AMINAL-AMINABEL 02/ eindrapport maart Sarah Bogaert, Kris Devoldere, Annick Van Hyfte, Karl Van Biervliet en Dirk Le Roy

Transcriptie

1 Sarah Bogaert, Kris Devoldere, Annick Van Hyfte, Karl Van Biervliet en Dirk Le Roy In samenwerking met: Glenn Creten en Geert Reyniers Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse polluentemissies naar het compartiment lucht in een aantal homogene subsectoren van de chemische industrie in Vlaanderen, deel III AMINAL-AMINABEL 02/06141 eindrapport maart 2004 AMINAL-AMINABEL-Sectie Lucht Koningsstraat Brussel

2

3 Inhoud INHOUD Inhoud...i Lijst met figuren...iii Lijst met tabellen...v Samenvatting... I 1 Inleiding Situering Opdracht Methodiek Algemeen werkschema Gegevensinzameling Extrapolatie Socio-economisch onderzoek / basisscenario s Kosteneffectiviteitscurven Gegevensinzameling Schriftelijke bevraging Bezoek van Referentie-installaties Beschrijving en afbakening subsectoren Inleiding Afbakening van de subsectoren voor Chemie III Socio-economische doorlichting Inleiding De chemische industrie in vlaanderen Bedrijven binnen deze sectorstudie Chemie III Conclusie Sectoremissies Productie van bestrijdingsmiddelen Farmaceutische sector Zepen en cosmetica Verwerking van kunststof Verwerking van rubber Productie van Smeermiddelen Productie van fotografische films en chemicaliën Opslag van vloeibare chemicaliën Overige sectoren i

4 Inhoud 6.10 Overzicht van de emissies van de verschillende sectoren Vergelijking met de emissie-inventarisatie van VMM Besluit sectoremissies Emissiereductiemaatregelen: kostprijs en reductiepotentieel Inleiding Algemene aanpak Overzicht van de emissiereductiemaatregelen Subsectoren Emissiereductiemaatregelen bij opslag van vloeibare chemicaliën Emissiereductiemaatregelen bij de verwerking van rubber en kunststof Emissiereductiemaatregelen in de farmaceutische sector Emissiereductiemaatregelen in de sector zepen, detergenten en cosmetica Emissiereductiemaatregelen in de subsector industriële gassen Emissiereductiemaatregelen in de sector smeermiddelen Emissiereductiemaatregelen in de sector fotografie Emissiereductiemaatregelen in de sector produktie van bestrijdingsmiddelen Kostencurven en scenarioberekeningen Modellering met MARKAL Basisscenario s en beleidsscenario s Kostencurven per polluent Doorrekening van de totale kosten voor de beleidsscenario s Vergelijking met nationale kostencurve IIASA Economische haalbaarheid Brongegevens Effect op de rentabiliteit Verhouding tot het gemiddeld jaarlijks investeringsniveau Verhouding tot de toegevoegde waarde Effect op liquiditeit en solvabiliteit Conclusies Opdracht en aanpak Bespreking per polluent Economische haalbaarheid Bijlagen ii

5 Lijst met figuren LIJST MET FIGUREN Figuur 2.1-1: Werkschema chemie III...3 Figuur 2.1-2: Indeling chemische sector...5 Figuur 2.6-1: Voorbeeld marginale kostencurve grafische sector...9 Figuur 5.1-1: Socio-economische kengetallen van de sector chemie in België, jaar 2001 (aantal werknemers en bedragen in miljoen EUR) Figuur 5.2-1: Verdeling aantal werknemers naar bedrijfsgrootte, Nace Bel 24 en 25, jaar Figuur 5.2-2: Verdeling aantal bedrijven naar bedrijfsgrootte, Nace Bel 24 en 25, jaar Figuur 5.2-3: Omzetevolutie in de sectoren 'chemische nijverheid' en 'rubber- en plasticverwerkende industrie' in Vlaanderen, periode Figuur 5.2-4: Investeringen in de chemische industrie, naar type investeringen (miljoen EUR) Figuur 5.2-5: Evolutie van de investeringen in de sectoren 'chemische nijverheid' en 'rubber- en plasticverwerkende industrie' in Vlaanderen, periode (in miljoen EUR) Figuur 5.2-6: Evolutie van de exportgraad in de beschikbare subsectoren voor Vlaanderen Figuur 5.2-7: Gevolgen van een lineaire toepassing van de Kyoto-normen voor de chemische industrie in België volgens gegevens Fedichem Figuur 5.3-1: Evolutie van het gemiddeld personeelsbestand per bedrijf per subsector (nietgeconsolideerde bedrijven), uitgedrukt in VTE Figuur 5.3-2: Evolutie van het totaal personeelsbestand per subsector (niet-geconsolideerde bedrijven), uitgedrukt in VTE Figuur 5.3-3: Evolutie van de gemiddelde niet-geconsolideerde jaaromzet per subsector (in 1000 ) Figuur 5.3-4: Synthetische curve (seizoengezuiverd) van de verwerkende nijverheid, chemische nijverheid en van de kunststofverwerkende- en rubbernijverheid Figuur 6.5-1: Het lineair verband tussen aantal werknemer en verwerking van rubber binnen de sector rubberverwerking Figuur 7.5-1: Overzicht van stookinstallaties in de subsector opslag van vloeibare chemicaliën Figuur 7.5-2: Ademverliezen in de subsector opslag van vloeibare chemicaliën Figuur 7.6-1: Overzicht van stookinstallaties in de subsector verwerking van rubber en kunststof Figuur 7.6-2: Procesemissies in de subsector verwerking van rubber en kunststof Figuur 7.7-1: Overzicht van stookinstallaties in de subsector farmacie Figuur 7.7-2: Procesemissies in de subsector farmacie iii

6 Lijst met figuren Figuur 7.8-1: Overzicht van stookinstallaties in de subsector zepen, detergenten en cosmetica Figuur 7.8-2: Stofemissies in de subsector zepen, detergenten en cosmetica Figuur 7.9-1: Overzicht van stookinstallaties in de subsector industriële gassen Figuur 7.9-2: Procesemissies in de subsector industriële gassen Figuur : Overzicht van stookinstallaties in de subsector smeermiddelen Figuur : Procesemissies in de subsector smeermiddelen Figuur : Overzicht van stookinstallaties in de subsector fotografie Figuur : Procesemissies in de subsector fotografie (donkergrijze punten zijn diffuse emissies) Figuur : Gesaneerde stof- en VOS-emissies in de subsector produktie van bestrijdingsmiddelen. 269 Figuur 8.2-1: Onderscheid tussen beleids- en basisscenario s Figuur 8.3-1: Marginale en totale kostencurve NO X in het REF-scenario Figuur 8.3-2: Invloed van NO X emissiereductie op andere polluenten in het REF-scenario Figuur 8.3-3: Marginale en totale kostencurve NO X in het BAU-scenario Figuur 8.3-4: Invloed van NO X emissiereductie op andere polluenten in het BAU-scenario Figuur 8.3-5: Marginale en totale kostencurve NO X in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Figuur 8.3-6: Marginale en totale kostencurve SO 2 in het REF-scenario Figuur 8.3-7: Invloed van SO 2 emissiereductie op andere polluenten in het REF-scenario Figuur 8.3-8: Marginale en totale kostencurve SO 2 in het BAU-scenario Figuur 8.3-9: Invloed van SO 2 emissiereductie op andere polluenten in het BAU-scenario Figuur : Marginale en totale kostencurve SO 2 in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Figuur : Marginale en totale kostencurve VOS in het REF-scenario Figuur : Marginale en totale kostencurve VOS in het BAU-scenario Figuur : Marginale en totale kostencurve VOS in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet iv

7 Lijst met tabellen LIJST MET TABELLEN Tabel 5.2.1: Aantal werknemers en aantal bedrijven in de chemische industrie en in de deelsectoren van deze sectorstudie chemie (jaar 2000, 2001 voor gegevens Fedichem) Tabel 5.2.2: Overzicht aantal bedrijven per subsector Tabel 5.2.3: Vergelijking aantal bedrijven en aantal werknemers per grootteklasse volgens Fedichem en RSZ Tabel 5.2.4: Exportgraad (uitvoer/omzet) in de beschikbare subsectoren voor Vlaanderen, jaar Tabel 5.3.1: Totale omzet per deelsector in Vlaanderen, jaar 2000 (in 1000 ) Tabel 5.3.2: Gemiddelde omzet per deelsector in Vlaanderen, jaar 2000 (in 1000 ) Tabel 5.3.3: Totaal en gemiddeld investeringsiveau per subsector over 17 respondenten, periode (in miljoen ) Tabel 5.3.4: Totale investeringen periode en gemiddelde investeringen per jaar per bedrijf in materiële activa, per subsector uit de beschikbare (niet-geconsolideerde) jaarrekeningen (in miljoen ) Tabel 5.3.5: Totale investeringen periode en gemiddelde investeringen per jaar per bedrijf in immateriële activa, per subsector uit de beschikbare (niet-geconsolideerde) jaarrekeningen (in miljoen ) Tabel 5.3.6: Exportgraad (uitvoer/omzet) in de sectoren 'chemische nijverheid' en 'rubber- en kunststofverwerkende industrie', jaar Tabel 5.3.7: Liquiditeit (Current ratio) van de verschillende subsectoren (niet-geconsolideerde cijfers), periode Tabel 5.3.8: Financiële onafhankelijkheidsratio's van de verschillende subsectoren (niet-geconsolideerde cijfers), periode Tabel 5.3.9: Netto rentabiliteit van het totaal vermogen van de verschillende subsectoren (nietgeconsolideerde cijfers), periode Tabel : Netto rentabiliteit van het eigen vermogen van de verschillende subsectoren (nietgeconsolideerde cijfers), periode Tabel : Netto rentabiliteit van de bedrijfsopbrengsten van de verschillende subsectoren (nietgeconsolideerde cijfers), periode Tabel : Beslissingscentrum voor (des)investeringen voor respondenten, uitgedrukt in aantal bedrijven per subsector Tabel : Enkele relevante toenaderingen in de Belgische farmaceutische sector ( ) (AVGI, 2002) Tabel : Historiek en verwachtingen omtrent omzetevolutie en/of evolutie van aantal werknemers per subsector v

8 Lijst met tabellen Tabel 6.1.1: Productiehoeveelheden, opslagcapaciteit en energiebronnen binnen de sector van de productie van bestrijdingsmiddelen in Tabel 6.1.2: Overzicht van de procesemissies bij de productie van bestrijdingsmiddelen Tabel 6.1.3: Emissies in de sector van de productie van bestrijdingsmiddelen in Tabel 6.2.1: Overzicht van de stookemissies binnen de farmaceutische sector in 2000 (kwaliteitscode).. 64 Tabel 6.2.2: Procesemissies in de farmaceutische sector Tabel 6.2.3: Evolutie van de productie binnen de farmaceutische sector (ProdCom, NACE 24.42) Tabel 6.2.4: Overzicht van de stookemissies binnen de farmaceutische sector in Tabel 6.2.5: Overzicht van de procesemissies binnen de farmaceutische sector in Tabel 6.2.6: Economische vooruitzichten (Federaal Planbureau, 2003) Tabel 6.2.7: Overzicht van de stook- en proces emissies binnen de farmaceutische sector in Tabel 6.2.8: Overzicht van de emissies in de farmaceutische sector in de periode Tabel 6.3.1: Overzicht van emissiefactoren door productie van zepen en detergenten (EPA, )72 Tabel 6.3.2: Gebruikte hoeveelheden grondstof en totale productie van producenten van zepen en detergenten in Tabel 6.3.3: Overzicht van de gebruikte informatie in de berekening van een specifiek energieverbruik in de sector van de zepen en cosmetica Tabel 6.3.4: Het totaal energieverbruik in de sector zepen en cosmetica, geschat op basis van een specifiek energieverbruik Tabel 6.3.5: Overzicht van de stookemissies door de producenten van zepen en cosmetica in 2000 (kwaliteitscode) Tabel 6.3.6: Procesemissies in de sector van zepen en cosmetica in 2000 (kwaliteitscode) Tabel 6.3.7: Evolutie van de productiehoeveelheid van wasmiddelen (ProdCom) Tabel 6.3.8: Inschatting van de stookemissies in de sector zepen en cosmetica in Tabel 6.3.9: Procesemissies in de sector van zepen en cosmetica in Tabel : Overzicht van de stook- en procesemissies in de sector zepen en cosmetica in Tabel : Procesemissies in de sector van zepen en cosmetica in Tabel : Overzicht van de gerapporteerde en/of geschatte stook- en procesemissies in de sector zepen en cosmetica (in kg) Tabel 6.4.1: Overzicht van emissiefactoren bij de verwerking van polypropyleen vi

9 Lijst met tabellen Tabel 6.4.2: Overzicht van emissiefactoren bij verwerking van polyesterharsen (Groenewegen et al., 1993) Tabel 6.4.3: Overzicht van emissiefactoren bij de verwerking van polyesterharsen (Kliest et al., 1995)..94 Tabel 6.4.4: Overzicht van emissiefactoren bij de verwerking van polyesterhars (Haberlein, 1999) Tabel 6.4.5: Overzicht van verzamelde info over het grondstofverbruik en de productie binnen de sector van de kunststofverwerkers in Tabel 6.4.6: Profiel van de kunststofverwerkende sector op basis van het aantal werknemers Tabel 6.4.7: Overzicht van de gebruikte informatie in de berekening van een specifiek energieverbruik in de kunststofverwerkende sector Tabel 6.4.8: Energieverbruiken (in MJ/ton productie) voor de verwerking van verschillende types kunststoffen voor België (APME) Tabel : Overzicht van de stookemissies bij de kunststofverwerkers (2000) Tabel : overzicht van de gebruikt EF voor de inschatting van VOS emissies bij de verwerking van thermoplasten Tabel : Procesemissies VOS in de kunststofverwerkende sector in Tabel : Procesemissies stof in de kunststofverwerkende sector in Tabel : Evolutie van de productiehoeveelheid aan producten van kunststof (ProdCom) Tabel : Evolutie van de productiehoeveelheden in de kunststofverwerkende sector in West-Europa (Modern Plastics International 1992, 1997, 2002) Tabel : Inschatting van de stookemissies in de kunststofverwerkende sector in Tabel : Procesemissies VOS in de kunststofverwerkende sector in Tabel : Inschatting van de stook- en procesemissies in de kunststofverwerkende sector in Tabel : Overzicht van de emissies in de kunststofverwerkende sector in de periode Tabel 6.5.1: Emissiefactoren voor emissies van VOS en stof binnen de rubberverwerkende industrie Tabel 6.5.2: Overzicht van het type verwerking, de hoeveelheid verwerkt rubber en het aantal werknemers binnen de sector rubberverwerking op basis van meldingen van individuele bedrijven Tabel : Gebruikte hoeveelheden solventen, totale productie van rubberproducten en gemelde emissies van VOS binnen de sector van de rubberverwerking in Tabel 6.5.4: Overzicht van het specifiek energieverbruik binnen de rubberverwerkende sector Tabel 6.5.5: Het totaal energieverbruik in de rubberverwerkende sector, geschat op basis van een specifiek energieverbruik Tabel 6.5.6: Overzicht van de stookemissies bij de rubberverwerkers in vii

10 Lijst met tabellen Tabel 6.5.7: Procesemissies in de rubberverwerkende sector Tabel 6.5.8: Evolutie van de productiehoeveelheid in de rubberverwerkende nijverheid (ProdCom) Tabel 6.5.9: Overzicht van de stook- en procesemissies in de rubberverwerkende sector in Tabel : Overzicht van de stook- en proces emissies in de rubberverwerkend sector in Tabel : Overzicht van de emissies in de rubberverwerkende sector in de periode Tabel : Productiehoeveelheden, opslagcapaciteit en energiebronnen binnen de sector van de smeermiddelenproductie in Tabel : Overzicht van de stookemissies bij de smeermiddelenproductie Tabel : Emissies in de sector van de smeermiddelenproductie in Tabel : Evolutie van de productiehoeveelheid aan smeermiddelen (ProdCom) Tabel : Inschatting van de historische stookemissies bij de smeermiddelenproductie Tabel : Emissies in de sector van de smeermiddelenproductie in Tabel : Inschatting van de toekomstige stookemissies bij de smeermiddelenproductie Tabel : Emissies in de sector van de smeermiddelenproductie in Tabel : Productiehoeveelheden binnen de sector van de productie van fotografische film en chemicaliën in Tabel : Overzicht van de stookemissies in de sector fotografische film en chemicaliën in Tabel 6.7.3: Overzicht van de emissiepunten op de machines voor de aanmaak van de PET onderlaag en het gieten van de hulp- en substraatlagen Tabel 6.7.4: Overzicht van de emissiepunten op de machines voor gieten van de actieve laag op de PET onderlaag Tabel 6.7.5: Gemiddeld geleverde hoeveelheid solvent en hieruit berekend vrij volume in de opslagtank bij levering Tabel 6.7.6: Berekening van het jaarlijks verlies aan VOS uit de opslagtanks bij de aanmaak van actieve bestanddelen voor de fotogevoelige laag Tabel 6.7.7: Emissies in de sector fotografische film en chemicaliën in Tabel 6.7.8: Evolutie van het gieten van de actieve laag en synthese van actieve bestanddelen in Bedrijf Tabel 6.7.9: Overzicht van de stookemissies in de sector fotografische film en chemicaliën in Tabel : Emissies in de sector fotografische film en chemicaliën in Tabel : Emissies in de sector fotografische film en chemicaliën in viii

11 Lijst met tabellen Tabel 6.8.1: Verdeling tussen de verschillende energiedragers voor de 7 bedrijven waarvoor brandstofverbruik in het jaarverslag, MER of enquête wordt gespecifieerd Tabel 6.8.2: Overzicht van de bedrijven in de sector 'Opslag van vloeibare chemicaliën' situatie Tabel 6.8.3: Overzicht van de stookemissies bij de tankopslagbedrijven situatie Tabel 6.8.4: Overzicht van de op- en overslagemissies door de tankopslagbedrijven rapportering en bijschattingen Tabel 6.8.5: Overzicht van de op- en overslagemissies door de tankopslagbedrijven in 2000 uitsplitsing naar adem-, werk- en beladingsverliezen Tabel 6.8.6: Emissies in de sector van de op- en overslagbedrijven in Tabel 6.8.7: Historisch (1993) en actueel (2000) energieverbruik voor drie bedrijven binnen de sector van de tankopslagbedrijven Tabel 6.8.8: Inschatting van de stookemissies bij de tankopslagbedrijven situatie Tabel 6.8.9: Evolutie van de doorzet in de raffinaderijen en de organische bulkchemie in de periode Tabel : Inschatting van de verliezen als gevolg van op- en overslag bij de opslag van vloeibare chemicaliën in Tabel : Emissies in de sector van de op- en overslagbedrijven in Tabel : Inschatting van de stookemissies bij de tankopslagbedrijven situatie Tabel : Inschatting van de evolutie van de doorzet in de raffinaderijen en de organische bulkchemie in de periode Tabel : Inschatting van de verliezen als gevolg van op- en overslag bij de opslag van vloeibare chemicaliën in Tabel : Emissies in de sector van de op- en overslagbedrijven in Tabel : Productiehoeveelheden, opslagcapaciteit en energiebronnen binnen de sector van de productie van industriële gassen in Tabel 6.9.2: Overzicht van de stookemissies bij de productie van industriële gassen Tabel 6.9.3: Overzicht van de procesemissies bij de productie van industriële gassen Tabel 6.9.4: Emissies in de sector van de productie van industriële gassen in Tabel : Overzicht van de emissiesituatie 2000 voor de subsectoren uit deze sectorstudie Tabel : Overzicht VMM subsectoren en toewijzing van de in deze sectorstudie beschouwde subsectoren tot deze VMM subsectoren Tabel : Vergelijking van de gerapporteerde vrachten bekomen in deze sectorstudie via VMM data in vergelijking met de gegevens van VMM voor het jaar ix

12 Lijst met tabellen Tabel : Vergelijking van de totale vrachten bekomen in deze sectorstudie in vergelijking met de gegevens van VMM voor het jaar Tabel : Vergelijking van de NMVOS-emissie inventaris van VMM met de totale VOS emissies bekomen in huidige sectorstudie Tabel : Overzicht van de totale emissie per subsector en per component in Tabel : Evolutie van de totale emissies, geschat binnen deze sectorstudie (kg) Tabel 7.5.1: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector opslag van vloeibare chemicaliën Tabel 7.5.2: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector opslag van vloeibare chemicaliën in het BAU-scenario (2010) Tabel 7.5.3: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector opslag van vloeibare chemicaliën Tabel 7.5.4: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector opslag van vloeibare chemicaliën in het BAU-scenario (2010) Tabel 7.6.1: Gebruikte factoren voor de extrapolatie van de stookemissies in de subsector verwerking van rubber en kunststof Tabel 7.6.2: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector verwerking van rubber en kunststof Tabel 7.6.3: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector verwerking van rubber en kunststof in het BAU-scenario (2010) Tabel 7.6.4: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector verwerking van rubber Tabel 7.6.5: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector verwerking van rubber in het BAU-scenario (2010) Tabel 7.6.6: Categorieën van procesemissies in de subsector verwerking van kunststoffen Tabel 7.6.7: Extrapolatiefactoren voor procesemissies in de subsector verwerking van kunststoffen Tabel 7.6.8: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector verwerking van kunststoffen Tabel 7.6.9: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector verwerking van kunststoffen in het BAU-scenario (2010) Tabel 7.7.1: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector farmacie Tabel 7.7.2: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector farmacie in het BAU-scenario (2010) Tabel 7.7.3: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector farmacie x

13 Lijst met tabellen Tabel 7.7.4: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector farmacie in het BAU-scenario (2010) Tabel 7.8.1: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector zepen, detergenten en cosmetica Tabel 7.8.2: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector zepen, detergenten en cosmetica in het BAU-scenario (2010) Tabel 7.9.1: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector industriële gassen Tabel 7.9.2: Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector industriële gassen Tabel : Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector smeermiddelen Tabel : Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector smeermiddelen in het BAU-scenario (2010) Tabel : Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector smeermiddelen Tabel : Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector smeermiddelen in het BAU-scenario (2010) Tabel : Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor stookemissies in de subsector fotografie Tabel : Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector fotografie Tabel : Emissiereductiemaatregelen en eenheidsreductiekosten voor procesemissies in de subsector fotografie voor het BAU-scenario Tabel 8.2.1: Emissiereductiedoelstellingen SO 2, NO x en VOS in 2010 voor België, Vlaanderen en de chemische sector Tabel 8.3.1: Emissiereductie NO X in het REF-scenario Tabel 8.3.2: Emissiereductie NO X in het BAU-scenario Tabel 8.3.3: Emissiereductie NO X in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Tabel 8.3.4: Emissiereductie SO 2 in het REF-scenario Tabel 8.3.5: Emissiereductie SO 2 in het BAU-scenario Tabel 8.3.6: Emissiereductie SO 2 in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Tabel 8.3.7: Emissiereductie VOS in het REF-scenario Tabel 8.3.8: Emissiereductie VOS in het BAU-scenario xi

14 Lijst met tabellen Tabel 8.3.9: Emissiereductie VOS in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Tabel 8.4.1: Diverse beleidsscenario s voor de parachemie in Vlaanderen Tabel 8.4.2: Totale kosten en emissies voor de indicatieve NEC-doelstellingen in het REF-scenario Tabel 8.4.3: Verdeling van de totale kosten en emissiereducties over de subsectoren voor de indicatieve NEC-doelstellingen bij een gezamelijke optimalisatie in het REF-scenario Tabel 8.4.4: Totale kosten en emissies voor de evenredige NEC-doelstellingen in het REF-scenario Tabel 8.4.5: Verdeling van de totale kosten en emissiereducties over de subsectoren voor de evenredige NEC-doelstellingen bij een gezamelijke optimalisatie in het REF-scenario Tabel 8.4.6: Totale kosten en emissies voor de NEC+-doelstellingen in het REF-scenario Tabel 8.4.7: Verdeling van de totale kosten en emissiereducties over de subsectoren voor de NEC+doelstellingen bij een gezamelijke optimalisatie in het REF-scenario Tabel 8.4.8: Totale kosten en emissies voor de indicatieve NEC-doelstellingen in het BAU-scenario Tabel 8.4.9: Verdeling van de totale kosten en emissiereducties over de subsectoren voor de indicatieve NEC-doelstellingen bij een gezamelijke optimalisatie in het BAU-scenario Tabel : Totale kosten en emissies voor de evenredige NEC-doelstellingen in het BAU-scenario Tabel : Verdeling van de totale kosten en emissiereducties over de subsectoren voor de evenredige NEC-doelstellingen bij een gezamelijke optimalisatie in het BAU-scenario Tabel : Totale kosten en emissies voor de NEC+-doelstellingen in het BAU-scenario Tabel : Verdeling van de totale kosten en emissiereducties over de subsectoren voor de NEC+doelstellingen bij een gezamelijke optimalisatie in het BAU-scenario Tabel : Totale kosten en emissies voor de indicatieve NEC doelstellingen in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Tabel : Verdeling van de totale kosten en emissiereducties over de subsectoren voor de indicatieve NEC-doelstellingen bij een gezamelijke optimalisatie in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Tabel : Totale kosten en emissies voor de evenredige NEC doelstellingen in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Tabel : Verdeling van de totale kosten en emissiereducties over de subsectoren voor de evenredige NEC-doelstellingen bij een gezamelijke optimalisatie in het BAU-scenario met verlaagde ineterestvoet Tabel : Totale kosten en emissies voor de NEC+ doelstellingen in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Tabel : Verdeling van de totale kosten en emissiereducties over de subsectoren voor de NEC+doelstellingen bij een gezamelijke optimalisatie in het BAU-scenario met verlaagde interestvoet Tabel 8.5.1: Overzicht SO X reductietechnologieën in RAINS xii

15 Lijst met tabellen Tabel 8.5.2: Veronderstelde maatregelen in het current legislation scenario Tabel 8.5.3: SO 2 emissies 2010 voor België en maximaal haalbare emissiereductie Tabel 8.5.4: SO2 emissies (in ton), Chemie III-sectoren 2010, vóór en na emissiereductie-maatregelen Tabel 8.5.5: Emissiereductiemaatregelen m.b.t. IN_OC uit de RAINS curve voor SO Tabel 8.5.6: Eenheidsreductiekosten SO 2 voor diverse maatregelen Tabel 8.5.7: Vergelijking emissiereductiemaatregelen SO 2 (stookemissies) RAINS versus sectorstudie Ecolas Tabel 8.5.8: Overzicht NO x reductietechnologieën in RAINS Tabel 8.5.9: Veronderstelde maatregelen in het current legislation scenario Tabel : NO x emissies 2010 voor België en maximaal haalbare emissiereductie Tabel : NO x emissies (in ton), Chemie III-sectoren 2010, vóór en na emissiereductiemaatregelen Tabel : Emissiereductiemaatregelen m.b.t. IN_PR_NFME en IN_OC uit de RAINS curve voor NO x 352 Tabel : Vergelijking emissiereductiemaatregelen NO X (stookemissies) RAINS versus sectorstudie Ecolas Tabel : Overzicht van de berekeningsmethodes en emissies van NMVOS voor 1990 in het RAINS model voor de relevante sectoren Tabel : VOS emissies 2010 voor België en maximaal haalbare emissiereductie Tabel : VOS emissies (in ton), sectoren Chemie III 2010, voor en na emissiereductiemaatregelen Tabel : Emissiereductiemaatregelen m.b.t. Chemie III-sectoren uit de Belgische RAINS curve voor VOS Tabel : Vergelijking emissiereductiemaatregelen VOS (IND_PNIS) RAINS versus sectorstudie Ecolas Tabel : Vergelijking emissiereductiemaatregele VOS (IND_ORG_STORE) RAINS versus sectorstudie Ecolas Tabel : Vergelijking emissiereductiemaatregele VOS (IND_PHARMA) RAINS versus sectorstudie Ecolas Tabel 9.2.1: Netto rentabiliteit van het het totaal vermogen (in %) van de verschillende subsectoren (niet-geconsolideerde cijfers), periode Tabel 9.2.2: Invloed van emissiereductiekost onder verschillende scenario s op de gewogen gemiddelde rentabiliteit in de farmaceutische sector xiii

16 Lijst met tabellen Tabel 9.2.3: Invloed van emissiereductiekost onder verschillende scenario s op de gewogen gemiddelde rentabiliteit in de sector zepen en cosmetica Tabel 9.2.4: Invloed van emissiereductiekost onder verschillende scenario s op de gewogen gemiddelde rentabiliteit in de sector kunststoffen en rubber Tabel 9.2.5: Invloed van emissiereductiekost onder verschillende scenario s op de gewogen gemiddelde rentabiliteit in de sector vetten, oliën en smeermiddelen Tabel 9.2.6: Invloed van emissiereductiekost onder verschillende scenario s op de gewogen gemiddelde rentabiliteit in de sector Fotografische film en chemicaliën Tabel 9.2.7: Invloed van emissiereductiekost onder verschillende scenario s op de gewogen gemiddelde rentabiliteit in de sector opslag van vloeibare chemicaliën Tabel 9.3.1: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale jaarlijkse investeringen in de farmaceutische sector (jaar 2001) Tabel 9.3.2: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale jaarlijkse investeringen (jaar 2001) in de sector zepen en cosmetica Tabel 9.3.3: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale jaarlijkse investeringen (jaar 2001) in de sector kunststoffen en rubber Tabel 9.3.4: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale jaarlijkse investeringen (jaar 2001) in de smeermiddelensector Tabel 9.3.5: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale jaarlijkse investeringen (jaar 2001) in de sector fotografie Tabel 9.3.6: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale jaarlijkse investeringen (jaar 2001) in de sector tankopslag Tabel 9.4.1: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale toegevoegde waarde in de farmaceutische sector (jaar 2000) Tabel 9.4.2: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale toegevoegde waarde in de sector zepen en cosmetica (jaar 2000) Tabel 9.4.3: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale toegevoegde waarde in de sector kunststoffen en rubber (jaar 2000) Tabel 9.4.4: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale toegevoegde waarde in de smeermiddelensector (jaar 2000) Tabel 9.4.5: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale toegevoegde waarde in de sector fotografie (jaar 2000) Tabel 9.4.6: Verhouding emissiereductiekost per scenario tot totale toegevoegde waarde in de sector tankopslag (jaar 2000) Tabel : Overzicht van de emissies per polluent in Tabel : Evolutie van de totale emissies, geschat binnen deze sectorstudie (kg) xiv

17 Lijst met tabellen Tabel : Diverse beleidsscenario s voor de parachemie in Vlaanderen xv

18

19 Samenvatting SAMENVATTING 1 INLEIDING 1.1 SITUERING Het voorliggend rapport geeft een overzicht van wat werd uitgevoerd in het kader van de sectorstudie Evaluatie van het reductiepotentieel voor diverse polluentemissies naar het compartiment lucht in een aantal homogene subsectoren van de chemische industrie in Vlaanderen, Deel III. Op dit ogenblik laat de Vlaamse milieu-administratie (AMINABEL, sectie Lucht) verschillende studies uitvoeren om na te gaan wat de goedkoopste manier is om emissies van VOS, NO x, SO 2 en andere luchtpolluenten te verminderen. Dit zal gebeuren voor verschillende industriële sectoren of activiteiten met een belangrijke bijdrage tot de luchtverontreiniging. Binnen de chemie kan onderscheid gemaakt worden tussen de basischemie en de parachemie. Onder basischemie worden in essentie die processen begrepen waar door chemische eenheidsprocessen en fysische eenheidsoperaties de functionaliteit van de chemicaliën wordt gemodificeerd. Het grote aantal chemicaliën dat hierbij wordt gesynthetiseerd dient als basis voor de parachemie. In de parachemie worden op basis van deze chemicaliën consumenten producten geformuleerd. De hierbij gebruikte processen zijn hoofdzakelijk enkel fysische eenheidsoperaties. Deze sectorstudie behandelt de parachemie. De uitvoering van deze studie (Chemie III, parachmie) werd opgedragen aan het studiebureau ECOLAS NV dat wordt bijgestaan door JACOBS BELGIË NV. De bedoeling is: een schatting maken van de totale hoeveelheid emissies van de vernoemde luchtpolluenten die in Vlaanderen vrijkomen in dit deel van de chemische sector; nagaan welke maatregelen mogelijk zijn om deze emissies te verminderen; voor elke maatregel bepalen hoeveel emissies vermeden worden en wat de kostprijs hiervan is; aan de hand van voorgaande gegevens bepalen wat de goedkoopste manier is om in Vlaanderen deze emissies te reduceren. De Vlaamse administratie zal de resultaten van deze studie gebruiken om goed geïnformeerd over de Vlaamse situatie verdere onderhandelingen te kunnen voeren in het kader van internationale akkoorden 1 om emissies naar lucht te reduceren en om op een wetenschappelijk onderbouwde wijze de Vlaamse emissiereductiedoelstellingen naar lucht (cf. MINA-plan) te behalen. 1.2 OPDRACHT EN WERKMETHODIEK De hoofdopdracht van dit onderzoek is de opstelling van de kosteneffectiviteitscurven (KEC) voor de reductie van emissies van VOS, NO x, SO 2, fijn stof (PM10 en PM2,5), dioxines en zware metalen. Het 1 Het gaat om de internationale aanpak van de grensoverschrijdende luchtverontreiniging in Europa (UNECE - Protocol van het Verdrag over Grensoverschrijdende Luchtverontreiniging ter Bestrijding van Verzuring, Eutrofiering en Ozon in de omgevingslucht) en om de in de maak zijnde Europese richtlijn Nationale Emissieplafonds. I

20 Samenvatting onderzoek gebeurt in verschillende stappen die een bepaalde werkmethodiek volgen. Dit wordt weergegeven in onderstaand werkschema. Sectorafbakening Sectorindeling Socio-economische doorlichting Referentieinstallaties Toekomstperspectieven sector Algemene bevraging EJV, MER, VR,... Databank chemiesector -bedrijven -werknemers -omzet -indeling activiteiten Databank subsectoren -productie -processen -ERM -economische info Kosten en reductiepotentieel Emissiereductiemaatregelen EXTRAPOLATIE Basisscenario s REF BAU Kostencurven 2010 Sectoremissies 2000 Sectoremissies 2010 OPTIMALISATIE (MARKAL) Totale kosten beleidsscenario s NEC & NEC+ Economische haalbaarheid Conclusies en beleidsaanbevelingen Figuur: Werkschema chemie III De gegevens voor de studie worden uit verschillende bronnen betrokken. Ten eerste is er de publiek toegankelijke informatie zoals emissiejaarverslagen (EJV), veiligheidsrapporten en milieueffectenrapporten (VR en MER). In tweede instantie wordt een beroep gedaan op de sector zelf via een algemene vragenlijst (alle bedrijven) en via het bezoek aan een aantal referentie-installaties. Ten derde is er de kennis en expertise van de projectuitvoerders. 1.3 KOSTENEFFECTIVITEITSCURVEN De hoofdopdracht van deze studie is de berekening van de kosteneffectiviteitscurven voor een aantal luchtpolluenten. Het is dan ook belangrijk een goed begrip te hebben van wat de kosteneffectiviteitscurve voorstelt. Twee begrippen staan daarin centraal: marginale kost en kostenefficiëntie. De marginale kost wordt uitgedrukt als een eenheidskost, d.w.z. als een kost per kg (of ton) emissiereductie. De marginale kosten geven weer tegen welke kost per eenheid een bijkomende emissiereductie kan gerealiseerd worden bij toepassing van een bepaalde emissiereductie-techniek (of combinatie van emissiereductietechnieken). De naar marginale kost gesorteerde milieumaatregelen worden in een grafiek uitgezet; dat is een zogenaamde kosteneffecitiviteitscurve. Niet-efficiënte maatregelen worden door dit selectieproces niet in de curve opgenomen. Daarom dat men van een kosteneffectiviteitscurve spreekt, omdat elk punt op de curve de meest kostenefficiënte manier aanduidt om een bepaalde emissiereductie te realiseren. In deze curve kunnen zowel de (per maatregel gekende) totale kosten als de marginale kosten worden uitgezet tegenover de emissies of de vermeden emissies. Naarmate de emissies verminderen of de emissiereductie verhoogt, nemen de marginale kosten toe omdat steeds duurdere technieken moeten worden toegepast om nog verdere reductie te bekomen. II

21 Samenvatting Kosteneffectiviteitscurven geven ook veelal het maximale emissiereductiepotentieel weer. Dit is de maximale reductie die wordt bekomen door alle mogelijke technische reductiemaatregelen te implementeren, en dit ongeacht de soms zeer hoge kostprijs. Voor de berekening van de kosteneffectiviteitscurven gebruikt Ecolas de MARKAL-software. Markal is een optimaliseringsmodel dat de totale kosten minimaliseert voor gegeven reductiedoelstellingen (zelfs voor verschillende polluenten tegelijk), en hieruit een marginale kost afleidt. Bovendien bevat het de mogelijkheid om de berekeningen ook voor een bepaalde periode in de toekomst, bijvoorbeeld met intervallen van twee jaar, uit te voeren onder zich wijzigende omstandigheden, wat voordelen inhoud m.b.t. de scenarioberekeningen die de opdrachtgever vraagt. III

22 Samenvatting 2 AFBAKENING EN SOCIO-ECONOMISCHE DOORLICHTING 2.1 OMSCHRIJVING EN AFBAKENING Deze sectorstudie spitst zich toe op de parachemie, met volgende subsectoren: bestrijdingsmiddelen en andere chemische producten voor land- en tuinbouw; farmaceutische en veterinaire producten via chemisch procédé; zeep, wasmiddelen, poets- en reinigingsmiddelen, parfums en cosmetische artikelen; verwerking van kunststoffen en van natuurlijke en synthetische rubber; vetten en oliën; smeermiddelen; fotografische film en chemicaliën; opslag van chemicaliën; andere, o.m. industriële gassen. Bedrijven die wegens meerdere activiteiten kunnen ingedeeld worden in zowel Chemie II als Chemie III, worden in hoofdzaak niet opgesplitst volgens activiteit, maar werden volledig aan één van beide sectorstudies toegewezen, om overbevraging en dubbeltelling te vermijden. In hoofdstuk 4 wordt per subsector ook het aantal bedrijven aangegeven (volgens Jacobs-databank), de NACE-BEL code en het aantal bedrijven per subsector waarvoor een emissiejaarverslag beschikbaar is. 2.2 SOCIO-ECONOMISCHE DOORLICHTING In hoofdstuk 5 wordt het belang van de sector (para)chemie in België en Vlaanderen aangetoond. België blijkt, in vergelijking met andere landen binnen de EU, sterk gespecialiseerd in de sector chemie. Vlaanderen heeft, met werknemers, een aandeel van 70% in de werkgelegenheid van de chemische industrie in België. In 2000 bedroeg het totaal personeelsbestand van de in deze sectorstudie opgenomen subsectoren samen ongeveer VTE's. Bijna de helft van het totaal aantal werknemers is tewerkgesteld in de bedrijven met kunststofverwerking als hoofd- of nevenactiviteit. Ook de farmaceutische nijverheid stelt een aanzienlijk aantal personen tewerk. De farmacie is een sector met een typische aanwezigheid van grote bedrijven. Sectoren die gekenmerkt zijn door kleine bedrijven, zijn de smeermiddelenproducenten en kunststofverwerkende bedrijven. Afhankelijk van de bron realiseert de chemische industrie in Vlaanderen een jaaromzet van 20 tot 23 miljard. De omzetevolutie in de jaren 1990 laat een quasi verdubbeling zien van de omzet in de periode Sindsdien is er een stabilisatie merkbaar in de omzetcijfers. Het grootste aandeel in de totale omzet is afkomstig van de kunststofverwerking met miljoen (inclusief mechanische bewerking en andere niet-relevante activiteiten). Indien de geconsolideerde omzet meegerekend wordt, is het grootste aandeel voor rekening van de farmaceutische nijverheid. Ook indien de gemiddelde jaaromzet per subsector bekeken wordt, inclusief de geconsolideerde groepsomzet, staat de farmaceutische nijverheid bovenaan. Ongeveer 85% van de productie in de chemische nijverheid wordt geëxporteerd. In de rubber- en plasticverwerkende industrie bedraagt de exportgraad 75%. De belangrijkste export is afkomstig van de farmaceutische nijverheid. Zowel import als export kenden in deze sector een belangrijke en onafgebroken groei, met een positief saldo van de handelsbalans. Het aandeel van de export van farmaceutische producten in de totale Belgische export bedroeg in %. IV

23 Samenvatting De jaarlijkse investeringen in de sector bedragen, afhankelijk van de bron, tussen de en miljoen. De verschillende subsectoren bekomen in de periode een totaal investeringsniveau in materiële vaste activa van bijna 3 miljard. Het totale investeringsniveau blijkt het aanzienlijkst in de kunststofverwerkende nijverheid. Gemiddeld per bedrijf bekeken, is het investeringsniveau binnen deze subsector echter het kleinst. Sectoren waarvan zowel het globale als het gemiddelde investeringsniveau relatief groot zijn, zijn de farmaceutische sector en de sector 'Zepen en cosmetica'. Op basis van de beschikbare jaarrekeningen van de bedrijven in deze sectorstudie werden een aantal ratio's berekend voor liquiditeit, solvabiliteit en rentabiliteit. De liquiditeitspositie bleek relatief goed, met uitzondering van de subsector 'opslag van vloeibare chemicaliën'. Voornamelijk in de sector van de fotografische film en chemicaliën wordt relatief weinig gefinancierd met eigen middelen. Ook binnen de opslag van vloeibare chemicaliën is een dalende tendens waar te nemen van het aandeel dat met eigen vermogen gefinancierd wordt. De rentabiliteit ligt in een aantal sectoren continu relatief laag (kunststofverwerking, industriële gassen). De synthetische conjunctuurcurve van de NBB voor de chemische industrie toont een verzwakking in de tweede helft van Na deze inzinking is er een kort herstel in de eerste helft van 2002, maar vanaf midden 2002 tot april 2003 kent de curve/conjunctuur een algemeen dalend verloop. V

24 Samenvatting 3 EMISSIES Voor de verschillende beschouwde sectoren werd een uitgebreide inventaris gemaakt van de emissies 2000 voor de polluenten SO 2, NO X, Stof, VOS, Ni en V. Tevens werd voor het jaar 2000 een vergelijking gemaakt met de emissie-inventaris van de VMM. Naast de inventaris voor het jaar 2000 werd eveneens een inschatting gemaakt van de emissies in het verleden (1990) en de toekomstige emissies (2010). Dit alles staat uitgebreid beschreven in hoofdstuk 6. In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de totale emissie voor 2000, weergegeven per subsector en per component. Op basis van de inschattingen binnen deze sectorstudie kunnen voor 2000 de volgende subsectoren als belangrijkste emitters aangeduid worden: SO 2 : de kunststof- en rubberverwerkende sector zijn respectievelijk verantwoordelijk voor 71% en 10% van de totale emissie; NO x : de kunststofverwerkende sector is verantwoordelijk voor 53% van de totale emissie, terwijl 18% van de NO x emissies aan de sector zepen en cosmetica kan toegeschreven worden; de rubberverwerkende en farmaceutische sector zijn elk voor 10% van de totale emissie verantwoordelijk; Stof: de emissie van de sectoren zepen en cosmetica en de kunststofverwerking bedraagt respectievelijk 36% en 33% van de totale emissie van stof, geschat binnen deze sectorstudie; VOS: de belangrijkste VOS-emitter binnen deze sectorstudie is de kunststofverwerkende sector, die 40% van de totale VOS emissies voor zijn rekening neemt; de sector tankopslag is verantwoordelijk voor 18% van de emissie, terwijl de sectoren rubberverwerking, farmacie, zepen en cosmetica en film en fotografie elk ongeveer 10% voor hun rekening nemen; Ni: de kunststof- en rubberverwerkende sector hebben het belangrijkste aandeel in de totale emissie (resp. 74% en 14%) V: de kunststof- en rubberverwerkende sector hebben het belangrijkste aandeel in de totale emissie (resp. 76% en 13%) Tabel: Overzicht van de totale emissie per subsector en per component in 2000 SO 2 NO X Stof VOS Ni V ton % ton % ton % ton % ton % ton % Kunststoffen Rubber Farmacie Zepen en cosmetica Bestrijdingsmiddelen Smeermiddelen Film en fotografie Tankopslag Industriële gassen VI

25 Samenvatting In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de geschatte evolutie van de totale emissie van alle subsectoren, beschouwd in deze sectorstudie. Daarbij wordt de wijziging van de emissie in 2010 ten opzichte van de emissie in 1990 per component weergegeven. Tabel: Evolutie van de totale emissies, geschat binnen deze sectorstudie (kg) Emissie (kg/jaar) Wijziging emissie 2010 t.o.v (%) SO 2 (kg) % NO X (kg) % Stof (kg) % VOS (kg) % Ni (kg) % V (kg) % Zn (kg) Uit bovenstaande tabel blijkt dat de emissie van SO 2, stof en VOS, volgens de voorspellingen een aanzienlijke daling zullen kennen in 2010 ten opzichte van Voor wat betreft de overige componenten kan verwacht worden dat de emissie in 2010 van dezelfde grootte-orde zal zijn als in VII

26 Samenvatting 4 EMISSIEREDUCTIEMAATREGELEN In hoofdstuk 7 wordt de kostprijs en het eenheidsreductiepotentieel voor de verschillende emissiereductiemaatregelen per subsector bepaald. In het eerste deel wordt een overzicht gegeven van de verschillende emissiereductiemaatregelen, ingedeeld volgens het toepassingsgebied (boilers, proces, ventgassen,...). Voor elke reductiemaatregel wordt een fiche opgemaakt die toepassingsgebied, efficiëntie voor de verschillende polluenten en kostengegevens weergeeft. In een tweede luik wordt voor de verschillende subsectoren een overzicht gegeven van de toepasbare emissiereductiemaatregelen. In functie van de verscheidenheid van de emissies naar volume en concentratie voor de betreffende subsector, wordt zonodig een opdeling gemaakt in categorieën. Iedere categorie bevat dan een aantal emissiepunten met homogene karakteristieken. Aan de hand van referentiescenario s voor iedere categorie wordt de berekening van kost en reductiepotentieel geëxtrapoleerd naar de volledige categorie en vervolgens naar de volledige subsector. In de eerste stap worden de emissies opgedeeld naar polluent en bron. Indien nodig wordt voor een bepaalde polluent en bron een verdere opdeling doorgevoerd om te komen tot een vrij homogene categorieën met vergelijkbare karakteristieken. Dit is de basisinformatie voor de opstelling van de marginale kostencurven. De verschillende beschouwde maatregelen worden hieronder opgesomd. Voor stookemissies zijn de maatregelen toepasbaar op alle subsectoren. Voor procesemissies (VOS) wordt aangegeven welke maatregelen toepasbaar zijn per subsector. STOOKEMISSIES Low NOx brander Fuel naar aardgas SCR op boilers De-SOx op boilers Stoffilter op boilers Optimalisatie boilers PROCESEMISSIES (VOS) Opslag Rubber Compo -sieten PUR Gassen Kunststoffen Farmacie Smeermiddel -en Fotografie Intern vlottende dak X Seal improvement (EVD) X Seal improvement (IVD) X Dampbalans op tanks met vast dak X VRU (condesatie) X VRU (adsorptie) X VIII

27 Samenvatting Dampdestructie Thermische naverbranding zonder recuperatie Thermische naverbranding (recuperatie) Thermische naverbranding (regeneratie) Katalytische naverbranding zonder recuperatie Katalytische naverbranding (regeneratie) Opslag X X Rubber X Compo -sieten PUR Gassen Kunststoffen Farmacie Smeermiddel -en Fotografie X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X Adsorptie VOS X X X X X X Adsorptie (regeneratief) X X X X X X Absorptie X X X X X X Condensatie X X X X X X Biofiltratie X X X X X X Foto-oxidatie X X X X X X Aansluiten op bestaande VRU Overschakelen standaard hars naar LSE/DCPD hars Overschakelen LSE/DPCD hars naar INCERT hars Gesloten maltechniek Geoptimaliseerde spray-technieken Connectie op end-ofpipe UV-polymerisatietechniek Blaasmiddel MeCl2 vervangen door vloeibaar CO 2 X X X X X X X IX