Multi Dimensionele Familie Therapie (MDFT)

Transcriptie

1 Modulebeschrijving Multi Dimensionele Familie Therapie (MDFT) Ambulante Gezinsinterventies

2 INDE Samenvatting 3 A. Modulebeschrijving: probleem, doelgroep, doel, aanpak, materialen en uitvoering 4 1. Risico- of probleemomschrijving 4 2. Doel van de module 4 3. Doelgroep van de module 4 4. Aanpak van de module 6 5. Materialen en links 8 B. Onderbouwing van de module 9 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak 9 7. Samenvatting onderbouwing Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking Onderzoek naar de uitvoering van de module 12 C. Effectiviteit Nederlandse effectstudies Buitenlandse effectstudies 14 D. Overige informatie Toelichting op de naam van de module Uitvoering (uitvoerende en/of ondersteunende organisaties en partners) Overeenkomsten met andere modules 23 Bijlage CAP-J classificatieoverzicht (assen en rubrieken) Module MDFT - Ambulant Pagina 2/28

3 SAMENVATTING Doel Doel van Multi Dimensionele Familie Therapie (MDFT) is de jongere te helpen een leven te leiden waarin probleemgedrag afneemt (onder andere drugs- en alcoholgebruik) of stopt en bevredigende maatschappelijke participatie mogelijk wordt. Het functioneren op school/werk en in gezin is verbeterd evenals leeftijdadequate vrijetijdsbesteding en gezonde peer-relaties. Het betreft afname van delictgedrag (vermindering van recidive) als uiteindelijk doel. Doelgroep Jongeren in de leeftijdscategorie jaar met verslavingsproblemen en/of spijbelen, en/of crimineel gedrag vertonen en andere gedragsproblematiek. MDFT is zowel voor jongeren in een strafrechtelijk of civielrechtelijk kader als voor jongeren die zonder tussenkomst van de rechter vragen om, of instemmen met, behandeling. MDFT is een bewezen effectief behandelprogramma dat ook bemoeizorg omvat. Het programma richt zich op vier domeinen in het leven van een jongere: de jongere en zijn problemen, de opvoeders van de jongere, het gezin en de familie als geheel, en voor de jongere belangrijke externe systemen, zoals peergroep, school, werk en mogelijk politie en Justitie. MDFT neemt als uitgangspunt dat een gezonde(re) relatie tussen jongeren en ouders een basis vormt voor een leven met verminderd verslavings- of delictgedrag. MDFT bestaat uit drie fases: 1. Motiveren, in behandeling betrekken en sluiten van allianties. 2. Uitvoeren van de behandeling. 3. Afsluiten van de therapie. Voor fase 1 staat gemiddeld een maand, voor de tweede fase 2 tot 4 maanden en voor de laatste fase enkelen weken. In totaal duurt het programma gemiddeld 4 maanden bij enkelvoudige problematiek en 4 tot 6 maanden bij meervoudige problematiek. Per week worden twee à drie sessies gehouden, in duur variërend van 30 tot 90 minuten. Verder heeft de therapeut een paar keer per week via telefoon of mail contact met de jongere en de opvoeders. Er zijn vier soorten sessies: met de jongere alleen, met de opvoeders alleen, met de jongere en zijn opvoeders samen, en met de jongere (of gezin) met derden erbij. Materiaal MDFT wordt uitgevoerd door gecertificeerde therapeuten aan de hand van een Nederlandstalige handleiding en andere materialen, met een systeem van kwaliteitsbewaking. Voor meer informatie: Onderzoek MDFT is een evidence based behandeling. Zowel in USA als in Europa is er onderzoek gedaan. MDFT Nederland was onderdeel van Europese studie ( MDFT is effectief, gemeten aan: bereidheid om in behandeling te gaan en te blijven, vermindering van recidive en ander antisociaal gedrag, minder gebruik van alcohol en drugs, minder symptomen van psychische stoornissen, vermijden van verkeerde vrienden, betere school- en werkprestaties, en beter functioneren van het gezin. Uit onderzoek naar Instroom binnen Jeugdhulp Friesland (Zuiderbaan en Visser, 2013) wordt duidelijk dat de doelgroep zoals geformuleerd overeenkomt met de daadwerkelijk aangemelde cliënten en dat bij het merendeel van de van de cliënten de doelen behaald worden. MDFT is ook toepasbaar gemaakt voor residentiële en jeugdzorg plus instellingen met als doel om de opname te bekorten en na ontslag uit de instelling/inrichting als nazorg bij jongere en gezin voor te zetten. Module MDFT - Ambulant Pagina 3/28

4 A. MODULEBESCHRIJVING: PROBLEEM, DOELGROEP, DOEL, AANPAK, MATERIALEN EN UITVOERING 1. Risico- of probleemomschrijving Multi Dimensionele Familie Therapie (MDFT) is een gezinstherapie, uitgebreid tot andere systemen die voor een jongere van belang zijn. Een systeem is een groep mensen die sociaal met elkaar verbonden zijn. Ook de jongere zelf wordt binnen MDFT als systeem gezien. MDFT is een behandeling voor jongeren van jaar en hun gezinnen. MDFT bevat elementen van bemoeizorg. De therapie richt zich op vier kerngebieden (domeinen) in het leven van een jongere; de jongere zelf, de opvoeders, het gezin en de externe systemen als school, werk en vrije tijd. Jongeren die in aanmerking komen voor MDFT zijn jongeren met probleemgedrag als spijbelen, weglopen, overmatig gebruik van alcohol en/of drugs, delinquentie en ander antisociaal gedrag. De problematiek kan samengaan met een psychische of gedragsstoornis. De onderliggende psychopathologie kan een gedragsstoornis en/of middelenstoornis zijn, al dan niet gecombineerd met comorbiditeit als depressie en angst of een ontwikkelingsstoornis. MDFT kan zowel ingezet worden wanneer de jongeren meerdere stoornissen of problemen (tegelijk) heeft, vooral ook als daar verslavingsproblematiek bij zit, als bij enkelvoudige problematiek. 2. Doel van de module Doel van MDFT is de jongere te helpen een leven te leiden waarin probleemgedrag afneemt of stopt en bevredigende maatschappelijke participatie mogelijk wordt. Het betreft afname van delictgedrag (vermindering van recidive) als uiteindelijke doel. Om dit te realiseren beoogt MDFT het stimuleren van een verslavingsvrije levensstijl zonder verder probleemgedrag. Het laatstgenoemde doel is ook van toepassing als er (nog) niet sprake is van delictgedrag. De belangrijkste doelen zijn bereikt wanneer: de jongere is gestopt met drug- en/of alcoholgebruik, of wanneer de jongere dit aanzienlijk heeft verminderd; de jongere een leven leidt waarin probleemgedrag is afgenomen of beëindigd en bevredigende maatschappelijke participatie mogelijk is. Behalve op vermindering van drug- en alcoholgebruik en ander probleemgedrag richt MDFT zich op vier subdoelstellingen die voor de betreffende jongeren van belang zijn om het algemene doel te bereiken: het functioneren op school of werk is verbeterd; het gezinsfunctioneren is verbeterd, met goede communicatie tussen de gezinsleden; er is sprake van een leeftijdsadequate vrijetijdsbesteding en gezonde peer-relaties; het probleemgedrag is significant verminderd. De module MDFT die zich richt op nummer 1 van het 5x gezinsprincipe van Jeugdhulp Friesland (het eigen gezin) is bij uitstek een module die gericht is op het realiseren van het vijf-keer-gezinsbeleid. Het primaire doel is om samen te kunnen blijven leven in het eigen gezin te realiseren. Daarnaast wordt bij een niet af te wenden uithuisplaatsing getracht om deze residentiele opname zo kort mogelijk te houden, om weer tot integratie in het eigen gezin te komen. 3. Doelgroep van de module 3.1 Voor wie is de interventie bedoeld? De doelgroep van de MDFT bestaat uit jongeren jaar met verslavingsproblemen - alcohol en drugs- en andere gedragsproblematiek waarvoor volgens de verwijzer of de betrokkene(n) zelf interventie is geboden. Denk bij andere gedragsproblematiek aan stemmings- en angststoornissen, agressief gedrag, geweldsdelicten, het plegen van vernielingen, en vermogensdelicten. MDFT is zowel voor jongeren in een strafrechtelijk of civielrechtelijk kader als voor jongeren die zonder tussenkomst van Justitie vragen om, of instemmen met, behandeling. Module MDFT - Ambulant Pagina 4/28

5 MDFT gaat ervan uit dat de problematiek van de jongere multidimensioneel bepaald is en door factoren uit meer dan één levensdomein beïnvloed wordt. Daarnaast wordt gesteld dat, om het effect van een behandeling te laten beklijven, alle belangrijke componenten van het probleemgedrag van de jongere moeten worden aangepakt. Dit gebeurt door middel van het werken met en vanuit de vier domeinen. De domeinen in het leven van de jongere zijn: de jongere zelf, de opvoeders, het gezin en de externe systemen als school, werk en vrije tijd. Er worden tijdens de behandeling doelen gesteld die zowel multieffectief als multisystemisch zijn. MDFT ziet de opvoeder(s) als de allerbelangrijkste personen in het leven van de jongere. Zij kennen de jongere, houden van hem of haar en willen het allerbeste voor hem of haar. Opvoeders zijn degenen die de jongere de weg moeten wijzen (monitoring), die grenzen en regels moeten stellen, adviezen kunnen geven, een voorbeeld zijn voor de jongere en tevens pleitbezorger zijn. Samengevat gaat het om de volgende doelgroep: Jongere jaar (het kan zijn dat een jongere 19 jaar wordt gedurende de behandeling); Vrijwillige aanmelding en vanuit gedwongen kader; Meervoudige problematiek (verslaving/delinquentie/comorbiditeit, spijbelen en dergelijke); Een actieve of nog te activeren gezinsband met ouder(s) of voogd; Geen motivatie noodzakelijk bij zowel jongere als opvoeder(s) bij aanvang van de behandeling, maar één die bereid is mee te doen; 3.2 Indicatie- en contra-indicatiecriteria Jeugdhulp Friesland biedt specialistische jeugdzorg op het gebied van opgroei- en opvoedingsproblemen, in de leeftijdscategorie 0 t/m 18 (met een uitloop tot 23) jaar. Kinderen, jongeren en hun ouders/opvoeders kunnen een beroep doen op Jeugdhulp Friesland. Dit doen zij als de normale ontwikkeling van het kind wordt belemmerd. Mogelijk is er sprake van psychosociale problemen, psychiatrische problemen, gezinsgerelateerde problemen, psychische problemen, gedragsproblemen of een combinatie daarvan. Kinderen en jeugdigen met een psychiatrische, zintuiglijke, lichamelijke en/of verstandelijke beperking die redelijk sociaal redzaam zijn, worden ook behandeld en/of opgevangen, als dit past binnen de behandelprogramma s en mogelijkheden van Jeugdhulp Friesland. We nemen ook jeugdigen op met een civielrechtelijke maatregel. In specifieke situaties worden kinderen met een strafrechtelijke maatregel behandeld (Gedragsbeïnvloedende maatregel). De door Jeugdhulp Friesland gehanteerde indicatiecriteria en contra-indicaties zijn uitgebreid beschreven in De Betekenis onder het hoofdstuk Doelgroepenbeleid op pagina 15. Deze folder is te downloaden op onder het tabblad Jeugdhulp Friesland. Voor de module MDFT gelden naast de algemene indicatiecriteria en contra-indicaties de volgende specifieke indicatiecriteria en contra-indicaties. Indicatiecriteria: misbruik of afhankelijkheid van een of meer drugs en/of alcohol volgens een gangbaar diagnostisch stelsel, zoals DSM of ICD; gedragsproblemen die zich uiten in delictgedrag, agressie, spijbelen, weglopen; de jongere heeft één of twee ouders of een 'ouderfiguur' (zoals voogd, peet-, stief- of grootouder) die bereid en in staat is/zijn aan MDFT mee te doen (in deze modulebeschrijving aangeduid als opvoeders ); de jongere en minstens één van de opvoeders zijn de Nederlandse taal machtig; de jongere en opvoeder(s) wonen op een afstand die zich verdraagt met het geven van ambulante therapie. IQ>700. De MDFT-academie heeft ook een module voor MDFT en LVB ontwikkeld, vanwaar uit met aanpassingen in onder andere de duur van de gesprekken (en daarmee van de behandeling) ook MDFT voor deze doelgroep mogelijk is. Contra-indicaties: Module MDFT - Ambulant Pagina 5/28

6 Indicatie voor klinische opname bij verslaving. Het gaat hier meestal om afhankelijkheid van opiaten of van coke/crack 1. MDFT kan wél in beeld komen tegen het einde van de opname, als overstap naar ambulante behandeling. Psychische co-morbiditeit waarvoor klinische opname is aangewezen. Een psychische of gedragsstoornis waarvoor speciale behandeling is geïndiceerd, met name: actieve eetstoornis, psychose, suïcidaliteit, PDD-NOS. Bij actieve eetstoornissen en/of psychose wordt er doorverwezen naar de jeugd GGZ. Vanuit de visie vanuit Jeugdhulp Friesland wordt er pas afgesloten wanneer er sprake is van warme overdracht. Bij sprake van suïcidaliteit wordt er samenwerking met jeugd GGZ gezocht en per casus afgestemd of inzet van de systemische interventie MDFT haalbaar blijkt. PDD-NOS is vanuit de methodiekbeschrijving een contra-indicatie maar per casus wordt afgewogen of MDFT helpend kan zijn. IQ < 70. Een zodanig onveilige situatie thuis - fysiek of psychisch geweld - dat de jongere daar langdurig moet worden weggehaald of weggehouden. In een situatie van een tijdelijke uithuisplaatsing kan MDFT ook ingezet worden evenals bij een terug naar huis traject. De duur van de module zal hierdoor wijzigen. De jongere hoeft voorafgaand aan de start van de MDFT behandeling niet gemotiveerd te zijn. Motivatie is namelijk altijd één van de eerste doelen waaraan gewerkt wordt bij MDFT. 3.3 Toepassing bij migranten MDFT is bewezen effectief bij etnische minderheden. Uit zowel Amerikaans onderzoek, als Europees (INCANT), blijkt dat er geen aanpassingen qua interventies, et cetera hoeven te worden gedaan bij allochtone gezinssystemen. Wél blijkt uit ervaring dat werken met een tolk lastig is, omdat er gewerkt wordt met emoties/gevoelens die zich soms moeilijk laten vertalen. Dit is de reden dat in ieder geval één opvoeder voldoende de Nederlandse taal vaardig is. 4. Aanpak van de module 4.1 Structuur en opbouw MDFT is een behandelprogramma dat ook bemoeizorg omvat. Het programma richt zich op vier domeinen in het leven van een jongere: de jongere en zijn problemen, de opvoeders van de adolescent, het gezin en de familie als geheel, en voor de jongere belangrijke externe systemen, zoals peergroep, school, werk en mogelijk politie en justitie. MDFT bestaat uit drie fases: 1. Motiveren, in behandeling betrekken en het sluiten van therapeutische allianties met de jongere en met de opvoeder(s), 2. Uitvoeren van het behandelplan, 3. Afsluiten van de therapie en overdracht of nazorg (maken van een terugvalpreventieplan). Het multidimensionele van MDFT komt in diverse karakteristieken van de behandeling tot uiting: de therapie richt zich niet op één element in de persoon of het gedrag van de jongere - zoals drug- en alcoholgebruik of delinquentie - maar op alle probleemgedragingen in onderlinge samenhang (vanuit de theorie dat alleen zó blijvend resultaat valt te boeken); probleemgedrag wordt gezien als gevormd door invloeden die niet louter uit één domein stammen, maar uit alle. Al die domeinen bieden in principe ook beschermende factoren; van meet af aan betrekt de therapeut verschillende leefgebieden en relaties in de therapie, die voor de te behandelen jongeren van belang zijn. Naast op de te behandelen persoon, richt de MDFT zich tegelijkertijd ook op zijn opvoeders, de familie en belangrijke personen in zijn sociale netwerk; MDFT is een integrale behandeling met wortels in verscheidene therapeutische en praktische tradities zoals structurele en strategische gezinstherapie en vaardigheidstraining (gezinscommunicatie, opvoeden, impulscontrole). 1 Wat ook regelmatig voorkomt is dat een jongere voor zijn cannabisverslaving vier weken detoxificatie doet bij een hulpverleningsinstantie. MDFT gaat dan gewoon door. Tenzij na die vier weken, langere behandeling nodig is. Dan stopt MDFT. Module MDFT - Ambulant Pagina 6/28

7 MDFT wordt op dezelfde wijze toegepast bij jongeren met verslavingsgedrag en ander probleemgedrag die al wel of nog niet in het justitiële circuit terecht zijn gekomen. Sessies worden gepland met zowel de jongere individueel, opvoeders individueel en gezinsgesprekken. De individuele gesprekken met jongere(n) en opvoeders dienen ter voorbereiding op, staan in het teken van de gezinsgesprekken. Cliëntgebonden activiteiten, direct en indirect gericht op jongere en/of gezinssysteem MDFT-therapeut: voorbereiden van de sessies (door middel van planningsheets); telefonisch of mailcontact tussen de sessies; invullen van MDFT-rapportage op de website ( (deel van de website speciaal beveiligd en toegankelijk voor hulpverleners); rapportage (casusconceptualisatie, casusanalyse, behandelplan, evaluatieverslag); supervisie (live supervisie ook); teamoverleg; afstemmen met MDFT-supervisor/gedragswetenschapper over de te volgen behandellijn; video-opnames maken van aantal gezinssessies ten behoeve van supervisie en opleiding. MDFT-supervisor (zelfde taken als MDFT-therapeut, aangevuld met): geven van supervisie (individueel en in teamverband); schrijven van feedback op de planningsheet; zorgcoördinatie (in overleg met gedragswetenschapper). Gedragswetenschapper: screening van gezinnen (in overleg met MDFT-supervisor); rapportage; consultatie met de MDFT-supervisor; dossiervorming; werkoverleg met de therapeuten over behandellijnen 4.2 Duur Voor fase één staat gemiddeld één maand, voor de tweede fase twee tot vier maanden. Voor de laatste fase staat enkele weken. In totaal duurt het programma gemiddeld zes maanden. MDFT is een intensief behandelprogramma gezien de tijd en duur. MDFT duurt vier maanden bij enkelvoudige en als regel vier tot zes maanden bij meervoudige problematiek (met uitloop tot maximaal negen maanden). Bij een meer preventief georiënteerde toepassing van MDFT (bij jonge adolescenten met beginnend probleemgedrag) kan volstaan worden met 3 maanden. 4.3 Frequentie/4.4 Intensiteit Per week worden er twee tot drie sessies gehouden, in duur variërend van 30 tot 90 minuten. Soms meteen na elkaar. Verder heeft de therapeut een paar keer per week via telefoon of mail contact met de jongere en de opvoeders. Er zijn vier soorten sessies: met de jongere alleen, met de opvoeders alleen, met de jongere en zijn opvoeders samen, en met de jongere (of gezin) met derden erbij, zoals reclasseringwerkers, leraren of leeftijdgenoten. De therapeut die een jongere en gezin in behandeling neemt, is voor hen het aanspreekpunt bij alle hulpvragen. 4.5 Setting Plaats van behandeling is bij de jongere thuis, of het kantoor van de zorgaanbieder. Dit is afhankelijk van de omstandigheden, proces van de behandeling en/of verloop. Module MDFT - Ambulant Pagina 7/28

8 5. Materialen en links MDFT wordt uitgevoerd door gecertificeerde therapeuten aan de hand van een uitgebreide Nederlandstalige handleiding en vele andere materialen, en met een strikt systeem van kwaliteitsbewaking. Voor meer informatie hierover, zie en Module MDFT - Ambulant Pagina 8/28

9 B. ONDERBOUWING VAN DE MODULE 6. Verantwoording: doelgroep, doelen en aanpak Probleemanalyse en beïnvloedbare factoren MDFT is bedoeld voor jongeren die overmatig drugs en/of alcohol gebruiken en daarnaast vaak gedragsof psychische stoornissen vertonen. Zij zijn op meerdere leefgebieden vastgelopen of dreigen daarop vast te lopen. MDFT richt zich niet alleen op de jongere zelf, maar ook op het gezin en op de bredere sociale omgeving van de jongere. MDFT berust op inzichten uit onderzoek naar risico- en beschermende factoren voor probleemgedrag bij jongeren, evenals onderzoeken naar opvoedpraktijken en gezinsfunctioneren bij gezinnen met jongeren in de leeftijd van 12 tot 19 jaar. Er wordt binnen de methodiek en de interventies gebruik gemaakt van de ontwikkelingspsychologie van de adolescent. Verder zijn er zowel elementen uit de structurele gezinstherapie van Minuchin, de strategische gezinstherapie van Haley als de probleemoplossende gezinstherapie van Epstein in MDFT terug te vinden. Het ecologisch model van Bronfenbrenner wordt onder andere gebruikt als het gaat om het stellen van doelen. Waarbij MDFT stelt dat elke schil (adolescent gezin leeftijdgenoten school buurt/wijk samenleving) in het ecologisch model bijdraagt aan het ontstaan van het probleemgedrag. En dat daarmee elke schil ook deel uitmaakt van de oplossing. MDFT binnen Jeugdhulp Friesland richt zich op doelgroep multiproblemgezinnen, waarbij er op meerdere gebieden sprake is van ernstige problematiek binnen het gezin. MDFT richt zich op zowel toename beschermende factoren en afname risicofactoren voor het gezin, waarbij er tegelijkertijd geïntervenieerd wordt op meerdere domeinen, te weten adolescent, ouders, gezin en buitendomein (school, vrienden et cetera). MDFT pleegt therapeutische interventies om hardnekkige emoties en destructieve patronen, welke belemmerend werken om tot verandering te komen, actief op te wijzigen binnen het gezin en zo tot verandering te komen op meerdere domeinen. Verbinding probleemanalyse, doel, doelgroep en aanpak Door middel van verschillende interventies wordt zowel de jongere als de opvoeders/s geleerd om de situaties die probleemgedrag uitlokken, te vermijden of om er op een constructieve manier mee om te gaan. Opvoeder(s) en de jongere hebben geleerd hoe ze conflicten hanteerbaar kunnen maken en hoe ze deze met elkaar kunnen bespreken. De opvoedings- en opvoederschapsvaardigheden van opvoeder(s) zijn na de behandeling verbeterd. Er is een vrijetijdsbesteding gevonden die passend is bij de leeftijd van de jongere. In de laatste fase van de behandeling hebben opvoeder(s), samen met de jongere (en therapeut) een terugvalpreventieplan gemaakt, waarin duidelijk staat beschreven wat elk gezinslid kan doen om terugval te beperken of om escalatie te voorkomen. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat gezinnen beter in staat zijn om op een positieve manier met elkaar te communiceren na MDFT. De symptomen van de gedrags- en ontwikkelingsstoornissen zijn afgenomen. De consumptie van cannabis, alcohol (harddrugs) van de jongere is gedaald. De symptomen van angst en depressie zijn verminderd. De omgang met criminele leeftijdgenoten is beperkt. Het aantal delicten is verminderd. Het functioneren op school is verbeterd (betere cijfers, minder spijbelen). Verantwoording MDFT is een evidence based behandeling. In de VS zijn zeven gecontroleerde experimenten uitgevoerd naar de werkzaamheid van MDFT. Weinig andere behandelingen voor jongeren met probleemgedrag zijn zo grondig onderzocht. Module MDFT - Ambulant Pagina 9/28

10 MDFT is effectief, afgemeten aan: bereidheid om in behandeling te gaan en te blijven, vermindering van recidive en ander antisociaal gedrag, minder gebruik van alcohol en drugs, minder symptomen van psychische stoornissen, vermijden van verkeerde vrienden, betere school- en werkprestaties, en beter functioneren van het gezin. Op deze maten deed MDFT het keer op keer beter dan controlebehandelingen. Informatie over effecten en effectgroottes is te verkrijgen op (onder General Information- Publications MDFT), waar ook de belangrijkste onderzoeksartikelen kunnen worden gedownload. Er is inmiddels Europees onderzoek afgerond, waarbij MDFT in Nederland als effectief programma is bewezen. Dit gerandomiseerde, gecontroleerd onderzoek - INCANT geheten - begon in 2006 en eindigde in Het onderzoek staat onder leiding van Dr. H. Rigter van Erasmus MC Rotterdam. Het betreft een onderdeel van een internationale studie naar de effectiviteit van MDFT in Europa. De vijf landen die meedoen zijn Nederland, Duitsland, België, Zwitserland en Frankrijk. Proefonderzoek met MDFT in vijf Europese landen, waaronder Nederland, heeft laten zien dat de behandeling toepasbaar is door Europese therapeuten, binnen uiteenlopende stelsels van jeugd- en gezondheidszorg, en bij jongeren met en zonder justitiële achtergrond (bron: folder MDFT Academie, 2010 en Het NJi (Nederlands Jeugdinstituut; heeft MDFT erkend als behandelprogramma voor jongeren. De erkenning geldt ongeacht de aard van de zorgsector (jeugdzorg, geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg, forensische zorg). Het NJi heeft MDFT opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies. De Erkenningscommissie Gedragsinterventies van het ministerie van Justitie heeft MDFT erkend voor een speciale toepassing: het terugdringen van recidive (= nieuw delict). Er wordt gewerkt aan het toepasbaar maken van MDFT in residentiële omgevingen en MDFT wordt toegepast in jeugdzorgplusinstellingen. 7. Samenvatting onderbouwing Multidimensionele Familietherapie (MDFT) is een systeemtherapie aangevuld met bemoeizorg. MDFT is bedoeld voor jongeren jaar die overmatig drugs en/of alcohol gebruiken en daarnaast vaak gedrags- of psychische stoornissen vertonen. Zij zijn op meerdere leefgebieden vastgelopen of dreigen daarop vast te lopen. MDFT richt zich niet alleen op de jongere zelf, maar ook op het gezin en op de bredere sociale omgeving van de jongere vanuit één van de basisovertuigingen dat een gezonde ouderkindrelatie als één van de belangrijkste beschermende factoren werkt ten aanzien van probleemgedrag als middelengebruik en delictgedrag. Het doel van MDFT is het realiseren van een verslavingsvrije leefstijl zonder delict- en ander probleemgedrag, en het verminderen van het risico op (strafrechtelijke) recidive. Een MDFT-traject neemt zes maanden in beslag, met 2 tot 3 sessies per week. 8. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking 8.1 Eisen ten aanzien van opleiding Er zijn drie MDFT-functies: therapeut, supervisor en trainer (opleider). Om als MDFT-therapeut of -supervisor te kunnen worden opgeleid, moet de hulpverlener lid zijn van een MDFT-team. De zorginstelling meldt voor de opleiding een heel team aan. MDFT Academie leidt geen individuele hulpverleners op, behalve als er in een bestaand team een vacature ontstaat of het team moet worden uitgebreid. Een team waarvan de leden gecertificeerd zijn in MDFT, krijgt van MDFT Academie een kostenloze licentie om dit behandelprogramma uit te voeren. Om de 3 jaar is hernieuwing van het certificaat nodig (hertcertificatie). Daarbij gelden twee overwegingen: (1) voldoet de therapeut of supervisor nog aan de vereisten van MDFT, en (2) werkt hij/zij nog in een team zoals in MDFT de bedoeling is? Bij positieve bevindingen verlengt MDFT Academie het certificaat. De instelling moet werken in teamverband mogelijk maken. De instelling heeft apparatuur om sessies op DVD of op een andere manier op te nemen om ze op kwaliteit van uitvoering van MDFT te laten beoordelen. Module MDFT - Ambulant Pagina 10/28

11 Als een jongere een probleem heeft met alcohol of drugs, is het nodig af en toe urine te (laten) testen, als onderdeel en ter ondersteuning van de behandeling. De therapeuten hebben een mobiele telefoon en I-pad, want ze moeten goed bereikbaar zijn. De instelling beschikt over, of heeft goede contacten met, andere disciplines. Een MDFT-team bestaat uit drie tot zes MDFT-gecertificeerde hulpverleners. Daarbij is inbegrepen een supervisor. Deze coacht de therapeuten in het team en werkt ook zelf als MDFT-therapeut: hij/zij doet steeds minstens één casus zelf om voeling te houden met de praktijk. De therapeuten hebben minstens 20 uur per week om MDFT uit te voeren. (Jeugdhulp Friesland hanteert minimaal 24 à 28 uur dienstverband per week.) Tijdens de opleiding moet de beoogde supervisor voor minstens 0,5 fte (full time equivalent) voor MDFT beschikbaar zijn. Na certificatie kan de inzet iets omlaag; het minimum is dan 0,4 fte. Als regel komt het team eens per week bij elkaar voor een overleg van één, hooguit twee uren. In aanmerking komen hulpverleners met adequate vooropleiding op HBO- of universitair niveau Zij hebben minstens 3 jaar ervaring als therapeut bij (ook) kinderen en/of adolescenten. De kandidaat moet vertrouwd zijn met gezinstherapeutische benaderingen. Een MDFT-therapeut moet zowel met de jongere, de opvoeders als derden goed kunnen communiceren. Hij of zij moet openstaan voor nieuwe ontwikkelingen en ervan uitgaan dat een goede therapeut nooit is uitgeleerd. MDFT-therapeuten zijn pragmatisch en veroordelen niet. Ze weten van wanten en zijn bereid ook buiten hun kantoor en zo nodig buiten kantoortijd te werken. Ze kunnen goed in teamverband opereren en zien supervisie en begeleiding als vanzelfsprekend. Voor de supervisor geldt hetzelfde als voor een therapeut. Daar komt bij dat de kandidaat gezag uitstraalt en genoeg managementvaardigheden heeft om het team goed te laten draaien en de therapeuten (en de eventuele therapieassistent) individueel en als groep te begeleiden. De opleiding bestaat uit twee delen: Allereerst jaar één: af te sluiten met het behalen van certificaat A. Daarna volgt aanvullende training, te bekronen aan het eind van jaar twee met certificaat B. Het aantal klassikale cursusdagen is beperkt. Het zwaartepunt van de training ligt in persoonlijk contact via telefonische supervisie en via regelmatige werkbezoeken van trainers aan de teams. Het MDFT-opleidingstraject is in totaal twee jaar (negen maanden opleiding plus één jaar begeleiding in de vorm van instellingsbezoeken, consultatie, boostertrainingen, hulp bij monitoring van de uitvoering en uitkomsten van de behandeling et cetera). De eerste vier maanden van de opleiding beperken zich tot training van de beoogde supervisor van een team. In de 5 maanden daarna doen ook de andere leden van het team mee. Het duurt dus ongeveer 9 maanden voordat iedereen in het team in MDFT is gecertificeerd (extra certificaat voor de supervisor). Maar intussen passen de therapeuten al ruimschoots MDFT toe. Certificering voor therapeut- en supervisorfunctie (door middel van schriftelijk examen plus inleveren van video-opnames van gezinssessies en supervisiesessies). Meedoen aan het Europees onderzoek naar effectiviteit van MDFT (in samenwerking met MC Erasmus) (taak supervisor). 8.2 Eisen ten aanzien van overdracht en implementatie De MDFT academie coördineert de implementatie van de methodiek binnen de verschillende instellingen in Nederland. Een onderdeel hiervan is het aanbieden van de opleiding tot MDFT-therapeut en supervisor. MDFT wordt uitgevoerd door gecertificeerde therapeuten aan de hand van een uitgebreide Nederlandstalige handleiding en vele andere materialen, en met een strikt systeem van kwaliteitsbewaking. Voor meer informatie hierover, zie Door de duidelijke opbouw binnen de therapie en de registratie is het mogelijk MDFT tussentijds over te dragen aan een andere therapeut. Het is echter wenselijk dit te voorkomen. 8.3 Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking De kwaliteit van de module wordt bewaakt aan de hand van de resultaten uit de prestatie-indicatoren: doelrealisatie, cliënttevredenheid, reden beëindiging hulp en afname ernst problematiek. Jeugdhulp Friesland voldoet aan de kwaliteitsnormen HKZ, hetgeen betekent dat de cliënt centraal staat en er continu gewerkt wordt aan het verbeteren van de hulpverlening. Module MDFT - Ambulant Pagina 11/28

12 Vanaf maart 2012 wordt er binnen Jeugdhulp Friesland gewerkt met de prestatie-indicatoren: Jeugdhulp Friesland werkt met vier prestatie-indicatoren: doelrealisatie; cliënttevredenheid; reden beëindiging hulp; afname ernst problematiek. Werken met prestatie-indicatoren betekent dat er (meer dan voorheen) gedurende de hulpverlening gemeten zal gaan worden. Niet als doel op zich dus, maar als middel om te komen tot kwaliteitsverbetering. Het meten gebeurt met instrumenten die nut hebben voor de hulpverlening. Zowel de cliënt als de hulpverlener kan profiteren van de resultaten. De cliënt is gebaat bij zorgvuldige sturing van zijn of haar hulpverlening en hij/zij krijgt op termijn te maken met betere resultaten van de zorg. Het werken met prestatie-indicatoren maakt het immers mogelijk te sturen op de uitkomst van de hulp. Bovendien kunnen cliënten op termijn profiteren van meer transparantie over de werkzaamheid van het hulpaanbod. Inzichtelijk wordt wáár men voor welke problemen het beste terecht kan. De hulpverlener kan daarnaast zien wat het werk oplevert en waar verbeterpunten zijn. Het inzetten van de prestatieindicatoren levert ook informatie op voor directie en management, die vooral benieuwd zijn of hun totale zorgaanbod doeltreffend en doelmatig genoeg is voor de cliënten. In de evaluatie van de prestatie-indicatoren 2013 (oktober 2014) is gesteld dat er onvoldoende vragenlijsten afgenomen zijn om betrouwbare en valide conclusies te mogen trekken. Door de gedragswetenschapper en de supervisoren wordt nu gestuurd op het meer af laten nemen van deze vragenlijsten. 8.4 Kosten van de module Betrokken professionals: Ambulant hulpverlener A Gedragswetenschapper Opleider / supervisor 1 fte op 7 behandelingen/jeugdigen, 5,14 uur per week per behandeling - Verblijf : nee - Verzorgingskosten: ja, bedrag voor urine controles i.v.m. testen op drugsgebruik - Pleeggeld : nee - Licentie : ja, 3 jaarlijkse hercertificering - Training / opleiding : ja, zie 8.1 Specifiek materiaal : ja, beeld en geluid opname mogelijkheid - Overige kosten : klein materiaal (beloning binnen behandeling bijvoorbeeld) 9. Onderzoek naar de uitvoering van de module MDFT is een evidence based behandeling. In de VS zijn zeven gecontroleerde experimenten uitgevoerd naar de werkzaamheid van MDFT. Weinig andere behandelingen voor jongeren met probleemgedrag zijn zó grondig onderzocht. MDFT is effectief afgemeten aan: bereidheid om in behandeling te gaan en te blijven, vermindering van recidive en ander antisociaal gedrag, minder gebruik van alcohol en drugs, minder symptomen van psychische stoornissen, vermijden van verkeerde vrienden, betere school- en werkprestaties, en beter functioneren van het gezin. Op deze maten deed MDFT het keer op keer beter dan controlebehandelingen. Informatie over effecten en effectgroottes is te verkrijgen op (onder General Information - Publications MDFT), waar ook de belangrijkste onderzoeksartikelen kunnen worden gedownload. Een gerandomiseerd, gecontroleerd onderzoek - INCANT geheten - begon in 2006 en eindigde in Het liep in vijf West-Europese landen: Nederland (Den Haag), Duitsland (Berlijn), België (Brussel), Zwitserland (Genève) en Frankrijk (Parijs). MDFT werd vergeleken met gangbare behandeling, in Nederland met cognitieve gedragstherapie. De voor het onderzoek geselecteerde jongeren hadden allemaal een stoornis in cannabisgebruik. MDFT beperkte het aantal diagnoses van cannabisafhankelijkheid meer dan bij controlebehandeling en beperkte ook het aantal symptomen van Module MDFT - Ambulant Pagina 12/28

13 externaliserende stoornissen (een voorbode van delictgedrag). MDFT motiveerde jongeren en ouders veel beter tot het accepteren en afronden van de behandeling dan de controlebehandeling: in de orde van 90% afgerond bij MDFT tegen 40% in de praktijk van alledag. De resultaten van dit onderzoek konden niet meer worden meegenomen in de beoordeling door de Erkenningscommissie Gedragsinterventies Justitie. Bij een herbeoordeling zullen deze worden meegewogen. Publicaties beschikbaar via In het buitenland zijn 7 RCT's uitgevoerd, waarin MDFT steeds superieur bleek - vooral op langere termijn - aan een reeks van actieve controlebehandelingen, op maten als volhouden van behandeling, alcohol- en druggebruik, delictgedrag, gezinsfunctioneren, relaties met peers, presteren op school, symptomen van psychische stoornissen. Informatie over effecten en effectgroottes is te verkrijgen op (onder General information - Publications MDFT), waar ook de belangrijkste onderzoeksartikelen kunnen worden gedownload. Publicaties beschikbaar via Het NJI (Nederlands Jeugdinstituut; beschouwt MDFT als een goed behandelprogramma voor jongeren. Dit oordeel geldt ongeacht de aard van de zorgsector (jeugdzorg, geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg, forensische zorg). Het NJI heeft MDFT opgenomen in de Databank Effectieve Jeugdinterventies. De Erkenningscommissie Gedragsinterventies van het ministerie van Veiligheid en Justitie heeft MDFT erkend voor het terugdringen van recidive (= nieuw delict). De definitieve erkenning werd afgegeven op 27 juni Het ministerie van Veiligheid en Justitie heeft MDFT geaccepteerd als behandelprogramma voor justitiabele jongeren (jongeren die een geregistreerd delict op hun naam hebben staan). Een aantal instellingen mag van Justitie MDFT toepassen bij jongeren aan wie de rechter de zogenoemde gedragsbeïnvloedende maatregel (GBM) heeft opgelegd. Jeugdhulp Friesland is een van deze instellingen. Module MDFT - Ambulant Pagina 13/28

14 C. EFFECTIVITEIT 10. Nederlandse effectstudies MDFT is bestudeerd in vier soorten onderzoek: Randomized controlled trials (RCT s) In RCT s worden de proefpersonen volgens lot toegewezen aan MDFT of aan een goede controlebehandeling. Kostenanalyses Daarin worden de kosten en opbrengsten van MDFT vergeleken met die van controle-behandeling. Implementatieonderzoek Dit soort studies beschrijft systematisch hoe MDFT in de praktijk verloopt. Hoe wordt MDFT uitgevoerd? Wat is nodig, en wat is goed of slecht voor een juiste uitvoering van dit behandelprogramma? Welke kansen en hindernissen doen zich voor? Procesevaluaties De vraag hierbij is: welke ingrediënten van MDFT doen er toe? Wat maakt dat MDFT werkt 10.1 Studies naar de effectiviteit van de module in Nederland Nederland en Europa Er zijn nauwelijks onderzoeken bekend die alleen binnen Nederland zijn uitgevoerd. Parnassia Brijder en De Jutters in Den Haag hebben namens Nederland meegedaan aan een groot Europees onderzoek naar het nut van MDFT bij jongeren met probleemgedrag. De studie heette INCANT: International Cannabis Need of Treatment; INCANT vergeleek MDFT de locaal gebruikelijke zorg (in Nederland cognitieve-gedragstherapie: Leefstijltraining). Het onderzoek was een experiment, een randomized controlled trial (RCT), waarbij het toeval bepaalde of iemand MDFT of gebruikelijke zorg kreeg toegewezen. INCANT liep eind 2010 af. Aan deze studie namen 450 adolescenten deel, met hun ouders. Een kwart daarvan kwam uit Nederland. De andere landen in INCANT waren België, Duitsland, Frankrijk en Zwitserland. MDFT slaagt er meestal in om jongeren en ouders in de behandeling te betrekken en daarin vast te houden. INCANT bevestigde dit. In alle landen maakte meer dan 80% van de jongeren/gezinnen het programma (MDFT) af, veel vaker dan in de controlegroep. Binnen Jeugdhulp Friesland wordt er sinds 2013 ook onderzoek gedaan naar MDFT. In 2013 is er een dubbel onderzoek gedaan, waarin in onderzoek 1 gekeken is naar de instroom van cliënten binnen MDFT en in onderzoek 2 naar de uitstroom van cliënten. Belangrijkste conclusies die uit onderzoek 1 getrokken kunnen worden, zijn dat de doelgroep geanalyseerd op de categorieën van de CAP-J overeenkomt met de doelgroep, zoals deze hierboven beschreven is. Daarnaast is er geconcludeerd dat de MDFTtherapeuten en de verwijzers hun beeld van de instroom ook overeenkomt met de praktijk. Uit onderzoek 2 wordt onder andere geconcludeerd dat 60% van de behandelingen die tussen augustus 2011 en augustus 2012 afgesloten zijn, succesvol afgesloten is; met als reden alle doelen behaald. Andere reden voor afsluiten zijn het uitblijven van motivatie of andere hulpverlening die meer passend lijkt. In 2014 is er onderzoek gedaan naar de verschillen tussen de cliënten die aangemeld worden vanuit vrijwillig (aangevraagd door ouders, eventueel in samenspraak met bijvoorbeeld school of eerstelijn), semi-vrijwillig (vanuit een OTS of JR-maatregel) ten opzichte van gedwongen aanmeldingen (door de rechter opgelegd middels een Gedragsbeïnvloedende Maatregel). Grootste conclusie die in dit onderzoek getrokken is dat de jongeren die middels een GBM voor MDFT aangemeld zijn een aanzienlijk kortere hulpverleningsgeschiedenis hebben. 11. Buitenlandse effectstudies In de Verenigde Staten is MDFT erkend door overheidsinstanties, verzekeraars, wetenschappelijke organisaties en beroepsverenigingen ( Een voorbeeld is SAMHSA, de dienst voor verslavingszorg en geestelijke gezondheidszorg van het federale ministerie van Volksgezondheid ( Module MDFT - Ambulant Pagina 14/28

15 MDFT ging in Europa van start met steun van de ministeries van Volksgezondheid van België, Duitsland, Nederland en Zwitserland, en met steun van MILDT, het Franse overheidsagentschap voor alcohol, drugs en tabak. Het groene licht werd gegeven nadat MDFT in een uitgebreid literatuuronderzoek en in een internationale bijeenkomst van deskundigen de beste behandeling bleek voor jongeren met probleemgedrag, waaronder verslavingsproblematiek. Voor meer informatie, zie MDFT is uitvoerig bestudeerd in de Verenigde Staten. Daaruit is gebleken dat MDFT werkt bij uiteenlopende problematiek. Dit komt doordat de therapie weinig problemen van de jongere buiten beschouwing laat, bemoeizorg niet schuwt en intensief krachten activeert in familie en andere kringen (systemen). MDFT heeft zeven afgeronde RCT s op zijn naam staan. Een aantal loopt nog. MDFT is in deze experimenten vergeleken met werkzame controlebehandelingen: groepscounseling voor gezinnen met psycho-educatie, idem voor jongeren, individuele cognitieve-gedragstherapie en residentiële behandeling. Alle hier genoemde uitkomsten betreffen steeds de meerwaarde van MDFT ten opzichte van actieve controlebehandeling (effect bij de jongere tenzij anders vermeld): MDFT overtuigde jongeren en hun ouders om de behandeling te accepteren en vol te houden. Acht op de tien jongeren plus gezinnen doorliepen de hele behandeling. MDFT verminderde het aantal delicten. MDFT beperkte omgang met criminele leeftijdgenoten. Het aantal symptomen van gedrags- en ontwikkelingsstoornissen nam af. Consumptie van cannabis, alcohol en harddrugs daalde. MDFT reduceerde het aantal problemen veroorzaakt door gebruik van alcohol of drugs. Symptomen van angst en depressie werden minder. Functioneren op school verbeterde (betere cijfers, minder spijbelen). Het gezin ging beter functioneren. Type onderzoek: Randomized controlled trials Hier volgt een overzicht van deze studies. De meetinstrumenten waren van beproefde kwaliteit (valide, betrouwbaar). Steeds werd gecontroleerd of MDFT en de controlebehandelingen goed werden uitgevoerd. De te noemen verschillen tussen behandelingen waren statistisch significant. Voor meer publicaties: RCT 1 Onderwerp: MDFT vergeleken met groepscounseling bij jongeren met beginnend probleemgedrag. Interventies: MDFT en groepscounseling voor jongeren (AGT). Behandelintensiteit: in beide gevallen twee sessies per week van anderhalf uur; 12 tot 16 weken lang. Deelnemers: 83 adolescenten; 47% justitiabel; gemiddelde leeftijd 14 jaar; 74% jongens; 38% zwart, 53% Latino; 39% gedragsstoornis, 29% ADHD, 9% stemmingsstoornis. Setting: centrum voor ambulante behandeling. Belangrijkste uitkomstmaten: delinquentie; mate en gevolgen van alcohol- en druggebruik; welbevinden van de jongere; risico- en beschermende factoren voor het gezin; omgang met leeftijdgenoten; presteren op school; symptomen van psychische stoornissen. Meetmomenten: intake; zes weken later; direct na afloop van de behandeling; zes maanden en twaalf maanden na intake. Uitkomst: uitval. Bij MDFT maakte 97 procent van de jongeren de behandeling af, tegen 72 procent bij AGT. Uitkomst: delinquentie. Vóór de behandeling had 70% van de jongeren een delict gepleegd in de voorafgaande maand. Na de behandeling was dit 7% bij MDFT en 22% bij AGT. Bij latere metingen ging het cijfer bij MDFT verder omlaag, terwijl het bij AGT juist steeg. Rechtbankstatistieken bevestigden het beeld. Module MDFT - Ambulant Pagina 15/28

16 Uitkomst: alcohol- en druggebruik. Vóór de behandeling nam 60% van de jongeren minstens eens per week cannabis. Dit zakte bij MDFT naar 1%, bij AGT naar 20%. Cijfers voor alcohol waren vergelijkbaar. Uitkomst: welbevinden. Over de hele trial bezien nam het welbevinden van de jongeren sneller en sterker toe bij MDFT dan bij AGT. Uitkomst: opvoedvaardigheden ouders. MDFT verbeterde het toezicht van ouders op het gedrag van hun kind. Andere uitkomsten: Psychisch/gedrag: MDFT en AGT zwakten allebei internaliserende symptomen af. Maar MDFT overtrof AGT in het tegengaan van externaliserende symptomen. Gezin: De cohesie in het gezin nam tijdens MDFT toe (met 8%), bij AGT daarentegen af (-3%). Het verschil hield stand bij latere metingen. Leeftijdgenoten: Behandeling leidde tot minder omgang met criminele leeftijdgenoten: 68% reductie bij MDFT tegen 54% bij AGT gemeten meteen na afloop. Het voordeel van MDFT werd groter bij latere metingen. School: Beide behandelingen werkten gunstig uit op schoolprestaties. MDFT drong sterker dan AGT verstorend gedrag in de klas terug. Na de behandeling bleef het met de MDFT-jongeren goed gaan, terwijl de scores bij AGT slechter werden. Conclusie: MDFT was in een korte, weinig intensieve versie effectief op alle uitkomstmaten. Publicaties: Liddle HA e. a. Early intervention for adolescent substance abuse: pretreatment to posttreatment outcomes of a randomized controlled trial comparing Multidimensional Family Therapy and peer group treatment. Journal of Psychoactive Drugs 2004; 36: Liddle HA e. a. Multidimensional Family Therapy for early adolescent substance abusers: Twelve month outcomes of a randomized controlled trial. Journal of Consulting and Clinical Psychology 2009; 77: Henderson CE e. a. Parenting practices as mediators of treatment effects in an early-intervention trial of Multidimensional Family Therapy. The American Journal of Drug and Alcohol Abuse 2009; 35: RCT 2 Onderwerp: MDFT vergeleken met Adolescent Group Therapy (AGT) en Multifamily Education Intervention (MFEI). Interventies: drie armen : MDFT 16 weken; groepscounseling voor jongeren (AGT) 14 tot 16 weken, met individuele training in vaardigheden; counseling voor gezinnen in groepsverband (MEI) 16 weken. Deelnemers: 182 adolescenten; 61% justitiabel; gemiddelde leeftijd 16 jaar; 80% jongens; 51% blank (niet-latino), 18% zwart, 15% Latino, 6% Aziatisch. Setting: centrum voor ambulante behandeling. Belangrijkste uitkomstmaten: externaliserend probleemgedrag; alcohol- en druggebruik; schoolprestaties; functioneren van het gezin. Meetmomenten: begin behandeling; einde behandeling; zes en twaalf maanden na afloop van de behandeling Uitkomst: uitval. Bij MDFT maakte 70% van de jongeren de behandeling helemaal af, bij de andere gezinsbenadering (MEI) was dit 65 procent en bij AGT 53%. Uitkomst: externaliserend probleemgedrag. Dit gedrag nam bij MDFT sterker af dan bij de twee andere behandelingen. Uitkomst: alcohol- en druggebruik. MDFT had het meeste effect: consumptie daalde tweemaal sterker dan bij MEI. AGT nam een tussenpositie in. Uitkomst: school. Rapportcijfers gingen vooruit bij MDFT, minder bij AGT en niet bij MEI. Uitkomst: functioneren gezin. Dit verbeterde bij MDFT, maar niet bij AGT en MEI. Conclusie: MDFT bleek effectiever dan twee andere actieve behandelingen in het terugdringen van probleemgedrag, ook op termijn van een jaar. Publicatie: Liddle HA e. a. Multidimensional family therapy for adolescent substance abuse: Results of a randomized clinical trial. American Journal of Drug and Alcohol Abuse 2001; 27: Module MDFT - Ambulant Pagina 16/28

17 RCT 3 Onderwerp: MDFT vergeleken met cognitieve-gedragstherapie. Interventies: MDFT; individuele cognitieve-gedragstherapie (CGT) voor jongeren. Behandelintensiteit: gelijk, in doorsnee acht sessies. Dus ook hier ging het om een korte versie van MDFT (omwille van vergelijkbaarheid met CGT). Deelnemers: 224 adolescenten; 48% justitiabel; gemiddelde leeftijd 15 jaar; 81% jongens; 72% zwart, 10% Latino, 18% overig blank. Setting: centrum voor ambulante behandeling. Belangrijkste uitkomstmaten: alcohol- en druggebruik; gevolgen van alcohol- en druggebruik Meetmomenten: begin behandeling; einde behandeling; zes en twaalf maanden na afloop van de behandeling Uitkomst: alcohol- en druggebruik. Beide behandelingen beperkten de frequentie van consumptie, maar MDFT leidde vaker tot volledig of nagenoeg stoppen met drugs dan CGT. Uitkomst: problemen door alcohol- en druggebruik. De twee behandelingen verschilden hierin niet vlak na het afsluiten van de therapie. Maar daarna kreeg MDFT de overhand: de problemen namen weer toe bij CGT en nauwelijks bij MDFT. MDFT en CGT scoorden even goed op diversie maten van probleemgedrag tot aan de meting van 6 maanden. Daarna verwaterde het effect van CGT op bijvoorbeeld gebruik van alcohol en drugs, terwijl het effect van MDFT juist sterker werd. MDFT was effectiever dan CGT bij jongeren met zwaardere problemen. Vooral bij jongeren die het vaakst dronken of drugs namen of die bovengemiddeld symptomen van psychische en gedragsstoornissen vertoonden. Conclusie: MDFT presteerde beter dan CGT in het terugdringen van verslavingsproblemen, zeker op langere termijn en zeker bij zwaardere problematiek. Publicaties: Liddle HA e. a. Treating adolescent drug abuse: a randomized trial comparing Multidimensional Family Therapy and Cognitive Behavior Therapy. Addiction 2008; 103: Henderson CE e.a. Effectiveness of Multidimensional Family Therapy with higher-severity substance abusing adolescents: report from two randomized controlled trials. Journal of Clinical and Consulting Psychology 2010; 78: RCT 4 Onderwerp: MDFT als vroeghulp (geïndiceerde preventie) vergeleken met gebruikelijke zorg Behandelintensiteit. In beide gevallen duurde de interventie drie tot vier maanden, met 15 tot 25 sessies in totaal. Deelnemers: 124 leerlingen met een hoog risico op probleemgedrag; gemiddelde leeftijd 12,5 jaar; 44% jongens; 97% zwart. Setting: thuis bij het gezin. Belangrijkste uitkomstmaten: antisociaal gedrag op school; alcohol- en druggebruik; psychische stoornissen; verbondenheid met school; relatie met leeftijdgenoten Meetmomenten: voor de interventie; en meteen daarna Uitkomsten: Jongeren die MDFT kregen, deden het na de interventie beter dan de anderen op drie maten: relatie met antisociale leeftijdgenoten; zelfbeeld; verbondenheid aan school. Conclusie: MDFT is toepasbaar als preventieve (geïndiceerde) interventie bij leerlingen. Het gaat hier om een effect op risicofactoren; er was bij deze jonge tieners nog geen sprake van uitgekristalliseerd probleemgedrag. Publicatie: Hogue A e. a. Family-based prevention counseling for high-risk young adolescents: Immediate outcomes. Journal of Community Psychology 2002; 30: 1-22 RCT 5 Onderwerp: MDFT afgezet tegen drie andere behandelingen: (1) een korte en (2) een langere aanpak bestaande uit motiverende gespreksvoering en CGT, en (3) Adolescent Community Reinforcement Approach (ACRA). Behandelintensiteit: Behandeling duurde 12 tot 13 weken, behalve bij de korte aanpak CGT: 6 weken. Sessies vonden ongeveer eens per week plaats. MDFT telde 12 tot 15 sessies, korte CGT 5 en lange CGT 12 sessies, en ACRA 14 sessies (waarvan 10 met de jongere en 4 met familie). Deelnemers: 600 adolescenten; 62% justitiabel; gemiddeld 15 tot 16 jaar oud; 81% jongens; 61% blank, 30% zwart; 33% internaliserende en 61% externaliserende stoornis. Setting: centrum voor ambulante behandeling en bij het gezin thuis. Module MDFT - Ambulant Pagina 17/28

18 Belangrijkste uitkomstmaten: frequentie van alcohol- en druggebruik en van daardoor veroorzaakte problemen. Meetmomenten: begin behandeling; en drie, zes, negen, twaalf en dertig maanden later Noot. Korte en lange CGT verschilden onderling niet en werden daarom in de analyses samengenomen. Uitkomst: uitval. In MDFT maakte 70% van de jongeren de behandeling volledig af, tegen 60% bij CGT en 61% bij ACRA. Uitkomst: alcohol- en druggebruik. Consumptie daalde in het eerste jaar bij alle behandelingen; dit effect hield ook daarna stand. Als naar daadwerkelijke verslavingsproblematiek werd gekeken kwam MDFT het beste uit de bus. Bijna 40% van de met MDFT behandelde jongeren was na 30 maanden vrij van symptomen van verslaving (middelenstoornissen). Bij de andere behandelingen lag dit cijfer op of onder 30%. Conclusie: Behandeling leidde tot afname van alcohol- en druggebruik en (vooral bij MDFT) tot vermindering van verslavingsproblematiek. De toegepaste korte variant van MDFT onderscheidde zich vooral op langere termijn, zoals ook in ander onderzoek. Publicaties: Dennis M e. a. The Cannabis Youth Treatment (CYT) Study: Main findings from two randomized trials. Journal of Substance Abuse Treatment 2004; 27: Dennis M. 30 Month findings from the Cannabis Youth Treatment (CYT) randomized field experiment. American Psychological Association (APA) 110th Annual Conference Chicago, 2002 RCT 6 Onderwerp: MDFT ten opzichte van gebruikelijke, zij het geïntensiveerde zorg ( enhanced services as usual ) tijdens korte detentie en daarna. Behandelintensiteit: Behandeling startte tijdens de korte detentie (hooguit een maand) in een huis van bewaring en werd na vrijlating van de jongere ambulant in de eigen omgeving voortgezet. MDFT en geïntensiveerde zorg (in hoofdzaak cognitieve-gedragstherapie) duurden allebei vier maanden in totaal. Tijdens detentie was er minstens één sessie met de jongere in het huis van bewaring, één sessie met de ouders thuis en zo mogelijk sessies met jongere en ouders tijdens bezoek. In de ambulante fase wist MDFT een gemiddelde van drie sessies per week te bereiken, meer dan bij geïntensiveerde zorg mogelijk bleek. Deelnemers: 154 adolescenten; gemiddeld 15 jaar; 82% jongens; 60% zwart, 22% Latino, 61% cannabisstoornis (afhankelijk of misbruik); 20% alcoholstoornis; 43% gedragsstoornis; 20% ADHD; gemiddeld 4 eerdere arrestaties; 40% had eerder al vastgezeten. Setting: Twee huizen van bewaring, bij gezin thuis, centrum voor ambulante behandeling. Belangrijkste uitkomstmaten: Aantal dagen hernieuwde inhechtenisneming (recidive); alcohol- en druggebruik; symptomen van psychische stoornissen. Meetmomenten: Begin behandeling; en drie, zes, negen, achttien en vierentwintig maanden later. Uitkomst: uitval. MDFT hield 97% van de jongeren/gezinnen in behandeling in de drie maanden na ontslag uit detentie, tegen 13% bij geïntensiveerde zorg. Uitkomst: criminaliteit. MDFT hield jongeren in de eerste negen maanden van de studie beter af van het opnieuw plegen van delicten (recidive) dan de vergelijkingsbehandeling: d = 0,65. Noot: d is een maat voor effectgrootte; vanaf d = 0,5 kunnen effecten als middelgroot tot groot worden beschouwd. Binnenkort worden de resultaten bekend van de metingen na 24 maanden. Uitkomst: hernieuwde detentie. De jongeren in het onderzoek werden uit het huis van bewaring vrijgelaten om behandeling te ondergaan. In de eerste negen maanden van de studie werden nogal wat jongeren wegens een of meer nieuwe delicten wederom gedetineerd. Dit gebeurde bij MDFT minder vaak of lang dan bij geïntensiveerde zorg: gemiddeld 13 dagen nieuwe detentie bij MDFT tegen 24 bij geïntensiveerde zorg. MDFT deed het vooral beter bij jongeren met zwaardere problematiek (het effect was in die groep opmerkelijk: d = 2,79). Uitkomst: alcohol- en druggebruik. Beide behandelingen hadden effect. Bij negen maanden nam MDFT afstand van geïntensiveerde zorg: minder druggebruik (d = 0,75 voor zwaardere gevallen). Uitkomst: symptomen van psychische stoornissen. In de negen maanden nam het aantal symptomen van zowel internaliserende als externaliserende stoornissen bij MDFT sterker af dan bij geïntensiveerde zorg. Conclusies: Nog niet alle uitkomsten zijn gepubliceerd, maar de tussentijdse bevindingen zijn in het voordeel van MDFT. MDFT overtreft geïntensiveerde zorg in het vermogen om jongeren/gezinnen in behandeling te interesseren. Op maten als criminaliteit, hernieuwde detentie, druggebruik en symptomen van psychische stoornissen doet MDFT het beter. Module MDFT - Ambulant Pagina 18/28

19 Publicatie Liddle HA e.a. Implementation outcomes of Multidimensional Family Therapy Detention to Community: a reintegration program for drug-using juvenile detainees. International Journal of Offender Therapy and Comparative Criminology 2011; 55: RCT 7 Onderwerp: INCANT (International Cannabis Need of Treatment project). MDFT werd in vijf Europese landen vergeleken met gebruikelijke zorg: individuele psychotherapie in de vorm van cognitievegedragstherapie of counseling. Behandelintensiteit: Zes maanden voor beide behandelingen. MDFT telde in doorsnee twee sessies per week. Deelnemers: 450 adolescenten (60 België, 120 Duitsland, 101 Frankrijk, 109 Nederland, 60 Zwitserland); gemiddeld 16 jaar; 85% jongens; allemaal cannabisstoornis (afhankelijk of misbruik); 34% justitiabel (dus delinquent); ruim een derde allochtoon. Setting: Centra voor ambulante behandeling in Brussel, Berlijn, Parijs, Den Haag en Genève. Belangrijkste uitkomstmaten: : Mate van gebruik van alcohol en cannabis; problemen verbonden aan alcohol- en cannabisconsumptie; delicten; symptomen van psychische stoornissen; functioneren in gezin, op school/werk, in vriendenkring. Meetmomenten: Voorafgaand aan het moment van opname in het onderzoek; en drie, zes, negen en twaalf maanden later. Uitkomst: uitval. MDFT motiveerde jongeren en ouders om in behandeling te gaan en te blijven. In alle landen maakte 80 tot 90% van de deelnemers MDFT naar behoren af. Dit percentage lag bij de vergelijkingsbehandeling gemiddeld op ongeveer 30%. Uitkomst: gebruik van cannabis. MDFT en de vergelijkingsbehandeling hadden allebei een gunstige invloed op druggebruik. Het aantal dagen waarop cannabis werd gebruikt daalde. MDFT onderscheidde zich opnieuw bij jongeren met zwaardere problemen, namelijk zij die al vaker blowden. Bij hen was het gunstige effect van MDFT duidelijk beter dan bij de vergelijkingsbehandeling (effectgrootte d = 0,60). Uitkomst: de diagnose cannabisafhankelijkheid ( verslaving ). Bij acht op de tien jongeren werd bij het begin van INCANT de diagnose cannabisafhankelijkheid gesteld. De behandelingen zorgden ervoor dat die diagnose minder voorkwam. MDFT overtrof hierin de vergelijkingsbehandeling (d = 0,65 voor alle adolescenten samen). Uitkomst: externaliserende symptomen van psychische/gedragsstoornissen. Externaliserende symptomen worden beschouwd als een risicofactor voor criminaliteit. MDFT verminderde het optreden van die symptomen, meer dan de vergelijkingsbehandeling. Uitkomst: tevredenheid met de behandeling. Jongeren en ouders waren meer tevreden met MDFT dan met de vergelijkingsbehandeling. Het oordeel van jongeren en ouders kwam redelijk overeen. Hoe groter de tevredenheid, des te groter het behandeleffect was. Conclusies MDFT is niet alleen in de VS effectief, maar ook in West-Europese landen (België, Duitsland, Frankrijk, Nederland, Zwitserland) met onderling sterk uiteenlopende stelsels voor jeugdzorg. Het vermogen van MDFT om jongeren en ouders voor de behandeling te interesseren was ook in Europa sterk. MDFT verminderde cannabisgebruik, de aanwezigheid van de diagnose cannabisafhankelijkheid en het optreden van externaliserende psychische symptomen, sterker dan de vergelijkingsbehandeling deed. Publicaties Rigter H e.a. INCANT: a transnational randomized trial of Multidimensional Family Therapy versus treatment as usual for adolescents with cannabis use disorder. BMC Psychiatry 2010; 10: 28 Phan O e.a. European youth care sites serve different populations of adolescents with canabis use disorder. Baseline and referral data from the INCANT trial. BMC Psychiatry 2011; 11: 110 Rowe C e.a. Implementation fidelity of Multidimensional Family Therapy in an international trial. Journal of Substance Abuse Treatment 2013; 44: Rigter H e.a. Multidimensional Family Therapy lowers the rate of cannabis dependence in adolescents: A randomised controlled trial in Western European outpatient settings. Drug and Alcohol Dependence 2013; 130: Schaub MP, Henderson CE, Pelc I, Tossmann P, Phan O, Hendriks V, Rowe C, Rigter H. Multidimensional family therapy decreases the rate of externalising behavioural disorder symptoms in cannabis abusing adolescents: outcomes of the INCANT trial. BMC Psychiatry 2014; 14: 26 Module MDFT - Ambulant Pagina 19/28

20 RCT 8 Onderwerp: MDFT bij jongeren die onder het gezag vallen van een Amerikaanse Juvenile Drug Court. De kinderrechter kan een jongere die een drugsdelict heeft begaan toewijzen aan een (licht) begeleidingsprogramma dat vanuit het gerechtshof wordt geboden. De effectiviteit van deze Drug Courts programma's staat nog onvoldoende vast. Behandelintensiteit: Er werden twee groepen jongeren vergeleken. De eerste kreeg de gebruikelijke begeleiding namens het hof plus MDFT, de andere de bewuste begeleiding plus als extra driemaal per week groepstherapie. Deelnemers: 112 adolescenten; 88% jongens; gemiddeld 16 jaar oud; 59% Latino, 36% zwart; 91% een stoornis in cannabisgebruik; 22% idem alcohol; 25% idem andere drugs; 52% gedragsstoornis; 41% angststoornis; 18% ADHD. Gemiddeld twee eerdere arrestaties. Setting: Juvenile Drug Court en ambulante behandeling. Belangrijkste uitkomstmaten: Criminaliteit (delicten); mate van gebruik van alcohol en drugs; problemen verbonden aan alcohol- en drugconsumptie. Meetmomenten: Begin behandeling en zes, twaalf, achttien en vierentwintig maanden later. Uitkomst: plegen van delicten. Bij beide behandelingen daalde de criminaliteit. De twee behandelingen verschilden niet in effect op lichte vergrijpen (overtredingen), maar wel bij zwaardere delicten: misdrijven. MDFT was op die laatste maat het meest effectief tijdens de hele twee jaar van het onderzoek. Uitkomst: gebruik van drugs. Ook hier hadden beide behandelingen effect, MDFT het meest, zoals bleek uit sterkere vermindering van problemen verbonden aan druggebruik (d = 0,57). Conclusies MDFT vermindert recidive vooral van zwaardere delicten. MDFT versterkt de doorwerking van begeleidingsmaatregelen die een Juvenile Drug Court oplegt. Publicatie Dakof GA e.a. A randomized clinical trial of family therapy in juvenile drug court. Journal of Family Therapy 2015; Type onderzoek: Kostenanalyses Goede berekeningen beperken zich niet tot de kosten van de therapie zelf, maar houden ook rekening met sociale kosten (verlies van arbeidstijd voor ouders bijvoorbeeld) en opbrengsten (zoals vermindering van schade door delinquentie). De kostenanalyses die tot nu toe zijn gedaan berusten op de Amerikaanse RCT s waarin ambulante MDFT vergeleken werd met ofwel andere ambulante, ofwel residentiële behandeling. In het eerste geval ambulant tegen ambulant kostte MDFT 164 dollar per week, meer dan tweemaal minder dan de andere ambulante behandeling (365 dollar) per eenheid van gewenste uitkomst. De verhouding was nog gunstiger in het tweede geval: intensieve MDFT versus residentiële behandeling, namelijk 383 dollar per week tegen 1068 dollar. Conclusie: MDFT levert waar voor zijn geld. In de uitgevoerde analyses is het maatschappelijke perspectief (schade, opbrengsten) nog onvoldoende ingecalculeerd; waarschijnlijk zouden de uitkomsten dan nog gunstiger zijn uitgevallen. Publicaties: French M T e. a. Outpatient marijuana treatment for adolescents: Economic evaluation of a multisite field experiment. Evaluation Review 2003; 27: Zavala S K e. a. Guidelines and challenges for estimating the economic costs and benefits of adolescent substance abuse treatments. Journal of Substance Abuse Treatment 2005; 29: Type onderzoek: Implementatieonderzoek Het grootste onderzoek onder deze noemer betrof het invoeren van MDFT in een doorsnee Amerikaans programma voor dagbehandeling voor jongeren met verslavingsproblematiek. De trainers en de staf van het programma stamden uit verschillende disciplines (psychologen, psychiaters, sociaal werkers, verpleegkundigen). Er werd gekeken naar wijze van uitvoering van MDFT, maar ook naar het daadwerkelijke resultaat van de behandeling bij 104 adolescenten: 62% justitiabel; gemiddeld 15 jaar; 77% jongens; 79% Latino; 51% gedragsstoornis, 20% oppositioneel-opstandig, 22% depressie,10% ADHD. De opgeleide therapeuten hielden zich in de praktijk aan de principes van MDFT en ze bleven dit doen toen de trainers van CTRADA (MDFT Miami) van het toneel waren verdwenen. Module MDFT - Ambulant Pagina 20/28