten & cijfers Er zijn (uitgebreide) warmtescans beschikbaar van woningen, 42 scholen en 71 VvE s; In 84 bijeenkomsten zijn huishoudens bereikt om hen te informeren over energiebesparing; Er zijn adviezen over energiebesparing opgesteld; 184 woningen zijn aangepakt en nog eens 750 woningen zijn in voorbereiding of de bewoner neemt binnenkort een besluit; De corporaties maakten labelstappen; woningen hebben in 2012 een energielabel. 18% heeft label A of B. Dit was 10% in 2008; Er is een start gemaakt met de samenwerking in de bouwketen voor de versnelling van de energieambitie voor corporatiewoningen; de energie-nota-nul-woningen ; 20 aanvragen zijn gedaan voor de duurzaamheidlening, hiervan zijn er 10 gehonoreerd voor gemiddeld 7.000,- De Johan de Meesterstraat werd 11de bij het landelijke Klimaatstraatfeest, een wedstrijd over energiebesparing; De monumenten Paushuize, Driftcluster Universiteit Utrecht en boerderij De Balije zijn duurzaam gerenoveerd. 4 wonen

5 De Grote Energieverbouwing was de start voor het nieuwe Energiepunt Wonen. In één dag maakten aannemers en installateurs een woning in Kanaleneiland energiezuiniger. De Grote Energieverbouwing Als we zuiniger doen met elektriciteit kunnen we vaker leuke dingen doen In één dag een energiezuiniger huis, kan dat? Ja, dat kan! De Grote Energieverbouwing in het voorjaar van 2012 laat het zien. Asha Gahyer en haar gezin verbouwden hun huis in Kanaleneiland. Hoe is het nu, een jaar later? De zonnepanelen lagen al op het dak toen het gezin de woning kocht. Maar niet genoeg, dus kwamen er drie nieuwe panelen bij. En er gebeurde meer tijdens de Grote Energieverbouwing. De vloeren, spouwmuren en het dak zijn geïsoleerd. Ook heeft de woning een slimme thermostaat, die zorgt dat het huis alleen verwarmd wordt als het gezin aanwezig is. Asha Gahyer kijkt tevreden terug op de make-over. > Bewuster met energie Ons energieverbruik is sinds de verbouwing meer dan gehalveerd. De maandpremie is flink omlaag gegaan. Ook is het een stuk behaaglijker in huis. En de hele familie gaat bewuster om met energie. Asha: We hebben onze apparaten op een stekkerdoos aangesloten met een aan-uitknop. s Avonds zetten we alle apparatuur uit. Niets staat meer op stand by. Ook de kinderen doen mee. We hebben ze geleerd: als we zuiniger doen met elektriciteit kunnen we vaker leuke dingen doen. Helemaal energiezuinig is het huis nog niet. Volgende week krijgt het huis dubbel glas en een geïsoleerde voordeur. Pas dan zal het hier s winters echt aangenaam zijn. > Voorbeeld voor de buurt Waarom werkte Asha Gahyer mee? Kanaleneiland is mijn wijk. En mijn wijk wil ik niet laten versloffen. Ik heb veel contact met de wijkagent. Ook op inspraakavonden ben ik aanwezig. Zo heb ik kennis gemaakt met medewerkers van de gemeente. In overleg met de gemeente is het plan van de Grote Energieverbouwing ontstaan. Als een stunt die mensen wakker schudt. En dat heeft gewerkt. Verschillende buurtbewoners zijn al bij Asha en haar man langs geweest om te praten over duurzame maatregelen voor hun huis. De verbouwing maakt veel mensen bewust van energiezuinig wonen. Onze energierekening is omlaag gegaan wonen 5

6 Zonnig Tuindorp is een bewonersinitiatief. Bewoners uit de wijk Tuindorp kopen gezamenlijk zonnepanelen in en laten ze installeren. Ze gaan nu verder met energiebesparing. Zonnig Tuindorp Dit leidt tot méér dan duurzame energie Zonnig Tuindorp koopt gemeenschappelijk zonnepanelen in. Wijkbewoners zijn enthousiast: in een half jaar tijd krijgt het buurtinitiatief 44 deelnemers bij elkaar. Steeds meer mensen doen mee. Je ziet echt het zwaan-kleef-aan-effect. De eerste panelen liggen nu op de daken. En dat roept veel reacties op. Dat wil ik ook!, zeggen mensen tegen Peter Smit, een van de initiatiefnemers. Het is ongelooflijk hoe snel het gaat. Dit gaat niet over een paar straten het gaat door heel Tuindorp. En dat levert meer op dan alleen duurzame energie. Mensen leren elkaar kennen, het geeft een gevoel van saamhorigheid. Dit project zorgt voor meer sociale verbanden in de wijk. > Oproep via LinkedIn Hoe ontstond het idee voor Zonnig Tuindorp? Peter Smit: Op een zonnige dag in 2012 liep ik door de wijk. Ik dacht: Ik zou eindelijk eens zonnepanelen moeten nemen. Maar dat is zo n gedoe dit kan ik beter niet in m n eentje doen. Peter doet een oproep via social medianetwerk LinkedIn. Hij krijgt veel reacties. In het najaar ontstaat de initiatiefgroep Zonnig Tuindorp. Daarna gaat het snel. We maakten een website met informatie. En we organiseerden een bijeenkomst in de kerk, in november De opkomst was groot. Er was veel bereidheid om mee te doen. > De teller loopt nog steeds De werkgroep maakte een selectie uit 10 verschillende leveranciers van zonnepanelen. Vanuit de gemeente is een subsidie mogelijk van ongeveer 25% - op de aanschaf van de zonnepanelen én op de installatie. De werkgroep geeft bewoners onafhankelijk advies. Zonder commercieel belang. En dat spreekt aan. Half januari is het duidelijk: 44 mensen doen mee. Peter: En de teller loopt nog steeds. Nu mensen zien dat de zonnepanelen geplaatst worden, willen ze ook meedoen. Het mooie is dat we bij belangstelling van meer dan 40 mensen nog eens 5% extra korting krijgen van de producent. Die 5% kunnen mensen doneren aan onze buurtspeeltuin De Pan. Een heel mooi initiatief! In maart 2013 zijn de eerste huishoudens aan de beurt. We zijn een voorbeeld voor andere wijkbewoners én voor andere wijken. We hebben contacten tot in Lunetten. Dit kan ik beter niet in m n eentje doen 6 wonen

7 Energie-U is een lokaal duurzaam energiebedrijf voor en door Utrechtse bewoners en bedrijven. Energie-U wil in eigen regio duurzame energie opwekken. De Energieke Stad Met Energie-U creëren we onze eigen toekomst Ons motto is De energieke stad. Het gaat ons niet alleen om duurzame energie en energiebesparing: we laten zien dat samenwerken met burgers, bedrijven en scholen energie oplevert. Ook al is het crisis, de wereld hoeft niet in te storten. Je kunt zelf toekomstperspectief creëren. Hans Botman is erbij die avond. We hadden verschillende redenen om een lokaal energiebedrijf op te zetten. De fossiele brandstoffen olie, aardgas en steenkool raken in hoog tempo op. En ze komen vaak uit instabiele gebieden. Energiebedrijven en overheden hebben meer oog voor hun winst op korte termijn dan voor het milieu. We moeten dringend van onze fossiele verslaving af. Over dit alles kunnen we klagen. Maar wij wilden echt iets doen. Met Energie-U laten we zien dat het kan. En zo inspireren we anderen. Het werkt echt! Energie-U geeft onafhankelijk advies over zonne-energie en energiebesparing. Hans Botman is één van de oprichters van het lokale duurzame energiebedrijf en de actie zonnestroom voor U. We doen dit zonder commercieel belang. De afgelopen tijd bezochten we meer dan 300 Utrechtse huishoudens. Ruim 100 van hen zijn overgestapt op zonne-energie. Ook zijn we betrokken bij het opleiden van de energieambassadeurs. Dit zijn Utrechters die informatie geven over het energiezuinig maken van je woning. De 17 vrijwilligers bereikten zo al 1200 bewoners. En daar zijn we blij mee. > Laten zien dat het anders kan Lombok, zomer Tijdens een energiecafé in Houtzaagmolen De Ster zegt een deelnemer: Je eigen energie opwekken, samen met buurtgenoten - dat lijkt me wel wat. Een paar maanden later is Energie-U een feit. > Winnaar Het samenspel Energie-U is actief voor bewoners én bedrijven die interesse hebben in duurzame energie. Bijvoorbeeld met het project Zonnestroom voor iedereen. Energie-U was met dit project zelfs één van de winnaars van de Rabobankwedstrijd Het samenspel. Het project wordt nu een pilot: we helpen Utrechtse scholen en bedrijven zonnepanelen op hun daken te plaatsen. Daarnaast werkt Energie-U plannen uit voor de mogelijkheid tot het plaatsen van windmolens op industrieterrein Lage Weide. We helpen Utrechtse scholen en bedrijven zonnepanelen op hun daken te plaatsen wonen 7

8 Bewonerscomité Vondelparc Energiepositief zet zich in voor duurzame energie sinds De appartementen en laagbouw woningen van Vondelparc liggen tussen de Jutfaseweg en de Vondellaan. Vondelparc Energiepositief We zien elke dag hoeveel energie de zon oplevert Met deelauto s en zonnepanelen kiest de Vereniging van Eigenaren van het wooncomplex Vondelparc voor duurzaamheid. Zo werken we aan een betere wereld. Én het maakt onze woningen meer waard. Verse groente en fruit uit de buurt? De bewoners van het Utrechtse wooncomplex Vondelparc krijgen elke week groente- en fruitpakketten bezorgd. Uit De Moestuin, een biologische Utrechtse tuinderij. Ook staan er twee deelauto s aan de Jutfaseweg. En de parkeergarages hebben energie zuinige verlichting. Een initiatief van het bewonerscomité Vondelparc Energiepositief. energiebesparing. Maar we wilden meer. Twee jaar geleden hebben we daarom de stap naar zonnepanelen gezet. Veel eengezinswoningen hebben al zonne-energie. In de loop van 2013 komen de zonnepanelen ook op de daken van de appartementen. Een investering van de drie Verenigingen van Eigenaren. En dat is bijzonder. Benno: Niet elke VvE heeft genoeg reserves om zonnepanelen te kunnen betalen. Wij hebben gelukkig deze reserves. En we krijgen subsidie van de gemeente. De zonnepanelen leveren stroom aan de gemeenschappelijke ruimtes. Dus voor de liften, het trappenhuis en de parkeergarages. De bewoners zien elke dag wat de zonnepanelen op leveren. We hangen straks beeldschermen in de hal. Daarop staat hoeveel Kilowatt per uur de zon op dat moment levert. Zo maken we zonne-energie zichtbaar. En dat maakt het extra leuk. Voor de bewoners én voor bezoekers, die hierdoor misschien op een idee worden gebracht. > Persoonlijk voordeel Benno Oosterom is één van de initiatiefnemers. Wij geven om duurzaamheid. Zuinig zijn met energie zorgt voor een mooiere wereld, en natuurlijk mag er ook persoonlijk voordeel in zitten. Want doe je aan verduurzaming, dan maak je je woning aantrekkelijker. We verhogen hiermee de waarde van onze appartementen. > De VvE investeert in zonnepanelen We zijn begonnen met kleine dingen. Bijvoorbeeld adviezen over > In 100 maanden klimaatneutraal Wat voor plannen heeft het comité nog meer? Benno: We blijven ambitieus. In 2011 zeiden we: Vondelparc is in 100 maanden klimaatneutraal. En dat zijn we nog niet. Over een tijdje willen we een adviesbureau inschakelen. Met dat bureau gaan we bekijken hoe we onze woningen nóg duurzamer kunnen maken. Duurzaamheid maakt onze huizen meer waard 8 wonen

9 2. Bedrijvigheid Veel ondernemers vinden energiebesparing noodzakelijk vanuit verschillende motieven en belangen. Energiebesparing is belangrijk vanuit het economisch motief kostenreductie. Later blijkt dan dat het ook extra voordelen heeft in comfort. Winkeliers prijzen hun net aangeschafte LED-verlichting vooral ook aan vanwege de verminderde warmteafgifte. Wij ondersteunen de werkgevers met het nemen van energiebesparende maatregelen en via handhaving wordt men bewogen om tenminste het wettelijk minimum te realiseren. De maatregelen worden vaak gezamenlijk met andere ondernemers genomen. Dit leidt tot kennisoverdracht; bij elkaar afkijken. Samenwerking vindt plaats op veel plekken: de (georganiseerde) hotels, congreslocaties en musea, evenementen, horeca, zorg, kantoren, winkeliers en de ondernemersverenigingen van Lage Weide, Rijnsweerd en Overvecht. De drie grootste, gebiedsgerichte ondernemersverenigingen van de stad (Industrievereniging Lage Weide, Stichting Kantorenpark Rijnsweerd en Ondernemersvereniging Nieuw Overvecht) investeren in collectieve gebiedsverduurzaming en mobiliseren hun achterban mee te doen. Huurders, eigenaren en overheden vinden elkaar in gezamenlijke energiebesparing van het kantorenpark Rijnsweerd. Wij kennen geen vergelijkbare samenwerking in Nederland. Feiten & cijfers 800 bedrijven zijn bezig met energiebesparingsmaatregelen; 500 bedrijven investeren zelf in een energiebesparingsplan, 300 doen dat samen met andere bedrijven; 60% van de hotelkamers beschikt over het internationale Green Key keurmerk; Meer dan 50% van de evenementenbezoekers bezoekt in 2013 een evenement dat investeert in verduurzaming; Circa 60% van de zorgpanden startten een Community of Practice voor energiebesparing; 144 binnenstad retailers inventariseerden hun energiebesparingpotentieel en 23 investeerden direct al; 38 supermarkten (van de in totaal 77) investeerden in afdekking en andere energiebesparende maatregelen; 100 MKB-ers in Overvecht werken met een tool vanuit MKB Nederland, in samenwerking met het Rijk; 90 grote kantoorpanden en middelbare scholen nemen gezamenlijk actie tot besparing in de omvang van huishoudens; De grote kennisinstellingen in de regio onderzoeken in het Smart Grid project de haalbaarheid voor slimme netten; De industrievereniging Lage Weide heeft 17 van zijn 20 grootste werkgevers op Lage Weide geactiveerd voor het opstellen van een Masterplan Duurzaam Lage Weide en investeert hierin; In Rijnsweerd is de ambitie bekrachtigd door eigenaren, huurders en gemeente om gezamenlijk te investeren in energiebesparing en in een collectieve WKO in het gebied. bedrijvigheid 9

10 Toerisme Utrecht, dé centrale toeristische organisatie van de stad Utrecht. Informeert bezoekers en werken samen met partners aan het versterken van het imago van Utrecht. Toerisme Utrecht is gevestigd bij de VVV-winkel naast de Domtoren. toerisme-utrecht De Duurzame Domtoren Dit is een geweldige promotie voor onze stad Een Green Key voor de Domtoren? Graag! Toch had Ronald Trum zijn bedenkingen: Zo n oude, tochtige toren hoe kun je die ooit duurzaam maken? De directeur van Toerisme Utrecht zette echter door. Met resultaat. Want sinds december 2012 heeft het internationale symbool van Utrecht een Green Keyvermelding. Spaarlampen, tochtwering, waterbesparende toiletten: de Dom, hét icoon van de stad Utrecht, is officieel energiezuinig. En daar is Toerisme Utrecht trots op. Directeur Ronald Trum: Laten we wel wezen: de Dom stamt uit de veertiende eeuw en staat nog fier overeind. Alleen daarom al is het een voorbeeld van duurzaamheid. Maar we wilden méér. En dat is gelukt. Trum wijst op het nieuwe lichtornament in de Michaëlskapel, op de eerste verdieping van de Domtoren. De imposante kroonluchter verspreidt een sfeervol gedempt licht. En toch is dit LED-verlichting. Heel knap gedaan. De mensen van Green Key stonden ervan te kijken. in de Michaëlskapel, geïsoleerd: Dat was een bron van tocht. Nienke Offringa, coördinator Domtoren: Verder scheiden we het afval en hebben we Fair Trade koffie en thee. En geeft iemand een feest in de Michaëlskapel, of verhuren we de vergaderruimte in de Domtoren? Dan bieden we maaltijden, wijnen en borrelhapjes van duurzame cateraars. > Rentmeester Jaarlijks beklimmen mensen de Dom. En al deze toeristen zien het Green Key-bordje hangen bij de deur. Nienke Offinga: Dit is een geweldige promotie voor onze stad. Onze gidsen vertellen de bezoekers dat de Domtoren duurzaam is. Zelf komen ze ook met allerlei ideeën voor energiebesparing. De verduurzaming van de toren werkt aanstekelijk. We merken nu al dat het een positief effect heeft op de bezoekersaantallen. Ronald Trum: Toch gaat het niet in de eerste plaats om de Green Key. Ik voel me een rentmeester die deze mooie wereld wil behouden voor toekomstige generaties. De verduurzaming van de toren werkt aanstekelijk > Duurzame cateraars De toren onderzoekt of een overdruksysteem mogelijk is. Zo n systeem vermindert het energieverbruik. Ook is het houten hijsluik 10 bedrijvigheid

11 Het Bevrijdingsfestival in Park Transwijk is één van de veertien festivals in Nederland waarop Bevrijdingsdag wordt gevierd. De Stichting Bevrijdingsfestival Utrecht is de organisator en werkt daarin samen met het Nationaal Comité 4 & 5 mei. Eerste duurzame Bevrijdingsfestival Utrecht telt de meeste duurzame festivals in Nederland een proefkeuring en de nulmeting voor de Green Key. En in 2012 haalde het festival de Green Key Goud. Esther meldt trots: Als eerste Bevrijdingsfestival in Nederland! Esther Lubberding, festivaldirecteur: Als een van de eerste festivals in Utrecht namen wij het initiatief tot verduurzaming. Hiermee hebben we Utrecht als groene festivalstad op de kaart gezet. Geen enkele stad in Nederland telt zoveel duurzame festivals. Wegwerpbekers van afbreekbaar plastic, toiletten met biologisch afbreekbare vloeistof: het Bevrijdingsfestival zet in op duurzaamheid. En dat merkt het publiek. Camiel de Kruijf, festivalproducent: Maar ook achter de schermen nemen we maatregelen. Want backstage produceren we het meeste afval. Muzikanten en medewerkers krijgen een mok om uit te drinken, cateraars mogen niet ongelimiteerd stroom gebruiken. En alle terreinverlichting is energiezuinig. Tien Utrechtse festivals maakten op 2 april 2012 afspraken over verduurzaming in een convenant met de gemeente Utrecht. De Stichting Bevrijdingsfestival Utrecht was er één van. Het festival was in Utrecht mede-initiatiefnemer van duurzaamheid onder festivals. Esther Lubberding: Wij hebben echt een voortrekkersrol hierin. Dat hebben we onder meer te danken aan Rabobank Utrecht, onze hoofdsponsor. Zij vergoeden meerdere jaren alle meerkosten van de verduurzaming. En daar zijn we heel blij mee. Het festival deed in 2011 mee aan > Steun van vrijwilligers en leveranciers Marije van Kapel, duurzaamheidcoördinator: Bij de eisen voor dit certificaat moet je een uitgebreid stappenplan doorlopen. Daarbij gaat het om vermindering van de afvalberg en de CO 2 -uitstoot. Maar ook om het gedrag van medewerkers en leveranciers. Gelukkig is er veel steun voor duurzaamheid tijdens het festival. Zo komen de meeste medewerkers op de fiets. Ook werkt het festival samen met een duurzame meubelleverancier uit Maarssen. Marije: Daar zijn we erg trots op. Het stimuleert ons om door te gaan op deze weg. > Steeds groener denken Camiel: Door de nieuwe werkwijze gaan we zelf ook groener denken. Uiteindelijk moet dit niet meer speciaal zijn, maar gewoon de standaard. Toch kent milieubewust werken ook zijn grenzen, erkent Camiel: Als we het 100% duurzaam willen doen, dan kunnen we beter geen festival produceren. En dat is niet de bedoeling natuurlijk! We hebben Utrecht als groene festivalstad op de kaart gezet bedrijvigheid 11

12 Duurzaam Lage Weide is een initiatief van Industrievereniging Lage Weide en de gemeente Utrecht om het bedrijventerrein te verduurzamen. Duurzaam industrieterrein Lage Weide De energiescan leidt tot praktische adviezen voor een duurzamer bedrijf Herman Schiltkamp: Een groen en vitaal Lage Weide is van grote waarde voor de stad. Het maakt ons aantrekkelijk als vestigingsplaats voor bedrijven. En dat heeft weer een magneetwerking op mogelijke klanten en werknemers. Ook zorgt het voor werkgelegenheid. Zo werken we aan economische kansen Kijk naar De Fabrique. Een geweldig voorbeeld van een herbestemming van een oud pand. Eerst zat hier een mengvoederfabriek. Nu is het al jaren een populaire evenementenlocatie. Herman Schiltkamp is directeur van Warmtebouw Utrecht B.V., technisch adviesbureau-installatiebedrijf op Lage Weide. Zijn bedrijf voert uitgebreide energiescans uit. Zo n energiescan geeft bedrijven inzicht in hun energieverbruik. Bedrijven die een scan laten uitvoeren, krijgen de helft van de kosten voor de scan vergoed door de gemeente. > Energiescan Hoe werkt de energiescan? Herman: Onze energiecoach checkt het bedrijf op allerlei punten. Wat zijn de mogelijkheden voor energie terugwinning? Zijn er mogelijkheden voor hergebruik van restwarmte? Hoe is de bouwkundige staat van het pand? Na gedegen onderzoek krijgt de onderneming praktische adviezen om het bedrijf energiezuiniger te maken. En dat is gunstig voor het bedrijf: de kosten gaan omlaag, het comfort omhoog. Maar het is ook gunstig voor Lage Weide in z n geheel. We willen duurzaamheid in de etalage zetten. > Gezamenlijk oppakken Een integrale visie, daar gaat het om, vindt Herman Schiltkamp. Een bedrijf kan in z n eentje kiezen voor zonnepanelen. Maar liever onderzoeken we de mogelijkheden voor gezamenlijke toepassingen en inkoop. Wie weet heeft een bedrijf wel een overschot aan energie. Dat biedt dan weer kansen voor energie-uitwisseling. Dit pakken we op in onze energiescans. De input van alle energiescans gebruiken we, samen met al lopende initiatieven, om te komen tot het Masterplan Duurzaam Lage Weide. Hierin doen we een voorstel voor een totaalaanpak. > Enorm potentieel We doen onszelf tekort als we Lage Weide niet naar een hoger duurzaam niveau tillen. Dit terrein bestaat al jaren. Helaas zijn sommige gebouwen gedateerd. Of ze staan leeg. Terwijl Lage Weide toch een enorm potentieel heeft: we hebben een van de grootste binnenhavens van Nederland en zijn gunstig gelegen tussen Utrecht en Amsterdam. Met Duurzaam Lage Weide kiezen we voor revitaliseren, verduurzamen en vergroenen. En dus voor economische kansen! Lage Weide zet duurzaamheid in de etalage 12 bedrijvigheid

13 Nieuwe Dikke Dries is een café op het Oudkerkhof. Het café is er gevestigd sinds Duurzame horeca Duurzaam werken is helemaal niet ingewikkeld Dat duurzaam werken makkelijk en leuk is, laat Jos de Winter zien in zijn Utrechtse kroeg Dikke Dries: Voor onze bar is de afgelopen 100 jaar geen boom gekapt. De toog plus de achterwand zijn gemaakt van eikenhout uit oude treinen. Speciaal voor ons op maat gemaakt. Ook de tafels in het café zijn van oud hout. Jos de Winter: We waren acht jaar geleden toe aan een verbouwing. Het één viel met het ander samen. Sloophout was nog niet zo in de mode toen wij hiervoor kozen, het was echt iets bijzonders. Daarnaast was dit ook voordeliger dan de aanschaf van nieuwe meubels en een nieuwe bar. > LED-verlichting Voor Jos is duurzaamheid belangrijk, maar het is geen heilig moeten. We wilden af van onze hoge waterrekening. In het herentoilet hing zo n bak waardoor voortdurend water stroomde. Zonde. Nu hebben we watervrije urinoirs. Ook de spoelbakken van de damestoiletten gebruiken minder water. En de vaatwassers hebben een automatisch doseersysteem. Het scheelt allemaal geld en het is beter voor het milieu. Alle lampen in het café hebben LED-verlichting. Ik ben er nog niet 100% tevreden over, maar de huidige spaarlampen zijn al een stuk sfeervoller dan een paar jaar geleden. Sinds Dikke Dries duurzaam werkt, bespaart hij 1000,- op jaarbasis. De nieuwe manier van werken leidt tot 5 ton minder CO 2 -uitstoot per jaar. > Duurzaamheidslabel kleine horeca Jos wil ook andere horecaondernemers stimuleren milieubewuster te werken. Daarom nam hij het initiatief voor een energiescan, een checklist voor de kleine horeca. Voldoet een cafébaas aan de eisen van de scan, dan krijgt hij een duurzaamheidlabel, ontwikkeld door Horeca Nederland. Jos verwacht dat het label in de tweede helft van 2013 voor het eerst kan worden ingezet. De energiescan gaat over gebruik van water, gas en elektriciteit. Maar ook over het scheiden van afval en het gebruik van Fair Trade producten. > Fair Trade koffie Zelf is Jos de Winter sinds kort ook op eerlijke producten overgestapt. Vroeger vond ik Fair Tradekoffie niet te drinken. Nu is het van goede kwaliteit. Klanten vinden het lekkerder. En daar draait het om. Duurzaam werken moet makkelijk en leuk zijn. Niet te ingewikkeld, anders houd je het niet vol. Ik bespaar 1000 euro per jaar. bedrijvigheid 13

14 Restaurant dekleinebaron is gevestigd in Zuilen, vlak bij het Julianapark. Het restaurant is geopend voor lunch, borrel en diner. Eigenaars zijn Elise Baron en Niels Klein. Duurzame restaurants Onze formule blijkt aan te slaan De kok komt altijd om uur de zaak inlopen. Hij vraagt of er nog gasten bitterballen willen, anders schakelt hij de apparatuur uit. Restaurant dekleinebaron uit Zuilen kreeg eind 2012 een duurzaam heidonderscheiding uitgereikt: de Green Key. We zijn supertrots! DeKleineBaron werkt met biologische groenten deels uit de Springertuin, een Utrechtse moestuin. Het tuinmeubilair is gemaakt van steiger hout. En het restaurant gebruikt LED-verlichting. Ook vroeg Niels Klein zijn kassaleverancier om uit te zoeken of een systeem op ipads mogelijk is. De schermen van onze kassa s verbruiken 450 Watt. Een ipad-scherm slechts 18. Dat scheelt nogal. > In de uitzending bij RTL4 Niels Klein: Om een Green Key-certificaat te halen moet je aan een lijst van criteria voldoen. Wij waren al bezig met Fair Trade producten omdat we eerlijke handel belangrijk vinden. Maar we wilden meer. Bijvoorbeeld groene energie. We wilden ook graag een internationaal erkend keurmerk voor wat we doen. Uiteindelijk kwam Ruben van Brenk van Utrechtse Energie! van de gemeente bij ons langs. Hij heeft ons geholpen om snel een keuring te krijgen. En we behaalden brons! Enthousiast vertelt Niels: De burgemeester kwam langs om ons te feliciteren, dat was geweldig. Ook RTVUtrecht stond bij ons op de stoep. Wij zijn het eerste en tot nu toe enige Utrechtse restaurant met een Green Key-certificaat. En daar zijn we supertrots op! > Duurzame leveranciers We gaan steeds vaker in zee met leveranciers die ook duurzaam werken. Eén van hen heeft bijvoorbeeld een vrachtwagen die rijdt op biogas. Zo stimuleren wij anderen om bewuster om te gaan met energie. Wat ook enorm bijdraagt aan ons groene keurmerk is ons topteam. Al onze medewerkers hebben meegedacht over een duurzame benadering. > Op gevoel Het restaurant had een slechte start: kort na de opening brak de economische crisis uit. Maar sinds anderhalf jaar loopt het goed met de zaak. We zijn dekleinebaron begonnen omdat we een trendy restaurantje misten in onze wijk. Puur op gevoel deden we wat ons aansprak. Onze formule blijkt nu aan te slaan: we zijn echt een meerwaarde voor de wijk. De burgemeester kwam langs om ons te feliciteren 14 bedrijvigheid

15 3. Mobiliteit Het terugdringen van de CO 2, het verbeteren van de luchtkwaliteit en de stad aantrekkelijk en bereikbaar maken zijn de doelstellingen voor de realisatie van een duurzaam mobiliteitssysteem. Vanuit de kwaliteit van de stad kijken we naar wat de passende mobiliteit is voor onze stad. Voor personenvervoer is dat openbaar vervoer, fiets en schoner vervoer, met als resultaat meer verblijfskwaliteit in de openbare ruimte. De speerpunten voor goederenvervoer liggen op de bundeling van vervoersstromen in het centrum van de stad, multimodaal vervoer op Lage weide en beperken van de overlast van de bouwlogistiek in het stationsgebied. Afgelopen tijd zien we dat bij ondernemers schoon vervoer hoger op de agenda staat. Op Lage Weide werken diverse bedrijven samen om het vervoer over water uit te kunnen breiden. Ook wordt er gekeken of er nog meer transport gezamenlijk kan worden geregeld. In de binnenstad ligt de aandacht op de bundeling van vervoersstromen en de inzet van schonere auto s. Animo om hierin samen te werken is zichtbaar aanwezig. Voor de horeca wordt al gebundeld met elektrisch vervoer gereden. Feiten & cijfers Het aanleveren van goederen en producten aan de horeca in de binnenstad gebeurt schoon ; Partijen rond Lage Weide werken samen aan duurzaam transport in Port Of Utrecht ; Het fietsgebruik bij nieuwe en verhuisde inwoners wordt gestimuleerd bij huishoudens; Het fietsgebruik bij ouders van basisschoolleerlingen wordt gestimuleerd bij huishoudens; De twee meest gebruikte oplaadpunten in Nederland staan in Utrecht; de Mariaplaats en de Maliebaan; In totaal staan er 56 oplaadpunten voor elektrische auto s in de stad; Naast de elektrische bierboot vaart er nu ook een elektrische boot om afval op te halen; Schone schepen krijgen korting op het liggeld in de haven; 15 Utrechtse afhaalrestaurants werken met elektrische scooters waardoor de stad niet alleen schoner, maar ook stiller wordt; Er zijn stimuleringsmaatregelen voor semi-openbare oplaadpalen en elektrische scooters voor zakelijk verkeer; Er is een Green Deal duurzame mobiliteit ondertekend voor het bevorderen van mobiliteitsmanagement bij bedrijven; Het college van B&W rijdt inmiddels grotendeels elektrisch. mobiliteit 15

16 Domino s Pizza is een Amerikaanse pizzaketen met 129 vestigingen in Nederland. Utrecht heeft drie vestigingen. Stille en schone scooters Onze elektrische scooters zorgen voor een schonere en stillere stad Klanten zijn heel positief. Een gewone brommer of scooter maakt best veel geluid, zeker als je s avonds laat in een stille buurt pizza s bezorgt. Nu hoor je bijna niets. > Even wennen De pizzakoeriers moesten even wennen aan de nieuwe scooters. Ze zijn wat logger dan benzinescooters. Maar dit verandert het rijgedrag van de jongens: ze rijden voorzichtiger. Omdat je geen geluid maakt, moet je anders omgaan met het verkeer om je heen. En dat is alleen maar goed. Er is in al die maanden nog niet één ongeval met een scooter geweest. Domino s Pizza heeft sinds januari 27 elektrische scooters in de lease. Alle Utrechtse vestigingen bezorgen pizza s met elektrische scooters. Daar komen later dit jaar ook nog een paar elektrische fietsen bij. Hassan al Morabit is franchisenemer van 3 Domino s Pizza vestigingen in Utrecht. Hiermee bezorgt Domino s als eerste volledig groen haar pizza s. Utrecht heeft de primeur. Ik vind het geweldig! Hiermee hebben we een voorbeeldfunctie voor Nederland. > Terugdringen CO 2 -uitstoot Elektrisch vervoer zorgt voor het terugdringen van CO 2 -uitstoot. Hassan al Morabit: Onze scooters hebben geen hinderlijke uitlaatgassen. We zorgen hiermee voor een schonere stad. Een ander groot voordeel is dat de scooters muisstil zijn. Dit leidt tot veel reacties van klanten thuis: We hoorden jullie niet aankomen, zeggen ze dan. Als we vertellen dat we voor duurzaamheid hebben gekozen, zijn klanten zeer positief. > Stille parade De scooters van Domino s Pizza passen in het beleid van de gemeente voor een schoon en bereikbaar Utrecht. Hassan al Morabit maakt via een omweg gebruik van een stimuleringsmaatregel van de gemeente. Met de stimuleringsmaatregel voor veelgebruikers van e-scooters kan de leasemaatschappij de scooters tegen het standaard leasetarief aanbieden. Dit maakte voor Domino s de stap naar elektrisch vervoer mogelijk. Tijdens een stille parade gaf wethouder Frits Lintmeijer onlangs het officiële startschot van het milieuvriendelijke bezorgen. Hassan: Met 40 stille scooters reden we van de Rijnlaan naar de binnenstad. We hadden veel bekijks. Ik hoop dat ons besluit ook anderen, bijvoorbeeld jongeren stimuleert om groener te rijden. De primeur in Nederland: we bezorgen in Utrecht volledig groen 16 mobiliteit

17 ICT-bedrijf Oracle is een Amerikaans bedrijf met wereldwijd ruim werknemers. De Nederlandse vestiging zit in Utrecht op bedrijventerrein De Wetering. MVO-beleid Oracle Samen met andere bedrijven een mobiliteitsplan opzetten Oracle verhuisde twee jaar geleden naar een bestaand gebouw. Dat is al maatschappelijk verantwoord: We kozen niet voor nieuwbouw, maar huurden een modern, duurzaam pand. Een pand helemaal ingericht voor Het Nieuwe Werken. No Limits, noemen we dat bij Oracle. In het pand is het heerlijk werken, vertelt manager Han Wammes. We hebben een installatie voor luchtcirculatie, die continu verse lucht naar binnen zuigt. We verwarmen en koelen pand met warmte-koudeopslag. De rest van de energie kopen we duurzaam in. Ons pand heeft grote glazen gevels van isolerend glas. Dit glas houdt de warmte vast en sluit kou buiten. En je hoort niets van de A2, terwijl de auto s langs ons pand razen. Ook zamelen we ons afval apart in. De afvalverwerker, Scherpenzeel, haalt het afval op en recyclet het. Zo worden de voedselresten gebruikt voor energieopwekking via biomassa. > Duurzaamheid motiveert Maar Oracle kijkt verder dan de eigen werkplek. Het bedrijf maakt samen met andere bewoners van het bedrijventerrein De Wetering een mobiliteitsplan. We willen een ecotransferium op het terrein en hebben plannen voor deelauto s, leenfietsen en een carpoolsysteem. Han Wammes merkt dat het motiveert om met duurzaamheid bezig te zijn. Het leeft steeds meer op de werkvloer. Mensen komen met allerlei ideeën ook voor thuis. Zo kwam een collega me laatst vertellen dat hij zijn Volvo 240 uit 1993 heeft omgebouwd tot elektrische auto. > Papierloos werken 30% CO 2 -reductie in Dat sprak Oracle af met de overheid toen zij in 2010 een meerjarenafspraak energie-efficiency ondertekende. Han Wammes: Duurzaamheid is niet nieuw voor ons. Al tien jaar geleden koos Oracle voor zoveel mogelijk papierloos werken. Dankzij deze digitale bedrijfsvoering kost het niet veel moeite om Het Nieuwe Werken in te voeren. In het nieuwe pand zijn 650 flexibele werkplekken voor circa 1050 medewerkers. Als een medewerker s ochtends wakker wordt, besluit hij wat de beste plek is om te werken. Thuis, bij een klant, onderweg of op kantoor? Zo werkt iedereen op de meest geschikte plek voor het werk waar hij op dat moment mee bezig is. Een collega heeft zijn Volvo 240 uit 1993 omgebouwd tot elektrische auto mobiliteit 17

18 4. Energieopwekking Utrechtse energie is ook de duurzame energie van de stad Het is merkbaar in de stad dat zonne-energie erg in trek is. De prijs is laag en voor particulieren is het financieel rendement vaak hoger dan de rente van de bank. Voor kleine MKB-ers zijn zonnepanelen, afhankelijk van het energieverbruik en de fiscale situatie, ook interessant. Zelfs grotere bedrijven, die vaak minder voor hun elektriciteitsprijs betalen, kiezen ervoor. Zo heeft FGH bank 150 panelen liggen. Als gemeente informeren wij ondernemers over fiscale voordelen middels een scan (zonnepanelencalculator) en via accountants. We ondersteunen lokale initiatieven ook in de lobby bij de Tweede Kamer. We hebben een bijdrage geleverd aan een MKBA rapport over lokale opwekking dat is aangeboden aan de Tweede Kamer. Kleine ondernemers, zoals boeren, bekijken hoe zij hun bedrijf kunnen versterken door duurzaam te gaan opwekken. In Reyerscop wordt onderzocht wat men daar kan met vergisting en windenergie op het bedrijf. Dit versterkt de bedrijfsvoering en draagt bij aan verduurzaming van de stad. Grotere projecten, zoals windenergie en biomassa, zijn in voorbereiding door het vergunningsproces zorgvuldig te doorlopen. Feiten & cijfers De stadsverwarming vermindert in Utrecht jaarlijks de uitstoot van CO 2 met circa ton ten opzichte van gasketels; Voor de windenergie op Lage Weide is de vergunningverlening gaande en zijn onderzoeken uitgevoerd; een Milieu Effect Rapportage (MER) en een Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse (MKBA); Er zijn twee vergunningstrajecten voor een biomassacentrale op Lage Weide; Zonne-energie wordt steeds belangrijker in de stad. In totaal schatten wij nu dat er ruim panelen (ruim 4 MWp) zijn, waarvan 750 m2 (ruim 400 panelen) op daken van scholen; In Lombok is een slim net aangelegd waarbij twee zonnecentrales gekoppeld zijn met een elektrische deelauto in de wijk; Via de inzet van accountants zijn MKB bedrijven geïnformeerd over de fiscale mogelijkheden van investeringen in duurzame energie en energiebesparing; De is gelanceerd, waarmee het MKB inzicht kan krijgen in fiscale voordelen en haalbaarheid; In Reyerscop krijgt de haalbaarheidstudie bij boeren een vervolg met een onderzoek naar opwekking door wind en mestvergisting; Het Energiepunt Bodem, informatieloket voor bodemenergie, is gestart. 18 energieopwekking

19 LomboXnet is een bewonersinitiatief dat supersnel internet goedkoop toegankelijk maakt voor bewoners van Lombok. LomboXnet biedt een glasvezelnetwerk op zonne-energie én levert zonneenergie voor bewoners van de wijk. Zonne-energie uit de wijk 35 straten hebben internet en telefoon via onze eigen lokale provider Als ik de elektrische auto wil opladen, kijk ik eerst naar de weersvoorspellingen. Schijnt morgen de zon? Dan laad ik de auto niet s nachts op, maar de volgende dag. Energiebesparing komt zo heel dichtbij: je hebt er zelf invloed op. Robin Berg is één van de initiatiefnemers van LomboXnet. Waar komt zijn passie voor duurzame energie vandaan? Zonne-energie is de energie van de toekomst. Fossiele brandstoffen worden steeds duurder en vervuilen de wereld. De zon daarentegen is een onuitputtelijke energiebron. Dat vind ik mooi. Daarnaast vind ik het interessant om te zien hoe je nieuwe technologieën in het klein toe kunt passen. > Lokale provider Lombok heeft een eigen internetprovider. En ook nog energieneutraal. De stroom wordt opgewekt met een eigen lokale zonnecentrale. Robin Berg: Ik heb een IT-bedrijf aan huis. In 2003 deed ik een proef met een draadloos netwerk. Dat werkte. Vervolgens hebben we ons eigen netwerk langzaam uitgerold over de wijk. Inmiddels hebben we een glasvezelnetwerk. Ongeveer 35 straten doen mee: zij hebben een internet- en telefoonverbinding via onze eigen lokale provider. Geweldig dat je dit op lokaal niveau voor elkaar kunt krijgen! > Elektrische deelauto De stroom voor LomboXnet werd in de eerste jaren opgewekt via zonnepanelen op het dak van Robins woning en kantoor. Totdat de panelen niet meer genoeg energie leverden. LomboXnet ging in gesprek met twee schoolgebouwen in de buurt: de Parkschool en het Christelijk Gymnasium. Sinds 2008 liggen er zonnepanelen op de daken van beide scholen. Ze leveren energie via een smart-grid. Dit is een slimme afstemming tussen opgewekte zonnestroom en de gebruikers: de school en de internetcentrale van LomboXnet. Ook leveren de panelen energie voor de elektrische deelauto van LomboXnet. De laadpaal voor deze auto is de eerste in Nederland die in de openbare ruimte met zonne-energie wordt opgeladen. Uiteindelijk wil LomboXnet zoveel mogelijk energie met zonnecentrales binnen Lombok produceren en gebruiken. Ik kijk eerst naar de weersvoorspellingen voordat ik de elektrische auto oplaad energieopwekking 19

20 Het Utrecht Sustainability Institute (USI) is een netwerkorganisatie op het gebied van duurzaamheid. Het USI bundelt kennis over duurzaamheid en verbindt partijen met elkaar samen met overheden, maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven. UU - Utrecht Sustainability Institute Hightech kennis voor iedereen toepasbaar maken Een nieuw informatieloket voor warmte- en koudeopslag (WKO) opzetten en een WKO-installatie op de Uithof monitoren: met dit soort duur zame hightech is het Utrecht Sustainability Institute (USI) bezig. Maar het instituut doet meer. Een gesprek met Carolien van Hemel, clustermanager Energy bij USI. Ons instituut doet aan kennisontwikkeling en brengt die kennis naar plekken waar het gebruikt wordt: we verbinden de expertise van kennis instellingen met de praktijk. En met de markt. De aanleiding voor bedrijven om contact met ons te zoeken is vaak een probleem met duurzame energie opwekking. Wij zoeken dan in ons netwerk naar partijen voor het vinden van een oplossing. De hightech kennis wordt dan toepasbaar voor iedereen. > Nieuw loket Carolien van Hemel noemt twee Utrechtse projecten waarbij USI op dit moment betrokken is. Wij helpen de gemeente en de provincie Utrecht om een nieuw loket op te zetten: Energiepunt Bodem. Dit is een loket, een vraagbaak, dat bedrijven kunnen raadplegen als zij over willen gaan naar de energiebron warmte- en koudeopslag. Het loket verstrekt informatie en advies over dit systeem waarbij warmte en kou in de bodem wordt gebruikt om een pand te verwarmen in de winter of te koelen in de zomer. De gemeente zet dit loket op, dankzij een Green Deal die zij heeft afgesloten met de Rijksoverheid. Zo n Green Deal biedt financiële ondersteuning bij het realiseren van duurzame projecten en ideeën. > Monitoropstelling op de Uithof Op De Uithof, niet ver van het kantoor van USI, staat een bijzondere WKO-installatie. Hier wordt de warmte en koude opslag gemeten met behulp van glasvezel. Carolien van Hemel: Dankzij glasvezel kunnen we permanent gegevens aflezen van deze installatie. Zo weten we of de hoeveelheid warmte en kou in de bodem in balans zijn. Dit is belangrijk voor het succesvol kunnen toepassen van deze energiebron. Dit is zo n prachtig project dat we de leverancier van het systeem, Deltares, binnenkort ook in contact gaan brengen met buitenlandse partijen. Dat is ook onze rol: organisaties met elkaar verbinden, zodat dit leidt tot concrete resultaten. Zo maken we in Utrecht duurzame ambities praktisch en concreet. Hoe pas ik warmte- en koudeopslag toe voor mijn pand? 20 energieopwekking

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Ontwerp Gezonde Systemen

Ontwerp Gezonde Systemen Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden

Nadere informatie

http://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03

http://enquete.groenepeiler.nl/admin/statistics.aspx?inquiry=47 1 van 13 5-7-2011 17:03 1 van 13 5-7-2011 17:03 Enquête Enquête beheer Ingelogd als: aqpfadmin Uitloggen Enquête sta s eken Enquête beheer > De Klimaat Enquête van het Noorden > Statistieken Algemene statistieken: Aantal respondenten

Nadere informatie

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen

Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Fons Claessen sr.adviseur klimaat, energie & duurzaamheid Gemeente Nijmegen Waarom moeten we iets doen?? 1: Klimaatverandering 2: Energie en grondstoffen 3.

Nadere informatie

1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening

1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% Er is helemaal geen klimaatprobleem. Weet niet / geen mening 1. Hoe dringend vindt u het klimaatprobleem? Helemaal niet dringend, we 1% kunnen wel even wachten met grote maatregelen 17% 1 Een beetje dringend, we kunnen nog wel even wachten met grote maatregelen,

Nadere informatie

Duurzaamheidsmonitor 2017 Voorbeeld

Duurzaamheidsmonitor 2017 Voorbeeld Duurzaamheidsmonitor 2017 Voorbeeld Duurzaamheidsmonitor 2017 De duurzaamheidsmonitor is vernieuwd. De hoeveelheid data is flink gecondenseerd en meer beeldend vormgegeven ten behoeve van de leesbaarheid.

Nadere informatie

Vragenlijst met scores in procenten

Vragenlijst met scores in procenten Vragenlijst met scores in procenten Het percentage tussen haakjes is het aandeel respondenten dat de vraag heeft beantwoord. De gemeente Amersfoort wil als stad in 2030 CO2-neutraal te zijn. Dit betekent

Nadere informatie

ECO Oostermoer in oprichting

ECO Oostermoer in oprichting Samen sterk voor een leefbaar en duurzaam platteland ECO Oostermoer in oprichting Nieuwsbrief 18 juni 2012 Voor u ligt de eerste nieuwsbrief van ECO Oostermoer, waarin wij u nader informeren over de stand

Nadere informatie

Almere. Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2015

Almere. Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2015 Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2015 Natuur en Milieufederatie Flevoland heeft ook dit jaar weer een verkenning gedaan naar het klimaatneutrale gehalte van de

Nadere informatie

Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015

Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015 Energieke Regio in Holland Rijnland? Alphen aan den Rijn 11 november 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in

Nadere informatie

Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis

Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Werkblad 1, mbo Duurzame elektriciteit in het EcoNexis huis Inleiding De wereldbevolking groeit al jaren vrij stevig. En de wereldwijde behoefte aan energie groeit mee: we kúnnen simpelweg niet meer zonder

Nadere informatie

PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF

PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF PROJECTPLAN METERS MAKEN IN DE ESHOF De Eshof op weg naar energie neutraal! = woningen Eshof naar nul op de meter = Inhoud 1. Ambitie: naar meest duurzame wijk van Elst? 2. Meten is weten: per wijk per

Nadere informatie

Rabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres

Rabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres Samen op weg naar een klimaatneutraal Den Haag Rabin Baldewsingh wethouder duurzaamheid gemeente Den Haag 27 juni SBR congres Den Haag Ambitie Den Haag klimaatneutraal in 2040 CO 2 -emissie reduceren door:

Nadere informatie

Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015

Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015 Masterclass Provincie Zuid-Holland Gouda 17 september 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in uw regio? bedrijvencoöperatie?

Nadere informatie

Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA

Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Hernieuwbaar energie-aandeel in Vlaamse nieuwbouwprojecten Ontdek de zonnestroomoplossingen van SMA Verplicht aandeel hernieuwbare energie in nieuwbouw Vanaf 1 januari 2014 moet elke nieuwe woning, kantoor

Nadere informatie

Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2014

Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2014 Uitkomsten van de zoektocht naar dé klimaatneutrale gemeente in Flevoland 2014 Natuur en Milieufederatie Flevoland heeft ook dit jaar weer een verkenning gedaan naar het klimaatneutrale gehalte van de

Nadere informatie

Duurzaam Lage Weide Een bedrijventerrein vol kansen

Duurzaam Lage Weide Een bedrijventerrein vol kansen Utrechtse Energie! Duurzaam Lage Weide Een bedrijventerrein vol kansen Verbeter de werel Lage Weide op de kaart zetten als duurzaam bedrijventerrein dat wilt u toch ook? Een milieubewuste benadering van

Nadere informatie

Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht

Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht Stan de Ranitz Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk 12 mei 2016 Inhoud presentatie 1. Stadswarmte Utrecht 2. Het equivalent opwek rendement (EOR) in Utrecht 3. Verdere verduurzaming

Nadere informatie

5.2 Energiebesparing in de bestaande bouw: Op zoek naar een business case voor lokale initiatieven

5.2 Energiebesparing in de bestaande bouw: Op zoek naar een business case voor lokale initiatieven 5.2 Energiebesparing in de bestaande bouw: Op zoek naar een business case voor lokale initiatieven Alfons Ramb Energiek Leiden Rolf Steenwinkel Amsterdam Energie Ron de Graaf Hoom Renske den Exter - Hoom

Nadere informatie

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling

Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Advies Ontwerp Levering Installatiepartners Inbedrijfstelling Een warmtepomp genereert op een efficiënte manier warmte om uw huis comfortabel te verwarmen of van warm water te voorzien. Warmtepompen hebben

Nadere informatie

Duurzaamheid - enquête Bo-Ex Panel

Duurzaamheid - enquête Bo-Ex Panel Duurzaamheid - enquête Bo-Ex Panel Duurzaamheid speelt een steeds belangrijkere rol in onze maatschappij. Vaak vanuit het besef dat het verstandig is om anders om te gaan met onze aarde. Op het gebied

Nadere informatie

Hilversum Kerkelanden Zeverijn en Rode Dorp

Hilversum Kerkelanden Zeverijn en Rode Dorp Hilversum Kerkelanden Zeverijn en Rode Dorp Energieavond Hilversum Kerkelanden, Zeverijn en Rode Dorp 17 mei 2016 Wat kunt u verwachten Hilverzon & Kerkelanden Leeft! Ambitie gemeente Hilversum Wie is

Nadere informatie

Sámen werken aan. Voor gemeenten en MKB. erduurzaming

Sámen werken aan. Voor gemeenten en MKB. erduurzaming Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB erduurzaming Sámen werken aan verduurzaming Voor gemeenten en MKB Gemeenten hebben forse ambities op het gebied van duurzaamheid, innovatie en lokale

Nadere informatie

De opkomst van all-electric woningen

De opkomst van all-electric woningen De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige

Nadere informatie

100% groene energie. uit eigen land

100% groene energie. uit eigen land 100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse

Nadere informatie

Doelstelling en doelgroep

Doelstelling en doelgroep klimaat op maat Klimaat op maat Het klimaat verandert en de olievoorraden raken langzaamaan op. Dat laatste betekent concreet dat de energieprijzen naar verwachting flink stijgen in de komende decennia.

Nadere informatie

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten)

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten) Samen Duurzaam DOEN! Leuk dat u samen met uw buren na wilt denken over duurzaamheid. Aan de hand van dit stappenplan helpen wij u graag op weg om het gesprek op gang te brengen. Dit stappenplan is bedoeld

Nadere informatie

Bewonerspanel aardgasvrij wonen - maart 2019

Bewonerspanel aardgasvrij wonen - maart 2019 Bewonerspanel aardgasvrij wonen - maart 2019 Aardgasvrij wonen Wereldwijd zijn afspraken gemaakt om de CO₂-uitstoot te verminderen. De Nederlandse overheid heeft hierover afspraken gemaakt in het klimaatakkoord

Nadere informatie

Uw logo. Pieter van der Ploeg. Strategie. Alliander

Uw logo. Pieter van der Ploeg. Strategie. Alliander Pieter van der Ploeg Strategie Alliander Inhoud 1. Wat is Alliander 2. Van ambitie naar concrete vraag 3. Van nu en hier naar daar en straks en hoe kom ik daar 4. Wie doen mee 5. Voorbeeld van belang van

Nadere informatie

Ontbijtbijeenkomst GRIC Gilze en Rijen 16 september 2015

Ontbijtbijeenkomst GRIC Gilze en Rijen 16 september 2015 Ontbijtbijeenkomst GRIC Gilze en Rijen 16 september 2015 Krijn Ratsma (architect en voorzitter Stichting Energieke Regio) inhoud: ontstaan Energieke Regio opzet van het project ook in Gilze en Rijen? ons

Nadere informatie

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? AM ontwikkelt in Park Centraal comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen. Deze

Nadere informatie

Duurzame Energie in Utrecht

Duurzame Energie in Utrecht Duurzame Energie in Utrecht The future is now Dr. Wilfried van Sark Groep Natuurwetenschap en Samenleving Universiteit Utrecht Beat the Heat NOW!, 12 december 2009 inhoud Klimaatprobleem Waarom de zon

Nadere informatie

Energie. 1 Conclusies. Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden

Energie. 1 Conclusies. Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden Energie Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden De gemeenten in de regio Drechtsteden werken samen aan klimaat- en energiebeleid. Ingezet wordt op energiebesparing en toename van gebruik

Nadere informatie

Naar een klimaatneutrale sportvereniging

Naar een klimaatneutrale sportvereniging Naar een klimaatneutrale sportvereniging Leidraad voor het maken van een eigen projectplan of Plan van Aanpak Inleiding Steeds meer sportverenigingen met een eigen accommodatie komen in actie om energie

Nadere informatie

De Lokale Duurzame Energie Coöperatie. EnergieCoöperatieBoxtel WWW.ECBOXTEL.NL. Betaalbaar, duurzaam, eigen en onafhankelijk

De Lokale Duurzame Energie Coöperatie. EnergieCoöperatieBoxtel WWW.ECBOXTEL.NL. Betaalbaar, duurzaam, eigen en onafhankelijk De Lokale Duurzame Energie Coöperatie EnergieCoöperatieBoxtel Betaalbaar, duurzaam, eigen en onafhankelijk WWW.ECBOXTEL.NL LDEC: Waarom en waartoe leidt het Samen met leden realiseren van betaalbare, duurzame,

Nadere informatie

Paragraaf duurzaamheid

Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Wij hebben als gemeentelijke organisatie een voorbeeldfunctie en zorgen ervoor dat de gemeentelijke organisatie energieneutraal wordt voor 2030. Voor de gemeente

Nadere informatie

Zuinig met energie. waar je thuis bent...

Zuinig met energie. waar je thuis bent... Zuinig met energie waar je thuis bent... Goed voor het milieu en voor uw portemonnee HEEMwonen investeert fors in energiebesparende maatregelen. Dit doen we heel bewust. Zo verlagen we de energielasten

Nadere informatie

Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje

Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje ENERGIE Wat moet je doen? Lees de informatie in dit pakketje Zoek meer informatie op de computer en bekijk filmpjes over het onderwerp (achterin deze lesbrief staan websites en links voor filmpjes) Overleg

Nadere informatie

Impressie van de bewonersbijeenkomsten Overvecht-Noord aardgasvrij

Impressie van de bewonersbijeenkomsten Overvecht-Noord aardgasvrij Impressie van de bewonersbijeenkomsten Overvecht-Noord aardgasvrij Meer dan 420 woningeigenaren uit Overvecht-Noord bezochten de bijeenkomsten op 22 en 28 november 2017 over aardgasvrij wonen. Wat betekent

Nadere informatie

CO2 reductie

CO2 reductie CO2 reductie 2015-2020 1 In dit document willen wij onze CO2 uitstoot publiceren over de jaren 2015, 2016 en 2017. Daarbij nemen wij alvast een voorschot op de verwachting voor het jaar 2020 als we de

Nadere informatie

Smart Grid. Verdiepende opdracht

Smart Grid. Verdiepende opdracht 2015 Smart Grid Verdiepende opdracht Inleiding; In dit onderdeel leer je meer over het onderwerp Smart Grid. Pagina 1 Inhoud 1. Smart Grid... 3 1.1 Doel... 3 1.2 Inhoud... 3 1.3 Verwerking... 8 Pagina

Nadere informatie

EEN DUURZAME ENERGIEVOORZIENING VOOR IEDEREEN

EEN DUURZAME ENERGIEVOORZIENING VOOR IEDEREEN A SUSTAINABLE ENERGY SUPPLY FOR EVERYONE A SUSTAINABLE ENERGY SUPPLY FOR EVERYONE o o o o Portaal (6x) Bo-Ex Stanleylaan Bo-Ex Livingstonelaan Isolatie Geen Wel Wel Glas enkel Dubbel Dubbel

Nadere informatie

Respons Van de panelleden die zijn benaderd, hebben er de vragenlijst ingevuld. Dit levert een respons op van 66%.

Respons Van de panelleden die zijn benaderd, hebben er de vragenlijst ingevuld. Dit levert een respons op van 66%. Samenvatting Milieu 2013 Het Delft Internet Panel (DIP) is in april 2013 benaderd voor een onderzoek naar het gebruik en de waardering van diverse voorzieningen op het gebied van natuur, milieu en duurzaamheid

Nadere informatie

dutch nrgy EEN ENERGIENEUTRALE BUURT. HET KÁN SAMEN!

dutch nrgy EEN ENERGIENEUTRALE BUURT. HET KÁN SAMEN! dutch nrgy EEN ENERGIENEUTRALE BUURT. HET KÁN SAMEN! STREEF ZELF NAAR NUL OP UW ENERGIEREKENING! Zou het niet geweldig zijn om geen energierekening meer te hebben? Of om die rekening in ieder geval drastisch

Nadere informatie

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning

Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Een comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woning Bent u voorbereid op de toekomst? Een toekomst zónder gas? Heijmans ontwikkelt op Forteneiland comfortabele, gasloze en toekomstbestendige woningen.

Nadere informatie

Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid

Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid Leerkrachtinformatie Groep 8 - Les 4 Duurzaamheid Lesduur: 30 minuten (zelfstandig) DOEL De leerlingen weten wat de gevolgen zijn van energie verbruik. De leerlingen weten wat duurzaamheid is. De leerlingen

Nadere informatie

Deel 2: Activiteiten MONITOR

Deel 2: Activiteiten MONITOR Deel 2: Activiteiten MONITOR Deze Monitor gaat over jullie activiteiten met, voor en door bewoners op het gebied van: 1. Inkoop energie 2. Collectieve inkoopacties zonnepanelen 3. Energiebesparingsacties

Nadere informatie

ENERGIE IN EIGEN HAND

ENERGIE IN EIGEN HAND Zonne-energie voor bedrijven? ENERGIE IN EIGEN HAND De Stichting Beheer Bedrijvenpark Merm, heeft een onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor bedrijven om d.m.v. aanbrengen van zonnepanelen op het

Nadere informatie

Position paper regietafel energietransitie utrecht

Position paper regietafel energietransitie utrecht Position paper regietafel energietransitie utrecht februari 2017 position paper regietafel energietransitie utrecht 2/6 Regietafel Energietransitie Utrecht Dit document beschrijft de opzet van de Regietafel

Nadere informatie

Welkom aan de Energietafel!

Welkom aan de Energietafel! Welkom aan de Energietafel! 23 januari 2018 Introductie Martine van der Woude, gemeente Wijk bij Duurstede Welkomstwoord Hans Marchal, wethouder duurzaamheid Inzicht in energieverbruik en besparing Arno

Nadere informatie

Hoe denken Schiedammers over bepaalde duurzame maatregelen en in hoeverre dragen zij zelf bij aan een duurzaam Schiedam?

Hoe denken Schiedammers over bepaalde duurzame maatregelen en in hoeverre dragen zij zelf bij aan een duurzaam Schiedam? Hoe denken Schiedammers over bepaalde duurzame maatregelen en in hoeverre dragen zij zelf bij aan een duurzaam Schiedam? Kenniscentrum MVS november 2015 oud papier gescheiden aanbieden textiel gescheiden

Nadere informatie

Duurzame. warmte in huis. Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas. Warmte van HVC comfortabel en duurzaam

Duurzame. warmte in huis. Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas. Warmte van HVC comfortabel en duurzaam Duurzame warmte in huis Tot maar liefst 75% minder CO 2 -uitstoot vergeleken met warmte uit gas Warmte van HVC comfortabel en duurzaam Warmte van HVC: slim, schoon en zorgeloos Een betrouwbare verwarming

Nadere informatie

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand?

De waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte 3 Hoe komt de prijs tot stand? De energierekening is voor vrijwel iedereen een belangrijk onderdeel van de maandelijkse

Nadere informatie

Duurzaamheid. Complex Duinstate

Duurzaamheid. Complex Duinstate Duurzaamheid Complex Duinstate Kaatsheuvel Maart 2010 Leerling Hans van Ierland Casade Woondiensten 09-03-2010 Docent Ellen Venhuizen Wijkwerk niveau 3 fase 3 helicon opleidingen 1 Inhoud Bladzijde: Inleiding

Nadere informatie

Het Heijmans Bright House is een concept van Heijmans in samenwerking met Van Helmond Zuidam Architecten en AERspire. Uitgangspunt van het concept is

Het Heijmans Bright House is een concept van Heijmans in samenwerking met Van Helmond Zuidam Architecten en AERspire. Uitgangspunt van het concept is Het Heijmans Bright House is een concept van Heijmans in samenwerking met Van Helmond Zuidam Architecten en AERspire. Uitgangspunt van het concept is dat comfort en energiezuinigheid hand in hand moeten

Nadere informatie

Ervaar het duurzame comfort van het nieuwe verwarmen met de Daikin Intergas Hybride.

Ervaar het duurzame comfort van het nieuwe verwarmen met de Daikin Intergas Hybride. minimaal 50% minder co 2 -uitstoot door halvering van uw gasverbruik Ervaar het duurzame comfort van het nieuwe verwarmen met de Daikin Intergas Hybride. Verwarm uw huis zoals u altijd gedaan heeft. Maar

Nadere informatie

Zon, wind, water... Ontdek je eigen energie

Zon, wind, water... Ontdek je eigen energie Zon, wind, water... Ontdek je eigen energie Groen Duurzame energie komt voort uit schone en onuitputtelijke bronnen zoals de bodem, zon, wind of water. U kunt deze op kleine schaal zelf opwekken. De energie

Nadere informatie

De Energiezuinige Wijk - De opdracht

De Energiezuinige Wijk - De opdracht De Energiezuinige Wijk De Energiezuinige Wijk De opdracht In deze opdracht ga je van alles leren over energie en energiegebruik in de wijk. Je gaat nadenken over hoe jouw wijk of een wijk er uit kan zien

Nadere informatie

Bewonerspanel. Peiling. Energie,, september 2011. Tweederde stroom van Eneco. Bijna kwart heeft groen gas én groene stroom

Bewonerspanel. Peiling. Energie,, september 2011. Tweederde stroom van Eneco. Bijna kwart heeft groen gas én groene stroom Bewonerspanel Peiling Energie,, september 2011 Het Programma Utrechtse Energie wil door energiebesparing en het opwekken van duurzame energie de uitstoot van CO2 in de stad in 2020 met tenminste 30% verminderen.

Nadere informatie

BUURTBIJEENKOMST MATENHOEVE

BUURTBIJEENKOMST MATENHOEVE BUURTBIJEENKOMST MATENHOEVE Op weg naar aardgasloos wonen in de Matenhoeve MAANDAG 28 JANUARI 2019 WETHOUDER MARK SANDMANN WELKOMSTWOORD PROGRAMMA Welkom De Maten Toekomstbestendig Pauline Tiecken Wat

Nadere informatie

Zonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap

Zonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap Zonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap Foto: Willem Mes In dit plan kun je stap voor stap lezen hoe je via een Zon-Privé actie eenvoudig zonne - panelen kunt aanbieden aan je medewerkers.

Nadere informatie

Bespaar-toptips. die watt opleveren. samen@heuvelrugenergie.nl www.heuvelrugenergie.nl

Bespaar-toptips. die watt opleveren. samen@heuvelrugenergie.nl www.heuvelrugenergie.nl Bespaar-toptips die watt opleveren samen@heuvelrugenergie.nl www.heuvelrugenergie.nl Bespaar-toptip 1 Waterbesparende douchekop (max. 8L per minuut doe de emmerproef om dit te testen) ± 90 p.j. De groenste

Nadere informatie

Mosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om

Mosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om Windenergie als streekproduct: van dichtbij is beter. Mosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om de hoek, akkerbrood gebakken door bakker Wijnand van Loarnse tarwe: eerlijk en heerlijk!

Nadere informatie

Raymond Roeffel Directeur Trineco. Regelgeving, Organisatie en beheermodellen rondom Zonne

Raymond Roeffel Directeur Trineco. Regelgeving, Organisatie en beheermodellen rondom Zonne Raymond Roeffel Directeur Trineco Regelgeving, Organisatie en beheermodellen rondom Zonne Agenda Waarom zonnestroom? Wet en regelgeving rondom zonnesystemen Salderingstarieven De meest voorkomende situaties

Nadere informatie

Interview. We moeten ophouden met klagen en duurzaamheid vanuit een positief oogpunt bekijken

Interview. We moeten ophouden met klagen en duurzaamheid vanuit een positief oogpunt bekijken Interview We moeten ophouden met klagen en duurzaamheid vanuit een positief oogpunt bekijken Door: Marlou Dahmen Een geboren ondernemer, een gedreven persoon en een gevoelsmens. Haar enthousiasme en passie

Nadere informatie

Energietransitie Utrecht: gebiedsgericht naar een aardgasvrije stad. Hier komt tekst Joop Oude Lohuis. Utrecht.nl

Energietransitie Utrecht: gebiedsgericht naar een aardgasvrije stad. Hier komt tekst Joop Oude Lohuis. Utrecht.nl Energietransitie Utrecht: gebiedsgericht naar een aardgasvrije stad Hier komt tekst Joop Oude Lohuis Hier 22 mei komt 2017 ook tekst Van Globaal Doel naar Lokaal aan de Slag Klimaatakkoord Parijs In 2050

Nadere informatie

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord

Nadere informatie

Welkom Energie besparen en opwekken met PV panelen ECOPARK DE LIMES, ALPHEN AAN DEN RIJN, 16 JULI 2015

Welkom Energie besparen en opwekken met PV panelen ECOPARK DE LIMES, ALPHEN AAN DEN RIJN, 16 JULI 2015 Welkom Energie besparen en opwekken met PV panelen ECOPARK DE LIMES, ALPHEN AAN DEN RIJN, 16 JULI 2015 Een beter klimaat begint bij jezelf! Erik de Ruijter, Coöperatie EnergiekAlphen SAMEN, LOKAAL EN DUURZAAM

Nadere informatie

Nieuws onder de zon. Onderwerpen. Handicom Solar. december 2013. Haal het zonnetje in huis

Nieuws onder de zon. Onderwerpen. Handicom Solar. december 2013. Haal het zonnetje in huis Contents 1 Chapter... 1.1 paragraph... 1.2 paragraph... 1.2.1 sub paragraph... 1.2.2 sub paragraph... 1.3 paragraph... Nieuws onder de zon Haal het zonnetje in huis december 2013 Onderwerpen 1. Energie

Nadere informatie

Van Herk Groep B.V. Doelstelling CO₂-reductie

Van Herk Groep B.V. Doelstelling CO₂-reductie Van Herk Groep B.V. Bestaande uit: Van Herk Groep B.V. Bouwonderneming Stout B.V. Stout Bouwmaatschappij B.V. Herkon B.V. Exploitatiemaatschappij Hebo B.V. Exploitatiemaatschappij Hebo 2 B.V. Exploitatiemaatschappij

Nadere informatie

Rapportage Energiezuinige Woningen

Rapportage Energiezuinige Woningen Rapportage Energiezuinige Woningen Start peiling : 21 mei 2013 Einde peiling : 3 juni 2013 Aantal uitnodigingen tot deelname : circa 150 Aantal deelnemers peiling : 58 Respons : circa 30% Amersfoort, juli

Nadere informatie

Almere klaar voor een Groene Toekomst

Almere klaar voor een Groene Toekomst D66 Almere - actieplan Goed Stadsklimaat Almere klaar voor een Groene Toekomst D66 krijgt het voor elkaar 20180123101152_743.adpro.indd 1 1/23/2018 10:12:10 AM 20180123101152_743.adpro.indd 2 1/23/2018

Nadere informatie

Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013

Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013 Spreektekst wethouder Hans Haring Werkconferentie Energiek Zoetermeer 11 juni 2013 Welkom allemaal! Om te beginnen fantastisch dat we met zo n grote groep en uit diverse geledingen hier bij elkaar zijn

Nadere informatie

tot eind 2025 - LED verlichting bij vervanging - inzet slimme verlichtingsconcepten

tot eind 2025 - LED verlichting bij vervanging - inzet slimme verlichtingsconcepten Doelstelling Actie Doorlooptijd Wat gaan we doen Eigenaarschap Eigen organisatie 20% energiebesparing t.o.v. 2015 Energiebesparing gemeentelijke gebouwen 20% transitie naar hernieuwbare energie t.o.v.

Nadere informatie

nergiebespaar Concept

nergiebespaar Concept nergiebespaar Concept Totaalpakket - Warmtepomp Zonneboiler CV-ketel Iets meer investeren, veel meer besparen: Zeer hoge energiebesparing! Zeer hoge subsidie! Zeer veel comfort! Waarom duurzaam? Drie redenen

Nadere informatie

Bernhezer EnergieCoöperatie BECO

Bernhezer EnergieCoöperatie BECO Bernhezer EnergieCoöperatie BECO Ontstaan BECO Initiatiefgroep: lokaal en duurzaam Gesteund door lokale RABO en gemeente Najaar 2012 publieksavond Tweede avond voor belangstellenden werkgroepen Januari

Nadere informatie

Hoe kan ik energie besparen? De Woningstichting helpt u!

Hoe kan ik energie besparen? De Woningstichting helpt u! energie besparen = woonlasten verlagen VRAGEN? Bent u geïnteresseerd in één van de mogelijkheden die in deze brochure zijn beschreven, heeft u nog vragen of wilt u meer weten over de kosten? Vul dan het

Nadere informatie

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,

Nadere informatie

Zonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap

Zonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap Zonnepanelen aanbieden aan je medewerkers Stap voor stap Foto: Willem Mes In dit plan kun je stap voor stap lezen hoe je via een Zon-Privé actie eenvoudig zonnepanelen kunt aanbieden aan je medewerkers.

Nadere informatie

Notitie energiebesparing en duurzame energie

Notitie energiebesparing en duurzame energie Notitie energiebesparing en duurzame energie Zaltbommel, 5 juni 2012 Gemeente Zaltbommel Notitie energiebesparing en duurzame energie 1 1. Inleiding Gelet op de ambities in het milieuprogramma 2012-2015

Nadere informatie

Profiteer van een lagere energierekening en een gezonder leefklimaat in uw woning

Profiteer van een lagere energierekening en een gezonder leefklimaat in uw woning Profiteer van een lagere energierekening en een gezonder leefklimaat in uw woning n Besparing op uw energiekosten n Geen aanschafkosten en verplichting als u verhuist n Minder last van vocht en betere

Nadere informatie

Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht

Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht Position paper Regietafel Energietransitie Utrecht februari 2017 position paper regietafel energietransitie utrecht 2/6 Regietafel Energietransitie Utrecht Hieronder treft u informatie over de Regietafel

Nadere informatie

Vereniging Amersfoort Bedrijven (VAB) Dinsdag 3 maart 2015

Vereniging Amersfoort Bedrijven (VAB) Dinsdag 3 maart 2015 Vereniging Amersfoort Bedrijven (VAB) Dinsdag 3 maart 2015 Kenniscentrum Duurzaam Bouwen Elke bijdrage is er één Kenniscentrum Duurzaam Bouwen Een unieke samenwerking van Amersfoortse bedrijven die:» Elkaar

Nadere informatie

Bosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie

Bosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie Bosch Solar Optimaal profiteren van zonne-energie 2 Bosch Solar Bosch: dat klinkt bekend én vertrouwd! Geen wonder, want miljoenen mensen over de hele wereld gebruiken de producten van Bosch. Dag in, dag

Nadere informatie

NUL-OP- DE-METER. FidesWonen maakt uw huis weer als nieuw Comfortabel & duurzaam

NUL-OP- DE-METER. FidesWonen maakt uw huis weer als nieuw Comfortabel & duurzaam NUL-OP- DE-METER FidesWonen maakt uw huis weer als nieuw Comfortabel & duurzaam IEDEREEN OP GOEREE-OVERFLAKKEE VERDIENT EEN VEILIG, COMFORTABEL, DUURZAAM EN BETAALBAAR HUIS. Dat geldt natuurlijk ook voor

Nadere informatie

VAN ONRENDABELE GROND NAAR DUURZAAM RENDEMENT

VAN ONRENDABELE GROND NAAR DUURZAAM RENDEMENT VAN ONRENDABELE GROND NAAR DUURZAAM RENDEMENT De overheid wil duurzame energie stimu leren en innovatie van duurzame energietechnieken bevor deren: meer duurzame energie in de toekomst. Doel is 16% duur

Nadere informatie

CO2 neutraal wonen. Hoe verbruikt u energie en wat betaalt u?

CO2 neutraal wonen. Hoe verbruikt u energie en wat betaalt u? CO2 neutraal wonen Hoe verbruikt u energie en wat betaalt u? Inhoudsopgave Inleiding Pag. 3 Huidige woonlasten Pag. 3 Energielasten Pag. 4 Energieverbruik Pag. 5 Verbruik nu en straks Pag. 6 Bijzondere

Nadere informatie

28 december 2011. Subsidieaanvraag Stadsinitiatief Rotterdam. Solar Green Point

28 december 2011. Subsidieaanvraag Stadsinitiatief Rotterdam. Solar Green Point 28december2011 SubsidieaanvraagStadsinitiatiefRotterdam SolarGreenPoint Inhoudsopgave Voorwoord...1 1. Introductie Solar Green Point.......2 2. Salderingsregeling Electriciteitswet..........2 3. Activiteiten....3

Nadere informatie

De 10 meest gestelde vragen over aardgasvrij wonen

De 10 meest gestelde vragen over aardgasvrij wonen De 10 meest gestelde vragen over aardgasvrij wonen 1. Waarom gaan we van het aardgas af? 2 2. Wanneer moet mijn woning aardgasvrij zijn? 2 3. Wat is de rol van de gemeente? 3 4. Hoe kan ik mijn woning

Nadere informatie

Energie besparen doen we samen! 18 november 2014 Ilse Hoenderdos Brabantse Milieufederatie

Energie besparen doen we samen! 18 november 2014 Ilse Hoenderdos Brabantse Milieufederatie Energie besparen doen we samen! 18 november 2014 Ilse Hoenderdos Brabantse Milieufederatie Brabantse Milieufederatie Stichting, non-profit maatschappelijke belangenorganisatie Natuur, milieu, landschap

Nadere informatie

Elektrisch rijden is de toekomst

Elektrisch rijden is de toekomst Elektrisch rijden is de toekomst Duurzaam onderweg in Rotterdam www.rotterdam.nl/elektrischrijden Elektrisch rijden neemt een vlucht. Er rijden steeds meer elektrische voertuigen rond. Een positieve ontwikkeling

Nadere informatie

Menukaart. Ja, ik wil zonnepanelen op onze school. Welk initiatief is voor ons geschikt?

Menukaart. Ja, ik wil zonnepanelen op onze school. Welk initiatief is voor ons geschikt? Menukaart Ja, ik wil zonnepanelen op onze school. Welk initiatief is voor ons geschikt? Schooldakrevolutie Schreeuw met ons van de daken: we zullen niet rusten tot elke vierkante centimeter van onze schooldaken

Nadere informatie

Veelgestelde vragen. over de energievergoeding, het verbruik en de energieleverancier

Veelgestelde vragen. over de energievergoeding, het verbruik en de energieleverancier Veelgestelde vragen over de energievergoeding, het verbruik en de energieleverancier Inhoudsopgave Energievergoeding Pag. 3 Energieleverancier Pag. 6 Energieverbruik Pag. 8 Vragen of opmerkingen Pag. 9

Nadere informatie

FACTCHECKER OVER MORGEN

FACTCHECKER OVER MORGEN FACTCHECKER OVER MORGEN De druk op onze leefomgeving neemt toe. Met dezelfde ruimte willen we steeds meer doen. De hoogste tijd om in beweging te komen. Werk te maken van de leefbare stad, van elektrisch

Nadere informatie

Hoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein

Hoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein ctie produ Hoe kunnen treinen op wind rijden? Les in de Groene Top Trein lesboekje02.indd 1 20-11-2015 13:20 Welkom in de Groene Top Trein! Het gaat deze trein voor de wind, want deze trein rijdt op wind.

Nadere informatie

1E SCHOOL. duurzaam gerenoveerd

1E SCHOOL. duurzaam gerenoveerd 1E SCHOOL duurzaam gerenoveerd DUURZAAM RENOVEREN investeren in MEERVOUDIGE OPBRENGST INHOUD PRESENTATIE 1 Niet duurzame school 2 Duurzaam bouwen & leven 3 Duurzame energie, kleinschalig opgewekt 4 Passief

Nadere informatie

Verbeter de aarde. Waarom en hoe je mee kunt doen! Anneke Brom 24-2-2013

Verbeter de aarde. Waarom en hoe je mee kunt doen! Anneke Brom 24-2-2013 Verbeter de aarde Waarom en hoe je mee kunt doen! Anneke Brom 24-2-2013 Lees hoe je door eenvoudige acties kunt meewerken aan het welzijn van de aarde. Bekijk de aardevriendelijke producten en campagnes

Nadere informatie

Informatieavond 25 januari

Informatieavond 25 januari Informatieavond 25 januari Waarom is BoeN opgericht? Doelstellingen: lokaal Duurzaam Bewustwording Betaalbaar Onafhankelijk Wat wil BoeN? Werkgroepen: 1. Marketing en communicatie 2. Zonne energieprojecten

Nadere informatie