Planten op de werkvloer. Datum september Auteurs Marlon Nieuwenhuis Tom Postmes Rijksuniversiteit Groningen
|
|
- Edith de Croon
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Planten op de werkv loer Planten op de werkvloer Datum september 211 Auteurs Marlon Nieuwenhuis Tom Postmes Rijksuniversiteit Groningen
2
3 Voorwoord In 21 en 211 werden enkele onderzoeken uitgevoerd naar de invloed van planten op het welbevinden en de werkprestaties van werknemers. Het onderzoek werd uitgevoerd onder leiding van de organisatie PRISM (Psychological Research into Identity and Space Management, gevestigd aan de University of Exeter). De Rijksuniversiteit Groningen was verantwoordelijk voor de uitvoering van het onderzoek en voor de rapportage. Ambius was verantwoordelijk voor de beplanting en KI Plants was betrokken bij de aanvraag zelf en bij de opzet van het onderzoek. Het onderzoek werd in 29 gefinancierd door Productschap Tuinbouw.
4
5 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Samenvatting 3 H1. Inleiding Vraagstelling en hypotheses Overzicht 7 H2. Studie Methode Resultaten Meningen over planten en empowerment Ervaren effecten van planten Effecten productiviteit Waargenomen veranderingen Conclusies 15 H3. Studie Methode Resultaten Meningen over planten Effecten op welbevinden en gezondheid Effecten op concentratie en productiviteit Waargenomen veranderingen Conclusie 22 H4. Aanvullend experiment productiviteit Methode Resultaten Conclusie 25 H5. Discussie en conclusie 26 Literatuur 28 Bijlage 1: Planten in Studie 2 3 1
6 2 Planten op de werkvloer
7 Samenvatting Achtergrond Leidt de inrichting van kantoren met planten tot een grotere tevredenheid en productiviteit van werknemers? Tal van onderzoeken suggereren dat het antwoord ja kan zijn, met name als de werknemers zelf invloed hebben op de plaatsing en keuze van de planten. Maar wat tot op heden ontbreekt is kwalitatief hoogstaand onderzoek dat aantoont dat de eerder beschreven positieve effecten van kamerplanten ook in echte werksituaties en op langere termijn tot een verbetering leiden. Wellicht is het door het ontbreken van dit soort onderzoek dat de populariteit van onverrijkte, kale werkomgevingen (het zgn. lean office design) zo groot is en blijft. In de lean office benadering wordt doorgaans weinig rekening gehouden met het welbevinden van werknemers en er is voor planten meestal geen plaats: men benadrukt vooral dat kale werkomgevingen efficiënt zouden zijn vanwege het gebrek aan afleiding. Maar ook voor dit idee is weinig empirisch bewijs in échte kantooromgevingen. Het huidige onderzoek bestudeert dan ook de effecten van het verrijken van (kale) werkomgevingen met planten op het welbevinden en de productiviteit van werknemers. Empirisch bewijs voor de positieve effecten van met planten verrijkte werkomgevingen werden tot nu toe alleen in laboratoriumonderzoek gevonden. Het doel van dit onderzoek is om te onderzoeken of er meetbare positieve effecten van kamerplanten in echte organisaties en over langere perioden zijn. Methode Om deze onderzoeksvraag te beantwoorden werden twee longitudinale studies en één experimentele studie uitgevoerd op de werkvloer bij twee grote bedrijven (een zorgverzekeraar en een accountancy kantoor). In de longitudinale studies vond een drietal herhaalde metingen plaats door middel van vragenlijsten: een nulmeting vóór de plaatsing van de planten; een eerste nameting enkele weken na de plaatsing van de planten en een tweede nameting enkele maanden na de plaatsing van de planten. Een vergelijking tussen de voormeting en de eerste nameting onderzocht de korte-termijn effecten van planten en een vergelijking tussen de nulmeting en de tweede nameting onderzocht de lange-termijn effecten. In de vragenlijsten werden vragen opgenomen over de tevredenheid met de werkomgeving, ervaren luchtkwaliteit, identificatie met de organisatie, ervaren concentratie en ervaren productiviteit. Daarnaast zijn cijfers van de bedrijven zelf gebruikt om productiviteit (studie 1) en ziekteverzuim (studie 2) objectief te meten. Om de effecten van planten en empowerment te onderzoeken werden verschillende werkomgevingen onderling met elkaar vergeleken. In studie 1 werd een vergelijking gemaakt tussen een kale werkomgeving (geen planten), een verrijkte werkomgeving (wel planten) en een zelf-verrijkte omgeving (medewerkers hadden invloed in de keuze van de planten). In studie 2 werd een vergelijking gemaakt tussen een kale werkomgeving en een verrijkte werkomgeving. Resultaten De resultaten van beide longitudinale studies zijn goed vergelijkbaar. In vergelijking met kale werkomgevingen hebben met kamerplanten verrijkte werkomgevingen een positief effect op de tevredenheid met de werkomgeving, de ervaren luchtkwaliteit en het ervaren concentratievermogen. Deze effecten blijven ook op de lange termijn bestaan. In een van beide studies werd een korte-termijn effect van planten op de ervaren productiviteit gevonden. Het geven van invloed op de inrichting van de werkomgeving (empowerment) aan werknemers lijkt de gevonden positieve effecten van planten licht te versterken (studie 1). In de longitudnale studies zijn geen effecten van verrijkte werkomgevingen gevonden op identificatie en (objectieve) arbeidsproductiviteit. Omdat productiviteit in echte werksituaties moeilijk meetbaar is, werd een aanvullend experiment uitgevoerd. In dit experiment voerden werknemers een tweetal productiviteitsaken uit op de werkvloer. De ene helft van de werknemers voerde deze taken uit in een kale werkomgeving, de 3
8 andere helft in een verrijkte werkomgeving met planten in direct zicht van de werknemer. De resultaten wezen uit dat werknemers in de met planten verrijkte werkomgevingen 15 tot 19% sneller werkten (en dus productiever waren) zonder dat dit ten koste ging van de kwaliteit van hun werk. Conclusie Het verrijken van een werkomgeving met kamerplanten heeft een langdurig positief effect op het welbevinden van werknemers. Door planten voelen werknemers zich prettiger en meer thuis op de afdeling, ervaren ze een verbetering in de luchtkwaliteit. Daarnaast hebben werknemers met kantoorplanten op de afdeling het idee zich beter te kunnen concentreren. Tenslotte hebben kamerplanten een kortdurend effect op de ervaren productiviteit in een studie, en een fors effect op de gemeten productiviteit in een ander. In vergelijking met eerder onderzoek in laboratoriumsituaties kunnen we concluderen dat de positieve effecten van kamerplanten voor een deel worden gerepliceerd op de werkvloer. Uit deze replicatie blijkt dat de effecten van planten positief zijn op langere termijn en in een echte werkomgeving, waar een breed scala aan factoren van invloed is op de beleefde kwaliteit van de ruimte. Met name de effecten op productiviteit spreken hierbij tot de verbeelding: Het zijn niet de kale werkomgevingen waarin werknemers het meest productief zijn en zich het beste concentreren: het zijn juist de kantooromgevingen met kamerplanten die het beter doen. Of deze effecten ook op langere termijn zichbaar blijven is een belangrijke vraag voor toekomstig onderzoek. 4 Planten op de werkvloer
9 H1. Inleiding De populariteit van kale werkomgevingen (het zgn. lean office design) is groot. Zowel architecten als organisaties streven naar grote ruimtes met een strakke, minimalistische vormgeving. Binnen deze visie wordt doorgaans weinig aandacht besteed aan de aankleding van de ruimte met planten, wellicht omdat het idee is dat deze met hun zachte en organische vormen afbreuk doen aan het design. Het gebruik van grote kale ruimtes in kantoordesign is ook om andere redenen populair. Een belangrijke economische overweging is dat lege en gedepersonaliseerde werkplekken door meerdere werknemers gebruikt kunnen worden (flexwerken) zodat niet voor elke werknemer een eigen werkplek noodzakelijk is. Bovendien wordt vaak beweerd dat kale omgevingen efficiënter zijn: vanwege het gebrek aan afleiding zouden werknemers zich beter aan hun werktaken kunnen wijden. Kortom: Veel organisaties geloven dat een kale werkomgeving efficiënt is omdat het een kostenbesparing oplevert en het de productiviteit van werknemers vergroot (Thompson, 2). Maar is de populariteit van kale werkomgevingen wel terecht? Ten eerste valt op dat in deze benadering weinig aandacht wordt besteed aan het welbevinden van de werknemers; of mensen zich prettig voelen in zo n kale omgeving is echter wel degelijk een factor van belang (Knight & Haslam, 21a; 21b). Het geloof in de effectiviteit en efficiëntie van kale werkomgevingen wordt bovendien tegengesproken door een flink aantal onderzoeken dat suggereert dat verrijkte werkomgevingen positieve effecten kunnen hebben (voor reviews zie Van den Berg, 25; Bringslimark, Hartig, & Patil, 29). Met name het onderzoek naar de effecten van kamerplanten in werkomgevingen suggereert dat een groene verrijking van de werkomgeving mogelijke voordelen heeft. Laboratoriumonderzoek naar de effecten van kamerplanten liet zien dat de aanwezigheid van planten leidde tot meer positieve emoties, minder stressreacties en (soms) verbeterde taakprestaties (zie onder meer Adachi et al., 2; Knight & Haslam, 21a, 21b; Larsen et al., 1998, die naast positieve emoties een negatief effect op taakprestaties vonden; Lohr et al., 1996; Russell, 1999; Shibata & Suzuki, 21, 22, 24). Opmerkelijk voor dit onderzoek is dat deze positieve effecten tot op heden bijna zonder uitzondering in labonderzoek zijn aangetoond. In het laboratorium kunnen de optimale omstandigheden worden geschapen om effecten aan te tonen, en resultaten zijn daarom vaak sterker. Desalniettemin is het merkwaardig dat er zo weinig studies zijn naar de positieve effecten van planten op de werkvloer of in echte kantooromgevingen. Er zijn slechts enkele uitzonderingen waarin onderzoekers effecten rapporteren van kantoorplanten in echte (natuurlijke) werkomgevingen. Fjeld en collega s rapporteerden enkele kleine studies naar de positieve effecten van planten op gezondheidsuitkomsten (Fjeld, 2; Fjeld et al., 1998, 1999). Hierin werd productiviteit en arbeidstevredenheid niet meegenomen. In een ander recent onderzoek werd een vragenlijst afgenomen onder kantoorwerkers. Zij die in de nabijheid van een plant zaten rapporteerden een iets hogere productiviteit (Bringlismark, Hartig, & Patil, 27). Een nadeel van dit onderzoek is dat moeilijk vastgesteld kan worden of de planten verantwoordelijk waren voor dit effect. Samenvattend is er weliswaar veel aanleiding om te geloven dat kamerplanten positieve effecten kunnen hebben, maar in echte werkomgevingen is dit nog niet overtuigend aangetoond. Over de mogelijke reden voor de effecten van kamerplanten bestaat veel speculatie, maar weinig zekerheid. Reviews van de literatuur merken op dat verbetering van de luchtkwaliteit door bijvoorbeeld verhoogde luchtvochtigheid of een reductie van stofdeeltjes geen waarschijnlijke verklaring is voor dergelijke effecten in werkomgevingen (Bakker & Van der Voort, 21). Sommigen hebben geopperd dat planten positieve gevoelens oproepen, die vervolgens positieve gevolgen hebben voor aandacht en concentratie (Kaplan & Kaplan, 1989). Zeker is dat een verrijkte werkomgeving kan bijdragen aan een prettig gevoel van werknemers. Dit vertaalt zich mogelijk in een hogere werktevredenheid, een grotere mate van lichamelijk en 5
10 geestelijk comfort, en mogelijk een hogere productiviteit (Knight & Haslam, 21a; 21b). Ons onderzoek concentreert zich dan ook op de psychologische factoren. Naast de verrijking van de werkomgeving met planten, is het tevens van belang hoe de inrichting van de werkomgeving tot stand komt. In de traditionele bedrijfsmatige benadering wordt er van uitgegaan dat de organisatie (management, architect en facility manager) verantwoordelijk is voor het inrichten van werkomgeving. De werknemer heeft geen invloed (e.g., Sewell & Wilkinson, 1992). Dit zou ertoe kunnen leiden dat werknemers het gevoel krijgen dat de planten worden opgedrongen. Sociaal-psychologische theorie suggereert dat werknemers die geen inbreng hebben in de inrichting van hun omgeving zich minder thuis voelen op de werkplek. Hierdoor bestaat het risico dat werknemers zich minder met de organisatie identificeren, en identificatie is een sterke voorspeller van belangrijke uitkomsten zoals arbeidstevredenheid, productiviteit, ziekteverzuim en citizenship behavior (al het gedrag van de werknemer dat buiten de officiële taakomschrijving valt en wat van nut is voor de organisatie, zie o.m. Ellemers, De Gilder, & Haslam, 24). Onderzoek wijst dan ook uit dat proefpersonen die worden betrokken bij de inrichting van hun werkomgeving een sterke mate van empowerment ervaren (Knight & Haslam, 21). Dit heeft een positieve invloed op de mate van motivatie en betrokkenheid bij de taak. Identificatie speelt hierin een belangrijke rol. Uit onderzoek blijkt inderdaad dat een hogere identificatie bijdraagt aan werktevredenheid en groepsproductiviteit (Millward & Postmes, 21). Samenvattend is er een indicatie dat het verrijken van werkomgevingen met planten tot een hoger welbevinden en hogere productiviteit kan leiden. Hierbij kan van belang zijn hoe de inrichting van deze werkomgeving tot stand komt. De inrichting met (of zonder) planten kan voorgeschreven worden door de organisatie (of door de onderzoekers), maar dat verkleint mogelijk de kans dat planten positieve effecten hebben. De plaatsing van de planten kan echter ook de verantwoordelijkheid zijn van de werknemers zelf eerder onderzoek suggereert dat dit meer kans biedt om tot een hogere productiviteit en welbevinden te leiden. Ondanks het belang van de inrichting van de werkomgeving is het aantal goed gecontroleerde veldstudies nog zeer gering. Het onderzoek dat er is, is vooral onderzoek in kunstmatige settings of correlationeel onderzoek. Daarnaast is het ook vrijwel uitsluitend onderzoek van korte duur. De in dit rapport beschreven studies hebben tot doel om te onderzoeken of de positieve effecten van een verrijkte werkomgeving en empowerment ook in echte organisaties en over langere perioden bestaan Vraagstelling en hypotheses In de huidige studie onderzoeken we wat de relatie is tussen de inrichting van een werkomgeving, de manier waarop deze inrichting tot stand is gekomen en tevredenheid met de werkomgeving, welzijn, identificatie met de organisatie en productiviteit. We verwachten dat werknemers in een verrijkte omgeving, in vergelijking met werknemers in een kale omgeving, meer tevreden zijn over hun werkomgeving, waardoor welzijn, identificatie met de organisatie en productiviteit zullen toenemen. We verwachten dat deze positieve effecten extra sterk zijn onder werknemers die hun werkruimte zelf konden verrijken, en dat deze werknemers bovendien een groter gevoel van controle over hun werkomgeving ervaren (zie Figuur 1). 6 Planten op de werkvloer
11 Kale werkomgeving Verrijkte werkomgeving Zelf-verrijkte werkomgeving Tevredenheid werkomgeving Gevoel van controle Identificatie Welbevinden Productiviteit Figuur 1: Verwachte effecten van een kale werkomgeving (geen planten), verrijkte werkomgeving (met planten) en zelf-verrijkte werkomgeving (invloed in de keuze van de planten) op tevredenheid met de werkomgeving, gevoel van controle, identificatie, welbevinden en productiviteit ( = geen verwacht significant effect; + = een verwacht positief significant effect) Overzicht In dit rapport worden resultaten besproken van 3 verschillende onderzoeken. Twee hiervan zijn longitudinale studies die bestuderen wat het effect is van de plaatsing van kantoorplanten in kantooromgevingen op langere termijn. Het laatste onderzoek betreft een experiment, uitgevoerd op locatie (dat wil zeggen in een echte kantooromgeving), waarbij de effecten van kamerplanten op arbeidsproductiviteit en concentratie onder de loep genomen wordt. Ten slotte worden in hoofdstuk 5 de implicaties van de resultaten besproken. 7
12 H2. Studie 1 In 21 werd een longitudinaal veldexperiment uitgevoerd bij een groot servicecentrum van een nationale zorgverzekeraar. De medewerkers van dit servicecentrum hebben telefonisch contact met klanten en geven advies bij het verzekeren en afhandelen van declaraties. In het onderzoek werd de kantoorinrichting van een aantal afdelingen met planten verrijkt. Gedurende enkele maanden werd vervolgens bestudeerd in hoeverre veranderingen optraden in onder meer tevredenheid op de werkvloer, identificatie, concentratievermogen, en productiviteit Methode Design In het onderzoek werden vier verschillende condities met elkaar vergeleken. In de controle conditie vonden geen veranderingen plaats, deze afdeling bleef kaal zonder planten. De overige 3 afdelingen werden verrijkt met planten, waarbij het ontwerp op verschillende manieren tot stand kwam. In de Ambius-verrijkte conditie werd de afdeling ingericht volgens het ontwerp van een designer van Ambius. Met deze conditie kan het effect van planten worden vastgesteld. In de zelf-verrijkte conditie werd de afdeling ingericht volgens het ontwerp van de medewerkers op de afdeling. Met deze conditie kan het effect van empowerment worden vastgesteld. In de collega s-verrijkte conditie werd de afdeling ingericht volgens een exacte kopie van het ontwerp van de collega s in de zelf-verrijkte conditie. Het is belangrijk om deze laatste conditie toe te voegen, omdat de medewerkers hier exact dezelfde planten in hun omgeving hebben als in de zelf-verrijkte conditie, maar zonder dat ze enige invloed hebben gehad op het ontwerp. Hiermee kan worden vastgesteld in hoeverre de kwaliteit van het design van belang is. Procedure Gedurende het veldexperiment vond een drietal herhaalde metingen plaats door middel van vragenlijsten. Op deze manier konden veranderingen door de tijd heen nauwkeurig worden vastgelegd. Eerst vond een nulmeting plaats, die werd gebruikt als basis om de volgende metingen mee te kunnen vergelijken. Een week later kregen de werknemers in de zelfverrijkte conditie de mogelijkheid om gezamenlijk de inrichting van hun werkomgeving te bepalen. Vier weken later werden vervolgens de planten in de verrijkte condities geplaatst. De eerste nameting werd gehouden twee weken na de plaatsing van de planten (6 weken na de nulmeting) om de korte-termijn effecten van de verrijkte omgevingen te meten. De tweede nameting werd gehouden 3,5 maand na de plaatsing van de planten om de lange-termijn effecten van de verrijkte omgevingen te meten. Plantenkeuze in de zelfverrijkte conditie In de zelf-verrijkte conditie kregen werknemers de mogelijk zelf hun planten te kiezen: er was op de afdeling een tafel ingericht waarop een catalogus lag met de te kiezen planten en plantenbakken. De werknemers hadden keuze uit een assortiment van 1 soorten staande, groene kamerplanten variërend in hoogte van 6 tot 14 centimeter en 12 soorten plantenbakken. Deze catalogus bevatte exact hetzelfde assortiment als waar de ontwerper in de Ambius-verrijkte conditie uit kon kiezen. Daarnaast konden medewerkers bepalen waar de planten op de afdeling moesten komen te staan. Werknemers konden individueel hun voorkeur voor plant(en), plantenbak(ken) en locatie op een groot bord schrijven dat bij de tafel met de catalogus hing. Omdat niet alle werknemers elke dag aanwezig waren, was er gedurende twee dagen de mogelijkheid om een keuze aan te geven. Vervolgens werd er door twee werknemers van de afdeling een definitief ontwerp gemaakt op basis van de voorkeuren van de medewerkers. Ze kregen hierbij hulp van een interieurontwerper. Het uiteindelijke ontwerp werd vervolgens per aan alle werknemers van de afdeling bekend gemaakt. 8 Planten op de werkvloer
13 Geplaatste planten In de Ambius-verrijkte conditie werd de afdeling ingericht volgens het ontwerp van een designer van Ambius. In deze conditie stonden 14 grote kamerplanten (zie Tabel 1). Dit kwam neer op gemiddeld 1 plant per 3 werkplekken. Elke werknemer had zicht op tenminste 1 grote kamerplant. In de zelf-verrijkte conditie werd de afdeling ingericht volgens het ontwerp van de medewerkers op de afdeling. In deze conditie stonden 12 grote kamerplanten. Dit kwam neer op gemiddeld 1 plant per 4 werkplekken. Elke werknemer had eveneens zicht op tenminste 1 grote kamerplant. In de collega s-verrijkte conditie werd de afdeling ingericht volgens een exacte kopie van het ontwerp van de collega s in de zelf-verrijkte conditie. In deze conditie stonden dus ook 12 grote kamerplanten, met gemiddeld 1 plant per 4 werkplekken. Elke werknemer had zicht op tenminste 2 grote kamerplanten. Het is belangrijk om deze laatste conditie toe te voegen, omdat de medewerkers hier exact dezelfde planten in hun omgeving hebben als in de zelf-verrijkte conditie, maar zonder dat ze enige invloed hebben gehad op het ontwerp. Tabel 1. Ontwerpen per conditie. Plant Plantenbak Zelf-verrijkte 5 x Dracaena reflexa (75 cm) Wit & vierkant (4 x 75 cm) conditie / 5 x Rhapis excelsa (75 cm) Appelgroen & conisch (4 x 75 cm) collega s verrijkte conditie 2 x Ficus Amstel King (13 cm) Antraciet & rond (ø 53 x 49 cm) Ambius-verrijkte conditie 4 x Codieum Variegatum (95 cm) Vierkante banana planter (45 x 8 cm) 2 x Dracaena reflexa (95 cm) Vierkante banana planter (45 x 8 cm) 5 x Dracaena fragrans (95 cm) 2 vierkante & 2 ronde banana planter (45 x 8 cm) 3 x Ficus Amstel King (1 cm) Ronde banana planter (6 x 8 cm) Controle conditie Geen geen Vragenlijsten en productiviteitsmeting Om de effecten van verrijkte condities te kunnen meten werden vragenlijsten afgenomen. Hierin zijn vragen opgenomen over de kwaliteit en beleving van de werkomgeving, algemeen welbevinden en de identificatie met de organisatie. Daarnaast werd bij de zorgverzekeraar de productiviteit van de werknemers nauwkeurig bijgehouden (met name op de afdelingen in de controle conditie en de zelf-verrijkte conditie; de belangrijkste condities voor het onderzoek). Deze gegevens zijn gebruikt om de effecten op productiviteit te onderzoeken. Productiviteit wordt gemeten op basis van de AHT score van medewerkers. AHT (Average Handling Time) is het gemiddelde aantal minuten dat men nodig heeft om een klantencontact af te handelen. Een kortere AHT betekent dat een werknemer meer klanten op een dag kan behandelen en dus productiever is. Respondenten Alle 191 medewerkers op de deelnemende afdelingen zijn benaderd om mee te doen aan het onderzoek. Hiervan hebben er 143 meegedaan aan de nul-meting (75%), 134 aan de eerste nameting (7%) en 111 aan de tweede nameting (58%). In totaal hebben 77 medewerkers aan alle drie de metingen van het longitudinale onderzoek meegedaan. Met deze laatste groep zijn ook de analyses uitgevoerd. De onderzoeksgroep was gemiddeld 35 jaar oud, werkte gemiddeld 6 jaar bij het bedrijf, en het merendeel was vrouw (81%). In Tabel 2 zijn de kenmerken van de respondenten per conditie weergegeven. Er zijn geen significante verschillen in respondentenkenmerken tussen de condities. 9
14 Tabel 2. Kenmerken van de respondenten in de uiteindelijke onderzoeksgroep. Controle (kaal) Ambius-verrijkt Collega s-verrijkt Zelf-verrijkt Aantal respondenten % vrouwen 81% 67% 81% 91% Leeftijd Jaren in dienst Resultaten In deze paragraaf worden de resultaten van studie 1 besproken. Hierbij wordt een onderscheidt gemaakt tussen de korte en lange termijn effecten van de planten. De korte termijn effecten geven de veranderingen 2 weken na de plaatsing van de planten weer (ten opzichte van de nulmeting). De lange termijn effecten geven de veranderingen 3,5 maand na de plaatsing van de planten weer (ten opzichte van de nulmeting). Een positief effect betekent dat de situatie is verbeterd (ten opzichte van de nulmeting) en een negatief effect betekent dat de situatie is verslechterd (ten opzichte van de nulmeting). Om de effecten van planten te onderzoeken worden de controle conditie en de verrijkte condities onderling met elkaar vergeleken Meningen over planten en empowerment Uit het onderzoek blijkt dat de medewerkers erg tevreden zijn over hun verrijkte werkomgevingen, zowel 2 weken als 3,5 maand na de plaatsing van de planten. In alle verrijkte condities vonden de werknemers de nieuwe inrichting een grote verbetering ten opzichte van de oude inrichting. Daarbij zijn geen verschillen in tevredenheid gevonden tussen de verrijkte condities onderling (zie Figuur 2). Verbetering Neutraal verrijkt Ambius verrijkt collega's zelf-verrijkt 2 weken 3,5 maand -1 Verslechtering -2-3 Figuur 2. Meningen over de verrijkte werkomgevingen 2 weken en 3,5 maand na de plaatsing van de planten. In de zelf-verrijkte conditie kregen werknemers de mogelijkheid hun mening te geven over hoe de afdeling ingericht zou moeten worden. 7% van de onderzoeksdeelnemers heeft van deze mogelijkheid gebruik gemaakt. Daarnaast had de meerderheid het gevoel dat er met hun mening rekening is gehouden (zie Tabel 3). 1 Planten op de werkvloer
15 Tabel 3. Gevoel van betrokkenheid bij de totstandkoming van de zelf-verrijkte werkomgeving Ja Neutraal Nee Bij de keuze van de inrichting is rekening gehouden met 68,1% 13,6% 18,2% mijn mening Ik heb het gevoel betrokken te zijn geweest bij de nieuwe 72,7% 18,2% 9,1% inrichting Ik kreeg de mogelijkheid een bijdrage te leveren 77,2% 9,1% 13,6% Ervaren effecten van planten Uit de resultaten bleek allereerst dat er in geen enkel geval een verschil was tussen de Ambius-verrijkte en de collega-verrijkte condities. Het maakte dus geen significant verschil of de designer van Ambius of collega s de planten en bakken hadden gekozen. We hebben ervoor gekozen om deze condities samen te voegen omwille van de begrijpelijkheid van de resultaten van het onderzoek; in beide condities had immers iemand anders dan de werknemers zelf de inrichting bepaald. Bij het bespreken van de resultaten maken we dus een vergelijking tussen drie condities: een controle conditie (kaal), een verrijkte conditie (door designer of collega s uitgekozen en vormgegeven) en een zelf-verrijkte conditie (zelf uitgekozen en vormgegeven). Het gevoel van controle In de zelf-verrijkte omgeving kregen de medewerkers de mogelijkheid om zelf hun werkomgeving in te richten met planten. Zoals verwacht leidde dit tot een significante toename in het gevoel van controle over de werkomgeving, zowel na 2 weken als na 3,5 maand. Dit houdt in dat werknemers meer het gevoel hadden dat de werkomgeving hun eigen plek was en dat ze hun omgeving konden aanpassen aan hun eigen wensen. Het is met name bijzonder dat dit een blijvend effect was: het gevoel van controle was na 3,5 maand nog steeds significant hoger dan voor het kiezen van de planten. In de controle conditie en in de anderverrijkte conditie verandere het gevoel van controle op de werkomgeving niet significant over de tijd (zie Figuur 3). Positief effect 2 1,5 1,5 Geen effect -,5 Controle Verrijkt Zelf-verrijkt Verschil na 2 wk Verschil na 3,5 mnd -1 Negatief effect -1,5-2 Figuur 3. Veranderingen in mate van controle ten opzichte van de nul-meting 2 weken en 3,5 maand na de plaatsing van de planten. 11
16 Tevredenheid met de werkomgeving De plaatsing van de planten had in alle verrijkte condities een significant positief effect op de beleefde kwaliteit van de werkomgeving. In de verrijkte condities waren werknemers significant meer tevreden met de sfeer in de werkomgeving ten opzicht van de controle conditie, waar de tevredenheid ongeveer gelijk bleef (zie Figuur 4). Verder zien we dat 2 weken na de plaatsing van de planten de tevredenheid in beide verrijkte condities (verrijkt en zelf-verrijkt) even hoog is. Na 3,5 maand lijkt het erop dat de tevredenheid in de zelf-verrijkte omgeving hoog blijft, terwijl die in de ander-verrijkte omgeving iets lijkt af te nemen. Deze daling is echter niet statistisch significant: we kunnen er niet te veel waarde aan hechten. Positief effect 2 1,5 1,5 Geen effect -,5 Controle Verrijkt Zelf-verrijkt Verschil na 2 wk Verschil na 3,5 mnd -1 Negatief effect Figuur 4. Veranderingen in de tevredenheid met de sfeer van de werkomgeving ten opzichte van de nul-meting 2 weken en 3,5 maand na de plaatsing van de planten. Ervaren luchtkwaliteit In de verrijkte condities neemt de tevredenheid met het klimaat op de afdeling significant toe ten opzichte van de controle conditie (zie Figuur 5). Werknemers beoordelen de lucht op de afdeling als minder droog, benauwd en muf. In de zelf-verrijkte omgeving lijkt de tevredenheid met het klimaat 3,5 maand na de plaatsing van de planten nog iets toe te nemen, terwijl het in de ander-verrijkte conditie weer iets lijkt af te nemen. Dit effect is echter niet significant. Positief effect -1, ,5 1,5 Geen effect -,5 Controle Verrijkt Zelf-verrijkt Verschil na 2 wk Verschil na 3,5 mnd -1 Negatief effect -1,5-2 Figuur 5. Veranderingen in tevredenheid met het klimaat ten opzichte van de nul-meting 2 weken en 3,5 maand na de plaatsing van de planten. 12 Planten op de werkvloer
17 Concentratievermogen Ten slotte gaat in de verrijkte werkomgevingen het waargenomen concentratievermogen van de werknemers omhoog ten opzichte van de controle conditie (zie Figuur 6). In een werkruimte met planten kunnen werknemers zich beter concentreren. We zien hetzelfde patroon als bij de tevredenheid met de sfeer en het klimaat: in de zelf-verrijkte conditie neemt het concentratievermogen na 3,5 maand nog iets toe, terwijl in de ander-verrijkte conditie het licht afneemt. Positief effect 2 1,5 1,5 Geen effect -,5 Controle Verrijkt Zelf-verrijkt Verschil na 2 wk Verschil na 3,5 mnd -1 Negatief effect -1,5-2 Figuur 6. Veranderingen in concentratievermogen ten opzichte van de nul-meting 2 weken en 3,5 maand na de plaatsing van de planten. We kunnen concluderen dat het plaatsen van planten een significante en blijvende verbetering van de tevredenheid van werknemers met de sfeer op de afdeling, de tevredenheid met klimaat en het concentratievermogen van de werknemers. Er is enige aanwijzing dat als werknemers zelf invloed hebben bij de keuze en plaatsing van planten, dit tot de meest blijvend positieve effecten lijdt Effecten productiviteit Naast de metingen met de vragenlijst is ook de productiviteit van medewerkers gemeten. Deze cijfers waren alleen voor de controle en verrijkte conditie beschikbaar. Zowel in de controle conditie als in de verrijkte conditie stijgt de productiviteit (d.w.z. er is sprake van een kortere Average Handling Time in minuten; AHT is het aantal minuten nodig om een klantencontact af te handelen) 2 weken na de plaatsing van de planten (in vergelijking met de nulmeting) en daalt de productiviteit (d.w.z. een langere AHT) op lange termijn (in vergelijking met de nulmeting). Deze trend is echter significant sterker voor de controle conditie dan voor de verrijkte conditie (zie Figuur 7). Wat betreft productiviteit op deze manier gemeten zijn er dus geen effecten aan planten toe te schrijven. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat medewerkers weinig invloed hebben op hun AHT. Deze staat namelijk onder dagelijkse controle van managers. Wanneer een werknemer een te hoge AHT heeft, dan wordt deze er op aangesproken en zal de AHT weer naar beneden moeten worden gebracht. Het effect dat planten op deze maat van productiviteit zouden kunnen hebben is dus noodzakelijkerwijs gering. 13
18 Minder productief (langere AHT) 2 1,5 1 Geen effect,5 -,5 Controle Zelf-verrijkt Verschil na 2 weken Verschil na 3,5 maand -1 Productiever (kortere AHT) -1,5-2 Figuur 7. Veranderingen in productiviteit (AHT in minuten) ten opzichte van de nul-meting, 2 weken en 3,5 maand na de plaatsing van de planten Waargenomen veranderingen In dit onderzoek hebben werknemers de kwaliteit van de werkomgeving (werksfeer, luchtkwaliteit, etc.) beoordeeld. Ze gaven bijvoorbeeld aan hoe ze zich op dit moment of de afgelopen week voelden. Door de voormeting en de 2 nametingen met elkaar te vergelijken krijgen we vervolgens zicht op de veranderingen over de tijd. De verandering in de verrijkte omgevingen is vervolgens het grootst. Werknemers werden na de plaatsing van de planten tevredener met hun werkomgeving (zie paragraaf 2.2.2). Maar waren werknemers zich hiervan ook bewust? Aan het einde van het onderzoek hebben we aan de werknemers gevraagd of ze enige verbetering of verslechtering hadden waargenomen in de kwaliteit van de werkomgeving sinds het begin van het onderzoek (en dus sinds de plaatsing van de planten). Deze waargenomen veranderingen laten echter een ander beeld zien dan de gemeten veranderingen. Uit figuur 8 blijkt dat werknemers in de verrijkte condities een redelijke verbetering waarnemen in de kwaliteit van de werkomgeving sinds de plaatsing van de planten, terwijl men in de zelf-verrijkte werkomgeving slechts een klein verschil waarneemt. Positief effect 1,5 Geen effect Negatief effect 1,5 -,5-1 -1,5 Controle Verrijkt Zelf-verrijkt Figuur 8. De waargenomen veranderingen in de kwaliteit van de werkomgeving 3,5 maand na de plaatsing van de planten. 14 Planten op de werkvloer
19 Wat betreft de waargenomen veranderingen in de luchtkwaliteit (zie Figuur 9) zien we dat deze in alle condities constant is (dat wil zeggen: men is zich niet bewust van enige verbetering), terwijl uit de werkelijke metingen juist blijkt dat er in de verrijkte en zelfverrijkte condities een significante toename in de tevredenheid met de luchtkwaliteit was. Positief effect 1,5 1 Geen effect,5 -,5 Controle Verrijkt Zelf-verrijkt Negatief effect -1-1,5 Figuur 9. De waargenomen veranderingen in de luchtkwaliteit 3,5 maand na de plaatsing van de planten. Aangezien de gemeten veranderingen veel groter zijn dan de door werknemers zelf waargenomen veranderingen, lijkt het alsof werknemers zich weinig bewust zijn van de positieve effecten van planten. Dit zou verklaard kunnen worden doordat werknemers aan hun nieuwe omgeving gewend raken, en ze vergeten dat ze vroeger minder tevreden waren met hun werkomgeving. Maar het zou ook kunnen zijn dat werknemers niet kunnen geloven dat planten van enige invloed zijn op de kwaliteit van werkomgevingen. Hoe dan ook blijkt dat werknemers zich grotendeels onbewust zijn van de invloed die de planten hebben op de ervaren kwaliteit van de werkomgeving Conclusies Deze studie laat zien dat het verrijken van een werkomgeving met planten een langdurig positief effect heeft op de algehele tevredenheid met de werkomgeving. Door planten voelen werknemers zich prettiger en meer thuis op de afdeling, ze zijn meer tevreden met het klimaat en hebben het gevoel dat ze zich beter kunnen concentreren. Er zijn geen effecten op identificatie met de organisatie en arbeidsproductiviteit gevonden. Curieus is dat werknemers zich eigenlijk weinig bewust lijken te zijn van de positieve effecten van de planten. Tenslotte wijzen de resultaten uit dat de positieve effecten van planten op de lange termijn sterker lijken te zijn als medewerkers zelf enige invloed hebben in de keuze en plaatsing van de planten. 15
20 H3. Studie 2 In de eerste helft van 211 is een tweede longitudinale studie uitgevoerd bij een groot accountant en consultancy kantoor in Londen. Het doel van deze studie was om de resultaten van het vorige onderzoek te repliceren in een andere context. Een belangrijk verschil met Studie 1 was de aard en het niveau van het werk medewerkers in deze omgeving werkten zelfstandig, vaak op locatie bij klanten, en hadden grote verantwoordelijkheden. Een tweede verschil was de aard van de kantooromgeving. Werknemers hadden over het algemeen geen vaste werkplek, maar waren flexwerkers die wisselende plekken op de verdieping konden gebruiken. De andere omgeving maakte een andere onderzoeksopzet noodzakelijk. We bestudeerden de effecten van verrijking van een deel van de verdieping voor flexwerkers. Op basis van Studie 1 verwachtten we dat medewerkers het belang van de planten niet zo hoog zouden inschatten dat de plaatsing ervan hun keuze van de werkplek sterk zou beïnvloeden. Maar we verwachtten desalniettemin wel dezelfde effecten te vinden van de planten als in Studie 1: de tevredenheid in verrijkte omgevingen zou (deels ongemerkt) positiever worden en de concentratie zou toenemen Methode Het onderzoek werd uitgevoerd op een grote verdieping van een kantoor in centraal Londen. Op deze verdieping zijn medewerkers van enkele verschillende afdelingen gevestigd. Zij houden zich vooral bezig met het uitvoeren en beheren van projecten en hebben daarbij vaak klantencontacten buiten het kantoor. De meeste medewerkers hebben dan ook geen eigen werkplek, maar delen deze met collega s op de afdeling (flexplekken). Design Op de betreffende verdieping werden 2 verschillende werkomgevingen gecreëerd 1. In de verrijkte conditie kregen medewerkers planten in hun directe werkomgeving. In totaal werden er 63 grote, groene kamerplanten geplaatst (zie Bijlage 1 voor meer details over de planten). Dit kwam neer op gemiddeld 3 planten per 5 werkplekken. Elke werknemer had zicht op tenminste 2 grote kamerplanten. In de kale conditie werden geen planten geplaatst. In deze conditie hadden medewerkers dus geen zicht op planten vanaf hun werkplek (zie Figuur 1). Figuur 1. De kale vs. verrijkte conditie in studie 2. 1 De intentie was om een vergelijking te maken tussen drie condities: de kale vs. verrijkte vs. zelf-verrijkte werkomgeving. Aangezien er in studie 2 geen verschillen waren tussen de verrijkte en de zelf-verrijkte conditie (en het geven van invloed aan werknemers dus geen toegevoegde waarde bleek te hebben) en de lange-termijn effecten per conditie gebaseerd waren op een te klein aantal proefpersonen om betrouwbare uitspraken te doen, hebben we de verrijkte en zelf-verrijkte condities samengevoegd tot de verrijkte conditie. 16 Planten op de werkvloer
21 Het is belangrijk om op te merken dat de verschillende werkomgevingen zich allemaal op één afdeling bevonden en dus niet van elkaar te scheiden waren. De werkomgevingen waren ingedeeld op basis van natuurlijke afscheidingen die zich al op de verdieping bevonden, zoals kasten en vergaderruimtes. Dit gegeven is vooral van belang voor de kale conditie. Hoewel medewerkers in deze omgeving geen planten in het directe zicht hebben wanneer zij op hun werkplek zitten, komen zij wel met de planten in aanraking wanneer zij van hun werkplek weglopen. We kunnen hier dus niet van een controle conditie (een conditie waarin geen veranderingen plaatsvinden) spreken, zoals in de eerste studie. De huidige studie biedt echter wel de mogelijkheid het verschil te onderzoeken tussen het effect van planten op de afdeling versus planten in de directe werkomgeving (d.w.z. zicht op planten vanaf de werkplek). Procedure Gedurende het veldexperiment vond een drietal herhaalde metingen plaats door middel van online vragenlijsten. Eerst vond er een nulmeting plaats, die werd gebruikt als basis om de volgende metingen mee te kunnen vergelijken. Acht weken na de nulmeting werden in de verrijkte werkomgeving de planten geplaatst. In de kale werkomgeving gebeurde niets. De eerste nameting werd gehouden drie weken na de plaatsing van de planten en vervolgens werd er 2,5 maand na de plaatsing van de planten nog een tweede nameting gehouden om de lange termijn effecten van de verrijkte omgevingen te onderzoeken. Op deze manier konden veranderingen door de tijd heen nauwkeurig worden vastgelegd. Alle medewerkers werden via benaderd om de online vragenlijst in te vullen. De verschillende metingen werden aan elkaar gekoppeld door een code die medewerkers moesten invullen bij elke meting. Vragenlijsten en productiviteitsmeting In de vragenlijsten waren vragen opgenomen over de kwaliteit en beleving van de werkomgeving (5 items, bijv., De werkomgeving waarin ik meestal werk heeft een slechte luchtkwaliteit ), identificatie met het team (5 items, bijv., Ik ben blij om deel uit te maken van mijn team ) concentratie (1 item, namelijk, In de werkomgeving waarin ik meestal werk kan ik me goed concentreren ) en productiviteit (4 items, bijv., Ik ben blij met mijn prestaties de laatste tijd ). Werknemers konden elke keer aangeven in hoeverre ze het oneens of eens waren met de vragen (op een 7-puntsschaal, waarbij 1 = helemaal mee oneens tot 7 = helemaal mee eens ). Naast de vragenlijsten vonden er ook objectieve metingen van concentratie, productiviteit en ziekteverzuim plaats. De mate van concentratie van werknemers werd gemeten door middel van observaties door 2 observatoren. De observatoren liepen op 2 opeenvolgende dagen in de ochtend (om 9: uur) en in de middag (om 14:) samen een ronde over de afdeling. Bij elke rij met werkplekken bleven ze 5 seconden stil staan. Ze observeerden (elk onafhankelijk van elkaar) of werknemers van hun werk opkeken (afleiding en dus minder concentratie) of hun aandacht bij het werk hielden (betere concentratie). Deze procedure werd 1 keer voor de plaatsing van de planten gedaan (de nulmeting) en werd herhaald drie weken na de plaatsing van de planten (de nameting). De mate van productiviteit en ziekteverzuim van individuele werknemers wordt nauwkeurig bijgehouden door het bedrijf zelf. Deze gegevens zijn gebruikt om de effecten op productiviteit te onderzoeken. Respondenten Alle 25 medewerkers op de afdeling zijn benaderd om mee te doen aan het onderzoek. Hiervan hebben 166 meegedaan aan de nulmeting (66%), 148 aan de eerste nameting (59%) en 88 aan de tweede nameting (35%) 2. Om het aantal respondenten zo hoog mogelijk te houden is besloten om de vergelijking steeds tussen twee in plaats van alle drie metingen 2 De respons tijdens de derde meting is lager dan de vorige metingen. Zoals eerder gezegd waren dit allen universitair geschoolde medewerkers die op zeer hoog niveau werkten en een zeer drukke baan hebben. Sommigen waren ondanks herhaalde pogingen niet overtuigd van het belang van de derde vragenlijst, die in hun ogen identiek was aan de vorige. 17
22 tegelijk te houden. Een vergelijking tussen de nulmeting en de 1 e nameting geeft de korte termijn effecten van de planten weer (N = 72). Terwijl een vergelijking tussen nulmeting en de 2 e nameting de lange termijn effecten van de planten weergeeft (N = 48) Resultaten In deze paragraaf worden de resultaten besproken. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen de korte- en lange termijn effecten van de planten. De korte termijn effecten geven de veranderingen 3 weken na de plaatsing van de planten weer (ten opzichte van de nulmeting). De lange termijn effecten geven de veranderingen 2,5 maand na de plaatsing van de planten weer (ten opzichte van de nulmeting). Een positieve score betekent dat de situatie is verbeterd (ten opzichte van de nulmeting) en een negatieve score betekend dat de situatie is verslechterd (ten opzichte van de nulmeting). Om de effecten van planten te onderzoeken worden de kale conditie en de verrijkte conditie met elkaar vergeleken Meningen over planten Over het algemeen waren werknemers erg positief over de plaatsing van planten op de werkvloer. In de verrijkte werkomgeving vond 81% van de werknemers de nieuwe werkomgeving een verbetering. 16% vond het noch verbeterd, noch verslechterd en slechts 3% vond het een verslechtering. Opvallend is dat werknemers in de kale werkomgeving hetzelfde oordeelden: 79% vond de nieuwe werkomgeving een verbetering. 17% vond het noch verbeterd, noch verslechterd en 4% vond het een verslechtering. Ook op de lange termijn (na 2,5 maand) vonden de meeste werknemers de nieuwe werkomgeving een verbetering (72% in de kale conditie en 74% in de verrijkte conditie). Dat er geen verschillen waren tussen condities op deze meting schrijven we toe aan het feit dat alle medewerkers op de hoogte waren van de wijzigingen deze waren immers voor iedereen op de verdieping te zien Effecten op welbevinden en gezondheid Tevredenheid met de werkomgeving Er is geen verschil tussen de beide condities in toename in tevredenheid met de werkplek (p >.1): zowel de werknemers in de verrijkte werkomgeving als ook de werknemers in de kale werkomgeving zijn tevredener met hun werkomgeving na de plaatsing van de planten (zie Figuur 11). Zowel op de korte termijn (p =.1) 3 als op de lange termijn (p =.2) stijgt de algehele tevredenheid met de werkomgeving op de afdeling. Werknemers vinden de werkomgeving prettiger, comfortabeler en minder karakterloos dan voorheen. Waarschijnlijk zorgen de planten voor een algemene sfeerverbetering op de afdeling, waardoor zelfs werknemers in de kale conditie (die geen zicht hebben op planten vanaf hun werkplek, maar ze wel elders op de afdeling kunnen zien) hun werkomgeving als prettiger gaan ervaren. 3 Een p-waarde is een statistische waarde die aangeeft of de stijging of daling significant is. Een p-waarde kleiner dan.5 is significant, een p-waarde kleiner dan.1 is marginal significant en een p-waarde groter dan.1 is niet significant. 18 Planten op de werkvloer
23 Positief effect 1,5 kaal verrijkt Geen effect -,5 Negatief effect -1 na 3 weken na 2,5 maand Figuur 11. Effecten van de plaatsing van planten op de verandering in de tevredenheid met de werkomgeving op korte (na 3 weken) en op lange termijn (na 2,5 maand). Luchtkwaliteit Voor de verandering in de ervaren luchtkwaliteit vinden we het voorspelde effect. De ervaren luchtkwaliteit blijft gelijk in de kale conditie (p kort & lang >.1), maar er is een significante verbetering in de waargenomen luchtkwaliteit in de verrijkte conditie, zowel op de korte als op de lange termijn (p kort =.4; p lang =.5, zie Figuur 12). Er zijn dus alleen positieve effecten van planten op de ervaren luchtkwaliteit als werknemers planten in hun directe werkomgeving hebben staan. Positief effect 1,5 kaal verrijkt Geen effect -,5 Negatief effect -1 na 3 weken na 2,5 maand Figuur 12. Effecten van de plaatsing van planten op de verandering in ervaren luchtkwaliteit op korte (na 3 weken) en op lange termijn (na 2,5 maand) Effecten op concentratie en productiviteit We maken onderscheid tussen subjectieve en objectieve metingen van concentratie en productiviteit. De subjectieve metingen zijn gebaseerd op waarnemingen van de werknemers zelf (door middel van vragen in de vragenlijst) en de objectieve metingen zijn gebaseerd op de meer objectieve cijfers (door middel van observaties). Subjectieve concentratie Voor de verandering van de subjectieve concentratie vinden we het voorspelde verschil tussen de kale en verrijkte conditie: de subjectieve concentratie blijft gelijk in de kale conditie (p kort & lang >.1), maar is verbeterd in de verrijkte conditie (p kort =.5; p lang =.7). Dit geldt vooral voor de korte termijn, maar er is een vergelijkbare trend op de lange termijn (zie Figuur 13). Net als bij de ervaren luchtkwaliteit, zijn er dus alleen positieve effecten van planten op de subjectieve concentratie als werknemers planten in hun directe werkomgeving hebben staan. 19
24 Positief effect 1,5 kaal verrijkt Geen effect -,5 Negatief effect -1 na 3 weken na 2,5 maand Figuur 13. Effecten van de plaatsing van planten op de verandering in de subjectieve concentratie op korte (na 3 weken) en op lange termijn (na 2,5 maand). Subjectieve productiviteit Voor verandering in de subjectieve productiviteit zien we het voorspelde verschil tussen de kale en verrijkte conditie op de korte termijn (zie Figuur 14): de subjectieve productiviteit blijft gelijk in de kale conditie (p >.1), maar verbetert significant in de verrijkte conditie (p =.9). Werknemers met het zicht op planten hebben dus het gevoel productiever te zijn dan werknemers in een omgeving zonder planten. Dit positieve effect van planten op subjectieve productiviteit verdwijnt echter op de lange termijn (p >.1). Positief effect 1,5 kaal verrijkt Geen effect -,5 Negatief effect -1 na 3 weken na 2,5 maand Figuur 14. Effecten van de plaatsing van planten op de verandering in de subjectieve productiviteit op korte (na 3 weken) en op lange termijn (na 2,5 maand). Objectieve concentratie Er zijn geen positieve effecten gevonden van planten op objectieve concentratie (p >.1). Ook is er geen verschil gevonden tussen de kale en de verrijkte conditie (p >.1). Hoewel de grafiek laat zien dat werknemers in de verrijkte conditie zich beter op hun werk concentreren na de plaatsing van de planten, is deze stijging niet significant. Alleen de korte termijn effecten van planten op objectieve concentratie zijn gemeten (zie Figuur 15). 2 Planten op de werkvloer
25 Positief effect 1% Geen effect 5% % -5% Kaal Verrijkt Negatief effect -1% na 3 weken Figuur 15. Effecten van de plaatsing van planten op de verandering in de objectieve concentratie op korte (na 3 weken)termijn Waargenomen veranderingen De vorige paragrafen laten zien dat planten positieve effecten hebben op de ervaringen van werknemers. Maar waren werknemers zich hiervan ook ok bewust? Aan het einde van het onderzoek hebben we aan de werknemers gevraagd of ze enige verbetering of verslechtering hadden waargenomen in de kwaliteit van de werkomgeving sinds het begin van het onderzoek (en dus sinds de plaatsing van de planten). Deze waargenomen veranderingen laten ongeveer hetzelfde beeld zien als de gemeten veranderingen (zie Figuur 16): werknemers ervaren verbeteringen in de kwaliteit van de werkomgeving, de luchtkwaliteit, de mate van concentratie en de productiviteit sinds het begin van het onderzoek, zowel in de verrijkte als in de kale werkomgeving (dit in tegenstelling tot de eerste studie, waarin medewerkers achteraf zeiden nauwelijks een verbetering te ervaren). Dit is mogelijk te verklaren omdat de werknemerspopulatie, werkomgeving en onderzoeksopzet in Studie 2 een andere was: hierdoor hadden werknemers veel meer gelegenheid de effecten van planten te evalueren en vergelijken met andere delen van de verdieping waar een kale werkomgeving was gehandhaafd. Positief effect 1,5 Kaal Verrijkt Geen effect -,5 Negatief effect -1 tevredenheid werkomgeving ervaren luchtkwaliteit ervaren concentratie ervaren productiviteit Figuur 16. Waargenomen veranderingen 2,5 maand na de plaatsing van de planten op tevredenheid met de werkomgeving, ervaren luchtkwaliteit, ervaren concentratie en ervaren productiviteit per conditie. 21
Samenvatting. Samenvatting 8. * COgnitive Functions And Mobiles; in dit advies aangeduid als het TNO-onderzoek.
Samenvatting In september 2003 publiceerde TNO de resultaten van een onderzoek naar de effecten op het welbevinden en op cognitieve functies van blootstelling van proefpersonen onder gecontroleerde omstandigheden
Nadere informatieTRENDS OP DE WERKPLEK. Hoe kan de kantooromgeving zorgen voor productieve en tevreden werknemers?
TRENDS OP DE WERKPLEK Hoe kan de kantooromgeving zorgen voor productieve en tevreden werknemers? ABSTRACT MARKT- EN OPINIEONDERZOEK NEDERLAND In opdracht van Mindspace onderzocht onafhankelijk onderzoeksbureau
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Docenten in het hoger onderwijs zijn experts in wát zij doceren, maar niet noodzakelijk in hóe zij dit zouden moeten doen. Dit komt omdat zij vaak weinig tot geen training hebben gehad in het lesgeven.
Nadere informatieDe sociale psychologie van waargenomen rechtvaardigheid en de rol van onzekerheid
Kees van den Bos De sociale psychologie van waargenomen rechtvaardigheid en de rol van onzekerheid In deze bijdrage wordt sociaal-psychologisch onderzoek naar sociale rechtvaardigheid besproken. Sociaal-psychologen
Nadere informatieManagement Summary. Auteur Tessa Puijk. Organisatie Van Diemen Communicatiemakelaars
Management Summary Wat voor een effect heeft de vorm van een bericht op de waardering van de lezer en is de interesse in nieuws een moderator voor dit effect? Auteur Tessa Puijk Organisatie Van Diemen
Nadere informatieGeven en ontvangen van steun in de context van een chronische ziekte.
Een chronische en progressieve aandoening zoals multiple sclerose (MS) heeft vaak grote consequenties voor het leven van patiënten en hun intieme partners. Naast het omgaan met de fysieke beperkingen van
Nadere informatieGROENE GEZONDE STUDENTEN
GROENE GEZONDE STUDENTEN Samenvatting van een onderzoek naar een groene gezonde studieomgeving Nicole van den Bogerd, Coosje Dijkstra, Jaap Seidell & Jolanda Maas ACHTERGROND De laatste jaren komt er steeds
Nadere informatieOnderzoek heeft aangetoond dat een hoge mate van herstelbehoefte een voorspellende factor is voor ziekteverzuim. Daarom is in de NL-SH ook de relatie
Samenvatting Gehoor en de relatie met psychosociale gezondheid, werkgerelateerde variabelen en zorggebruik. De Nationale Longitudinale Studie naar Horen Slechthorendheid is een veelvoorkomende chronische
Nadere informatieHuiswerk, het huis uit!
Huiswerk, het huis uit! Een explorerend onderzoek naar de effecten van studiebegeleiding op attitudes en gedragsdeterminanten en de bijdrage van de sociale- en leeromgeving aan deze effecten Samenvatting
Nadere informatieS a m e n v a t t i n g 149. Samenvatting
S a m e n v a t t i n g 149 Samenvatting 150 S a m e n v a t t i n g Dit proefschrift richt zich op de effectiviteit van een gezinsgerichte benadering (het DMOgespreksprotocol, gebruikt binnen het programma
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting De adolescentie is lang beschouwd als een periode met veelvuldige en extreme stemmingswisselingen, waarin jongeren moeten leren om grip te krijgen op hun emoties. Ondanks het feit
Nadere informatieCover Page. Author: Meijer, Eline Title: This is [not] who I am : understanding identity in continued smoking and smoking cessation Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/57383 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Meijer, Eline Title: This is [not] who I am : understanding identity in continued
Nadere informatiedat individuen met een doelpromotie-oriëntatie positieve eigeneffectiviteitswaarnemingen
133 SAMENVATTING Sociale vergelijking is een automatisch en dagelijks proces waarmee individuen informatie over zichzelf verkrijgen. Sinds Festinger (1954) zijn assumpties over sociale vergelijking bekendmaakte,
Nadere informatieMedewerkerstevredenheidsonderzoek Fictivia 2008.V.
Medewerkerstevredenheidsonderzoek Fictivia 2008.V. Opdrachtgever: Uitvoerder: Plaats: Versie: Fictivia B.V. Junior Consult Groningen Fictief 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 Directieoverzicht 4 Leiderschap.7
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieSalarissen en competenties van MBO-BOL gediplomeerden: Feiten en cijfers
Research Centre for Education and the Labour Market ROA Salarissen en competenties van MBO-BOL gediplomeerden: Feiten en cijfers ROA Fact Sheet ROA-F-2014/1 Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt
Nadere informatieFactoren die kunnen en willen doorwerken tot 65 beïnvloeden
Het verhogen van duurzame inzetbaarheid van de beroepsbevolking is een van de grootste uitdagingen voor de geïndustrialiseerde landen in de komende decennia. Omdat de beroepsbevolking krimpt en vergrijst
Nadere informatieLangdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking Geeke Waverijn, Mieke Rijken
Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking, G. Waverijn & M. Rijken, NIVEL, januari
Nadere informatieANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN
ANALYSE PATIËNTERVARINGEN ELZ HAAKSBERGEN Dr. C.P. van Linschoten Drs. P. Moorer Definitieve versie 27 oktober 2014 ARGO BV Inhoudsopgave 1. INLEIDING EN VRAAGSTELLING... 3 1.1 Inleiding... 3 1.2 Vraagstelling...
Nadere informatieSamenvatting (Dutch summary)
Parenting Support in Community Settings: Parental needs and effectiveness of the Home-Start program J.J. Asscher Samenvatting (Dutch summary) Ouders spelen een belangrijke rol in de ontwikkeling van kinderen.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Dit proefschrift gaat over de invloed van inductieprogramma s op het welbevinden en de professionele ontwikkeling van beginnende docenten, en welke specifieke kenmerken van inductieprogramma s daarvoor
Nadere informatieHet voorspellen van de kans op vallen de hoeveelheid en kwaliteit van het alledaags lopen als risicofactoren
amenvatting 123 amenvatting 125 Het voorspellen van de kans op vallen de hoeveelheid en kwaliteit van het alledaags lopen als risicofactoren Vallen is één van de meest belangrijke oorzaken van letsel
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) Burnout, een toestand van mentale uitputting door chronische stress in de werksituatie, vormt een ernstig maatschappelijk probleem dat momenteel veel aandacht krijgt. In
Nadere informatieIn 2015 is NV schade opnieuw goed beoordeeld door werknemers en werkgevers
In 2015 is NV schade opnieuw goed beoordeeld door werknemers en werkgevers Samenvatting KTO NV schade 2015 31 maart 2016 Situatie en centrale vraagstelling Onderzoek naar de tevredenheid en loyaliteit
Nadere informatiehet laagste niveau van psychologisch functioneren direct voordat de eerste bestraling begint. Zowel angstgevoelens als depressieve symptomen en
Samenvatting In de laatste 20 jaar is er veel onderzoek gedaan naar de psychosociale gevolgen van kanker. Een goede zaak want aandacht voor kanker, een ziekte waar iedereen in zijn of haar leven wel eens
Nadere informatieProject Plant in de klas Air So Pure oktober 2011
1 2 Management samenvatting Het slechte klimaat in de klaslokalen is een zorg die erkend wordt door de overheid. Het grote aantal kinderen in een relatief kleine ruimte leidt tot te hoge concentraties
Nadere informatieSummary in Dutch Nederlandse Samenvatting. Het delen van Affect: Paden, Processen en Prestatie
Summary in Dutch Nederlandse Samenvatting Het delen van Affect: Paden, Processen en Prestatie Het delen van gevoelens (emoties of stemmingen) met anderen is bijna onvermijdelijk in ons dagelijks leven.
Nadere informatieRapportage onderzoek vindbaarheid een onderzoek naar de vindbaarheid en presentatie van materialen in de bibliotheek
Rapportage onderzoek vindbaarheid een onderzoek naar de vindbaarheid en presentatie van materialen in de bibliotheek Bibliotheek Den Haag Inhoud Samenvatting onderzoeksresultaten 3 Verantwoording 4 1.
Nadere informatieTEVREDENHEIDSONDERZOEK KETENPARTNERS SUN GRONINGEN
TEVREDENHEIDSONDERZOEK KETENPARTNERS SUN GRONINGEN Tevredenheidsonderzoek ketenpartners SUN Groningen Colofon Opdrachtgever SUN Groningen Datum Maart 2017 Auteurs Bert van Putten David Scheffer KWIZ Stavangerweg
Nadere informatieAchtergrond. Door: Karin Tanja Dijkstra Jolanda Maas Agnes van den Berg KIND EN NATUUR HET PAVILJOEN. Afbeelding 1: Het Paviljoen
HET PAVILJOEN Afbeelding 1: Het Paviljoen Achtergrond Door: Karin Tanja Dijkstra Jolanda Maas Agnes van den Berg KIND EN NATUUR HEALING ENVIRONMENT Wanneer het gaat om het verbeteren van de zorgomgeving
Nadere informatieFORMELE GESPREKKEN, REGELDRUK EN REGELRUIMTE. Analyse op basis van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek mei 2016
ARBEIDSMARKTPLATFORM PO. Van en voor werkgevers en werknemers FORMELE GESPREKKEN, REGELDRUK EN REGELRUIMTE Analyse op basis van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek 2014 mei 2016 1 Arbeidsmarktplatform
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20890 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Koelewijn, Hennie Title: Quality of work and well-being of health care employees
Nadere informatiehoofdstuk 2-4 hoofdstuk 2
Samenvatting Het doel van het onderzoek, zoals beschreven in dit proefschrift, is het identificeren van fysiologische parameters voor het meten van stress bij vleesvarkens. Stress, veroorzaakt door de
Nadere informatieSamenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur
Samenvatting Impliciet leren van kunstmatige grammatica s: Effecten van de complexiteit en het nut van de structuur Hoewel kinderen die leren praten geen moeite lijken te doen om de regels van hun moedertaal
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
163 Samenvatting (Summary in Dutch) Er zijn slechts beperkte financiële middelen beschikbaar voor publieke voorzieningen en publiek gefinancierde diensten. Als gevolg daarvan zijn deze voorzieningen en
Nadere informatiesamenvatting 127 Samenvatting
127 Samenvatting 128 129 De ziekte van Bechterew, in het Latijn: Spondylitis Ankylopoëtica (SA), is een chronische, inflammatoire reumatische aandoening die zich vooral manifesteert in de onderrug en wervelkolom.
Nadere informatieMonitor naleving rookvrije werkplek 2006
Monitor naleving rookvrije werkplek 2006 METINGEN 2004 EN 2006 B. Bieleman A. Kruize COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus 1781 9701 BT Groningen E-mail info@intraval.nl Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam:
Nadere informatieGemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017
Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 26 juni 2017 DATUM 26 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515
Nadere informatieEvaluatie van de Digitale Werkplaats
Evaluatie van de Digitale Werkplaats 2016 Dialogic innovatie interactie 1 Datum Utrecht, 16 juni 2017 Auteurs Robbin te Velde Tessa Groot Beumer 2 Dialogic innovatie interactie Dialogic innovatie interactie
Nadere informatieSamenvatting. Dutch Summary.
Samenvatting Dutch Summary. 125 126 Dutch Summary Nederlandse Samenvatting (Summary in Dutch) Door de aanwezigheid van omstanders helpen mensen elkaar minder snel en minder vaak. Dit geldt voor zowel noodsituaties,
Nadere informatieSamenvatting. Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid Samenvatting
Samenvatting Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid 2 2 3 4 5 6 7 8 Samenvatting 161 162 In de meeste Westerse landen neemt de levensverwachting
Nadere informatieDraagvlakmonitor huisvesting vluchtelingen. Rapportage derde meting juni 2016
Draagvlakmonitor huisvesting vluchtelingen Rapportage derde meting juni 2016 Introductie Waarom dit onderzoek? Zijn Nederlanders de afgelopen maanden anders gaan denken over de opvang van vluchtelingen
Nadere informatieStand van zaken op de energiemarkt
Stand van zaken op de energiemarkt Onderzoek energiemarkt consumenten Rapportage kerncijfers Eerste halfjaar 13 Majka van Doorn, research consultant Thijs Hendrix, senior research consultant 11 13 Inhoudsopgave
Nadere informatieIn het eerste deel van dit proefschrift staan drie onderzoeksvragen (OV) centraal. Deze zijn schematisch weergegeven in onderstaand figuur.
Samenvatting Introductie Het doel van dit proefschrift is om inzicht te krijgen in wat bijdraagt aan goed toegeruste zorgmedewerkers werkzaam in de verpleeghuiszorg voor mensen met dementie. Een sterke
Nadere informatieEffect publieksvoorlichting
Effect publieksvoorlichting Inleiding Om het effect van de voorlichtingsbijeenkomsten te kunnen meten is gevraagd aan een aantal deelnemers aan deze bijeenkomsten om zowel voorafgaand aan de voorlichting
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) Omgaan met Informatie over Complexe Onderwerpen: De Rol van Bronpercepties In het dagelijkse leven hebben mensen een enorme hoeveelheid informatie tot hun beschikking (bijv. via het
Nadere informatieCerebrale parese en de overgang naar de adolescentie. Beloop van het functioneren, zelfwaardering en kwaliteit van leven.
* Cerebrale parese en de overgang naar de adolescentie Beloop van het functioneren, zelfwaardering en kwaliteit van leven In dit proefschrift worden de resultaten van de PERRIN CP 9-16 jaar studie (Longitudinale
Nadere informatieLeerlingtevredenheidsonderzoek
Rapportage Leerlingtevredenheidsonderzoek De Meentschool - Afdeling SO In opdracht van Contactpersoon De Meentschool - Afdeling SO de heer A. Bosscher Utrecht, juni 2015 DUO Onderwijsonderzoek drs. Vincent
Nadere informatieMarrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131. chapter 10 samenvatting
Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 131 chapter 10 samenvatting Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 132 Marrit-10-H10 24-06-2008 11:05 Pagina 133 Zaadbalkanker wordt voornamelijk bij jonge mannen vastgesteld
Nadere informatieSpelen in het groen. Agnes van den Berg Roderik Koenis Magdalena van den Berg
Spelen in het groen Effecten van een bezoek aan een natuurspeeltuin op het speelgedrag, de lichamelijke activiteit, de concentratie en de stemming van kinderen Agnes van den Berg Roderik Koenis Magdalena
Nadere informatieBiowalking voor ouderen
Biowalking voor ouderen Een pilot onderzoek naar de effecten van en ervaringen met Biowalking voor ouderen Dr. Jolanda Maas Vrije Universiteit Amsterdam, afdeling Klinische Psychologie 1. Inleiding IVN
Nadere informatieNederlandse Samenvatting (Dutch Summary)
Nederlandse Samenvatting (Dutch Summary) 175 176 Corruptie heeft enorme negatieve gevolgen voor mensen over de hele wereld het laat het nationaal vermogen slinken (Kaufmann et al., 2006), veroorzaakt achteruitgang
Nadere informatieCooperative learning during math lessons in multi-ethnic elementary schools
Hoe kan de leerkracht het leerproces van leerlingen tijdens een coöperatief leren (CL) curriculum op multiculturele basisscholen optimaliseren? Moet de leerkracht de leerlingen zoveel mogelijk aansturen
Nadere informatierapportage Producentenvertrouwen kwartaal 1. Deze resultaten zijn tevens gepubliceerd in de tussenrapportage economische barometer (5 juni 2002)
Rapportage producentenvertrouwen oktober/november 2002 Inleiding In de eerste Economische Barometer van Breda heeft de Hogeschool Brabant voor de eerste keer de resultaten gepresenteerd van haar onderzoek
Nadere informatie73 SAMENVATTING In dit proefschrift wordt een empirische toetsing van de machtafstandstheorie (Mulder, 1972, 1977) beschreven. In grote lijnen stelt deze theorie dat mensen macht prettig vinden, en dat
Nadere informatieEINDRAPPORTAGE OUDERTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2017
EINDRAPPORTAGE OUDERTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2017 PANTA RHEI BAKEN ADVIESGROEP JUNI 2017 AUTEUR: ANNE MOSTERT 1 INLEIDING Voor u ligt de eindrapportage Oudertevredenheidsonderzoek van basisschool Panta Rhei.
Nadere informatieStand van zaken op de energiemarkt
Stand van zaken op de energiemarkt Onderzoek energiemarkt consumenten Rapportage kerncijfers Tweede halfjaar 12 Majka van Doorn, research consultant Thijs Hendrix, senior research consultant 14 uari 13
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19103 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Pisanti, Renato Title: Beyond the job demand control (-support) model : explaining
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties
Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Het managen van weerstand van consumenten tegen innovaties De afgelopen decennia zijn er veel nieuwe technologische producten en diensten geïntroduceerd op de
Nadere informatieMANTELZORG, GOED GEVOEL
UITKOMSTEN ONDERZOEK: MANTELZORG, GOED GEVOEL Inhoud: Theorie & Vragen Methode Theoretische achtergrond: Mantelzorgers zijn iets minder gelukkig dan de rest van de bevolking (CBS, 2016). Mantelzorg brengt
Nadere informatieOmdat uit eerdere studies is gebleken dat de prevalentie, ontwikkeling en manifestatie van gedragsproblemen samenhangt met persoonskenmerken zoals
Gedragsproblemen komen veel voor onder kinderen en adolescenten. Als deze problemen ernstig zijn en zich herhaaldelijk voordoen, kunnen ze een negatieve invloed hebben op het dagelijks functioneren van
Nadere informatieWachtdagen en ziekteverzuim
Wachtdagen en ziekteverzuim 1 Inhoud presentatie Onderzoeksvraag Uitvoering onderzoek Betrouwbaarheid van de gegevens Uitkomsten Hoofdvraag Neveneffect (verlof) Controlevariabelen Stijgers/dalers Conclusie
Nadere informatieFetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING
Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities in Early Childhood Health The Generation R Study Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Sociaal-economische gezondheidsverschillen vormen een groot maatschappelijk
Nadere informatieGroepsverslag Stress Reductie Effect Meting na HeartMath coachtraject maart 2016
Onderzoeksbureau Groepsverslag Stress Reductie Effect Meting na HeartMath coachtraject maart 2016 In opdracht van HeartMath Benelux Periode november 2012 tot en met maart 2016 De stress-rem (Stress Reductie
Nadere informatieEINDRAPPORTAGE OUDERTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2017
EINDRAPPORTAGE OUDERTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2017 DE SLEUTELBLOEM BAKEN ADVIESGROEP JUNI 2017 AUTEUR: ANNE MOSTERT 1 INLEIDING Voor u ligt de eindrapportage Oudertevredenheidsonderzoek van basisschool De
Nadere informatieResultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015
Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Inleiding Chris M. Jager In mei en juni 2015 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) een groot aantal bedrijven benaderd met vragenlijsten. Doel
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Sinds enkele decennia is de acute zorg voor brandwondenpatiënten verbeterd, hetgeen heeft geresulteerd in een reductie van de mortaliteit na verbranding, met name van patiënten
Nadere informatieMoral Misfits. The Role of Moral Judgments and Emotions in Derogating Other Groups C. Wirtz
Moral Misfits. The Role of Moral Judgments and Emotions in Derogating Other Groups C. Wirtz Mensen die als afwijkend worden gezien zijn vaak het slachtoffer van vooroordelen, sociale uitsluiting, en discriminatie.
Nadere informatiePraktische tips voor succesvol marktonderzoek in de land- en tuinbouwsector
marktonderzoek in de land- en tuinbouwsector Marktonderzoek kunt u prima inzetten om informatie te verzamelen over (mogelijke) markten, klanten of producten, maar bijvoorbeeld ook om de effectiviteit van
Nadere informatieInvloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting
xvii Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting Samenvatting IT uitbesteding doet er niet toe vanuit het perspectief aansluiting tussen bedrijfsvoering en IT Dit proefschrift is het
Nadere informatieAchtergrond. Door: Karin Tanja Dijkstra Jolanda Maas Daphne Meuwese Agnes van den Berg
DE NATUUR ONTDEKKER Achtergrond Door: Karin Tanja Dijkstra Jolanda Maas Daphne Meuwese Agnes van den Berg KIND EN NATUUR Voor de ontwikkeling van kinderen is contact met natuur van groot belang. Natuur
Nadere informatieEFFECTIVITEIT VAN DE GEEF ME DE 5 BASISCURSUS
EFFECTIVITEIT VAN DE GEEF ME DE 5 BASISCURSUS Wetenschappelijk onderzoek In dit rapport worden de wetenschappelijke bevindingen beschreven betreffende de effectiviteit van de Geef me de 5 Basiscursus.
Nadere informatieEINDRAPPORTAGE OUDERTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2017
EINDRAPPORTAGE OUDERTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2017 DE ANJELIER BAKEN ADVIESGROEP JUNI 2017 AUTEUR: ANNE MOSTERT 1 INLEIDING Voor u ligt de eindrapportage Oudertevredenheidsonderzoek van basisschool De Anjelier.
Nadere informatieOnline leren dat is wat we willen! Online trainingen overtuigend op nummer 1-positie in Nederland GoodHabitz
Online leren dat is wat we willen! Online trainingen overtuigend op nummer 1-positie in Nederland. 2016 GoodHabitz Over het onderzoek Populatie: 960 respondenten in de leeftijd van 25 t/m 55 jaar met een
Nadere informatieGemeente Moerdijk. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 20 juni 2017
Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 20 juni 2017 DATUM 20 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515
Nadere informatieDONATEURSVERTROUWEN LIJKT STABIEL...
Het Nederlandse Donateurspanel van WWAV wordt mede mogelijk gemaakt door het CBF en is uitgevoerd door Kien Het Nederlandse Donateurspanel In dit rapport leest u de laatste ontwikkelingen rondom het donateursvertrouwen
Nadere informatieHet effect van doelstellingen
Het effect van doelstellingen Inleiding Goalsetting of het stellen van doelen is een van de meest populaire motivatietechnieken om de prestatie te bevorderen. In eerste instantie werd er vooral onderzoek
Nadere informatieStand van zaken op de energiemarkt
Stand van zaken op de energiemarkt Onderzoek energiemarkt consumenten Rapportage kerncijfers Tweede halfjaar 13 Majka van Doorn, research consultant Thijs Hendrix, senior research consultant il 14 Inhoudsopgave
Nadere informatieGemeente Nederweert. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 30 juni 2017
Gemeente Nederweert Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 30 juni 2017 DATUM 30 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het aantal mensen met een gestoorde nierfunctie is de afgelopen decennia sterk toegenomen. Dit betekent dat er steeds meer mensen moeten dialyseren of een niertransplantatie moeten
Nadere informatieHondenbeleid Deventer Eindmeting
Hondenbeleid Deventer Eindmeting Januari 2011 Uitgave : Team Kennis en Verkenning Naam : Jasper Baks Telefoonnummer : 694229 Mail : jr.baks@deventer.nl Strategische Ontwikkeling 1 Inhoud Algemene samenvatting
Nadere informatieBeleving van wachten bij verkeerslichten
(Bijdragenr. 129) Beleving van wachten bij verkeerslichten Jaap Vreeswijk Peek Traffic bv Bas van der Bijl Grontmij (voorheen stagiair bij Peek Traffic bv) Korte samenvatting De wachttijdbeleving van automobilisten
Nadere informatieSAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104
Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,
Nadere informatieVeerkracht in vorm en op maat : Creatieve therapie als kortdurende interventie bij oncologische revalidatie
Veerkracht in vorm en op maat : Creatieve therapie als kortdurende interventie bij oncologische revalidatie 16 juni 2016 Margriet Gordijn, vak therapeut beeldend / hoofd afdeling Creatieve Therapie Eveline
Nadere informatieRapportage Medewerkerstevredenheidsonderzoek
Rapportage Medewerkerstevredenheidsonderzoek 2017 Versie 1.0.0 Drs. J.J. Laninga maart 2016 MTO-CQI www.triqs.nl Voorwoord Met genoegen bieden wij u hierbij de rapportage aan over het uitgevoerde medewerkerstevredenheidsonderzoek
Nadere informatieDagelijkse dosis visolie verbetert de prestaties van leerlingen bij nationale examens
Onderzoek naar niewe medicijnen duurt jaren en doorloopt een aantal verschillende stadia. Tenslotte worden de medicijnen op mensen getest in klinische trials. Bij stap 1 wordt de veiligheid getest op gezonde
Nadere informatieOnderzoek Effectiviteit. Cohesie, Commitment, Tevredenheid en Open communicatie
Onderzoek Effectiviteit Cohesie, Commitment, Tevredenheid en Open communicatie Annemieke Voogd Oktober 2012 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Inleiding... 3 Cohesie... 4 Commitment... 4 Werktevredenheid...
Nadere informatieCliëntervaringsonderzoek Wmo 2016
Cliëntervaringsonderzoek Wmo 2016 Afdeling: Maatschappelijke ontwikkeling Auteur : Nick Elshof Datum: 04-08-2017 Inhoudsopgave Inleiding... 3 Samenvatting... 4 Algemene informatie geleverde ondersteuning...
Nadere informatieErkenningscommissie Interventies Beoordelingsformulier. Eindoordeel van de erkenningscommissie over de interventie
Interventie: Families First Deelcommissie: 1 Erkenningscommissie Interventies Beoordelingsformulier Datum vergadering: 11 april 2014 Eindoordeel van de erkenningscommissie over de interventie De commissie
Nadere informatieKleinschalig wonen voor ouderen met dementie. Department of Health Care and Nursing Science
Kleinschalig wonen voor ouderen met dementie Achtergrond Toename aantal ouderen met dementie Verandering in zorgconcept Van oudsher: medisch-somatisch gericht Momenteel: veel aandacht voor welzijn en kwaliteit
Nadere informatieSamenvatting. Leeftijd en Psychologisch Contractbreuk in Relatie tot Werkuitkomsten
Samenvatting Leeftijd en Psychologisch Contractbreuk in Relatie tot Werkuitkomsten De beroepsbevolking in Nederland, maar ook in andere westerse landen, vergrijst in een rap tempo. Terwijl er minder kinderen
Nadere informatieRegelgeving Horeca Maastricht 2005
Regelgeving Horeca Maastricht 2005 Rapportage: Gemeente Maastricht Servicecentrum Onderzoek en Informatie Auteur: Sabine Bosch Met medewerking van: Marcel Theunissen Duboisdomein 30 Postbus 1992 6201 BZ
Nadere informatieD U TC H S U M M A RY Samenvatting In zowel westerse als diverse niet-westerse samenlevingen wordt veel waarde gehecht aan schoolprestaties. Ouders en docenten stimuleren kinderen al op jonge leeftijd
Nadere informatieOpleidingsniveau Basisschool 46 VMBO 26 Havo / VWO 77 MBO 170 HBO / WO 343 Wil ik niet beantwoorden 7 Niet van toepassing 6 Missende waardes 128
Onderzoeksbureau Groepsverslag stress REM vragenlijsten maart 2016 In opdracht van Robert Erdbrink Periode november 2012 tot en met maart 2016 De stress-rem (Stress-Reductie Effect Meting) meet de begrippen:
Nadere informatieEINDRAPPORTAGE OUDERTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2017
EINDRAPPORTAGE OUDERTEVREDENHEIDSONDERZOEK 2017 DE HOEKSTEEN BAKEN ADVIESGROEP JUNI 2017 AUTEUR: ANNE MOSTERT 1 INLEIDING Voor u ligt de eindrapportage Oudertevredenheidsonderzoek van basisschool De Hoeksteen.
Nadere informatieNovember Beroepsfrustratie op de Nederlandse werkvloer: de maat is vol
November 2018 Beroepsfrustratie op de Nederlandse werkvloer: de maat is vol Een onderzoek van Ken je dat gevoel? Dat je de hele wereld aankunt op maandag! en er nog bij glimlacht ook. Dat de printer zowaar
Nadere informatieSamenvatting. Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld
Samenvatting Mensen creëren hun eigen, soms illusionaire, visie over henzelf en de wereld om hen heen. Zo hebben vele mensen een natuurlijke neiging om zichzelf als bijzonder positief te beschouwen (bijv,
Nadere informatieWerkbelevingsonderzoek 2013
Werkbelevingsonderzoek 2013 voorbeeldrapport Den Haag, 17 september 2014 Ipso Facto beleidsonderzoek Raamweg 21, Postbus 82042, 2508EA Den Haag. Telefoon 070-3260456. Reg.K.v.K. Den Haag: 546.221.31. BTW-nummer:
Nadere informatieCOLLIERS INTERNATIONAL OFFICE REVIEW 2014
1 Kosten, bereikbaarheid, aantal parkeerplaatsen en het imago van het bedrijf zijn veelal de factoren die vastgoedbeslissers bij de keuze voor een kantoorpand meenemen en het zijn allemaal factoren die
Nadere informatieErkenningscommissie Interventies Beoordelingsformulier. Eindoordeel van de erkenningscommissie over de interventie
Interventie: Taallijn Deelcommissie: 3 Erkenningscommissie Interventies Beoordelingsformulier Datum vergadering: 8 oktober 2015 / 2 juni 2016 Eindoordeel van de erkenningscommissie over de interventie
Nadere informatie