TV Toegepaste psychologie

Transcriptie

1 LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS Vak: TV Toegepaste psychologie Specifiek gedeelte (2/2 lt/w) Studierichting: Studiegebied: Onderwijsvorm: Graad: Leerjaar: Onthaal en public relations Toerisme TSO derde graad eerste en tweede leerjaar Leerplannummer: 2007/023 (vervangt: 96118) Nummer inspectie: 2007/78//1/E/SG/1/III/ /D/ Pedagogische begeleidingsdienst GO! Onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap Emile Jacqmainlaan Brussel

2 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Onthaal en Public Relations 2 TV Toegepaste pychologie (1e leerjaar: 2 lestijden/week, 2e leerjaar: 2 lestijden/week) INHOUD Visie... 3 Beginsituatie... 4 Algemene doelstellingen... 5 Pedagogisch-didactische wenken en timing Minimale materiële vereisten Evaluatie Bibliografie... 23

3 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Onthaal en Public Relations 3 TV Toegepaste pychologie (1e leerjaar: 2 lestijden/week, 2e leerjaar: 2 lestijden/week) VISIE Leerlingen die voor deze studierichting opteren, kiezen voor een vakgebied waar het omgaan met mensen in allerlei situaties tot de kern van het werk behoort. Er is psychologisch inzicht vereist om zich een idee te vormen hoe mensen zijn, hoe zij zich individueel en in groepsverband gedragen, welke hun drijfveren en hun emoties zijn, hoe ze kunnen gemotiveerd worden, hoe zij machtsmisbruik ervaren, wat leiderschap inhoudt Van wie professioneel met mensen omgaat, wordt verwacht dat hij een aantal fundamentele theoretische inzichten heeft aangaande de agogische dimensie binnen zijn toekomstig werkveld. Hij dient bovendien te beschikken over heel wat agogische en sociale vaardigheden. Het vak Toegepaste Psychologie is daarvoor het steunvak. Aangezien de afgestudeerde in zijn toekomstige beroepscontext deel zal uitmaken van een team, moet hij kennis hebben van groepsdynamica. Hij moet in relatie kunnen treden met verschillende persoonlijkheden en kunnen inspelen op hun wijze van reageren. Als de leerling de algemene basiskennis heeft verworven, is het zinvol hem verder te trainen in het omgaan met bepaalde categorieën mensen die in bepaalde situaties steeds hogere eisen aan zijn professionaliteit zullen stellen.

4 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Onthaal en Public Relations 4 TV Toegepaste pychologie (1e leerjaar: 2 lestijden/week, 2e leerjaar: 2 lestijden/week) BEGINSITUATIE De leerlingengroep die start in deze studierichting is per definitie heterogeen. De meerderheid zal doorstromen van de 2e graad TSO Toerisme. Maar heel wat leerlingen komen uit verscheidene andere studierichtingen. Meestel zullen zij al een duidelijke studiekeuze hebben gemaakt. Doorgaans zijn het daarom gemotiveerde leerlingen. Sommige leerlingen studeren verder in het 7e specialisatiejaar Public Relations. De leerlingen die komen uit de studierichting Toerisme hebben al het vak TV Public Relations gehad waarin inhoudelijk wordt verwezen naar het verwantschap met de psychologie. De feitelijke voorkennis bij dit vak is echter wel nihil. De leerlingen zullen dus voornamelijk uit hun ervaringen met leeftijdgenoten en ouderen kunnen putten.

5 TSO 3e graad Specifiek gedeelte Onthaal en Public Relations 5 TV Toegepaste pychologie (1e leerjaar: 2 lestijden/week, 2e leerjaar: 2 lestijden/week) ALGEMENE DOELSTELLINGEN Gezien de diversiteit van het toekomstige werkveld, is het nodig de leerlingen een degelijke psychologische kennis bij te brengen van agogische en communicatieve vaardigheden. Kennis van en inzicht in interacties tussen mensen, het menselijk gedrag en mentale processen zijn zowel van belang bij het onderkennen van de situatie van de klant als van degenen met wie men samenwerkt. Het is nuttig dat men het belang erkent van hoe men door de ander wordt waargenomen en ervaren. Kennis van en inzicht in menselijk gedrag en mentale processen binnen professionele situaties zijn nodig om de gepaste beroepsspecifieke vaardigheden te kunnen toepassen. Een gezonde instelling om zich af te vragen wat de motieven kunnen zijn van menselijk handelen, zowel individueel als in groep kan helpen zich in allerlei beroepsgerichte situaties aan te passen. De mens leeft in verschillende maatschappelijke verbanden. Om menselijk gedrag daarin te begrijpen, zijn kennis van en inzicht in deze maatschappelijke verbanden noodzakelijk. Bovendien wordt de mens door zijn omgeving gevormd. Inzicht in de mechanismen die daarbij meespelen, kan een hulp zijn om de individuele mens beter te begrijpen. De leerlingen die voor deze studierichting kozen; dienen ingesteld te zijn om het eigen gedrag af te stellen op de reacties van anderen en die van zijn omgeving. Vakgebonden attitudes: - ingesteld zijn om zorgvuldig en professioneel om te gaan met mensen, zowel met jongeren als met volwassenen en ouderen; - opmerkzaamheid; - aanpassingsvermogen; - efficiëntie; - zin voor beleefdheid; - zelfbeheersing; - klantvriendelijkheid; - behulpzaamheid; - tact; - gerichtheid op zelfstandig oplossen van problemen; - zin voor organiseren; - bereidheid tot communiceren; - zin voor samenwerken; - bereidheid tot bijscholing; - bestendige belangstelling voor het vak.

6 6 LEERPLANDOELSTELLINGEN/LEERINHOUDEN Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen 1 - in opgegeven concrete situaties het verschil aantonen tussen mensenkennis en de wetenschappelijk verworven kennis uit de psychologie. - het belang aantonen van de omgang met mensen van kennis van en inzicht in de psychologie. - aangeven waar men met psychologie en met psychologen in contact kan komen. - de psychologie omschrijven als de wetenschappelijke studie van het gedrag en de mentale processen van mensen. - aantonen dat mensen verschillend reageren op een bepaalde situatie. - in een voorbeeldsituatie de mogelijke determinanten aangeven die meebepalend zijn voor het gedrag en de mentale processen van mensen. LEERINHOUDEN 1 Begrippenkader - De begrippen mensenkennis, psychologie, toegepaste psychologie, agogie - Psychologie als de wetenschap van het gedrag en van de mentale processen van mensen - Het menselijk gedrag en zijn mentale processen als een samenspel van psychische functies, de context, lichamelijke functies 2 2 Persoonlijkheid - een omschrijving geven van het begrip persoonlijkheid. - in concrete situaties het verschil aantonen tussen persoonlijkheid, temperament en karakter. - in een opgegeven situatie aantonen dat de persoonlijkheid het unieke van een persoon uitmaakt en elementen bevat die zich ontwikkelen op aangeboren mogelijkheden. - de invloed van het opvoedingsmilieu op de persoonlijkheidsontwikkeling aantonen. 2.1 Begripsomschrijving - Persoonlijkheid versus temperament en karakter 2.2 Persoonlijkheid en zijn determinanten - Aangeboren mogelijkheden, omgeving, ontwikkeling - Nature/nurture 3 3 Het zelfbeeld - een omschrijving geven van het zelfbeeld. 3.1 Begripsomschrijving

7 7 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen - in concrete voorbeelden aangeven hoe mensen hun zelfbeeld opbouwen. - de verschillende aspecten van het zelfbeeld omschrijven en er de onderlinge wisselwerking van aantonen. LEERINHOUDEN - Hoe bouwen we ons zelfbeeld op? 3.2 Aspecten van het zelfbeeld - Het sociale zelfbeeld - Het emotionele zelfbeeld - Het cognitieve zelfbeeld - Het fysieke zelfbeeld - Het materiële zelfbeeld 4 4 Sociale perceptie - verklaren waarom sociale perceptie het zelfbeeld en het gedrag van mensen beïnvloeden. 4.1 De anderen als referentie voor ons zelfbeeld - de rol van referentiegroepen aantonen bij de opbouw van ons zelfbeeld. - in voorbeelden de processen aangeven die een rol spelen bij sociale perceptie. 4.2 Processen die een rol spelen bij sociale perceptie 5 5 Waarnemen - het verschil verklaren tussen gewaarworden en waarnemen. - het waarnemingsproces schematisch weergeven. - aantonen waar in het waarnemingsproces problemen kunnen ontstaan. - in opgegeven situaties de functies van de menselijke waarneming verklaren. - aantonen dat de eigen waarneming beperkingen kent. - in opgegeven situaties verklaren dat de waarneming wordt beïnvloed door factoren gelegen in het object dat we waarnemen en factoren gelegen in de persoon die waarneemt. 5.1 Het waarnemingsproces - Onderscheid tussen gewaarworden en waarnemen - Het waarnemingsproces - Functies van het waarnemen 5.2 Factoren die de waarneming beïnvloeden

8 8 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen - met eigen woorden uitleggen hoe de waarneming kan worden verstoord door fysiologische processen. - in opgegeven voorbeelden en situaties aantonen waardoor de waarneming wordt beïnvloed. - voorbeelden uit het dagelijks leven aanbrengen waarin het belang van het relativeren van de eigen waarneming wordt aangetoond. - via voorbeelden de factoren aanduiden waarop men moet letten om de objectiviteit bij de waarneming te benaderen. LEERINHOUDEN 5.3 Factoren gelegen bij de waarnemer - Fysische factoren - Fysieke conditie van het waarnemingsapparaat - Stoornissen in de fysiologie waardoor de waarneming niet correct verloopt, o.m. invloed van chemische middelen, effecten van medicatie en drugs, vermoeidheid 5.4 Psychische factoren die de waarneming beïnvloeden - Factoren aan het object gebonden o.m. de Gestaltwetten, illusies - Factoren in het subject gelegen o.m. de invloed van de (sociale) context, het referentiekader, ervaring, geheugen, aandacht, belangstelling, vooroordelen, emoties, verwachtingspatroon 5.5 Gevolgen voor de eigen waarneming - Suggesties om de eigen waarneming te optimaliseren - Concrete situaties waarin men rekening moet houden met de beïnvloedende factoren, o.m. getuigenissen, alledaagse situaties, inrichting van lokalen, architectuur, opstellen van reisfolders 6 6 Observeren - een onderscheid maken tussen waarnemen en observeren. - observeren omschrijven als het op een systematische manier, objectief doelgericht waarnemen, registreren en rapporteren. - het belang van goed observeren situeren binnen het toekomstig beroepsveld. 6.1 Begripsomschrijving - Gericht waarnemen gebruikmakend van verschillende zintuigen 6.2 Doel van het observeren - Kennis verzamelen over de personen waarmee men moet werken, die men moet begeleiden - Mogelijke stoornissen vaststellen - Mogelijkheden en beperkingen van de geobserveerde vaststellen - Een objectieve informatiebron bekomen

9 9 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen - een stilstaand beeld objectief en gedetailleerd beschrijven. - gedrag in chronologische volgorde en op een objectieve manier, doelgericht weergeven. LEERINHOUDEN - Eigen tekorten onderkennen 6.3 Observatieoefeningen - Observeren van een dia/een medeleerling - met foutenanalyse (criteria: volledigheid, talgebruik, streven naar objectiviteit) - Observeren van een videofragment (het gedrag in chronologische volgorde noteren foutenanalyse) - Vrije observatie van een persoon in een reële situatie - foutenanalyse 7 7 Emoties als dynamisch-affectief aspect van het menselijk gedrag - met eigen woorden voorbeelden verklaren van personen die in gelijkaardige situaties verschillend reageren op basis van emoties. - in eigen beleefde situaties het belang van emoties voor het menselijk gedrag verklaren. 7.1 Analyse van het begrip - Begripsomschrijving - Emoties versus gevoelens, stemming, temperament 7.2 Belang van emoties voor ons gedrag - de relaties tussen emoties en de andere aspecten van het psychisch leven aanduiden. - de effecten van emoties voor het eigen denken en handelen onderkennen. 7.3 Kenmerken en effecten van emoties - Aangeboren en aangeleerd - Universele emoties en culturele verschillen - binnen opgegeven situaties de kenmerken van emoties aanduiden. - aan de hand van reactiewijzen op emoties het onderscheid verklaren tussen aangeboren, aangeleerde, sociaal en cultureel bepaalde reactiewijzen. 8 8 Motivaties als drijfveer voor het menselijk handelen - motivatie voor het menselijk handelen als het mechanisme die verantwoordelijk zijn voor de voorkeur voor een activiteit, de felheid waarmee het gedrag wordt uitgevoerd en de volharding 8.1 Analyse van het begrip

10 10 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen LEERINHOUDEN om dit te bereiken. - Begripsomschrijving - in opgegeven situaties de motivationele conflicten herkennen. 8.2 Motivationele conflicten 9 - de motivatieleer van Maslow interpreteren door er concrete voorbeelden van te geven. - aangeven dat gedrag ook bepaald wordt door onbewuste processen. 8.3 De motivatietheorie van Maslow 9 Het onbewuste als drijfveer voor het handelen - Omschrijving en terminologie - Afweermechanismen, o.m. rationalisering, projectie, ontkenning Groepen en groepsvorming - de groep als sociale structuur expliciteren Groepsdynamica - soorten groepen en hun kenmerken in concrete groepssituaties aangeven. - voorbeelden geven van primaire en complexe groepen Soorten groepen - Onderscheid tussen een groep, een collectiviteit en een sociale categorie - Kenmerken van de soorten groepen wat betreft: gemeenschappelijke kenmerken, waarden en normen, samenhorigheidsgevoel, interactie - Primaire en complexe groepen - in concrete situaties aantonen dat in onze tijd de sociale identiteit voor een groot deel bepaald wordt door de lifestyle die wij (kunnen) voorstaan. - aantonen dat lifestyle een bron van sociale ongelijkheid inhoudt. - aantonen hoe de reclame inspeelt op het gegeven lifestyle bij de bepalen van de eigen sociale identiteit. - de invloed van leiderschapsstijl op productiviteit van een organisatie onderkennen. - leiderschapsstijl als een sociaal beïnvloedingsproces verklaren. - het onderscheid tussen macht en gezag in concrete situaties 10.3 Sociale klassen en lifestyle - Lifestylekenmerken als bron van identiteit - Sociale ongelijkheid en lifestyle - Rol van de reclame en consumptiegedrag 10.4 Leiding geven - Soorten leiderschapsstijlen - Basisvaardigheden van ene leider: sturen, inspireren, motiveren, een vertrouwensrelatie opbouwen, omgaan met afwijkend gedrag

11 11 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen uitleggen. - de vaardigheden van een leider onderscheiden. - de sociale organisatie van groepen als een geheel van posities, bijhorende rollen, verwachtingspatronen, taken en functies uitleggen. - oorzaken van rolconflicten detecteren. - de invloed van de cultuur op rollen en rolpatronen herkennen en zijn er op ingesteld deze te respecteren. LEERINHOUDEN 10.5 Rol en rolpatronen - Positie, rol en verwachtingspatronen - Roldifferentiatie - Rolconflicten - Culturele verschillen m.b.t. rollen en rolpatronen Assertiviteit - assertiviteit omschrijven als een opkomen voor jezelf, met respect voor de ander zonder de relatie met de ander te verbreken Assertiviteit versus agressiviteit, subassertiviteit - assertiviteit onderscheiden van agressiviteit en subassertiviteit. - de factoren die assertiviteit bevorderen, aanduiden. - situaties aangeven waarbinnen assertiviteit een belangrijke communicatieve vaardigheid is. - assertiviteit toepassen in concrete toepassingen. - aanvaardbaar en niet-aanvaardbaar gedrag onderscheiden in opgegeven situaties en de reactiewijzen hierop formuleren. - Ik-boodschappen gebruiken als reactie op niet-aanvaardbaar gedrag Assertiviteit binnen specifieke contexten (o.a. de opvoedingscontext, culturele context) 11.3 Toepassingen, o.m. - Contact leggen - Een eigen mening geven - Neen-zeggen - Omgaan met feedback op eigen gedrag - Omgaan met gevoelens - Omgaan met niet-aanvaardbaar gedrag Stress - stress omschrijven als lichamelijke reactieverschijnselen als 12.1 Oorzaken en reacties

12 12 Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen gevolg van uitwendige invloeden en aanhoudende spanning. - voorbeelden van coping, overspannenheid en burnout aangeven. LEERINHOUDEN - Stressoren zoals levensveranderingen, kleine ergernissen, chronische stressoren, grote crisissen - Reacties Omgaan met mensen - van de verschillende leeftijdsgroepen de kenmerken aangeven die bepalend zijn voor de omgang met hen Specifieke eigenschappen van de volgende doelgroepen en hoe er mee om te gaan - Kleuters - Schoolgaande kinderen - Adolescenten - Volwassenen - Ouderen - van de specifieke doelgroepen de kenmerken aangeven die bepalend zijn voor de omgang met hen Specifieke doelgroepen - Mensen met een handicap - Mensen met psychiatrische problemen -

13 13 - in opgegeven situaties de aard van de interactie bepalen Soorten interacties - Uitwisseling of sociale ruil - Samenwerking - Conformiteit - Machtsuitoefening - Conflict - in concrete situaties de rol aangeven van omstandigheden die de omgang met anderen mee bepalen. - met eigen woorden de grondhoudingen in de professionele omgang illustreren. - de grondhoudingen toepassen in concrete omgangssituaties Omstandigheden die de omgang met anderen mee bepalen, o.m. - De omgeving en de plaats - Het gegeven tijd - Het medium (o.m.: face-to-face, telefoon, brief, , sms, chatten, ) - Sfeer en emoties - Afspraken en regels - De positie die elk in de interactie inneemt Grondhoudingen in professionele omgang, o.m. - Respect - Openheid - Echtheid - Evenwaardigheid - Klantvriendelijkheid - Luistervaardigheid - Flexibiliteit - Zelfstandigheid - Vertrouwenwekkend

14 14 - Stressbestendig - Behulpzaam - Empathisch -

15 15 PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING 1 Algemene pedagogisch-didactische wenken 1.1 Vakoverschrijdende eindtermen Wat? Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd. De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie en muzisch-creatieve vorming. De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting) Waarom? Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen Hoe te realiseren? Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen). Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven, in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen. 1.2 Begeleid zelfgestuurd leren Wat? Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling. Dit houdt onder meer in dat: de opdrachten meer open worden; er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn; de leerlingen zelf keuzes leren maken en verantwoorden; de leerlingen zelf leren plannen;

16 16 er feedback wordt voorzien op proces en product; er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct. De leraar is ook coach, begeleider. De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter Waarom? Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m. leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken; leerlingen voorbereiden op levenslang leren; het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen. Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook. Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald Leren leren, vinden we aanknopingspunten als: keuzebekwaamheid; regulering van het leerproces; attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren. In onze huidige (informatie)maatschappij wint vaardigheid in het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang Hoe te realiseren? Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen: de leerling wordt aangesproken op zijn motivatie en leer kracht; de leraar krijgt de rol van coach, begeleider; de school dient te ageren als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties. De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn Leren leren, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is klein beginnen aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat doelen voorop stellen; strategieën kiezen en ontwikkelen; oplossingen voorstellen en uitwerken; stappenplannen of tijdsplannen uitzetten; resultaten bespreken en beoordelen; reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen; verantwoorde conclusies trekken; keuzes maken en verantwoorden is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.

17 ICT Wat? Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, simulatoren, enz. Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet meegenomen Waarom? De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie... In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen immers: het leerproces in eigen handen nemen; zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal; op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie) Hoe te realiseren? In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen onder begeleiding elektronische informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen spontaan gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en kanalen met het oog op de te bereiken doelen. Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. Bepaalde programma s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, het opbouwen van schema s, stilstaande en bewegende beelden, demo... Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen gestructureerde leerstof. Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie...) toevoegen alsook de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen. De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge presentatie. Een presentatieprogramma kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via , blackboard, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT op die manier niet alleen de mogelijkheid biedt om interscolaire projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, planningsdocumenten, toets- en examenvragen...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal ) te bevorderen. Sommige programma s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en evaluatie).

18 18 2 Specifieke pedagogisch-didactische wenken en timing Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timing 1. Begrippenkader Om het onderscheid tussen mensenkennis, psychologie, agogiek en toegepaste psychologie aan te duiden, kan men uitgaan van concrete situaties. Testresultaten, videofragmenten van experimenten, opzoekingwerk via het internet, statistische gegevens kunnen inzichten ondersteunen (de Teleac-reeks Wat is Psychologie? is nog steeds waardevol didactisch materiaal). Het is van belang dat de leefwereld van de doelgroep steeds centraal staat. Hun leeftijdsgebonden interesses en hun studiekeuze bieden steeds opnieuw verhelderende voorbeelden. 2. Persoonlijkheid Bij de bespreking van dit vakonderdeel (en ook zelfbeeld en sociale perceptie), kunnen bepaalde aspecten confronterend zijn voor sommige leerlingen. De leraar zal hiermee rekening houden ook in functie van de aard van de leerlingengroep die vaak zeer verschillend hierop kan reageren. Men heeft niet altijd zicht hoe leerlingen de inhouden verwerken. Ze uiten dit niet altijd binnen een klassetting. Voorzichtigheid en respect voor de individuele eigenheid zijn noodzakelijk bij de keuze van de voorbeelden en in het woordgebruik. 3. Het zelfbeeld De bespreking van de verschillende facetten van het zelf (het sociale zelfbeeld, het emotionele zelfbeeld, het cognitieve zelfbeeld, het fysieke zelfbeeld, het materiële zelfbeeld) bieden heel veel kansen om de link te leggen met het omgaan met groepen (zie infra) binnen een professionele context. 4. Sociale perceptie Ook in dit onderdeel is het de bedoeling dat de praktische bruikbaarheid in een professionele context wordt aangebracht. 5. Waarnemen Het kan niet de bedoeling zijn een cursus biologie of fysiologie te geven. Wel is het belangrijk dat de leerlingen inzicht hebben in het waarnemingsproces. Hieruit kunnen afleidingen gemaakt worden naar de professionele wereld van o.m. de reclame, consumentengedrag, beïnvloedingsmechanismen Er kan uitgegaan worden van de ervaringen en de voorbeelden aangegeven door de leerlingen. Er is overigens heel wat beeldmateriaal ter beschikking (o.m. via het internet). Eenvoudige experimentjes zoals geurproefjes, smaakproefjes, brailleschrift kunnen een hulp zijn bij het aantonen van de beperktheid van onze zintuigen. Reclamefolders, illustraties van camouflagetechnieken (o.m. in de persfotografie), grootte van waargenomen voorwerpen de realiteit van elke dag confronteert de leerlingen met de gegevens uit de waarnemingspsychologie. Beïnvloedende factoren ontdekken aan de hand van concrete oefeningen zoals twee leerlingen een verhaal laten vertellen of een opname laten bekijken, daaruit de gegevens bespreken en suggesties formuleren. 6. Observeren Aan de hand van concrete observatieoefeningen, worden samen met de leerlingen vaststellingen gedaan die resulteren in het formuleren van de doelstellingen van de observatie. 7. Emoties als dynamisch-affectief aspect van het menselijk gedrag Emoties verwijzen naar voorbijgaande ervaringen die beleefd worden met een bepaalde intensiteit. Ze worden voor een deel voortgebracht door cognitieve inschatting van een 4 lt 8 lt 8 lt 8 lt 8 lt 10 lt 8 lt

19 19 Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timing situatie en worden gevolgd door zowel aangeleerde als reflexmatige responsen. De leerlingen kunnen situaties en andere aspecten aangeboden worden waarop zij gevraagd worden te reageren en te verantwoorden wat de beweegredenen zijn voor hun reactie (bijv. de ene kan hulp bieden in een bepaalde situatie, de ander laat hulp aan anderen over; waarom?) Relaties tussen emoties en andere aspecten van het psychisch leven, o.m.: emoties biologische aspecten; emoties waarneming; emoties geheugen; emoties sociaal gedrag en sociale beïnvloeding. Emoties zijn van voorbijgaande aard; ze hebben een vrij duidelijk begin en einde in tegenstelling tot stemmingen die eerder van langere en meer onduidelijke duur zijn. Een emotionele ervaring wordt voor een deel ontlokt door een cognitieve inschatting van een situatie in functie van gestelde doelen. Emotionele ervaringen kunnen denkprocessen in gang zetten, o.m. door de aandacht te richten op een aantal aspecten en af te leiden van andere. Emotionele ervaringen neigen tot actie, motiveren tot een zich gedragen op een bepaalde manier. Emotionele ervaringen zijn passies die je overvallen, niet de acties die ze op gang brengen. De persoon is dus enerzijds degene die de emotie ondergaat en anderzijds degene die controle uitoefent op de gedragingen die voortvloeien uit de emoties. Vragen kunnen hierbij worden gesteld: in welke mate beïnvloeden de hersenen het eetgedrag? Hebben mensen een bepaalde mate van sensorische stimulering nodig vooraleer iets waar te nemen? Hoe kunnen motivatie en emoties invloed hebben op het geheugen? Wat brengt mensen ertoe agressief te reageren? Waarom is de ene het slachtoffer van zijn emoties en de ander iemand die rationeel zijn emoties kan beheersen? Emoties hebben voor het menselijk gedrag een aantal functies: een communicatie van de innerlijke toestand en intenties naar elkaar; het leidt het denken en handelen en voorziet het van energie; emoties kunnen het denken en handelen ontwrichten; emoties ondersteunen het gedrag en sociale relaties. Aan de hand van songteksten of filmfragmenten kunnen gevoelens van blijheid, spijt, verdriet, angst, haat worden onderkend en kunnen de kenmerken ervan worden vergeleken. 8. Motivaties als drijfveer voor het menselijk handelen Motivaties verwijzen naar de invloeden die aanleiding geven tot gedrag, die er de richting, de intensiteit en de doorzettingsgraad van bepalen. Uit voorbeelden kunnen de leerlingen afleiden dat gemotiveerd gedrag ontstaat uit: de drang van binnenuit, externe factoren, het te bereiken doel. Motivationele conflicten kunnen heel goed aangewend worden om professionele situaties te laten analyseren. Wel gaat men best vooraf uit van herkenbare motivationele conflicten uit de eigen leef- en belevingswereld. 9. Het onbewuste als drijfveer voor het handelen Zonder dat het de bedoeling is een cursus dieptepsychologie te geven, is het voor leerlingen boeiend de onbewuste mechanismen te ontdekken die meespelen bij het maken van keuzes, het reageren in een sociale context. Zeker binnen hun beroepsgebied spelen die mechanismen mee en is het nuttig te weten dat ze er zijn en hoe er mee om te gaan. 10. Groepen en groepsvorming Het sociologische onderscheid tussen groepen is een belangrijk inhoudelijk gegeven voor deze leerlingengroep. Vooral het aspect sociale categorie biedt veel mogelijkheden om de link met reclame en PR te maken. Leerlingen moeten een zicht hebben op het begrip lifestyle als sociologisch begrip. Recent beschouwt men als nieuwe vormen van identiteit van iemand zijn behoren tot 6 lt 4 12 lt

20 20 Nr. Pedagogisch-didactische wenken Timing een bepaalde lifestyle (dus niet meer een identiteit die bepaald wordt door je leeftijd, nationaliteit, sociale klasse ). De gevolgen hiervan voor de persoon zijn dat hij steeds meer onder druk komt te staan van reclame die hem aanzet tot consumeren en druk vanwege de groep waartoe hij behoort. Marc Elchardus heeft het hierover in Elchardus, M.,Glorieux, I. De symbolische samenleving, Lannoo, Tielt, Assertiviteit 6 lt 12. Stress Mensen kunnen door de band goed met spanningen overweg, maar sommige spanningen, zeker als ze lange tijd duren kunnen leiden tot stress; In dat geval kunnen allerlei verschijnselen optreden die psychisch en/of lichamelijk van aard zijn (o.m. concentratieproblemen, lusteloosheid, slaapproblemen, prikkelbaarheid ). De leerlingen kunnen in herkenbare situaties de oorzaken van stress achterhalen met de bedoeling zowel preventief als curatief te kunnen handelen. 4 lt 13. Omgaan met mensen Het kan niet de bedoeling zijn om een cursus ontwikkelingspsychologie te geven waarbij de leerlingen al de kenmerken op de ontwikkelingsgebieden moeten kunnen opsommen. Wel is het van belang de typerende aspecten uit het leeftijdsgebonden gedrag te onderkennen opdat ze er hun eigen omgang en communicatie kunnen op afstemmen (vooral in professionele situaties). Het kan ook boeiend zijn de reclame te analyseren die voor elke leeftijdscategorie wordt toegepast. Ook voor de specifieke groepen is het niet de bedoeling de achterliggende oorzaken en de types van de handicaps en/of psychiatrische problematiek weer te geven. Ook hier gaat het om het inzien hoe basisvaardigheden in de omgang met deze mensen zowel hen als de professional ten goede komen. Omgaan met mensen houdt interacties in tussen individuen en tussen groepen. Elke interactie heeft te maken met onderlinge beïnvloeding van het handelen of het denken van deze mensen of groepen. In de sociologie onderscheidt men 5 soorten interactie: uitwisseling of sociale ruil, samenwerking, conformiteit, machtsuitoefening en conflict. 14 lt