MUZISCHE VORMING LEERPLAN. Autonome Raad voor het Gemeenschapsonderwijs Belliardstraat BRUSSEL

Transcriptie

1 MUZISCHE VORMING LEERPLAN Autonome Raad voor het Gemeenschapsonderwijs Belliardstraat BRUSSEL

2 INHOUD 1. INLEIDING Algemene visie Herkenbaarheid van de eindtermen Attitudinale eindtermen Bepaling en omschrijving van de leerlingengroep ALGEMENE DOELSTELLING VAN HET LEERGEBIED BEGINSITUATIE DOELSTELLINGEN Domein beeld Domein muziek Domein drama Domein beweging Domein media Attitudes DIDACTISCHE EN METHODOLOGISCHE ORIENTERINGS- PUNTEN Domein beeld Algemene oriënteringspunten Specifieke oriënteringspunten Domein muziek Algemene oriënteringspunten Specifieke oriënteringspunten Domein drama Algemene oriënteringspunten Specifieke oriënteringspunten Domein beweging Algemene oriënteringspunten Specifieke oriënteringspunten Domein media Algemene oriënteringspunten Specifieke oriënteringspunten Inhoud i

3 6. MEDIA Domein beeld Didactische hulpmiddelen Woord- en begripsverklaringen Domein muziek Didactische hulpmiddelen Liederkrans Luisterlijst Woord- en begripsverklaringen Domein drama Didactische hulpmiddelen Woord- en begripsverklaringen Domein beweging Didactische hulpmiddelen Woord- en begripsverklaringen Domein media Didactische hulpmiddelen Woord- en begripsverklaringen EVALUATIE ONDERWIJSTIJD BIBLIOGRAFIE Domein beeld Domein muziek Domein drama Domein beweging Domein media SAMENSTELLING VAN DE COMMISSIE Inhoud i

4 Inhoud ii

5 1 Inleiding Inleiding 1

6 1.1 ALGEMENE VISIE Muzische vorming: een (nieuw) leergebied? eindelijk een nieuw leergebied? een noodzaak? Apollo, in de Griekse mythologie de god van de rede, werd bijgestaan door de muzen. Deze muzen, dochters van Zeus, waren de godinnen, enerzijds van de wetenschappen, anderzijds van zang en muziek, poëzie, ritme, dans en drama. Muze en rede samen, hielpen de mens tot een harmonische ontwikkeling van verstand en gevoel. In de Atheense opvoeding werd het muzische, weliswaar een privilege voor de begoeden, beoefend tijdens de scholé of de vrije tijd. Het waren ongedwongen vrije bezigheden, niet prestatiegericht, en zonder drang of dwang van buitenaf. Vandaag ontdekken we te dikwijls dat een enkelvoudige en eenzijdige ontwikkeling van de rede een disharmonie veroorzaakt. De mens wordt geïsoleerd in een dwangmatig mustpatroon dat enkel prestatie en materialisatie vooropstelt. Muzische vorming geeft ons de mogelijkheid jongeren te leren om, via hun gevoel en hun ziel, waar te nemen en te waarderen. Het mooie en het goede leren beleven en (her)ontdekken vanuit de natuur, de kunst, de samenleving, de medemens en zichzelf, is een te koesteren waarde voor iedereen. Muzische vorming helpt ons jongeren op weg te zetten om zichzelf uit te drukken en hun gedachten, emoties en belevingen, via muzikale, beeldende, dramatische en bewegingspistes weer te geven. Muzische vorming toont ons de weg waarlangs we rede en muze kunnen verenigen tot een harmonische ontwikkeling van ons verstand en ons gevoel Muzische vorming: wat houdt het in? wat zien we erin? wat verstaan we eronder? De leefwereld van een kind met aanreiking van muzische middelen vorm en inhoud geven. Kinderen die schilderen, dansen, zingen, musiceren of een video-opname maken geven hun eigen (werkelijke of fantastische) wereld een extra dimensie en vorm, die een beklijvend karakter bezit. Kinderen aanzetten tot het muzisch exploreren van en experimenteren met muzische materialen, ervaringen en mogelijkheden. Kinderen kunnen ervaren dat kunstvormen en expressiemiddelen zoals dansen, schilderen, musiceren, beeldhouwen, spelen,... kort binnen hun bereik liggen en dankbare middelen zijn om Algemene visie 2

7 zich uit te drukken. Klanken, kleuren, lijnen, vormen, gevoelens en impressies kunnen kinderen aanzetten tot het creatief verruimen van hun eigen persoon en hun eigen wereld. Langs de muzische expressievormen (muziek, theater, ballet, film, schilderkunst...) om, zonder de nadruk te leggen op het aanleren van technieken, kunnen we de creativiteit van het kind aanwakkeren en begeleiden bij zelf zoeken, zelf bedenken en uittesten van nieuwe ideeën. Muzisch zijn is voornamelijk een 'attitude' en kan binnen een schoolgebeuren ook zo geïmplementeerd worden. Muzische vorming moet meer dan een vak zijn dat in een uurrooster past. Het is een bredere visie op onderwijs en een ruimere kijk op omgaan met waarden en appreciatie van mensen en dingen. Het is een kleurige manier waarop alle momenten van een schooldag kunnen benaderd worden. Muzische vorming integreert zich in het ganse klas- en schoolgebeuren. Muzische vorming kan zich als een kleurige, frisse slinger in en rond alle leergebieden bewegen Muzische vorming: wat moet ik er mee? wat leer ik er van? wat heb ik er aan? maakt het iets in ons los? Muzische vorming heeft een belangrijke plaats in het ontwikkelingsproces van kinderen en volwassenen. Leren is een proces dat zich persoonlijk in ieder van ons afspeelt. Na het onderwezen worden, kan de kennis tijdelijk opgeslagen worden en vrij snel verdwijnen. Wanneer de nieuwe opgedane kennis echter geïntegreerd en daarbij ook nog geassocieerd wordt met vroegere verworvenheden, is het leerproces waardevol. Iets dat uit eigen ontdekking of experiment ervaren werd, heeft het proces van integreren en associëren reeds doorgemaakt. Het zal daarom ook veel beter doorkend en doorleefd zijn dan leerinhouden die langs analogie of voorbeelden werden aangereikt. Je kan meer leren dan de leerstof alleen. Als kinderen muzisch werken met een opdracht, doen zij beroep op en ontwikkelen zij een reeks sociale vaardigheden die veel verder gaan dan de leerstof en zeker zo belangrijk zijn. De sociale ontwikkeling, inherent aan dit leerproces, primeert. Algemene visie 3

8 Muzische vorming gaat niet expliciet over onderwijzen. Het legt de nadruk op het proces dat zich bij kinderen afspeelt terwijl ze creatief, al doende bezig zijn met vormen en kleuren, klanken, beelden... Muzische vorming gaat over ervaringen, gevoelens, houding en gesteldheid tegenover zichzelf, de natuur, mensen en dingen. Muzische vorming gaat niet over een prestatie of product. Het uiteindelijke tastbare of toonbare resultaat is ondergeschikt aan het bezig zijn met... en het ervaren van... het proces. Het is veel breder dan kennis opdoen alleen. Muzische vorming gaat over de belevingswereld de kinderen en strekt zich uit over alle facetten van hun bestaan. Muzische vorming gaat over vormgeven aan een ervaring. Het muzische leerproces wordt bepaald door de wisselwerking van de ervaring of de impressie en de manier waarop daaraan vormelijk tegemoetgekomen wordt. Kinderen gaan aan de slag met hun ervaringen en zetten ze om in woorden, klanken, bewegingen, beelden (foto's)... Het uiteindelijke doel is, om langs deze vormgeving om, te communiceren met anderen en aldus ervaringen te delen Muzische vorming: heeft met kunst te maken; met culturele bewustwording; met esthetische ontwikkeling; met creatieve expressie; met een vormingsproces. De cognitieve ontwikkelingsopvatting van Piaget (1969), die vijf stadia in de intellectuele vorming van het individu onderscheidde, werd in 1992 door Hargreaves en Galton naar Muzische Vorming getransponeerd tot vijf fasen van esthetische ontwikkeling. 1. De pre-symbolische fase (0 tot 2 jaar) Representatieve symbolen zijn nog niet volledig gevormd. Beweging en fysieke manipulatie zijn zeer belangrijk. Algemene visie 4

9 2. De figuurlijke fase (2 tot 5 jaar) Ontwikkeling van symboolwaarden en globale en schetsmatige representaties. 3. De schematische fase (5 tot 8 jaar) Begrip van organisatie en differentiatie van de muzische domeinen. Mogelijkheid om zich aan te passen aan culturele regels en normen. 4. De fase van 'regelsystemen' (8 tot 15 jaar) Accurate inlevingsmogelijkheid van conventionele artistieke representaties en het weergeven van waardering volgens culturele normen. 5. De meta-cognitieve fase (vanaf 15 jaar) Andere artistieke mogelijkheden dan de conventionele kunnen innemen en waarderen. Wanneer we dit op de basisschool projecteren, rust er duidelijk een immense taak op onze schouders, maar... dit is niet uitsluitend de verantwoordelijkheid van de school. De ouders (via de mediacultuur), de gemeente (de lokale culturele activiteiten) en de socioculturele wereld (museum, concert, theater, ballet e.a.)... in principe, wij allen samen, kunnen hieraan meewerken. De muzische school- en klascultuur kan kinderen uitnodigen om bewuster te leren luisteren en kijken naar beeld-, klank- en bewegingscultuur door: kunstzinnige momenten aan te bieden, te verwoorden, te dialogeren en te discussiëren, te experimenteren en te genieten van de eigen creativiteit en die van anderen. De leerkracht heeft in de eerste plaats de taak om tijd en ruimte te maken en zodoende situaties en sfeer te creëren waarin kinderen de spontane verwachting naar zelfrealisatie, die wij allen koesteren, kunnen ontplooien. Onbevangen mogen omgaan met dingen die hen omringen, spelen, ervaringen opdoen, zelf ontdekken en probleemoplossend denken, ordenen van ideeën en voorstellingen, nieuwsgierig zijn, vragen stellen,... al deze dingen kunnen alleen maar gebeuren tijdens een wederzijdse dialoog met de leerkracht en klasgenoten. Wij staan dikwijls verbaasd over wat kinderen al begrijpen en gezien of gehoord hebben, over de verbanden die ze leggen. Als kinderen naar elkaar mogen luisteren en elkaars interesses en nieuwsgierigheid mogen activeren, vragen ze spontaan om meer informatie. Hieraan kunnen begeleiders, vanuit een creatieve en kunstzinnige invalshoek, dankbaar vorm geven. Kinderen beleven en bouwen hun cultuur zeer persoonlijk en eigenzinnig op. Het gevoel van geborgenheid bij het bekende en traditionele maakt vrij gemakkelijk plaats voor avontuur, uitdaging, droom, wil tot onafhankelijkheid... Algemene visie 5

10 Grensverleggend tasten ze zichzelf en anderen af, ze voelen zich goed bij nieuwe uitdagingen, ze zijn enthousiast over nieuwe trends en stijlen, modes, houdingen, grillen. Cultuur is voor hen een vaardigheid om zelfstandig een wereld te construeren die past bij hun eigen specifieke behoeften. Onderwijs moet creatief, kritisch en bevrijdend luisteren naar en inspelen op de culturele behoeften van het kind. Kunst is een vorm van communicatie. Om een deel van de cultuur naar mensen over te dragen heeft men kunst. Binnen de kunstvormen vinden we de waarden: waarneming, expressie en creativiteit. Deze waarden moeten hun plaats krijgen in het onderwijs: Oriënteren, reflecteren, vormgeven en verwoorden. Kunst interpreteert de prikkels van schoonheid, ontroering, verontwaardiging, beleving,... en geeft ze vorm. Kunst doorkruist het hele vormingsproces van het kind. MV Muzische vorming: nieuwe levensvoorwaarden; een sociale vaardigheid. Kinderen hebben het niet makkelijk. Gekluisterd tussen conflicten en bedreigingen vanuit de 'volwassen wereld' moeten zij zich dagelijks sterken, en putten uit innerlijke waarden. Drugs, aids, kanker, sociale onzekerheid, oorlogstoestanden, criminaliteit en agressie komen via de media regelrecht en onverbloemd op hen af. Vanuit de commerciële sector worden ze overspoeld met indoctrinerende praktijken en trucs die hun eigen visie, mening, gevoelens en de ontwikkeling hiervan grondig aantast. De zoektocht naar innerlijke waarden verloopt bij elk individu verschillend. Kinderen hebben hierbij hulp en begeleiding nodig. Het cognitieve en zuiver wetenschappelijk aspect van het onderwijs en de daaraan verbonden prestatiegeest, geven onvoldoende impulsen en mogelijkheden om tot een harmonische wisselwerking te komen tussen kennis en emotie. Muzische vorming nodigt echter kinderen uit om via schoonheid, eerlijke bewogenheid en innerlijke motivatie een andere, zachtere en meer genuanceerde wereld te ontdekken. Kennismaking met cultuur in al haar vormen en domeinen leert hen een andere kijk op dingen hanteren en integreren in hun eigen denken en doen. Vanuit kunst beleven en ervaren, creëren zij een sociale bewogenheid en zin tot harmonisch samenleven waaraan ze zich, in vrede met zichzelf, kunnen optrekken en wapenen tegen de dagelijkse keiharde werkelijkheid. Algemene visie 6

11 Muzische vorming toont ons de weg tussen uiterlijke welvaart en innerlijk welzijn Muzische vorming: de overgang van het kleuteronderwijs naar het lager onderwijs. De overgang van het kleuterniveau naar de lagere school vraagt bijzondere aandacht. We hebben een voorkeur voor een geïntegreerd kleuter- en basisonderwijs met een soepele doorstroming van de typische kleuteraanpak naar de sfeer van de basisschool. Dit doorstromen wordt noch geforceerd, noch afgeremd. Het pedagogisch proces moet gezocht worden in die aspecten welke verband houden met het ingroeien van het individu in de gemeenschap. Een duidelijk accent wordt gelegd zowel op de sociale aanpassing als op het respect voor de individuele geaardheid van het kind. Wat in dit verband binnen de kleuter- en lagere school kan verwezenlijkt worden, zou het fundament moeten zijn van een intensieve en meer gedifferentieerde uitbouw van deze dimensie in de persoonlijkheid. Met de overgang naar de lagere school verruimen deze mogelijkheden. We moeten er attent op zijn dat we zoveel mogelijk de totaliteit van de persoonlijkheid van de kinderen aanspreken. Niets is nefaster voor de eenheid en de harmonie van de persoonlijkheid dan een hokjesgeest. Het is nodig dat we nu oog hebben voor een geïntegreerde vorming, waarin niet het vak doch de eenheid op de voorgrond staat. Aansluitend bij deze gedachtengang is het perfect mogelijk om de overgang van de ontwikkelingsdoelen naar de eindtermen te realiseren. Algemene visie 7

12 1.2 HERKENBAARHEID VAN DE EINDTERMEN Alle eindtermen werden, zowel in hoofdstuk 4 'Doelstellingen' als in hoofdstuk 5 'Didactische en methodologische oriënteringspunten', herkenbaar opgenomen door verwijzing naar de nummering van het decreet van 22 februari 1995 tot bepaling van de ontwikkelingsdoelen en eindtermen van het gewoon kleuter- en lager onderwijs. Elke eindterm en het overeenstemmend decretaal nummer werden in de derde graad in een dubbele kader op lichtgrijze achtergrond afgedrukt. In de eerste en tweede graad werden de eindtermen omgezet in tussendoelen, eveneens geformuleerd als: 'De leerlingen kunnen...'. De tussendoelen werden in een enkele kader op witte achtergrond opgenomen. Ze kregen hetzelfde nummer als de overeenkomstige eindtermen. Om de tussendoelen en de eindtermen te bereiken of na te streven, verwijzen we naar: - hoofdstuk 4 'Doelstellingen' en - hoofdstuk 5 'Didactische en methodologische oriënteringspunten' De doelstellingen duiden aan 'wat' moet bereikt of nagestreefd worden, de didactische en methodologische oriënteringspunten geven aanwijzingen, wenken en voorbeelden over 'hoe' en 'waarmee' dit kan gebeuren. 1.3 ATTITUDINALE EINDTERMEN Volgende attitudinale eindtermen moeten slechts nagesteefd en niet noodzakelijk bereikt worden op het einde van de lagere school: 1.1, 1.4, 2.3, 2.4, 3.1, 3.7, 4.1, 6.1, 6.2, 6.3, 6.4 en 6.5. In de hoofdstukken 4 en 5 werd het decretale nummer van de attitudinale eindtermen vet gedrukt en dubbel onderstreept. 1.4 BEPALING EN OMSCHRIJVING VAN DE LEERLINGENGROEP Dit leerplan bevat de richtlijnen voor de leerlingen van de lagere afdeling van de basisschool. Herkenbaarheid van de eindtermen Attitudinale eindtermen Bepaling en omschrijving van de leerlingengroep 8

13 2 Algemene doelstelling van het leergebied Algemene doelstelling van het leergebied 9

14 2.1 DE BELANGRIJKSTE DOELSTELLING VAN DE MUZISCHE VORMING KAN ALS VOLGT OMSCHREVEN WORDEN: Het stimuleren van de wisselwerking tussen ervaring en vormgeving. Met andere woorden: 'vormgeven aan je eigen wereld'. Ervaring ontstaat uit waarneming, persoonlijke ordening en keuze. Het gaat om een fundamenteel leerproces waarin technieken en vaardigheden in dienst staan van het expressieve vormingsproces. Directe leereffecten en resultaten zijn niet te omschrijven in termen van een na te streven eindgedrag. Directe leereffecten zijn ondergeschikt aan het hoofddoel: 'vormgeven aan je eigen wereld.' Een vernieuwde vormgeving: - kan ontstaan vanuit een sensibilisatie van de waarneming, zodat nieuwe uitgangspunten bruikbaar worden; - kan ontstaan vanuit een nieuwe ordening, het hanteren van andere normen en waarden en het streven naar nieuwe doelen; - kan ontstaan vanuit durf, vertrouwen, ander ruimte- en tijdsgebruik en gebruik van andere materialen; - schept nieuwe kansen. De realisatie ervan moet gezien worden in een lang en continu proces van muzische vorming, niet als een direct resultaat van één werkmoment. 2.2 WE KUNNEN DE DOELSTELLINGEN VERDELEN IN: Doelstellingen in verband met het spanningsveld tussen ervaring en vormgeving; - bewust worden van het eigen gedrag, van de eigen mogelijkheden en beperkingen, met andere woorden: zicht krijgen op de eigen identiteit; - de eigen ervaring en beleving versterken, bewuster maken en beter begrijpen; - de eigen ervaringswereld verruimen door de confrontatie met die van de anderen Doelstellingen die vooral te maken hebben met emotionele ontwikkelingen, en die samenhangen met de specifieke werkwijze in muzische vorming; - door die manier van werken worden zelfzekerheid, durf en zelfvertrouwen gestimuleerd en uitgebreid; - de zelfstandigheid van de kinderen wordt in de hand gewerkt; - het creatief vermogen wordt gestimuleerd. MV Doelstellingen die samenhangen met sociale ontwikkelingen en met specifieke Algemene doelstelling van het leergebied 10

15 werkwijzen in muzische vorming; - kinderen leren samenwerken met anderen; - er wordt gewerkt aan het systhematisch uitbreiden van de communicatievaardigheid van het kind Doelstellingen in verband met expressievaardigheden. - kennis maken met het eigene van verschillende expressievormen; - onderzoeken van de inhouds- en de specifieke vormgevingselementen van elke expressievorm; - de relatie tussen de verschillende expressievormen leren onderkennen en inzien. "Grenzen en mogelijkheden worden verlegd in voortdurend overleg met de eigen zienswijze." (Alix Van Ransbeeck) Algemene doelstelling van het leergebied 11

16 3 Beginsituatie Beginsituatie 12

17 3.1 BEGINSITUATIE VAN HET KIND Kinderen zijn 'muzisch'. Een baby reageert spontaan op kleurrijke dingen waarmee hij kan spelen, op vormen en materie die hij kan betasten en onderzoeken, op muziek en ritme die hem aanzetten tot zingen, bewegen en zelf muciseren. Deze basis wordt in de kleuterklas ontwikkeld tot zeer belangrijke muzische waarden. Voorzien van een potentieel aan creatieve mogelijkheden stapt het kind de lagere school binnen. Een omgeving vol speelgoed, verkleedkisten, poppenkasten, vingerschilderingen, dansjes, liedjes en muziek verandert in een kille confrontatie met de cognitieve wereld. Ouders en leerkrachten spreken van de grote school. Het kind ervaart dit als een soort afscheid van zijn eigen wereld en die van zijn fantasie. Het kan en mag zich van dan af enkel goed voelen na het leveren van een opmerkelijke prestatie en het behalen van een goed resultaat Kinderen kunnen 'muzisch' blijven. In de lagere school moeten wij dankbaar gebruik maken van het werk van onze collega's kleuteronderwijzers en - onderwijzeressen. Het lachende, zingende en dansende kind, dat zijn eigen wereld tekent, schildert en 'speelt' is onze werkelijke beginsituatie. De creatieve attitudes die het kind bij de aanvang van het eerste leerjaar in zich heeft, zijn meer dan een sterke basis om een muzisch leerproces op te enten. Hiermee kunnen wij aan de slag om, geïntegreerd doorheen alle leergebieden, het kind zich verder muzisch te helpen ontplooien. Muzische vorming zal een nieuwe, ruimere betekenis geven aan 'leren' zowel op creatief als op cognitief en sociaal vlak. 3.2 BEGINSITUATIE VAN DE LEERKRACHT Niet elke leerkracht is 'muzisch'. Niet iedereen is musicus, plastisch kunstenaar, danser, filmer of auteur. Dit hoeft ook niet! Toch kan elke leerkracht inspelen op de persoonlijke muzische motivatie van het kind en daarbij onderzoeken welke uitdagingen voor hem of haar realiseerbaar zijn. Het komt er dan op aan het kind de gelegenheid te geven om op deze uitdagingen in te gaan. Muzische vorming mag geen taak of opdracht zijn voor één of enkele leerkrachten op een school. Beginsituatie 13

18 Het ganse team kan zich (met respect voor de mogelijkheden, de talenten en de belangstelling van elk individu) muzisch profileren tegenover de leerlingen en hun ouders. Er bestaan degelijk uitgebouwde nascholingsprojecten op diverse niveaus, enerzijds voor leerkrachten met bijzondere belangstelling, maar ook voor mensen die zich muzisch onzeker voelen. Gebruik maken hiervan kan alleen het ganse schoolgebeuren positief beïnvloeden. Het is de betrachting het muzisch zijn dat bij elke mens in meer of mindere mate aanwezig is, aan te spreken, wakker te maken, te ontwikkelen en vorm te geven. Op deze manier creëren we een veranderde onderwijshouding. Enige vereiste: DE WIL OM ERAAN TE BEGINNEN! Beginsituatie 14

19 4 Doelstellingen Doelstellingen 15

20 4.1 DOMEIN BEELD eerste graad *1.1 leren kijken en, door het verwoorden van het geobserveerde, komen tot een persoonlijk waarde-oordeel. Dit houdt in: beeldend werk: a. aandachtig bekijken en waarnemen van materiaal, beeldaspect en thema; b. interpreteren; c. vergelijken; d. eenvoudig verwoorden; e. reflecteren over de gevonden beelden. tweede graad *1.1 - inzien dat een werkstuk ontstaan is door een samenhang van ideeën, gevoelens, materialen en technieken; - inzien hoe ideeën, gevoelens, emoties worden weergegeven met behulp van materialen en technieken. Dit houdt in: in een beeldend werkstuk de ideeën, gevoelens, materialen en technieken: a. waarnemen door het geheel te ontleden in delen; b. interpreteren door een ruim aanbod van kenmerken in het waargenomen beeld te ontdekken; c. van de beeldaspecten vergelijken; d. van meerdere beeldvormen vinden; e. van de gevonden beelden concretiseren. derde graad *1.1 door middel van kunst- en beeldbeschouwing een persoonlijk waarde-oordeel ontwikkelen over beelden en beeldende kunst van vroeger, van nu en van verschillende culturen. Dit houdt in: Doelstellingen beeld 16

21 beelden en beeldende kunst van vroeger, van nu en van andere culturen: a. waarnemen en daardoor de onderdelen kunnen structureren; b. interpreteren door beroep te doen op verworven kennis en daardoor nieuwe realisatiemogelijkheden ontdekken; c. vergelijken, ordenen en composeren; d. ontdekken, vaststellen dat er meerdere oplossingen zijn en er een keuze uit maken; e. kiezen, en de gemaakte keuze toetsen aan de werkelijkheid en op bepaalde normen hanteren. Doelstellingen beeld 17

22 eerste graad 1.2 de mogelijkheden van verschillende materialen ontdekken. Dit houdt in: a. materialen en gereedschap spelend verkennen; b. materalen en gereedschap zorgvuldig en correct gebruiken; c. praten over ervaringen met materialen en gereedschap. tweede graad 1.2 verschillende materialen en gereedschap verkennen. Dit houdt in: a. een meer gerichte materialen- en gereedschapskeuze doen; b. materialen en gereedschap beeldend verkennen; c. materialen en gereedschap zorgvuldig en correct gebruiken; d. oplossingen voor eenvoudige technische probleempjes of technieken zoeken. derde graad 1.2 door betasten en voelen (tactiel), door kijken en zien (visueel) impressies opdoen, verwerken en erover praten. Dit houdt in: a. eigenschappen van materialen en gereedschap onderzoeken, vergelijken en verwerken; b. materialen en gereedschap kiezen in functie van wat men beeldend beoogt; c. materialen en gereedschap zorgvuldig en correct gebruiken; d. bij materialen en gereedschap de juiste terminologie gebruiken. Doelstellingen beeld 18

23 eerste graad 1.3 de zintuigen gebruiken bij het kritisch observeren van de aangeboden beeldinformatie. Dit houdt in: a. door kijken, voelen, betasten, nabootsen, aanvullen,... komen tot een bewuster waarnemen. tweede graad 1.3 na doorgevoerde observatie een beter inzicht krijgen in de wijze waarop een beeld is ontstaan; de opbouw van het geobserveerde begrijpen en kritisch interpreteren. Dit houdt in: a. al kijkend en handelend, laten ervaren, wat de eigenschappen van een beeld zijn. derde graad 1.3 de beeldinformatie herkennen, begrijpen, interpreteren en er kritisch tegenover staan. Dit houdt in: a. opgedane informatie in verband met beeldaspecten interpreteren en toepassen. Doelstellingen beeld 19

24 eerste graad *1.4 zich open stellen om plezier en voldoening te vinden in het beeldend vormgeven en ruimte laten voor de verbale begeleiding. Dit houdt in: a. dat de leerlingen hun emoties tijdens het vormgeven spontaan uiten; b. dat de leerlingen na het beeldend vormgeven: - hun gevoelens verduidelijken; - hun eigen werk tonen aan medeleerlingen; - genieten van de uitgestalde werken; - hun eigen bevindingen spontaan weergeven. tweede graad *1.4 genieten van het beeldend vormgeven en ruimte laten voor de verbale begeleiding tijdens de beeldende belevenis, zowel in groep als individueel. Dit houdt in: a. positieve en negatieve gevoelens kunnen ervaren tijdens het individueel en in groep werken; b. genieten van het sociaal contact tijdens het samenwerken; c. genieten en appreciëren van de inbreng van anderen; d. beeldend werk van anderen positief benaderen. derde graad de leerlingen kunnen: *1.4 plezier en voldoening vinden in het beeldend vormgeven en genieten van wat beeldend vormgeven is. Dit houdt in: a. leerlingen de kans geven hun esthetisch gevoel te ontwikkelen; b. een objectief standpunt innemen tegenover eigen werk en dat van anderen, rekening houdend met de opdracht en de gekozen werkwijze. Doelstellingen beeld 20

25 eerste graad 1.5 verschillende technieken en materialen onderzoeken en uitproberen, rekening houdend met vorm, kleur en compositie om tot beeldend werk te komen. Dit houdt in: a. verschillende technieken (zie hanteringslijst) en materialen (zie materiaallijst) onderzoeken en uitproberen; b. experimenteren met vormen; c. experimenteren rond kleurgebruik; d. experimenteren rond composities. tweede graad 1.5 het gebruik van technieken en materialen verder uitdiepen en vervolmaken, rekening houdend met vorm, kleur en compositie, bij de verwezenlijking van een beeldend werk. Dit houdt in: a. het gebruik van de technieken en materialen verder uitdiepen; b. uitdiepen en vervolmaken van vormgebruik; c. uitdiepen en vervolmaken van kleurgebruik; d. compositorische problemen uitdiepen en vervolmaken. derde graad de leerlingen kunnen: 1.5 beeldende problemen oplossen, technieken toepassen en gereedschappen en materialen hanteren om beeldend vorm te geven op een manier die hen voldoet. Dit houdt in: a. verschillende technieken en materialen kiezen in functie van de opdracht; b. vormen realiseren in functie van de opdracht; c. kleuren realiseren en gebruiken in functie van de opdracht; d. compositorische problemen oplossen in functie van de opdracht. Doelstellingen beeld 21

26 eerste graad 1.6 tactiele, visuele impressies, ervaringen, gevoelens en fantasieën weergeven naar eigen creatieve mogelijkheden. Dit houdt in: a. gevoelens en fantasieën naar eigen kunnen weergeven. tweede graad 1.6 tactiele, visuele impressies, ervaringen, gevoelens en fantasieën op een beeldende manier weergeven naar eigen creatieve mogelijkheden. Dit houdt in: a. gevoelens en fantasieën naar eigen kunnen weergeven, met materialen en technieken. derde graad 1.6 tactiele, visuele impressies, ervaringen, gevoelens en fantasieën op een beeldende manier weergeven. Dit houdt in: a. weergeven van ideeën, gegroeid uit tactiele, visuele impressies, ervaringen, gevoelens en fantasieën, met bewust gekozen materialen en technieken. Doelstellingen beeld 22

27 4.2 DOMEIN MUZIEK eerste graad 2.1 actief luisteren naar geluiden en muziek. Dit houdt in: a. speelse oefeningen met het herkennen van timbres; b. een klankbron situeren; c. ervaren, herkennen, reageren en benoemen van muzikale tegenstellingen; d. herkennen van omgevings-, dieren-, natuurgeluiden en muziekstukjes. tweede graad 2.1 ervaren van, herkennen van, reageren op en benoemen van een aantal muzikale tegenstellingen. Dit houdt in: a. speelse oefeningen met herkennen van timbres; b. een klankbron situeren; c. ervaren, herkennen, reageren en benoemen van een aantal muzikale tegenstellingen; d. muzikale vormen van de eerste graad herhalen en uitdiepen; e. muzikaal karakter ervan ervaren en herkennen. derde graad 2.1 muziek beluisteren en ervaren, muzikale impressies opdoen uit de geluidsomgeving met aandacht voor enkele kenmerken van de muziek: - klankeigenschap; - functie/gebruikssituatie. Doelstellingen muziek 23

28 Dit houdt in: a. speelse oefeningen met het herkennen van timbres; b. een klankbron situeren; c. muzikale tegenstellingen herkennen en benoemen; d. muzikale vormen onderscheiden. Doelstellingen muziek 24

29 eerste graad 2.2 op eenvoudige wijze improviseren en experimenteren. Dit houdt in: a. eenvoudige ritmische structuren naspelen (tikken); b. op een muzikale vraag een muzikaal antwoord geven; c. improviseren in rondo-schema; d. realiseren van geluidsnabootsingen; e. musiceren met lichaamsinstrumenten; f. een melodie improviseren op een tekst; g. met grafische symbolen zeer eenvoudige notaties realiseren. tweede graad 2.2 moeilijkere vormen van improvisatie ervaren en realiseren. Dit houdt in: a. korte melodische wendingen nazingen; b. muzikale vraag en antwoord oefenen; c. rondo-improvisatie realiseren; d. geluidsnabootsingen maken; e. eenvoudige muziekinstrumenten vervaardigen en er op spelen; f. een melodie improviseren op een tekst; g. een tekst improviseren op een gekende melodie; h. klankspelen realiseren; i. musiceren met behulp van grafische notaties. derde graad 2.2 improviseren en experimenteren, klankbronnen en muziekinstrumenten uittesten op hun klankwaarde en in muzikaal (samen)spel daarvan gebruik maken. Dit houdt in: a. melodische wendingen nazingen; b. muzikale vraag en antwoord oefenen; Doelstellingen muziek 25

30 c. rondo-improvisatie realiseren; d. geluidsnabootsingen maken; e. instrumenten bespelen; f. improviseren op een tekst; g. klankdecor maken voor een gedicht of verhaal; h. grafische notaties realiseren. Doelstellingen muziek 26

31 eerste graad *2.3 kinderliederen uit de eigen cultuur en uit andere culturen appreciëren. Dit houdt in: a. beluisteren en appreciëren van kinderliederen uit de eigen cultuur en uit andere culturen. tweede graad *2.3 hedendaagse muziek en muziek uit andere landen en culturen appreciëren. Dit houdt in: a. beluisteren en appreciëren van hedendaagse muziek en muziek uit andere landen en culturen; b. luisterflitsen aanknopen bij belangstellingspunten. derde graad *2.3 openstaan voor hedendaagse muziek, muziek uit andere tijden, andere landen en culturen. Dit houdt in: a. beluisteren en appreciëren van hedendaagse muziek en muziek uit andere tijden, andere landen en andere culturen, onder meer in aansluiting bij de lessen geschiedenis en aardrijkskunde; b. beluisteren en appreciëren van muziek uit andere tijden. Doelstellingen muziek 27

32 eerste graad *2.4 een eenvoudig repertoire van liederen, ritmische teksten en ritmische speelstukken uitvoeren met inbegrip van transformatieopdrachten. Dit houdt in: a. een aantal liederen 1 en speelliederen zingen, met verantwoord stemgebruik; een repertoire van een reeks ritmische teksten opbouwen; b. ritmische speelstukjes realiseren, met gebruik van de muzikale tegenstellingen; c. elementen van het metrisch klimaat bij liederen en luisteroefeningen herkennen; d. ritmisch improviseren bij luisterfragmenten; e. spelen met luisterfragmenten en liederen; f. transformeren: liederen en muziekfragmenten kunnen uitbeelden en illustreren. tweede graad *2.4 een moeilijker repertoire van liederen, ritmische teksten en ritmische speelstukken uitvoeren met inbegrip van transformatieopdrachten. Dit houdt in: a. een aantal liederen 1 en speelliederen zingen, met verantwoord stemgebruik; een aantal ritmische oefeningen uitvoeren; b. elementen van metrisch klimaat bij liederen en luisteroefeningen herkennen en realiseren; c. ritmische speelstukjes realiseren, met gebruik van de muzikale tegenstellingen; d. ritmisch improviseren bij luisterfragmenten; e. spelen met luisterfragmenten en liederen; f. oefeningen maken in verband met transformeren. 1 Het is wenselijk om per schooljaar een minimum van zeven liederen aan te leren. Doelstellingen muziek 28

33 derde graad *2.4 genieten van zingen en musiceren en dit gebruiken als impuls voor nieuwe muzikale spelideeën of andere aanverwante expressiewijzen. Dit houdt in: a. uitbreiden van het liedrepertoire 2 ; b. melodische en ritmische verwantschap ontdekken tussen: - verschillende liederen; - lied en luisterfragment; - luisterfragmenten; het verloop van een melodie weergeven; c. composities van verschillende componisten die over hetzelfde thema gaan vergelijken en bespreken; d. transformeren: - liedjes illustreren; - beeldend weergeven van een luisterfragment; - het timbre van een instrument in lijn, kleur en beweging weergeven. e. musiceren vanuit en met betrekking tot andere muzische domeinen; - geluidsdecor bij een schilderij, foto, beeld,... - vertolken van gevoelens opgewekt door een tekst, gedicht, theaterfragment, dansvoorstelling,... - eigen muziek maken bij een filmfragment. 2 Het is wenselijk om per schooljaar een minimum van zeven liederen aan te leren. Doelstellingen muziek 29

34 eerste graad 2.5 praten over hun muzikale ervaringen. Dit houdt in: a. een appreciatie geven over de uitvoering van een lied; b. sfeer en karakter van een fragment verwoorden; c. vanuit hun eigen fantasie vertellen over een muziekfragment. tweede graad 2.5 praten over de uitvoering, de sfeer, het karakter en de eventuele inhoud van het lied of muziekfragment. Dit houdt in: a. verder uitdiepen van de leerstof van de eerste graad: - sfeer en karakter van een muziekfragment verwoorden; - de sfeer en het karakter van het werk van de componist verwoorden; b. discussiëren over eigen of groepsrealisatie. derde graad 2.5 vanuit het eigen muzikaal aanvoelen praten over het zingen en musiceren. Dit houdt in: a. de activiteiten van de eerste en tweede graad verder uitbreiden; b. over de muziekfragmenten praten en schrijven; c. gevoelens uiten naar aanleiding van de aangeboden muziek; d. een discussie openen omtrent geluidshinder; e. de associatie over de betekenis van muziek uitspreken; f. zich afvragen hoe een componist aan een buiten-muzikaal gegeven komt; g. vermoedens uitspreken over een te verwachten luisterervaring. Doelstellingen muziek 30

35 4.3 DOMEIN DRAMA eerste graad *3.1 door kijken naar, inspelen op en zelf spelen, plezier beleven aan eenvoudige dramatische situaties. Dit houdt in: a. toneelvoorstellingen of poppentheater actief bijwonen; b. spontaan inspelen en/of ingaan op aangeboden meespeelmogelijkheden; c. het verschil ontdekken tussen spel en werkelijkheid; d. spelen en improviseren met hand- en/of stokpoppen. tweede graad *3.1 kinderboeken, afbeeldingen en voorstellingen inspirerend gebruiken om hun taal en speelmogelijkheden te ontdekken. Dit houdt in: a. actief bijwonen van een toneelvoorstelling, film of ballet; b. uit taal en beeld informatie en inspiratie opdoen om dramatisch te verwerken; c. herkennen en benoemen van fictie en non-fictie. derde graad *3.1 genieten van een gevarieerd aanbod van voor hen bestemde culturele activiteiten. Dit houdt in: a. actief en creatief bijwonen van een toneelvoorstelling, figurentheater, een film of ballet; b. uit taal, beeld en eigen fantasie, informatie en inspiratie putten om er zelf dramatisch mee te werken; c. verschillen herkennen tussen fictie en non-fictie. Doelstellingen drama 31

36 eerste graad 3.2 via spel ervaren dat woord en beweging elkaar aanvullen. Dit houdt in: a. exploreren van fantasiespel, jabbertalk, poppenspel, vertelpantomime; b. eenvoudige emoties en handelingen spelen. tweede graad 3.2 technisch moeilijker(e) spelvormen waarnemen... via spel ervan bewust worden dat woord en beweging elkaar beïnvloeden. Dit houdt in: a. waarnemen van poppenspel, vertelpantomime, rollenspel, schimmenspel; b. - emoties en handelingen dramatiseren; - bekijken en beluisteren van een aantal spelvormen; c. emoties en handelingen herkennen en bespreken na het bekijken en beluisteren van een aantal spelvormen. derde graad 3.2 spelvormen waarnemen en inzien dat de juiste verhouding tussen woord en beweging de expressie kan vergroten. Dit houdt in: a. waarnemen van en reflecteren over mime, rollenspel, schimmenspel, situatiespel; b. emoties en handelingen dramatiseren; c. emoties en handelingen herkennen in een aantal spelvormen en bespreken naar stemgebruik, mime, tempo en beweging. Doelstellingen drama 32

37 eerste graad 3.3 geconcentreerd luisteren naar een gesproken tekst. Dit houdt in: a. korte verhalen actief beluisteren; b. gefantaseerde en echt gebeurde gegevens herkennen en onderscheiden; c. mondeling inhoudelijk navertellen van beluisterde verhalen of vertelde situaties; d. verhaal beeldend verwerken. tweede graad 3.3 geconcentreerd luisteren naar een gesproken tekst en de inhoud hiervan verbaal en/of beeldend verwerken. Dit houdt in: a. langere verhalen actief beluisteren; b. verhalen vergelijken naar inhoud, fictie en non-fictie, personages, gevoelens en sfeer; c. mondeling en schriftelijk verwerken van de inhoud van een verhaal; d. verhaal beeldend verwerken. derde graad 3.3 geconcentreerd luisteren naar een gesproken tekst (verteld of voorgelezen) en die mondeling, schriftelijk, beeldend of dramatisch weergeven. Dit houdt in: a. moeilijkere verhalen actief beluisteren; b. verhalen vergelijken naar inhoud, fictie en non-fictie, personages, gevoelens, sfeer en situering in tijd en ruimte; c. mondeling en schriftelijk verwerken van de inhoud van een verhaal; d. verhaal beeldend verwerken; e. verhaal dramatisch verwerken in welke spelvorm ook. Doelstellingen drama 33

38 eerste graad 3.4 vanuit hun eigen belevingswereld eenvoudige spelgegevens hanteren. Dit houdt in: a. vanuit een verhaal of een leesles, korte fragmenten dramatisch benaderen; b. korte fragmenten uit de eigen leefwereld mimisch uitbeelden; c. korte gedichten voordragen; d. kleine, korte conflictsituaties uit schoolse ervaring naspelen en bespreken. tweede graad 3.4 vanuit hun onmiddellijke omgeving dramatisch vorm geven aan persoonlijke ervaringen en fantasieën alsook aan onderwijsleersituaties. Dit houdt in: a. improvisatiemogelijkheden putten uit diverse belevingsbronnen; b. expressief voordragen van gedichten; c. improvisatiemogelijkheden putten uit leersituaties. derde graad 3.4 spelvormen in een sociale en maatschappelijke context hanteren. Dit houdt in: a. impressies vanuit andere culturen en landen dramatisch verwerken; b. impressies vanuit andere tijden dramatisch verwerken; c. impressies vanuit andere muzische domeinen en kunstdiciplines dramatisch verwerken. Doelstellingen drama 34

39 eerste graad 3.5 een eigen fantasiewereld ontwikkelen en zich daarin dramatisch uitleven. Dit houdt in: a. impulsen die hun gevoelens en/of fantasieën prikkelen uiten via lichaamstaal en spelimprovisatie. tweede graad 3.5 de eigen fantasiewereld uitbreiden en zich daarin dramatisch uitleven. Dit houdt in: a. impulsen die hun gevoelens, ideeën en/of fantasieën prikkelen, omzetten in lichaamstaal en spelimprovisatie; b. ontdekken dat de kracht- en spanningsbogen in beweging en in taal, de intensiteit van het spel beïnvloeden; c. het ritme in spel herkennen en gebruiken. derde graad 3.5 ervaringen, gevoelens, ideeën, fantasieën... uiten in spel. Dit houdt in: a. impulsen die hun ervaringen, gevoelens, ideeën en/of fantasieën prikkelen omzetten in lichaamstaal, improvisatie en spel; b. ontdekken dat de kracht- en spanningsbogen in beweging, taal en stilte, de intensiteit van het spel beïnvloeden; c. het ritme in spel herkennen en gebruiken. Doelstellingen drama 35

40 eerste graad met creatief stem-en taalgebruik, expressief reageren en belevenissen uitbeelden; - zich verbaal uiten in spel. Dit houdt in: a. individueel of in groep, dramatisch reageren op: teksten, inhouden, belevenissen en menselijke activiteiten met behulp van eenvoudig creatief stem- en taalgebruik. tweede graad gebruik maken van het stemvolume, de articulatie, de intonatie, het tempo en de emotie bij het spelen; - zich verbaal en non-verbaal uiten in spel. Dit houdt in: - in combinatie met lichaamstaal en beweging - a. een verstaanbaar en hoorbaar stemvolume ontwikkelen en gebruiken; b. alles duidelijk uitspreken en articuleren; c. een aangepaste intonatie gebruiken; d. een aangepast tempo hanteren; e. emoties overdragen en opwekken door middel van stemgebruik. derde graad 3.6 een aan de speelsituatie aangepaste en aangename spreektechniek ontwikkelen (articulatie, adembeheersing, tempo, toonhoogte) en verschillende verbale en non-verbale spelvormen improviseren. Dit houdt in: a. actief en met een aangepaste spreek- en speltechniek, deelnemen aan dramatische verwerkingen; b. zowel verbaal als non-verbaal omgaan met wisselende emoties in een spelsituatie. Doelstellingen drama 36

41 eerste graad *3.7 hun aandacht richten op en genieten, zowel van hun eigen dramatische bewegingen als van die van anderen. Dit houdt in: a. hun eigen spel en dat van anderen bespreken en waarderen; b. een algemene indruk weergeven omtrent de totaliteit van een dramatisch gebeuren. tweede graad *3.7 - genieten en verwoorden van de eigen speelkwaliteiten en van die van hun groepsgenoten; - rekening houden met ieders eigenheid. Dit houdt in: a. hun eigen spel en dat van anderen bespreken en waarderen; b. in hun waardering rekening houden met de dramatische en creatieve mogelijkheden alsook met de eigenheid van elk individu. derde graad *3.7 genieten van, praten over en kritisch staan tegenover het eigen spel en dat van anderen, de keuze van spelvormen, onderwerpen, de beleving. Dit houdt in: a. hun eigen spel en dat van anderen kritisch benaderen en waarderen; b. ten overstaan van zichzelf, omgaan met een positieve kritische benadering door anderen; c. kritisch staan tegenover de totaliteit van een dramatisch gebeuren. Doelstellingen drama 37

42 4.4 DOMEIN BEWEGING eerste graad *4.1 hun zelfwaardegevoel bij het bewegingsmoment op een positieve manier ervaren en ontwikkelen. Dit houdt in: a. het kind krijgt de kans om te exploreren met het eigen lichaam, eigen gevoelens, materialen, vormen en de geluiden om zich heen; b. het kind durft zich uiten qua lichaamstaal, beweging met of zonder klank/muziek; c. door ervaring bewust worden van eigen lichaam, van eigen gevoelens; d. de spontane uitingen worden steeds positief ervaren; e. initiatieven durven nemen zonder schuldgevoelens te krijgen; f. bewegingen van anderen nabootsen. tweede graad *4.1 - zelfvertrouwen opbouwen in hun eigen bewegingsmogelijkheden en vertrouwen krijgen in relatie met de anderen; - positieve belevingen opdoen die leiden tot succeservaring. Dit houdt in: a. genieten van het bewegen van zichzelf en van anderen; b. ervaren dat men een persoonlijke stijl kan ontwikkelen; c. vertrouwen krijgen in eigen bewegingsmogelijkheden; d. een aaneenschakeling van bewegingen en gevoelens kunnen en durven uiten zonder remmingen; e. het ontdekken van en het open staan voor nieuwe bewegingsmogelijkheden bij anderen; f. een samenspel opbouwen met anderen, met of zonder klank/muziek. derde graad *4.1 genieten van lichaamstaal, beweging en dans. dit houdt in: a. genieten van lichaamstaal, bewegingen en dans, van zichzelf, van anderen en van de Doelstellingen beweging 38

43 groep; b. eigen expressie-stijl durven tonen, durven veranderen, om tot een beter geheel (spel) te komen; c. genieten van de fantasie, originaliteit, creativiteit van anderen en van de groep; d. genieten van bezig te zijn met dingen die hen omringen om hun expressiemogelijkheden te verruimen en uit te diepen; e. komen tot een groepscompositie; f. verminderen van psychische en fysische spanningen; g. verhogen van concentratie en taakspanning; h. opdrachtsbesef gekoppeld aan plezierbeleving. MV Doelstellingen beweging 39

44 eerste graad 4.2 zintuiglijke prikkels en/of waarnemingen, in bewegingen omzetten. Dit houdt in: a. vanuit het eigen lichaam actief bezig zijn met datgene wat wordt gehoord, gezien, gevoeld,... ; b. zich een voorstelling kunnen vormen van datgene wat gehoord, gezien, gevoeld,... wordt; c. inzien dat de beleving en de betekenis van elkaar kunnen verschillen; d. aftasten, inleven en meeleven aansluitend bij de eigen belevingsbehoeften; e. reageren op de stemming van verschillende soorten muziek, verhalen, belevingen,... ; f. uitdrukken van eigen stemmingen, emoties, gevoelens,... ; g. interactie tussen ik en de leefwereld; h. dansen van eigen interpretaties van enkelvoudige en gecombineerde gegevens als karaktertypen, dieren, natuurgegevens, materialen en bronnen als sprookjes, verhalen, gedichten en prentenboeken. tweede graad 4.2 een bewegingsverloop opbouwen met als vertrekpunt iets dat beleefd wordt. Dit houdt in: a. dat de verbeeldingskracht bij kinderen en de behoefte om te experimenteren, te ordenen, en te beheersen aansluit bij hun spontane bewegingsdrang; b. een eenvoudig bewegingsverloop zelf kunnen ontwerpen; c. eigen persoonlijke invullingen geven aan opdrachten, inhouden en verwerkingen; d. waarnemen dat verschillende dansculturen eigen bewegingen hebben. derde graad 4.2 een eenvoudig bewegingsverhaal opbouwen met als vertrekpunt iets wat gehoord, gezien, gelezen, gevoeld of meegemaakt wordt. Doelstellingen beweging 40

45 Dit houdt in: a. bewust leren omgaan met het uitdrukken en interpreteren van de inhoud van een bewegingsverhaal; b. bewust leren omgaan met expressieve en communicatieve mogelijkheden; c. leren ordenen, structureren en presenteren van informatie en gegevens om zo tot een bewegingsverhaal te komen. Doelstellingen beweging 41

46 eerste graad 4.3 zelfzekerheid en vertrouwen opbouwen en rekening houden met anderen via nonverbale bewegingen. Dit houdt in: a. via non-verbale bewegingen, communicatie, initiatief en vindingrijkheid stimuleren; b. op de behoefte en gevoelens van anderen leren afstemmen; c. de anderen leren vertrouwen; vertrouwen geven en nemen; d. zich kunnen inleven in de activiteit met diepgaande betrokkenheid. tweede graad 4.3 via acceptatie van zichzelf en de anderen, de bereidheid hebben anderen te volgen in hun uitingsvorm, die zij tot hun beschikking hebben. Dit houdt in: a. de eigen kracht in die mate leren beheersen dat men ze op subtiele wijze kan afstellen op de anderen; b. de krachtgrens van de anderen aanvoelen; c. de wisselwerking tussen de eigen kracht en die van anderen leren doseren, dit impliceert zelfzekerheid en wederzijds vertrouwen; d. via lichaamstaal met elkaar communiceren, op elkaar inspelen en met elkaar overleggen; e. leren afspraken respecteren en waarderen wat anderen doen; f. door confrontatie met anderen tot nieuwe inhouden en verwerkingen komen; g. receptief worden via confrontatie met en reflectie op het dansen en bewegen van anderen. derde graad 4.3 samenwerken met anderen - om een eenvoudig dansverloop op te bouwen; - om al improviserend te reageren op elkaars bewegingen. Dit houdt in: Doelstellingen beweging 42

47 a. wederzijdse afhankelijkheid en ondersteuning aanvaarden (dat wil zeggen: we zijn evenwaardig); b. zichzelf kunnen controleren en de anderen aanvoelen, vertrouwen; c. uit verschillende ideeën tot één geheel komen, mits nauwe samenwerking; d. werken rond frustratie- en tolerantiequotiënt; e. opkomen voor jezelf en durven een standpunt innemen, assertiever worden; f. gericht zijn op ordenen en structureren van dansbewegingen, zodat een vastgelegde dans ontstaat, die herhaalbaar is en aangeleerd kan worden. MV Doelstellingen beweging 43

48 eerste graad 4.4 de eigen mogelijkheden op gebied van lichaam, energie, tijd, ruimte en relatie ontdekken en leren gebruiken. Dit houdt in: a. onderzoeken van bewegingen in persoonlijke en algemene ruimte; b. onderzoeken van basisaspecten van vormen die het lichaam kan maken; c. onderscheid maken tussen de ruimtelagen; d. patronen kunnen maken in de ruimte; e. bewustworden van het element tijd in de ruimte; f. ontwikkelen van basiskracht (spanning/ontspanning); g. leren omgaan met relaties: met elkaar, tegen elkaar, samen. tweede graad 4.4 de expressieve bewegingsmogelijkheden van hun lichaam kennen en vergroten en genuanceerd toepassen. Dit houdt in: a. bewegingswaarden hanteren die kunnen inspireren tot het verruimen van de beweging, ingedeeld in ruimte, tijd en kracht; b. bevorderen van ruimteperceptie; c. bevorderen van oriëntatie en structuratie in de tijd; d. introduceren van de tegenstellingen in de beweging. derde graad 4.4 bewegen op een creatieve manier en daarbij één of meerdere basiselementen van de beweging bespelen: -tijd; -kracht; -ruimte; -lichaamsmogelijkheden. Dit houdt in: Doelstellingen beweging 44

49 a. toepassen van verworven vaardigheden; b. hanteren en volhouden van diverse bewegingskwaliteiten; c. meervoudige bewegingsopdrachten kunnen uitvoeren; d. ontwikkelen van creatief denken en handelen; e. genieten van het bewegingsspel. Doelstellingen beweging 45

50 eerste graad 4.5 eenvoudige dansimprovisaties uitvoeren, individueel en/of in kleine groepen. Dit houdt in: a. in contact komen met dans van anderen; b. reageren op stemmingen van verschillende soorten muziek; c. reageren op muzikale, dramatische of beeldende inspiratiebronnen; d. dansen naar aanleiding van inspiraties uit diverse materialen; e. uitvoeren van een eigen, enkelvoudig dansgegeven en in overleg met elkaar; a. ervaren van eenvoudige dansvormen die deel uitmaken van de eigen leefwereld. tweede graad dansimprovisaties uitvoeren naar grotere groepen toe; - de bewegingskwaliteit van henzelf en de groep verbeteren. Dit houdt in: a. combineren van eenvoudige bewegingsfasen om tot een dans te komen; b. willen en durven bewegingspatronen veranderen. derde graad 4.5 nieuwe dansen ontwerpen met eenvoudige passen en figuren. Dit houdt in: a. gebruik maken van lichaam, vorm, ruimte, dynamiek en relatie; b. leren omgaan met het dansprodukt: dans leren ordenen, structureren, uitvoeren en presenteren; c. kunnen danshoudingen en dansmotieven tot een geheel verwerken; d. verwerven van kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes in het bekijken, het beoefenen, het ontwerpen en het interpreteren van beweging en dans; e. initiëren in het cultureel erfgoed als kunstvorm en socio-cultureel verschijnsel. Doelstellingen beweging 46