Taskforce CCS. Broeikasgas onder de grond stoppen

Transcriptie

1 Broeikasgas onder de grond stoppen

2 Fotobijschrift Ipit ut volorem num quissed tat dolorer alit nonsequi tet, sent do er acipsum volum am verostrud magniat illa at. Sim quat. Exer se magna am ver iriliquis dipismo dolummy nonulla feum ad dit lan ver in etue dunt vero odolor iuscips ustrud minibh elit in henim eummolum zzrit eniamet alit lum quat. It laorem euisl et num vendiat, conum ipit do od min henit nostis eugiat, commy nos ex ex et utpat. Wis nulla facincil ut adionulput ver sequatin henisl in henim vel ipsusci eu facillu ptatumsan Energie besparen, meer wind- en zonne-energie, meer biobrandstof, meer energie uit waterkracht: het moet allemaal, maar het gaat niet vlug genoeg om grote klimaatproblemen te voorkomen. Pas tegen het eind van deze eeuw zal onze energievoorziening helemaal duurzaam kunnen zijn. In de tussentijd moeten we daarom ook andere middelen inzetten om te voorkomen dat er te veel CO in de atmosfeer terecht komt. De belangrijkste noodoplossing is het afvangen van de CO bij de schoorstenen van elektriciteitscentrales en fabrieken en dat gas dan ondergronds opbergen. Het is een noodoplossing, want schone energie is de echte oplossing. Het is beter geen vuil te maken, dan het onder de mat te vegen. Maar overheid, bedrijfsleven, milieubeweging en wetenschap zijn het erover eens dat CO -afvang en -opslag (Carbon Capture and Storage, CCS) als tussenoplossing onmisbaar is. En het kan: we hebben de ruimte en we kennen de technieken. Broeikasgas onder de grond stoppen Hoe werkt het? Kan het? Kan het veilig? Waar slaan we het op? Wat kost het? Is het echt nodig? Wat zijn de nadelen? Hoe gaan we het organiseren? Broeikasgas onder de grond stoppen 3

3 We kennen de feiten 1 Er dreigt een klimaatramp Er komt veel te veel broeikasgas in onze dampkring terecht en als we daar niet snel en drastisch iets aan doen verandert wereldwijd het klimaat en zadelen we onszelf en onze nakomelingen met buitengewoon nare gevolgen op: verdroging én overstromingen, hittegolven én koudegolven, stormen en aardverschuivingen, een ingrijpende ontregeling van de voedselproductie. En hoewel we er in Nederland nog niet zoveel van merken, komen de problemen met rasse schreden dichterbij. De wereldwijde temperatuurstijging zou onder de C moeten blijven Gevreesd wordt dat de stijging enkele graden hoger zal uitkomen De zeespiegel stijgt deze eeuw met 35 tot 85 cm In de volgende eeuw zelfs met enkele meters Miljoenen mensen zullen moeten verhuizen Het aantal overstromingen neemt toe Mogelijk meer bosbranden, grotere woestijnen Toenemend zoetwatertekort in delen van de wereld Afnemende voedselproductie door droogte in grote delen van de wereld. Meer ziektes als malaria De oorzaak is duidelijk Met steeds meer mensen op deze aarde en een groeiende welvaart gebruiken we steeds meer fossiele brandstoffen: aardolie, steenkool en gas. Bij de verbranding daarvan komt CO vrij. Op zich hoort CO in onze dampkring; het maakt de temperatuur op aarde leefbaar. Maar het evenwicht is verstoord; er komt veel te veel CO in de dampkring. Ontbossing speelt daarbij trouwens ook nog een rol; planten nemen voor hun groei CO op. 75% van het broeikasgasprobleem komt van CO 70% daarvan door het verbranden van fossiele brandstoffen De energievoorziening is mondiaal nu voor 80% afhankelijk van fossiele bronnen In Nederland (aardgas) zelfs voor 90% Nederland is 8% energie-intensiever dan de meeste landen van Europa Nederland stoot per hoeveelheid opgewekte energie meer CO uit dan veel andere landen De Nederlandse CO -uitstoot is nu per jaar zo n 170 miljoen ton Als we niets doen groeit dat naar bijna 50 miljoen ton 3 De oplossing is ook duidelijk Gelukkig kennen we de oplossing ook: zo snel mogelijk de CO -uitstoot weer verminderen. Dat zal zéker moeten met het percentage dat de Nederlandse regering nastreeft: 30% (ten opzichte van 1990 en uiterlijk in 00). Om dat te bereiken moeten we zo snel mogelijk over naar een duurzame energievoorziening, naar energie uit schone en onuitputtelijke bronnen, zoals wind, zon, waterkracht, aardwarmte, biomassa. We moeten bovendien veel zuiniger met energie omgaan. Doelen Nederlandse regering voor 00: - 30% CO -reductie - 0% duurzame energie - % besparing per jaar De CO -uitstoot is dan maximaal 150 miljoen ton per jaar Wereldwijd stijgt de CO -uitstoot echter voorlopig nog Na 015 mag deze absoluut niet meer stijgen In 050 moet de CO -uitstoot minimaal gehalveerd zijn De meest recente studies zeggen dat 80% reductie nodig zal zijn Broeikasgas onder de grond stoppen 5

4 4 Maar we komen tijd tekort Grootschalige ontwikkeling van duurzame energiebronnen kost meer tijd dan we willen. Iedereen is het erover eens dat we wereldwijd over moeten stappen naar een duurzame energievoorziening, maar over de vraag hoe snel dat zal lukken, is de een optimistischer dan de ander. Optimist of pessimist, een feit is dat we tijd tekort zullen komen. We zullen langer gebruik moeten maken van fossiele brandstoffen, langer dan goed is voor het klimaat. In Nederland was in 007 nog geen 3% van de energie afkomstig van duurzame bronnen Dat moet in 00 0% zijn Nederland moet zo n 100 miljoen ton CO per jaar minder uitstoten Via verduurzaming en energiebesparing halen we per 00 ongeveer de helft Voor de andere helft moeten andere oplossingen gevonden worden Greenpeace houdt er rekening mee dat in 050 de wereld nog voor 50% afhankelijk zal zijn van fossiele brandstoffen CCS Carbon Capture and Storage CO -afvang en -opslag 5 Gelukkig is er een goede noodoplossing Er zijn oplossingen, waarmee de CO -uitstoot sneller daalt en die helpen de tijd tot een duurzame energievoorziening te overbruggen. Kernenergie is zo n oplossing, al zijn de meningen daarover nogal verdeeld en duurt het bouwen van eventuele nieuwe centrales lang.het opvangen van CO en dan ondergronds opslaan ( Carbon Caputure and Storage, CCS) is een andere oplossing. Deze noodoplossing is, anders dan sommigen denken, veilig en effectief. En juist in Nederland, vanwege de aanwezigheid van inmiddels lege gasvelden, goed toepasbaar. Verschillende studies hebben aangetoond dat de risico s bij transport en opslag klein en goed beheersbaar zijn Elders in de wereld wordt CCS al op verschillende plaatsen probleemloos toegepast en sinds een paar jaar ook in Nederland Nederland heeft veel ervaring met transport en opslag van gas Nederland weet ook al veel van het afvangen van CO Nederland beschikt over een groot aantal zeer geschikte (bijna) lege gasvelden FotobijschriftObore commod elenim augait nostrud tat lut nulput lam et eugueriure vullaore facidunt do odit prat. Ipit am, quis accum veros dipisci liquissi blamcommy nibh eugue volessim duis dolestrud ero dolobor sismodolor sit ilis augue tat. Duis digna facin henit vel et at alit, voluptat aci tet lobore con elit lum nullupt atumsandre magnit vullam, quamcorem do dunt nostrud eu faccumsan et nisim zzriure minibh eugait at la faccum volorper am, vel ulluptate venit alit amet ilit, sim ipisl et am, con henit veliquatisi tem vulput luptat num ipsusci llaoreet lor sustincinis nis dolorerit ipsuscipsum verit volore magna commy nonummolum acilla faccum zzril dunt ad et prat nim venim zzrit laore dipsum ipit vel iriurer senibh ea alit alit ut autpat praessim. 6 Broeikasgas onder de grond stoppen

5 Hoe werkt het? CO Het broeikasgas kooldioxide (CO, ook wel koolzuurgas genoemd) is de belangrijkste veroorzaker van het klimaatprobleem. Het komt vrij bij verbranding van aardgas, olie en kolen, en bijvoorbeeld bij het rotten van plantenresten. De mens produceert het zelf ook; we ademen de CO uit die ontstaat bij de verbrandingsprocessen in ons lichaam. De chemische industrie gebruikt het als grondstof, onder andere voor kunstmest. Tuinders gebruiken het in hun kassen om de plantengroei te bevorderen. En limonadefabrikanten gebruiken het om frisdrank prik te geven. CO is kleurloos, geurloos, niet brandbaar en niet explosief. Normaal is er in de lucht ongeveer 0,05% CO aanwezig. In slecht geventileerde ruimtes kan dat oplopen tot 1% en dat leidt dan tot benauwdheid en hoofdpijn. Bij een concentratie van 5%, honderd keer meer dan de normaal aanwezige hoeveelheid, wordt CO giftig voor mens en dier. Afvangen, transporteren en opslaan Afvangen Het afvangen gebeurt bij het verbrandingsproces, daar waar met fossiele brandstoffen gestookt wordt. Voor het afvangen zijn verschillende technieken ontwikkeld en al uitvoerig beproefd. Het afvangen kan natuurlijk het best op plekken waar de meeste CO vrijkomt. Elektriciteitscentrales, raffinaderijen, chemische industrieën, hoogovens en cementfabrieken zijn verantwoordelijk voor het grootste deel van de CO -uitstoot. Transporteren Het afgevangen broeikasgas wordt vloeibaar gemaakt om het beter onder hoge druk te kunnen transporteren via pijpleidingen. Ook met dit transport is er overal op de wereld al veel ervaring opgedaan. Voor kortere afstanden kan CO ook als gas getransporteerd worden. Opslaan Het opslaan zal in Nederland vooral gebeuren in de inmiddels leeggepompte gas- (en olie)velden, op land en op zee. Dat zijn veilige bergplaatsen op tot meter diepte, waar het weggepompte aardgas ook miljoenen jaren is vastgehouden. Die velden zijn geen grote holtes, maar poreuze aardlagen afgesloten door een gasdichte laag. Via de boorput waarmee het aardgas naar boven werd gehaald wordt nu de CO teruggepompt. CO is in de diepe ondergrond geen vreemde stof; er bestaan in de aardkorst ook CO - velden. Wanneer de CO eenmaal is opgeslagen, blijft het er altijd zitten. Een paar landen hebben al ervaring met het ondergronds opslaan van CO. Het gebeurt al jaren op commerciële basis bij Noorwegen, op de Noordzee, in het Sleipnerveld. En sinds kort ook in Algerije (In-Salah), in de woestijn. Maar ook Nederland heeft al praktijkervaring; we slaan al meer dan vijf jaar CO op in een bijna leeg gasveld op zee. De verschillende technieken voor het afvangen Bij enkele productieprocessen (kunstmest) komt pure CO vrij en die is dus makkelijk af te vangen. Maar bij elektriciteitscentrales, hoogovens en andere fabrieken gaat dat niet zomaar. Er zijn drie technieken ontwikkeld waarmee ook daar CO kan worden afgevangen. Ná de verbranding (post-combustion) De rookgassen worden gewassen, na de verbranding en vóór ze de lucht ingaan. Het wassen gebeurt met een middel dat andere stoffen dan CO absobeert. De concentratie van winbare CO is bij deze techniek tamelijk laag (zo n 5 tot 15%). 1 transport compressie Vóór de verbranding (pre-combustion) Bij deze techniek wordt steenkool eerst vergast, eventueel samen met biomassa. Uit het kolengas dat ontstaat wordt de CO verwijderd. Daarna wordt het CO -vrije gas gebruikt voor de verbranding. Via verbranding met zuivere zuurstof (oxy-fuel combustion) Bij verbranding met zuivere zuurstof is de concentratie van winbare CO in de rookgassen veel hoger (80%). Voor deze techniek moet echter wel eerst zuivere zuurstof geproduceerd worden. ondoordringbare laag opslag 3 Bijschrift > Nit ulla cor ip eugueril utat eu faci ea core tat, vel ullum verat, quis dignim zzrit praessequat exerat, qui bla acidunt venis num nim quisi blaor senit, sit ing eros esed tat lam, sustrud magnim duisl ilisit De techniek van het transporteren Het transport van (vloeibare) gassen onder hoge duk via pijpleidingen is een bekende en veilige techniek. Nederland heeft er zeer veel ervaring mee opgedaan via ons netwerk van aardgasleidingen en via het trasport van olie en chemische stoffen. Voor CO heeft Nederland overigens al een bescheiden leidingennetwerk: vanuit de Rotterdamse haven gaat CO per pijpleiding naar de kassen in het Westland, waar CO als groeibevorderaar wordt gebruikt. En elders in de wereld, zoals in de Verenigde Staten, wordt al jaren CO door leidingen getransporteerd via een netwerk van duizenden kilometers leiding. Overigens kan CO ook per schip vervoerd worden. Dat is vooral interessant wanneer er grotere afstanden overbrugd moeten worden. De techniek van het opslaan Het opslaan is niets anders dan het omgekeerde van het proces van gas- (of olie)winning. Door de boorput wordt CO naar beneden gepompt met behulp van een compressor. Eenmaal beneden is de druk van de omgeving groter dan de druk van het gas, waardoor het gas niet weg kan. Als het veld is volgepompt, wordt de boorput afgesloten; voor eeuwig. Het enige wat dan nog moet gebeuren is een regelmatige controle van de deugdelijkheid van de afdichting. Het opslaan van CO kan ook gebruikt worden om meer olie uit een veld te halen; het CO drukt namelijk de resterende olie omhoog. 8 Broeikasgas onder de grond stoppen Broeikasgas onder de grond stoppen 9

6 Kan het? Ja, Nederland heeft de opslaglocaties Doordat Nederland zoveel aardgas heeft, ontstaan er geleidelijk ook steeds meer lege aardgasvelden, zowel op land als op zee. Ook lege olievelden kunnen geschikt zijn. Nederland heeft in totaal een opslagcapaciteit van miljoen ton op land en op zee, meer dan genoeg om minstens een eeuw lang het teveel aan CO op te slaan. Maar niet alle velden zijn geschikt. Sommige zijn te klein, in sommige zitten te veel boorputten. Het grote Groningenveld (met een toekomstige opslagcapaciteit van miljoen ton) doet in de opslagplannen ook niet mee, omdat daar nog zo veel gas in zit, dat te verwachten valt dat CO -opslag minder hard nodig is tegen de tijd dat dat veld leeg is. Behalve in lege gas- (en olie)velden kan CO ook worden opgeslagen in diep liggende poreuze koollagen en in zoutwaterhoudende lagen ( acquifers ) waarin CO oplost en neerslaat als een mineraal. Ook voor die opslagmogelijkheden geldt dat de opslaglagen moeten zijn afgeschermd door een gasdichte aardlaag. Ja, Nederland heeft de kennis Nederland is wereldwijd een van de belangrijkste kenniscentra voor CCS. Dat komt vooral door ons aardgas. We weten heel veel van het gedrag van gas in de ondergrond. (Zelfs Rusland haalt al jaren zijn kennis hier.) Het opslaan van CO maakt gebruik van dezelfde technieken als het winnen van aardgas. En ook het transport profiteert van de aardgaskennis. En wat het afvangen betreft had Nederland al in 1993 de wereldprimeur van kolenvergassing (pre-combustion). Voor de afvang ná de verbranding draait sinds begin 008 een proeffabriek op de Maasvlakte. Daar zijn al zulke goede resultaten mee geboekt dat post-combustion een aantrekkelijk alternatief lijkt te worden, vooral voor bestaande kolencentrales. Ja, Nederland heeft al ervaring Nederland heeft al veel praktijkervaring met alle voor CCS relevante technieken. Zo slaan we al jaren op grote schaal tijdelijk aardgas op in lege aardgasvelden, om buffervoorraden te maken voor pieken in de vraag. En we slaan dus sinds enkele jaren op kleine schaal ook al CO op op de Noordzee. Ja, Nederland is klein en daardoor extra geschikt In Nederland staan veel fabrieken en elektriciteitscentrales dicht bij elkaar, waardoor afgevangen CO makkelijk verzameld kan worden en leidingen naar de opslaglocaties kort kunnen zijn. Hoe korter de transportleidingen hoe goedkoper CCS wordt en hoe kleiner de transportrisico s. Kan het veilig? Ja, de risico s zijn waarschijnlijk zelfs kleiner dan bij aardgas Als er bij het afvangen, transporteren en opslaan de veiligheidsvoorschriften van de overheid worden nageleefd, is CCS een veilige techniek. Er is heel veel onderzoek gedaan naar de veiligheid bij het afvangen van gassen, het transporteren en het ondergronds opslaan. Daaruit kan maar één conclusie getrokken worden: CCS is mogelijk zelfs veiliger dan de winning en het transport van aardgas. Ook is de kans op lekkage uit transportleidingen erg klein. En als zich toch een lek voordoet kan de leiding onmiddellijk worden afgesloten. De kans dat een grotere hoeveelheid CO uit de bodem ontsnapt is uiterst gering en als dat ooit toch zou gebeuren is de kans weer uiterst gering dat het dan de gezondheid van omwonenden kan bedreigen. Waar slaan we het op? Twee grootschalige projecten Er komen twee grootschalige CCS-projecten, één in het Noorden van het land en één in het Rijnmondgebied. Deze moeten in 015 draaien willen ze nog voldoende kunnen bijdragen aan de CO - doelstellingen van 00. Het project in het Rijnmondgebied mikt op een CO -opslag van 0 miljoen ton per jaar (vooral op zee), het project in het Noorden op ruim 1 miljoen ton (deels op land, deels op zee). De keuze voor deze twee projecten is logisch. In het Rijnmondgebied wordt veel CO uitgestoten, onder andere door de raffinaderijen. In het Noorden wordt de productie van elektriciteit zodanig opgevoerd, dat straks een derde van alle stroom in Nederland uit het Noorden komt. Voor beide gebieden geldt dat ze ambitieuze programma s hebben om de CO -uitstoot drastisch te reduceren. Zo wil het Rotterdam Climate Initiative de uitstoot van de stad Rotterdam en het hele havengebied in 05 gehalveerd hebben. In het Rijnmongebied zal bij het afvangen het accent liggen op de post-combustion techniek en in het Noorden op alle drie technieken. Maar eerste twee kleinschalige demonstratieprojecten Voor twee kleinschalige demonstratieprojecten wordt nu een vergunning aangevraagd (en heeft het kabinet 60 miljoen euro subsidie gereserveerd): één in Barendrecht en één in Geleen. De projecten heten nadrukkelijk demonstratieprojecten ; ze moeten laten zien dat beproefde technieken in de keten van afvang, transport en opslag goed samenwerken. Het zijn geen experimenten in de zin dat nog gekeken moet worden of de technieken wel werken, laat staan dat ze de veiligheid nog moeten testen. De omvang van de demonstratieprojecten is gering. Het gaat per project om een opslag niet groter dan 0, miljoen ton per jaar. Wat kost het? Tussen de 60 en 90 per ton Dat is duur. Maar de kosten kunnen nog dalen. Als CCS op grote schaal wordt toegepast, zal het zeker goedkoper worden. En er zijn nu al verschillende berekeningen die uitgaan van lagere kosten per ton (van 5 tot 40). De meeste kosten gaan zitten in de afvangtechnieken, maar er is goede hoop dat deze snel minder kostbaar zullen worden. Er kunnen ook baten ontstaan Voor het uitstoten van CO moeten emissierechten verworven worden. Dat gebeurt via een Europees handelssysteem. Als er een moment komt dat het verwerven van emissierechten duurder is dan het opslaan van CO wordt CCS extra aantrekkeijk. Nu kan CCS nog niet zonder subsidies Het kabinet stimuleert de ontwikkeling van CCS met een kleine 150 miljoen euro. Ook de EU subsidieert CCS. Europa heeft naar schatting zo n 6 miljard euro uitgetrokken voor 1 grootschalige demonstratieprojecten. Het geld is afkomstig uit de opbrengst van de Europese emissierechtenhandel. Nederland doet met twee projecten mee in dit EU-stimuleringsbeleid en dat kan een extra injectie betekenen voor Nederlandse CCS. De EU heeft Nederland al 180 miljoen euro toegezegd. De EU besloot verder de lidstaten toestemming te geven nieuwe elektriciteitscentrales te subsidiëren als deze centrales tenminste geschikt zijn gemaakt voor het afvangen van CO ( capture ready ). De subsidie mag dan oplopen tot maximaal 15% van de investeringskosten. 10 Broeikasgas onder de grond stoppen Broeikasgas onder de grond stoppen 11

7 Is het echt nodig? Opslagcapaciteit voor CO in Nederland CO-uitstoot Nederland in Mton, afgerond 50 Ja, en de cijfers spreken voor zich Nederland stoot nu, afgerond, zo n 170 miljoen ton CO per jaar uit. Als we niet ingrijpen groeit dat door tot 50 miljoen ton in 00. Maar het kabinet heeft vastgesteld dat het dan zeker niet meer dan 150 miljoen ton mag zijn. De uitstoot moet dus met 100 miljoen ton terug. Kan dat? Mton op land op zee Mton nu doel kabinet 00 ongewijzigd beleid Voor de helft van die 100 miljoen ton heeft het kabinet concrete reductieplannen vastgesteld. Als we gemakshalve nou eens aannemen dat al die plannen lukken, dan halen we ruwweg de helft van de 100 miljoen ton met duurzame energie (wind, zon, enz.) en met energiebesparing. Maar dan is er nog geen oplossing voor de resterende helft (53 miljoen ton). We kunnen reducties in het buitenland kopen. Als wij van een ander land emissierechten kopen, kan dat land met dat geld CO -besparende maatregelen nemen. Die reductie telt uiteraard ook. Nederland zal zeker emissierechten inkopen, maar hoever kun je daarmee gaan zonder afbreuk te doen aan de geloofwaardigheid van onze eigen inspanningen om het klimaatprobleem op te lossen? Het is aannemelijk dat rond het jaar 00 van de nog te vinden CO -reductie van ongeveer 50 miljoen ton zo n 30 tot 40 miljoen ton gerealiseerd zal moeten worden via CCS. En om een beetje een idee te hebben hoeveel 50 miljoen ton CO is: 1 miljoen ton CO is bijvoorbeeld de jaarlijkse uitstoot van zo n auto s of van het gasverbuik van huizen. Ja, en we moeten haast maken Als er helemaal niets tegenzit, zullen we dus nog alles uit de kast moeten halen om de noodzakelijke CO -reductie te kunnen realiseren. En voor wie zich dan ook nog realiseert dat er onderweg heus wel eens iets tegen zal vallen, is het duidelijk dat we ons niet de luxe kunnen veroorloven lang te wachten met de inzet van CCS. De klimaatproblemen wachten niet op ons overleg. Mton Hoe kan Nederland in Mton CO minder uitstoten? 53? Wat zijn de nadelen? Minder druk op de ketel CCS is een noodoplossing, een tussenoplossing om de tijd te overbruggen tot de hele energievoorziening duurzaam is. Maar het is zo n goede noodoplossing dat het gevaar bestaat dat we wat minder haast maken met de verduurzaming van onze energiebronnen. Vooral de milieubeweging is daar bang voor. Het is een begrijpelijke angst, omdat het aantrekkelijk wordt meer en langduriger steenkool te gebruiken als brandstof voor de energiecentrales. De milieubeweging is ook bang dat er door CCS minder druk op de ketel komt voor energiebesparing Duurzame Energie Energiebesparing Bijschrift drie figuren Nit ulla cor ip eugueril utat eu faci ea core tat, vel ullum verat, quis dignim zzrit praessequat exerat, qui bla acidunt venis num nim quisi blaor senit, sit ing eros esed tat lam, sustrud magnim duisl ilisit CCS kost zelf ook veel energie Het afvangen, transporteren en opslaan van CO kost zelf ook energie. Tamelijk veel energie zelfs. Naar schatting zal er door het hele proces van CCS zo n 10 tot 5% méér aan fossiele brandstof verbruikt worden. 1 Broeikasgas onder de grond stoppen Broeikasgas onder de grond stoppen 13

8 Hoe gaan we het organiseren? Publiek-private samenwerking Net als bij bijvoorbeeld de winning van aardgas zal CO -opslag uitgevoerd worden in een samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven. Het bedrijfsleven voert de afvang, het transport en de opslag uit. De overheid stimuleert (waar nodig met subsidies), stelt de regels op (Nederland en de EU), ziet toe op de naleving, zorgt voor een juridisch kader (ook vanuit Nederland en de EU), bevordert de ontwikkeling van een goede infrastructuur (leidingennetwerk). Aan het begin van de CCS-ontwikkeling heeft de overheid ook twee bijzondere taken. Draagvlak bevorderen Allereerst het overtuigen van de bevolking van het nut en de noodzaak van CCS en uiteraard van de veiligheid. Het creëren van een bestuurlijk draagvlak hoort daar ook bij. Nederlanders hebben ook een nogal afwijkende mening over de noodzaak van CCS. Bij een internationaal onderzoek onder goed geïnformeerde burgers is Nederland het enige land waar de meerderheid denkt dat de afhankelijkeheid van fossiele brasndstoffen snel zal verdwijnen. In andere landen heeft men een wat relistischer beeld van de werkelijkheid. Eisen bij vergunningen Daarnaast kan de overheid de CCS-ontwikkeling bevorderen door eisen te stellen aan de CO - afvangmogelijkheden van nieuwe installaties met name nieuwe elektriciteitscentrales (iedere nieuwe kolengestookte centrale is veertig jaar goed voor een CO -uitstoot van 5 miljoen ton per jaar). Langetermijnbewaking opslaglocaties Later komt er voor de overheid nog een bijzondere taak bij: wanneer een gasveld gevuld is en goed gecontroleerd zal de langetermijnbewaking van de opslag een zaak van de overheid moeten zijn. De bewaking is immers voor altijd. Emissiehandel bevorderen Ook moet de overheid de goede werking van het Europese handelssysteem voor emissierechten helpen bevorderen. Daar moet een reële prijs voor CO -uitstoot ontstaan. Hoe hoger die prijs uiteindelijk wordt, hoe aantrekkelijker het wordt CO -uitstoot te voorkomen. Daar profiteert CCS als tijdelijke noodoplossing ook van. Kansen bedrijfsleven De opslagcapaciteit in Nederland is zó groot, dat het idee al is ontstaan ook voor andere landen CO op te slaan. Het Rotterdam Climate Initiative ziet mogelijkheden om in het verlengde van de eigen CO -opslag CCS tot een belangrijke economische activiteiten te maken, gekoppeld aan de haven. Maar waar de een mogelijkheden ziet voor nieuwe lucratieve bedrijvigheid ( Nederland als CO -hub ), is de ander daar fel op tegen ( Nederland als CO -afvoerputje van Europa ). Hoe dan ook, de kennisvoorsprong die Nederland nu al heeft, zal bij grootschalige CO -opslag altijd een gunstige economische factor van betekenis zijn. Meer informatie Websites CO -afvang en -opslag Een website van een samenwerkingsverband van milieuorganisaties, bedrijfsleven, wetenschap en overheid. Om burgers een betrouwbare kennisbasis te bieden CO -opslag Op de website van het ministerie van VROM is ook veel over CO -opslag en het overheidsbeleid te vinden. We hebben CCS nodig als oplossing in de overgangsfase naar een duurzame energiehuishouding Op de website van de zijn links te vinden naar Nederlandse CCS-projecten. Opgericht om de ontwikkeling van CCS in Nederland te versnellen Contact Ministerie van Economische Zaken Projectdirectie CCS Ministerie van VROM SenterNovem Welke adresgegevens? Infocentrum CO -opslag Speciaal voor Barendrecht en omgeving Adresgegevens 14 Broeikasgas onder de grond stoppen

9 Deze brochure is een uitgave van: Ministerie van Economische Zaken Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Postbus aa Den Haag t (ma t/m vrij uur) April 009 Publicatie-nr. ac