KLIMAAT EN LANDBOUW IN FRYSLAN
|
|
- Juliaan Jacobs
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Managementsamenvatting van: KLIMAAT EN LANDBOUW IN FRYSLAN (uitstoot van broeikasgassen) Uitgevoerd door het Centrum voor Landbouw en Milieu, 2009 in opdracht van de provincie Fryslân Inleiding Landbouw en klimaat zijn nauw met elkaar verbonden. Het klimaat bepaalt op welke wijze landbouw kan worden uitgevoerd. Klimaatverandering dwingt de landbouw er toe zich aan te passen. Tegelijk levert de landbouw een bijdrage aan klimaatverandering door de emissie van broeikasgassen: niet alleen kooldioxide (CO2, uit fossiele energiebronnen als diesel voor machines en gas voor verwarming van kassen), maar ook methaan (CH4, uit pensfermentatie van herkauwers en mestopslag) en lachgas (NO2, uit bodemprocessen). Ongeveer de helft van de productie van methaan en lachgas komt voor rekening van de landbouw. Het gevaarlijke van deze gassen is dat ze een veel groter broeikaspotentieel hebben dan kooldioxide, respectievelijk 21 en 310 keer zo groot. In deze verkenning zijn alle emissies omgerekend naar CO2-equivalenten. Volgens de IPPC-methode is de Nederlandse landbouw verantwoordelijk voor 13 % van de landelijke uitstoot aan broeikasgassen. Worden de indirecte emissies, afkomstig uit bijvoorbeeld de productie van kunstmest en krachtvoer, bijgeteld, dan komt het aandeel van de landbouw landelijk uit op 18%. In Fryslân ligt dat aandeel veel hoger: op 38% zonder de indirecte emissies. Dat het aandeel van de landbouw in Fryslân zo hoog ligt, komt doordat hier relatief veel landbouw is en weinig andere activiteiten die broeikasgassen uitstoten (verkeer en vervoer, energie). Er is alle reden om aan reductie van emissies uit de landbouw te werken. De landbouwsector zelf heeft dat ook al opgepakt. In het Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren zijn hier met het rijk afspraken over gemaakt. In jaarlijkse werkprogramma s zet de sector dat in acties om. In opdracht van de provincie heeft het Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) in beeld gebracht wat de Friese landbouw aan broeikasgassen uitstoot en hoe zich dat de komende jaren zou kunnen ontwikkelen. Uitstoot broeikasgassen Friese landbouw Volgens de IPPC-methode stootte Fryslân in ,6 Mton aan CO2-equivalenten uit. Volgens dezelfde methode droeg de landbouw daar 2,5 Mton aan bij, dat is 38% van het totaal. Uit indirecte emissies, afkomstig van de productie van kunstmest en veevoer, kwam nog eens ca. 1 Mton vrij. Eenzelfde hoeveelheid is afkomstig uit de afbraak van veen in landbouwkundig gebruik. Aangezien de emissies uit indirecte activiteiten en uit veen alleen voor de landbouw maar niet voor andere sectoren bekend zijn, wordt er hier vanaf gezien om het landbouwkundig aandeel op het totaal aan emissies te geven. Van de 3,5 Mton/jaar aan directe en indirecte emissies uit de landbouw is het grootste deel afkomstig uit de melkveehouderij: met 2,4 Mton/jaar is dat bijna 70% (zie tabel 1). Deze emissies zijn vooral afkomstig van de pensfermentatie en directe bodememissies (uit mest en kunstmest). Wordt de emissie uit groenvoedergewassen (gras, maïs) volledig aan de melkveehouderij toegerekend, dan komt het aandeel van de melkveehouderij met 2,9 Mton/jaar op ruim 80% van de agrarische emissie uit. Emissiereductie sinds 1990 Sinds 1990 is de emissie van broeikasgassen vanuit de Friese landbouw met 11 % gedaald (zie tabel 1). De EU heeft zich een emissiereductie van 20% ten doel gesteld, Nederland streeft een reductie van 30% na.
2 2 De deelsectoren die de emissies het sterkst reduceerden zijn de vollegrondsakker- en tuinbouw (met uitzondering van de teelt van bloembollen), de teelt van groenvoergewassen, de melkveehouderij en overige graasdieren (met uitzondering van de paardenhouderij). De emissie uit deze deelsectoren nam met 14 % af, grotendeels als gevolg van de afnemende dieraantallen (bij een vrijwel gelijk gebleven melkproductie), toenemende efficiëntie in voeding en afname van het gebruik van meststoffen. Uit de paarden-, vleeskuikens- en geitenhouderij, bloembollen en glastuinbouw namen de emissies in totaal met 3% toe. Groei is hiervan de oorzaak. Landelijk nam de emissie uit de landbouw met 17 % af. De relatief lage reductie in Fryslân is te verklaren uit het feit dat het aantal melkkoeien in Fryslân in de periode minder afnam dan landelijk het geval was. Reductiemaatregelen Tabel 2 geeft een overzicht van de maatregelen waarmee de landbouw de emissies kan reduceren. Ook de effectiviteit van deze maatregelen is aangegeven, rekening houdend met wat aan verschillende vormen van landbouw in Fryslân voorkomt. Met maatregelen op het gebied van veevoer en dier en met bemesting blijkt de meeste winst te behalen. Bij de veevoer- en diermaatregelen biedt verhoging van de melkproductie per koe het hoogste reductiepotentieel, aangenomen dat de totale melkproductie gelijk blijft en het aantal stuks melk- en jongvee afneemt. Een gelijkblijvende veestapel en toename van de productie is echter meer waarschijnlijk. Wat bemesting betreft springt mestvergisting er uit. Aandachtspunt hierbij is wel de eventuele emissie van coproducten. Beperken van graslandscheuren levert vooral in het veenweidegebied winst op. Energiebesparingsmaatregelen leveren relatief weinig emissiereductie op omdat deze emissies maar een klein deel van het totaal uitmaken. Zouden alle reductiemaatregelen die het CLM noemt per direct worden uitgevoerd dan geeft dat voor de Friese landbouw ten opzichte van 2007 een totale reductie van 16 %. Zoals hierboven al werd aangegeven kan de praktijk weerbarstiger zijn dan een rekenmodel. Mede om deze reden is een aantal scenario s doorgerekend waarin verschillende ontwikkelingen en maatregelen gecombineerd zijn (zie tabel 3). Basisscenario Als eerste is een basisscenario doorgerekend met verwachte autonome ontwikkelingen: In dit scenario blijft de omvang van de veestapel gelijk. Door productiviteitsstijging neemt de melkproductie met 1%/jaar toe (13% over ). Hiervoor is wel extra kracht- en ruwvoer nodig. Door de mestregelgeving neemt de N-bemesting in de open teelten met 10% af. Door betere isolatie is in de intensieve veehouderij voor verwarming 25% minder aan energie nodig. In de glastuinbouw neemt het gebruik van fossiele brandstof met 25%/ha af. Daar staat meer dan een verdubbeling van het glastuinbouwareaal tegenover. Het resultaat is dat bij de open teelten (groenvoerproductie, vollegrondsakker- en tuinbouw), en de intensieve veehouderij de emissies afnemen. In de melkveehouderij is sprake van een lichte toename, in de glastuinbouw van een forse. Per saldo wordt voor 2020 t.o.v een reductie van 11 % verwacht. Evenveel als in 2007 is bereikt. Basisscenario met groei van melkhoeveelheid Vervolgens is aan de autonome ontwikkelingen van het basisscenario een groei van het melkqoutum van 10, 20 en 30 % toegevoegd. Bij 10 % groei neemt de melkveestapel t.o.v licht af. Dat zie je terug in de totale emissie die licht afneemt. Groei van het melkqoutum van 20 en 30% komt niet alleen uit productviteitsstijging maar ook uit groei van de melkveestapel. De emissies nemen hiermee toe, de reductie t.o.v 1990 daalt tot 8 respectievelijk 4 %.
3 3 Ambitiescenario Vervolgens is een ambitiescenario doorgerekend waarbij naast de autonome maatregelen uit het basisscenario extra maatregelen zijn toegevoegd zoals overeenkomt met de ambities van LTO Noord: In de hele sector wordt jaarlijks 2% energie bespaard. De methaanemissie uit pensfermentatie wordt door een andere voersamenstelling en toevoeging van additieven met 15 % teruggebracht. 25 % Van de mest wordt verwerkt. 50% Van de gangbare kunstmest wordt vervangen door kunstmest met een lager N-gehalte. Hierdoor neemt de emissie aan methaan en lachgas met 25 % af. In de glastuinbouw wordt 50% van de energie duurzaam opgewekt. Het resultaat van dit ambitiescenario is dat, bij 10% groei van het melkqoutum, de emissies van praktisch alle deelsectoren van de landbouw afnemen. De totale reductie t.o.v bedraagt 23 %. Groeit het qoutum door tot 20 of 30%, dan komt door hogere emissies uit de melkveehouderij, de totale reductie uit op 18 respectievelijk 14 %. Ambitiescenario met zonne- en windenergie Tot slot is de productie van duurzame energie toegevoegd: De huidige 100 windturbines van boeren worden opgeschaald van 0,5 naar 2,0 MW; daarnaast worden er 100 windturbines van 2 MW bijgeplaatst. Dit levert een emissiereductie van 700 Kton CO2-equivalenten per jaar op, dat is 18% van de emissies in Er wordt 25 ha aan zonnepanelen op daken van stallen en schuren geplaatst. Dit levert een emissiereductie van 19 Kton CO2-equivalenten per jaar op, dat is 0,5 % van de emissie in Tot slot wordt 25 % van de mest via mestvergisters verwerkt. Het effect hiervan is 63 Kton/jaar, dit is een reductie van 1,5 % t.o.v Als de effecten van energie uit zon, wind en mest volledig aan de landbouw worden toegerekend, komt de totaal te behalen reductie in 2020 t.o.v uit op 44% bij 10% groei van het melkqoutum en 39 resp. 35 % reductie bij 20 en 30 % groei van het melkqoutum. Conclusies De studie wijst uit dat de Friese landbouw in 2007 ten opzichte van 1990 een emissiereductie van 11% bereikt had. Wanneer na 2015, na de afschaffing van de melkquotering, de melkveestapel niet zou groeien, is met een ambitieus plan aan maatregelen in 2020 een reductie van 23 % mogelijk. Groeit de melkveestapel met een verwachte groei van de melkhoeveelheid van 20 tot 30 % mee, dan blijft de reductie op 14 tot 18 % steken. Alleen met een forse toename van de productie van duurzame energie door de landbouw is dan de landelijke reductiedoelstelling van 30% te halen. Financieringsmogelijkheden Verschillend mogelijkheden voor bekostiging van emissiereducerende maatregelen zijn beoordeeld op financiele haalbaarheid, praktische uitvoerbaarheid en controleerbaarheid. Daarbij is uitgegaan van toepassing op grote schaal. Aansluiten bij het huidige Europese systeem van emissiehandel en vastleggen van CO2 in de bodem lijken financieel het interessants. De controleerbaarheid en praktische uitvoerbaarheid van deze maatregelen zijn echter lastig. Aansluiten bij het huidige emissiehandelssysteem lijkt alleen haalbaar wanneer een ketenpartij (bijvoorbeeld een zuivelcooperatie of veevoerproducent) hierbij het initiatief neemt. Voor het vastleggen van CO2 in de Nederlandse landbouwbodem dient eerst meer duidelijkheid te komen over mogelijke maatregelen en de effectiviteit daarvan. Het aanplanten van bomen en het winnen van energie voor derden (bijvoorbeeld: particulieren investeren in zonnepanelen op een agrarisch bedrijf) zijn praktisch goed uitvoerbaar en controleerbaar maar hebben een laag financieel rendement.
4 4 Tabel 1. Overzicht emissies aan broeikasgassen uit de Friese landbouw, totaal en per deelsector, in Kton CO2-equivalenten/jaar reductie reductie reductie in in Kton/jr Kton/jr in Kton/jr in % in % van het totaal melkveehouderij % 69% gras en mais % 34% overige graasdieren % 9% intensieve veehouderij % -3% vollegrondsakker- en tuinbouw % 3% glastuinbouw % -12% totaal % 100% overige graasdieren vleesvee % 1% schapen % 10% paarden % -2% subtotaal % 9% intensieve veehouderij varkens % 8% leghennen % 0% vleeskuikens % -11% geiten % -1% subtotaal % -3% vollegronds akker- en tuinbouw akkerbouw % 3% groenten % 0% fruitteelt % 0% bloembollen % -1% subtotaal % 3% glastuinbouw % -12%
5 5 Tabel 2. Tabel 3. Overzicht uitkomsten scenarioberekeningen reductie broeikgasemissie t.o.v jaar scenario 1990 referentie 0% 2007 huidige situatie 11% + 13 % melk +10% melk + 20% melk + 30 % melk 2020 basisscenario 11% 13% 8% 4% 2020 ambitiescenario 23% 18% 14% 2020 ambitiescenario met duurzame energie 44% 39% 35% Provincie Fryslân, afdeling LGB, 2010
Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen. VK Loonwerkers Najaar 2018
Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen VK Loonwerkers Najaar 2018 Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Methaan Lachgas Kooldioxide Ammoniak Nitraat Fosfaat Milieuopgave melkveehouderij 1 Ammoniak
Nadere informatieKlimaat en landbouw - Opgave en kansen voor Twente
Duurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland Klimaat en landbouw - Opgave en kansen voor Twente Gijs Kuneman en Erik van Well 11 juli 2018 1 Inhoud De context De Twentse landbouwbijdrage Kansen
Nadere informatieNMVisie op Koe&Klimaat
Wat is de positie van de melkveehouderij in het klimaatvraagstuk? Voor ons blijft onderbelicht wat het significante verschil is met overige bronnen van broeikasgassen. Positie van de melkveehouderij in
Nadere informatieLandbouw en klimaat in Fryslân
Landbouw en klimaat in Fryslân Landbouw en klimaat in Fryslân E.V. Elferink A.A.C. Otto E.A.P. van Well CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, juli 2009 CLM 709-2009 Abstract (Broeikasgasemissie, klimaat,
Nadere informatie3 April 2013, CAH Vilentum, 2D. Inhoud presentatie Sturen op broeikasgassen Zwier van der Vegte. Duurzame melkveehouderij.
Sturen op Broeikasgassen Duurzame melkveehouderij 3 April 2013, CAH Vilentum, 2D KTC De Marke Wageningen UR Livestock Research Inhoud presentatie Bijdrage veeteelt aan BKG emissies welke stoffen welke
Nadere informatieEnergie- en klimaatmonitor agrosectoren Hernieuwbare energie, reductie broeikasgassen en energiebesparing
Energie- en klimaatmonitor agrosectoren Hernieuwbare energie, reductie broeikasgassen en energiebesparing Inleiding In 28 sloten de overheid en de agrosectoren het convenant Schone en Zuinige agrosectoren.
Nadere informatieLandbouw en klimaat in Drenthe
Landbouw en klimaat in Drenthe Landbouw en klimaat in Drenthe E.A.P. van Well E.V. Elferink CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, oktober 2008 CLM 686 2008 Abstract (Broeikasgasemissie, klimaat, landbouw,
Nadere informatiede bodem in de kringloop wijzer Frank Verhoeven ir Frank
de bodem in de kringloop wijzer Frank Verhoeven ir Frank Verhoeven Verstand van het platteland! Boerenverstand werken aan praktische duurzaamheid! Zo verkopen we de melk Wat is duurzame melk? Blije koeien:
Nadere informatieGeachte melkveehouder,
Geachte melkveehouder, Vanaf 23 januari 2018 wordt de KringloopWijzer uitgebreid met een klimaatmodule. Hiermee krijgt u gemakkelijk inzicht in de broeikasgasproductie van uw bedrijf en hoe u deze kan
Nadere informatieLandbouw en klimaat in Utrecht
Landbouw en klimaat in Utrecht Landbouw en klimaat in Utrecht E.V. Elferink E.A.P. van Well L.N.C. Vlaar CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, november 2007 CLM 659 2007 ISBN 978-90-5634-205-0 Inhoud
Nadere informatieEmissies van broeikasgassen door de land- en tuinbouw,
Emissies van broeikasgassen door de land- en tuinbouw, 1990-2009 Indicator 19 oktober 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens
Nadere informatiePrestaties, potenties en ambities. Quickscan landbouw en klimaat
Prestaties, potenties en ambities Quickscan landbouw en klimaat Prestaties, potenties en ambities Quickscan landbouw en klimaat Frits van der Schans Erik van Well Laurens Vlaar CLM Onderzoek en Advies
Nadere informatieVruchtbare Kringloop Overijssel = Kringlooplandbouw. Gerjan Hilhorst WUR De Marke
Vruchtbare Kringloop Overijssel = Kringlooplandbouw Gerjan Hilhorst WUR De Marke Kringlooplandbouw Kringlooplandbouw begint met het verminderen van de verliezen => sluiten van de kringloop => minder aanvoer
Nadere informatieCopernicus Institute of Sustainable Development. Koe en klimaat. Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel. Copernicus Institute of Sustainable Development
Copernicus Institute of Sustainable Development Koe en klimaat Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel Inhoud presentatie Hoe zat het ook al weer met klimaatverandering? Broeikasgasemissies in Nederland Klimaatbeleid
Nadere informatieMelkveehouderij Lelystad. Frits van der Schans, Lien Terryn
Frits van der Schans, Lien Terryn Analyse van de gebruiksruimte Bij gemeente Lelystad zijn aanvragen gedaan voor omgevingsvergunningen voor zeer grote melkveebedrijven. Daarop wil de gemeente weten of
Nadere informatieBroeikasgasemissies Landbouw en Visserij: cijfers en beleid
Broeikasgasemissies Landbouw en Visserij: cijfers en beleid Rondetafel Klimaat, 20/06/2016 Departement Landbouw en Visserij Inhoud (1) Waar wil Europa naartoe? (2) Waar staat Vlaanderen? Landbouw en visserij?
Nadere informatieMilieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen
Naam: Milieu Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Slootrandenbeheer Baggeren Krabbescheer bevorderen
Nadere informatieElektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf
Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf Hoeveel CO 2 bespaar je hiermee? 1 Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf; hoeveel CO2 bespaar je hiermee? Erfwerkzaamheden
Nadere informatieKlimaatneutrale landbouw? Binnen bereik??
Klimaatneutrale landbouw? Binnen bereik?? Road map Klimaatvriendelijk: carbon footprint Wat is carbon footprint? Wat is klimaatneutraal? Broeikasgassen en akkerbouw Het project boerenklimaat.nl Perspectief
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieLandbouw en klimaat in Gelderland
Landbouw en klimaat in Gelderland Carin Rougoor en Erik van Well Abstract: Beschrijving van de broeikasgasemissies vanuit de landbouw in Gelderland. April 2016 CLM CLM Onderzoek en Advies Postbus: Bezoekadres:
Nadere informatieHet klimaat en onze bodem
Het klimaat en onze bodem Gera van Os, Lector duurzaam bodembeheer Het klimaat en onze bodem Ons klimaat verandert Wateroverlast Droogte Verzilting Klimaatakkoord Transitie is nodig voor adaptatie en mitigatie
Nadere informatieLandbouw en klimaat in Zeeland
Landbouw en klimaat in Zeeland Landbouw en klimaat in Zeeland E.V. Elferink E.A.P. van Well L.N.C. Vlaar CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, december 2010 CLM 749-2010 Abstract (Broeikasgasemissie,
Nadere informatieGrondgebondenheid = Eiwit van eigen land
Grondgebondenheid = Eiwit van eigen land Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Gerjan Hilhorst WUR De Marke Inhoud Resultaten (waar staan we?) Vergelijking laag en hoog scorende bedrijven Resultaten
Nadere informatieKringloopdenken. centraal. op elk melkveebedrijf! ir. Frank Verhoeven
Kringloopdenken centraal op elk melkveebedrijf! ir. Frank Verhoeven Inhoud - Introductie - Duurzame melk en de kringloopwijzer - Wetgeving geeft weinig andere opties - Van kringloopwijzer naar kringloopboer!
Nadere informatieLandbouw en klimaat. in Groningen
Landbouw en klimaat in Groningen Landbouw en klimaat in Groningen E.A.P. van Well A.A.C. Otto E.V. Elferink CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, februari 2009 CLM 691-2009 Abstract (Broeikasgasemissie,
Nadere informatieGedetailleerde doelen Duurzame Zuivelketen
Gedetailleerde doelen Duurzame Zuivelketen Inleiding Via de Duurzame Zuivelketen streven zuivelondernemingen (NZO) en melkveehouders (LTO) gezamenlijk naar een toekomstbestendige en verantwoorde zuivelsector.
Nadere informatieBroeikasgasemissies in Nederland per sector,
Indicator 8 september 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissie van koolstofdioxide
Nadere informatieMonitor Schoon en Zuinig
Monitor Schoon en Zuinig Actuele stand van zaken 2008 Den Haag, 13 mei 2009 www.ecn.nl Overzicht Monitor Schoon en Zuinig: doel en kader Opzet monitor en stand van zaken 2008: - Doelgrootheden - Effecten
Nadere informatieVan gas los! Dialoog In een breder perspectief: Klimaatakkoord Landbouw en Landgebruik Huidige situatie Opgave Klimaatakkoord Ambitie Glastuinbouw
Van gas los! Klimaat Opties glastuinbouw Dialoog In een breder perspectief: Klimaatakkoord Landbouw en Landgebruik Huidige situatie Opgave Klimaatakkoord Ambitie Glastuinbouw Minder energie gebruiken CO2
Nadere informatieBroeikasgasemissies in Nederland,
Indicator 19 mei 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De totale uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatieCO₂-prestatieladder. Nieuwsbrief
CO₂-prestatieladder Sinds november 2016 is Van Huizen Groenvoorziening gecertificeerd voor hoogste niveau van de CO₂-prestatieladder, trede 5! Om dit hoogste niveau te handhaven streeft Van Huizen Groenvoorzieningen
Nadere informatieBroeikasgasemissies in Nederland per sector,
Indicator 19 mei 2009 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De emissie van koolstofdioxide (CO2)
Nadere informatieVerder verduurzamen melkveehouderij; Pro-actieve aanpak Route2020
Verder verduurzamen melkveehouderij; Pro-actieve aanpak Route2020 0 Experts verwachten een volumegroei van ~20% tot 2020 door het afschaffen van de quota... Nederlandse melkproductie (mln kg/jaar) 14,000
Nadere informatieMonitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest 1 april 2018
Centraal Bureau voor de Statistiek Monitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest 1 april 2018 CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31 70 337 38 00
Nadere informatieLedenbijeenkomsten melkveehouderij 2018 NAJAARSRONDE
Ledenbijeenkomsten melkveehouderij 2018 NAJAARSRONDE Welkom Programma Inventarisatie van vragen die leven Klimaat: inzet zuivelketen en uitwerking op bedrijf Grondgebondenheid: de aanpak en uitdagingen
Nadere informatieISP. Studiedag leraars van land- en tuinbouwscholen. 20 december 2016
Emissies @ ISP Studiedag leraars van land- en tuinbouwscholen 20 december 2016 Wat is ISP? Projectwerking Advieswerking The big four Fijn stof Geur Ammoniak Broeikasgas Fijn stof Geur Ammoniak Broeikasgas
Nadere informatieCuraçao Carbon Footprint 2015
Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding
Nadere informatieOpwarming aarde niet de schuld van het vee
focus juni 219 Opwarming aarde niet de schuld van het vee Europese landbouwhuisdieren hebben vrijwel geen aandeel in de opwarming van de aarde. Dat blijkt uit data van het Amerikaanse Carbon Dioxide Information
Nadere informatieLandbouw en klimaat in Brabant
Landbouw en klimaat in Brabant Landbouw en klimaat in Brabant T.J. Blonk A. Kool L.N.C. Vlaar CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, juni 2007 CLM 655 2007 Dit project is mogelijk gemaakt door bijdragen
Nadere informatieDeze toelichting is opgesteld door het CBS op verzoek van het Ministerie van LNV.
Toelichting op de cijfers van de mestproductie in 2018 zoals berekend in de vorm van momentopnames in kwartaalrapportages en zoals gepubliceerd als voorlopige cijfers d.d.15-2-2018 op de CBS-website. Deze
Nadere informatieDOET U MET ONS MEE? Samen naar een energieneutrale agrarische sector VISIEDOCUMENT FRIESLAND, GRONINGEN EN DRENTHE
DOET U MET ONS MEE? Samen naar een energieneutrale agrarische sector VISIEDOCUMENT FRIESLAND, GRONINGEN EN DRENTHE VOORWOORD LTO Noord regio Noord gaat voor een agrarische sector die energieneutraal is.
Nadere informatieKlimaatverandering en onze voedselzekerheid
Klimaatverandering en onze voedselzekerheid Prof. Dr. Martin Kropff Rector Magnificus Wageningen University Vice-president Raad van Bestuur Wageningen UR Ons klimaat verandert Ons klimaat verandert Oplossingsrichtingen
Nadere informatieQ&A Advies Grondgebondenheid (Versie 12 april 2018)
Q&A Advies Grondgebondenheid (Versie 12 april 2018) Commissie + aanvullingen LTO Nederland Algemene vragen over de Commissie en het advies Waarom is de Commissie ingesteld? Wat houdt dat in, een bindend
Nadere informatieKlimaat & CO 2, Parijs, Polen Wereldwijde doelen, NL-doelen Energie in de gemeente Wierden Opties duurzame opwek:
Scenario s Jaap de Boer Energy Watch Klimaat & CO 2, Parijs, Polen Wereldwijde doelen, NL-doelen Energie in de gemeente Wierden Opties duurzame opwek: Twence Zon (particulier, bedrijven, zonneparken) Wind
Nadere informatieUitslag KringloopWijzer
Uitslag KringloopWijzer Bedrijfspecifieke excretie melkvee Bedrijfs-kringloopscore Jaaropgave : 2014 Omschrijving : plomp 2014 feb15 Naam veehouder : Plomp Agro Vof Straat + huisnummer : Geerkade 10 Postcode
Nadere informatieLandbouw en klimaatverandering in Drenthe. Erik van Well en Carin Rougoor
Landbouw en klimaatverandering in Drenthe Erik van Well en Carin Rougoor Landbouw en klimaatverandering in Drenthe Abstract: Beschrijving van de broeikasgasemissies vanuit de landbouw in Drenthe, mogelijke
Nadere informatieLandbouw en klimaatverandering in Fryslân. Carin Rougoor en Erik van Well
Landbouw en klimaatverandering in Fryslân Carin Rougoor en Erik van Well Landbouw en klimaatverandering in Fryslân Abstract: Beschrijving van de broeikasgasemissies vanuit de landbouw in Fryslân, mogelijke
Nadere informatieBijlage 1: klimaatdoelstellingen & ambities
Bijlage 1: klimaatdoelstellingen & ambities Mondiale ambities In 1992 is in Rio de Janeiro in het VN-Klimaatverdrag de doelstelling vastgelegd om de concentraties van broeikasgassen in de atmosfeer te
Nadere informatieBroeikasgasemissies in Nederland,
Indicator 8 september 2010 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. De totale uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatieHet huidige beleidstekort: er moeten nog heel wat tandjes bij. Ton van Dril 10 september 2009
Het huidige beleidstekort: er moeten nog heel wat tandjes bij Ton van Dril 1 september 29 Coalitieakkoord februari 27: 3% Broeikasgasreductie ten opzichte van 199 2% Aandeel duurzame energie in 22 2% Energie-efficiencyverbetering
Nadere informatieWat is het Agroconvenant?
Wat is het Agroconvenant? Nationale doelen Agroconvenant: 200 PJ Biomassa, 12 PJ Windenergie 2 %/jr Efficiencyverbetering 30 % Reductie broeikasgasemissies Gebaseerd op ambitieuze Schoon & Zuinig doelen,
Nadere informatieKlimaatlat melkveehouderij. Gebruikershandleiding
Klimaatlat melkveehouderij Gebruikershandleiding Klimaatlat melkveehouderij Gebruikershandleiding Emiel Elferink Erik van Well Eric Hees Frits van der Schans CLM Onderzoek en Advies BV Culemborg, april
Nadere informatieLandbouw en klimaatverandering in Zuid-Holland. Erik van Well en Carin Rougoor
Landbouw en klimaatverandering in Zuid-Holland Erik van Well en Carin Rougoor Landbouw en klimaatverandering in Zuid-Holland Abstract: Beschrijving van de broeikasgasemissies vanuit de landbouw in Zuid-Holland,
Nadere informatieHoe maak ik mijn bedrijf klimaatvriendelijk?
2018 Hoe maak ik mijn bedrijf klimaatvriendelijk? De ervaringen van VKA-kennisgroep Melk & Klimaat Voorwoord We hebben een oplossing Er is een klimaatprobleem. Daarover voeren we binnen Vruchtbare Kringloop
Nadere informatieKringlooplandbouw - Ondernemend Ambachtelijk Boeren
Duurzame landbouw Gezond voedsel - Vitaal platteland Kringlooplandbouw - Ondernemend Ambachtelijk Boeren Frits van der Schans 21 november 2018 Achtergrond Frits van der Schans Boerenzoon met 6 broers en
Nadere informatieNotitie energiebesparing en duurzame energie
Notitie energiebesparing en duurzame energie Zaltbommel, 5 juni 2012 Gemeente Zaltbommel Notitie energiebesparing en duurzame energie 1 1. Inleiding Gelet op de ambities in het milieuprogramma 2012-2015
Nadere informatieNationaal klimaatbeleid en de betekenis van landgebruik in de mitigatieopgave. door Gert Jan van den Born
Nationaal klimaatbeleid en de betekenis van landgebruik in de mitigatieopgave door Gert Jan van den Born 1 Klimaatbeleid: Nationale uitwerking Europese klimaatafspraken: kader voor de nationale opgave
Nadere informatieRegionaal Energie Convenant 2014-2016
Regionaal Energie Convenant 2014-2016 Mede mogelijk gemaakt met steun van: Regio Rivierenland Provincie Gelderland RCT-Rivierenland Pagina 1 Ondertekenaars, hier tezamen genoemd: partijen 1. Hebben het
Nadere informatieReductieplan Overige Broeikasgassen.
Reductieplan Overige Broeikasgassen (ROB) www.robklimaat.nl Kansen en bedreigingen in de electriciteitssector Erik ter Avest 29 juni 2006 1 Wat is het ROB? Andere vragen? Discussie Enkele begrippen wat
Nadere informatieBeantwoording raadsvraag
Beantwoording raadsvraag Onderwerp Dierenaantallen Datum 15 april 2016 Nummer RV-1615 Steller vraag Benny Munsters Fractie CDA Portefeuillehouder N. Lemlijn Steller M. van der Heijden Datum afdoening 28
Nadere informatieVarianten binnen de wet Verantwoorde Groei Melkveehouderij
Varianten binnen de wet Verantwoorde Groei Melkveehouderij Carin Rougoor en Frits van der Schans CLM Onderzoek en Advies Achtergrond Begin juli 2014 heeft staatssecretaris Dijksma het voorstel voor de
Nadere informatieAmmoniakemissie door de land- en tuinbouw,
Indicator 15 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In de periode 1990-2014 zijn
Nadere informatieLandbouw en klimaatverandering in Groningen. Erik van Well en Carin Rougoor
Landbouw en klimaatverandering in Groningen Erik van Well en Carin Rougoor Landbouw en klimaatverandering in Groningen Abstract: Beschrijving van de broeikasgasemissies vanuit de landbouw in Groningen,
Nadere informatieResultaten KringloopWijzers 2016
Resultaten KringloopWijzers 2016 7 september 2017 Gerjan Hilhorst WLR - De Marke Het belang van lage verliezen Mineralenverliezen belasten het milieu EU beleid: beperken verliezen uit landbouw Streven:
Nadere informatieVruchtbare Kringloop Achterhoek en Grondgebondenheid
2018 Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Grondgebondenheid Kringlooplandbouw in de praktijk Voorwoord De toekomst is grondgebonden De toekomst is aan grondgebonden melkveehouderij. Dat belijden alle partijen,
Nadere informatieCoöperatieve vereniging van bos en natuureigenaren
www. www. www. Coöperatieve vereniging van bos en natuureigenaren www. Coöperatieve vereniging van bos en natuureigenaren Stimuleren en promoten duurzaam beheer van bos en natuur www. Coöperatieve vereniging
Nadere informatieVergisting anno 2010 Rendabele vergister onder SDE 2010. Hans van den Boom 22 april 2010 Sectormanager Duurzame Energie
Vergisting anno 2010 Rendabele vergister onder SDE 2010 Hans van den Boom 22 april 2010 Sectormanager Duurzame Energie Financieren Duurzame energie binnen Rabobank Groep Maatwerk Sustainability naast Food
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieMonitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest 1 januari 2019
Centraal Bureau voor de Statistiek Monitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest 1 januari 2019 CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31 70 337 38 00
Nadere informatieENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW
Besparen en verduurzamen ENERGIE BESPAREN EN VERDUURZAMEN IN DE GLASTUINBOUW Over Kas als Energiebron Kas als Energiebron is het innovatie- en actieprogramma voor de glastuinbouw met als doel de uitstoot
Nadere informatieLandbouw en klimaatverandering in Flevoland. Erik van Well, Carin Rougoor, Bas Allema en Gijs Kuneman
Landbouw en klimaatverandering in Flevoland Erik van Well, Carin Rougoor, Bas Allema en Gijs Kuneman Landbouw en klimaatverandering in Flevoland Erik van Well, Carin Rougoor, Bas Allema en Gijs Kuneman
Nadere informatieW & M de Kuiper Holding
2 januari t/m juni 2018 2 Pagina 2 van 6 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Overzicht -emissie gegevens 3 Vergelijking met voorgaande jaren 4 3 -gerelateerd gunningsvoordeel 5 4 Doelstellingen 5 Reductiedoelstellingen
Nadere informatieDe Kromme Rijnstreek Off Grid in Hoe kan dat eruit zien?
De Kromme Rijnstreek Off Grid in 00. Hoe kan dat eruit zien? De gemeenten Houten, Wijk bij Duurstede en Bunnik op weg naar energieneutraal in 00 Exact bepalen hoe het energiesysteem van de toekomst er uit
Nadere informatieMestverwerking in De Peel
Mestverwerking in De Peel Mestverwerking Jan van Hoof, Jeanne Stoks, Wim Verbruggen Maart 2012 Agenda Doel van de avond Wat is mest? Wat is het mestprobleem? Waar komt mest vandaan? Hoeveel mest is er?
Nadere informatieMonitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest 1 oktober 2018
Centraal Bureau voor de Statistiek Monitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest 1 oktober 2018 CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31 70 337 38 00
Nadere informatieOpvallend in deze figuur is het grote aantal bedrijven met een vergunning voor exact 340 stuks melkvee (200 melkkoeien en 140 stuks jongvee).
Ontwikkeling melkveebedrijven in Utrecht, Gelderland en Brabant Analyse van mogelijke groei van melkveebedrijven op basis van gegevens van CBS en provincies Het CBS inventariseert jaarlijks de feitelijk
Nadere informatieWaarden van fosfaatrechten - achtergrondnotitie Natuur & Milieu 1 februari 2016
Waarden van fosfaatrechten - achtergrondnotitie Natuur & Milieu 1 februari 2016 1 Aanleiding en samenvatting In 2015 heeft toenmalig staatssecretaris Dijksma van EZ fosfaatrechten voor de melkveehouderij
Nadere informatieKwantitatieve verkenning van het potentieel voor LNG in de binnenvaart. Martin Quispel, DCMR Schiedam 28 maart 2017
Kwantitatieve verkenning van het potentieel voor LNG in de binnenvaart Martin Quispel, DCMR Schiedam 28 maart 2017 Achtergrond Verkennende studie uitgevoerd door STC-NESTRA en EICB in opdracht voor het
Nadere informatieMesdag Zuivelfonds NLTO
Onderwerpen Mesdagfonds Actuele thema s die keuze vragen Onderzoek uitspoeling stikstof (WUR) Onderzoek vastlegging CO2 (AEQUATOR) Conclusie en aanbevelingen Mesdag Zuivelfonds NLTO Ontstaan: fonds kwaliteit
Nadere informatieArnold Maassen Holding BV. Verslag energieaudit. Verslag over het jaar 2014. G.R.M. Maassen
Arnold Maassen Holding BV Verslag energieaudit Verslag over het jaar 2014 G.R.M. Maassen Inhoud 1 Inleiding... 3 2 Inventarisatie van energieverbruik en emissiebronnen... 3 3 Energieverbruik en CO 2 Footprint...
Nadere informatieEnergiemanagement actieplan
Energiemanagement actieplan Versie 2018.1 Datum: 11-01-2019 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Reductiemogelijkheden 4 2.1 Brandstof 4 2.2 Electra en warmte 4 2.3 Projecten 5 3. CO2 reductie a.d.h.v. maatregelen
Nadere informatieWeidegang & KringloopWijzer. Michel de Haan, et al.
Weidegang & KringloopWijzer Michel de Haan, et al. Veelgehoorde kreet Weiden is slecht voor de KringloopWijzer! -> slechte benadering; het gaat om efficientie en niet om KringloopWijzer Vergelijk: -> Sneeuw
Nadere informatieCO 2 -uitstootrapportage 2011
Programmabureau Klimaat en Energie CO 2 -uitstootrapportage 2011 Auteurs: Frank Diependaal en Theun Koelemij Databewerking: CE Delft, Cor Leguijt en Lonneke Wielders Inhoud 1 Samenvatting 3 2 Inleiding
Nadere informatieEmissiehandel in Europa
Emissiehandel in Europa Emissiehandel (EU ETS) is een marktinstrument waarmee de EU uitstoot van broeikasgassen wil verminderen en zo haar klimaatdoelstelling wil behalen. Er zijn twee emissiehandelssystemen:
Nadere informatieAchtergronden Koeien & Kansen - KringloopWijzer
Achtergronden Koeien & Kansen - KringloopWijzer Achtergrond BEX (Koeien &Kansen) Samenwerking binnen K&K Voorgesteld mestbeleid NL- EU Samen inspelen op ontwikkelingen uit markt en maatschappij Kringloop
Nadere informatieMonitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest Tweede kwartaal 2019
Centraal Bureau voor de Statistiek Monitor fosfaat- en stikstofexcretie in dierlijke mest Tweede 2019 CBS Den Haag Henri Faasdreef 312 2492 JP Den Haag Postbus 24500 2490 HA Den Haag +31 70 337 38 00 www.cbs.nl
Nadere informatieDe KringloopWijzer & bodem
De KringloopWijzer & bodem Arnold Froklage Agrifirm Exlan 16-7-2015 Zwolle Agenda Achtergrond mestbeleid De KringloopWijzer Resultaten Vruchtbare Kringloop Achterhoek Vragen test Produceren binnen milieurandvoorwaarden
Nadere informatieKernenergie & Brandstofmix Effecten vier kernenergiescenario s uit EZ s Energierapport 2008 Ad Seebregts, ECN Beleidsstudies
Kernenergie & Brandstofmix Effecten vier kernenergiescenario s uit EZ s Energierapport 2008 Ad Seebregts, ECN Beleidsstudies 2 (Nieuw) kern in de media diverse stakeholders Rapport Kernenergie & Brandstofmix
Nadere informatie6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven
6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven G.L. Iepema (Louis Bolk Instituut) M.A. Thomassen (Leerstoelgroep Dierlijke Productiesystemen WUR) L.M. s Gravendijk (studente Leerstoelgroep Dierlijke
Nadere informatieVan Gangbaar naar Biologisch. Drijfveren en uitdagingen van een omschakelingsproces
Van Gangbaar naar Biologisch Drijfveren en uitdagingen van een omschakelingsproces Even voorstellen Boerderij De Bonte Parels Rutger en Christianne Hennipman Thijs (4) en Tobias (2) Boerderij De Bonte
Nadere informatieResultaten landbouwenquête. September 2013
Resultaten landbouwenquête September 2013 1 Landbouwenquête 2013 Inleiding In juni 2013 hebben de noordelijke Natuur en Milieufederaties en LTO Noord in samenwerking met het Dagblad van het Noorden en
Nadere informatieEmissies door de land- en tuinbouw en natuur - BKG. Rondetafel Klimaat, 20 juni 2016
Emissies door de land- en tuinbouw en natuur - BKG Rondetafel Klimaat, 20 juni 2016 Land- en tuinbouw / Natuur Veeteelt NH 3, CH 4, N 2 O, NO, NMVOS Kunstmest NH 3, N 2 O, NO Mestverwerking (vanaf 2000)
Nadere informatieWijk bij Duurstede Klimaatneutraal in 2030
Wijk bij Duurstede Klimaatneutraal in 2030 Wijk bij Duurstede klimaatneutraal in 2030 Door: Kees van der Leun en Linda Docter Datum: 23 september 2016 Projectnummer: UENNL17055 Ecofys 2016 voor de gemeente
Nadere informatieDOELEN DUURZAME ZUIVELKETEN 2030
DOELEN DUURZAME ZUIVELKETEN 2030 HERIJKINGSMOMENTEN: 2023 EN 2027 Verdien modellen Verdienmodellen In beeld brengen verdienmodellen. Verdienmodel voor melkveehouders bij duurzaamheidsprestaties door middel
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieCO2-monitor 2013 s-hertogenbosch
CO2-monitor 2013 s-hertogenbosch Afdeling Onderzoek & Statistiek Maart 2013 2 Samenvatting In deze monitor staat de CO2-uitstoot beschreven in de gemeente s-hertogenbosch. Een gebruikelijke manier om de
Nadere informatieDuurzame melkveehouderij
Duurzame melkveehouderij Wiepk Voskamp, Lector Duurzame melkveehouderij Hogeschool VHL 19 November 2014 Wageningen UR Hogeschool VHL Nordwin College DTC LTO Friesland Campina Provincie Friesland Gemeente
Nadere informatieAgenda Ledenvergadering
Agenda Ledenvergadering 1. Opening en mededelingen 2. Verkiezingen bestuur belangenvereniging 3. Uitkomsten nulmeting 4. Vervolgaanpak 5. Vragen en discussie www.adellochem.nl ADEL Nulmeting Energieverbruik
Nadere informatieNulmeting emissie broeikasgassen Gelderse land- en tuinbouw
Nulmeting emissie broeikasgassen Gelderse land- en tuinbouw J.P. Lesschen P.J. Kuikman I. van den Wyngaert Emissie (kg CO 2 - eq/ha) 25000 Alterra-rapport 1891,
Nadere informatie