Ziektenleer gezelschapsdieren 1/44 Samenvatting

Transcriptie

1 Ziektenleer gezelschapsdieren 1/44 Endcrinlgie Hfdstuk 1: hypthalamus-hypfyse-delwitrgaan-as Neurhypfysaire hrmnen: xytcine (OT) vaspressine (VP)/antidiuretisch hrmn (ADH): secretie bepaald dr veranderingen in bledvlume f bleddruk. Adenhypfysaire hrmnen: adrencrtictrp hrmn/crtictrpine (ACTH), via crtictrpine releasing hrmne (CRH), bijnier crtisl thyrid stimulerend hrmn/thyrtrpine (TSH), via thyrid releasing hrmne (TRH), schildklier schildklierhrmnen (T3, T4) fllikel stimulerend hrmn (FSH), via gnadtrpine releasing hrmne (GnRH), varium/testes estrgenen/spermatgenese luteïniserend hrmn (LH), via GnRH, varium/testes prgestern, teststern greihrmn/smattrpine (GH), via GH releasing hrmne (GHRH) en GH inhiberend hrmn (smatstatine) indirect effect: anabl thv skelet e.a. weefsels, via IGF-1 direct: insuline antagniserend, katabl gevlgen: liplyse, hyperglycemie, insulineresistentie prlactine (PRL), via PRLRH (releasing) en PRLIH (inhiberend, a. dpamine), melkklier hypthalamus: releasing hrmnen capillairen adenhypfyse hrmnen negatieve feedback algemene circulatie delwitrgaan ander hrmn Pars intermedia MSH Hfdstuk 2: aandeningen van de hypfyse GH verprductie (acrmegalie) etilgie/pathgenese vruwelijke hnd: iv prgestern, insulineresistentie (diabetes mellitus), GH van melkklierweefsel ipv adenhypfyse! (mannelijke) kat: tgv hypfysetumr (k in melkklierweefsel iv prgestern, maar kmt niet in algemene circulatie) vrkmen: middelbare leeftijd, &hnd, %kat sn: hnd: pu/pd tgv diabetes mellitus, hyperglycemie, glucsurie kat: insulineresistente diabetes mellitus later: weke delen zwelling, skeletveranderingen (tename kp) dx: [IGF1] plasma, CT-scan (hypfysetumr kat), diabetes mellitus, lpsheid hnd, sn. tx: hnd: stp exgene prgestagenen en/f varihysterectmie kat: hypfysectmie igv kleine tumr

2 Ziektenleer gezelschapsdieren 2/44 Centrale f neurgene diabetes insipidus Plyurie tgv tekrt ADH, cmpensatire plydipsie. Verdunde urine (<1006), afwezigheid nieraandening, 8urinedensiteit na ADH. etilgie/pathgenese: idipathisch & permanent, schade hypthalamus/neurhypfyse, cngenitaal vrkmen: verwrven, sms cngenitaal sn: erge pu/pd (>100 ml/kg/24u), als water weggenmen dehydratatie cma sterfte, bij etilgie bijkmende neurlgische sn (bv. massa hypthalamus). Centrale: absluut tekrt prductie ADH in neurhypfyse, redelijk zeldzaam. Nefrgene: niertubuli ngevelig, familiaal bij Husky, verwrven bij bv. Cushing, relatief tekrt ADH ddx: meer vrkmende rzaken pu/pd: nieraandening, diabetes mellitus, Cushing, pymetra. Hfdstuk 3: de endcriene pancreas Diabetes mellitus (DM) bij de hnd Tgv absluut/relatief tekrt insuline, hyperglycemie, glucsurie, pu/pd. Kan nderliggende rzaak hebben. pathgenese: type 1: destructie $-cellen eilandjes van Langerhans; aut-immune destructie f idipathische. Absluut insulinetekrt. Bij hnd meest. type 2: insulineresistentie icm string insulinesecretie. Dr inactiviteit & besitas, 8secretie insuline degeneratie $-cellen relatief tekrt insuline absluut tekrt. Kat: initieel insuline resistentie, IAPP (amyline) prd dr $-cellen amylïd schade $-cellen. Kat met type 2 DM later tch insuline ndig. Risic: leeftijd, ras, individueel gehuden (meer rust), besitas (x6), veding adlib. verige specifieke types ( type 2): secundair aan andere ziekten/medicaties (Cushing, crticsterïden), insulineresistentie. zwangerschaps DM: prgestern insulineresistentie, hnd heft hiervr niet drachtig te zijn (altijd CL prgestern na vulatie). andere: cngenitaal, pancreatitis (vnl. kat), pancreasneplasie. 1. gevlgen extracellulair glucseverscht (hyperglycemie): glucsurie pu/pd smtische diurese hypk, hypna, hypp Everlies hypertnisch plasma intracellulaire dehydratatie hyperglycemisch cma enzymatische glycsylatie van eiwitten (+srbitl verscht) lenscataract hnd, retinpathie, perifere plyneurpathie (plantigraad) (kat, zelden hnd) 2. gevlgen intracellulair tekrt glucse tegenmen liplyse (xidatie glucse tgv Etekrt) gewichtsverlies ketnemie (vaak DIC als cmplicatie) ketnurie, acidse, ketacidtisch cma hyperlipemie (VLDL) en hepatlipidse tegenmen glucnegenese afname eiwitsynthese zwakte, gewichtsverlies, slechte wndheling, 8geveligheid vr infecties referentiewaarden: nrmaal hnd 4-6 mml/l, kat 3,5-6 mml/l (mgelijk zeer uitgesprken stress-hyperglycemie k naar andere sn kijken, altijd icm glucsurie vr DM). Bledname in bledbuisje met grijze dp (fluride), anders glucse pgebruikt dr RBC. Elektrnisch afleestestel, glucseteststrips, fructsaminecncentratie 1. Nierdrempelwaarde hnd 10 mml/l, kat >14 mml/l. sn: pu/pd + vermageren ndanks plyfagie, anrexie, braken, apathie (vnl. bij ketacidse). dx: persisterende hyperglycemie én glucsurie, 8[fructsamine], ketnurie en metable acidse bij ketacidse. 1 irreversiebele verbinding albumine + glucse, cncentratie bepaald dr bledglucsecnc en t1/2, gemiddelde bledglucse 2-3w, niet beïnvled dr krtdurende veranderingen, geen infrmatie ver rzaak slechte cntrle DM

3 Ziektenleer gezelschapsdieren 3/44 renale glucsurie: glucsurie znder hyperglycemie geen insuline geven znder plasma glucse te meten! tx: insuline, dieet, regelmatige leefwijze; ptimale cmmunicatie tussen DA en eigenaar Diabetes ketacidse en spedbehandeling Cmplicatie DM tgv extra ziekte (8stress 8glucagn) (bv. pancreatitis). sn: erger dan DM: depressie, anrexie, braken, ligurie/anurie, hyperventilatie, cmateus. Dr hypp kan levensbedreigende hemlyse ntstaan. dx: hyperglycemie, metable acidse, dehydratatie, glucsurie, ketnurie. Evt. hypk, hypp, DIC. Urinestrips. tx: sped, hydratatietestand, ph en electrlytencncentraties crrigeren (pletten vr vercrrectie); cmplex, vleistf, insuline. Onderliggende ziekte aanpakken. Prgnse gereserveerd. Diabetes mellitus bij de kat etilgie: udere dieren, 1,5x vaker bij %, besitas predispnerend, rel vaak bij Birmezen. pathgenese: type 1 (insuline-afhankelijke): absluut tekrt insuline tgv aut-immune destructie $- cellen type 2 (niet-insuline-afhankelijke): relatief tekrt absluut tekrt, tgv insulineresistentie (tgv besitas, lichamelijke inactiviteit) en string insulineafgifte, hydrpische degeneratie $-cellen + vrming amylïd uit IAPP (islet amylid plypeptide, amyline). verige specifieke types: secundair aan andere ziekten/medicaties, bv. 8glucnegenese, leververvetting, pancreasadencarcinmen, chrnische pancreatitis, GH-prd hypfyseadenmen, crticsterïden, prgestagenen. Stress vrbijgaande hyperglycemie fra meten. referentiewaarden: 3,5-6 mml/l. Nierdrempelwaarde: 14 mml/l. sn: pu/pd + vermageren ndanks gede eetlust. dx: persisterende hyperglycemie én glucsurie, 8fructsaminecncentraties (fra). Hypglycemie Plasmaglucse <2,5 mml/l. etilgie: verhgd gebruik: bv. grte tumren ($-cel tumr), sepsis, shck gedaalde beschikbaarheid: leverprblemen, tekrt gluccrticïden, (juveniel) sn: neurlgisch (glucse primaire Ebrn hersenen kunnen geen VVZ gebruiken, wel metablieten daarvan (ketnen)). Insulinma f $-cel tumr etilgie/pathgenese: insuline prductie ndanks sterke hypglycemie. Vnl. bij hnd kwaadaardig (90%, wel gede tx). Metastasen in reginale lnn, mesenterium, mentum, lever, zelden thrax. Vaak klein niet per se p ech. vrkmen: grte hnden, gem 8j, zelden bij katten, k bij fretten! sn: episdisch, spiertremren, zwakte, ataxie, cllaps, enige gewichtstename mgelijk!, hypglycemie tgv hyperinsulinisme epileptifrme aanvallen (in begin zelflimiterend dr vrijstelling antagniserende hrmnen: epinefrine, glucagn). dx: hypglycemie (niet cnstant aanwezig) + hge plasma insulinecncentratie, fructsamine laag; als nrmglycemie 12-24u vasten. tx: géén suiker tedienen (alleen als cnvulsie, héél vrzichtig) 8plasmaglucse 8insuline, erge rebund hypglycemie. Juveniele hypglycemie vrkmen: pups van miniatuur rassen bij nvldende vedselvrziening pathgenese: in prprtie grte hersenen, gelimiteerde stapelplaatsen glycgeenreserves in lever snel uitgeput, immature glucnegenese. Al na 24u vasten. sn: lethargie, cma, spierzwakte, cnvulsies. dx: bledglucse <1,5 mml/l.

4 Ziektenleer gezelschapsdieren 4/44 Hfdstuk 4: de bijnieren Crtex mineralcrticïden: vnl. aldstern hmestase electrlyten en water, Na Cl water reabsrptie, K excretie; iv renine-angitensine-systeem en plasma K, renine vrij uit nier bij hyptensie en 9renale bledvlei. nier: renine aldstern lever: angitensingeen angitensine 1 ACE angitensine 2 hyperk VC Medulla catechlamines: adrenaline, nradrenaline. gluccrticïden: zna fasciculata, vnl. crtisl, 8glucnegenese, 8glycgeenpstapeling, 8eiwitafbraak spier/ huid, dunne huid, slechte wndheling, 9immuunrespns, redistributie vetdepts. geslachtshrmnen: andrgenen Hypadrencrticisme 1. Primaire hypfunctie bijnierschrs: ziekte van Addisn etilgie/pathgenese: niet heel frequent, prgressieve destructie bijnierschrsen ws immuungemedieerd tekrt mineral- & gluccrticïden icm hg gehalte ACTH (geen negatieve feedback meer). Andere rzaken zeldzaam (infecties, bledingen, metastasen). Iatrgeen: chemtx met Lysdren vr hyperadrencrticisme. Levensbedreigend als niet nderkend. vrkmen: jnge dieren tt middelbare leeftijd, vnl. teven. Predispsitie: pedel, labradr, bearded cllie, west highland white terriër. sn: apathie, lethargie, zwakte, anrexie, braken, depressie, dehydratatie tgv natriumverlies (hypna), hyperk ( bradycardie), hypvlemie, hartblck (ECG: P verdwijnt, QRS breder), beven, abdminale pijn, sms pu/pd, diarree (melena bledverlies regeneratieve anemie). 9glucnegenese, 9Na/K-pmp. lab: hypna & hyperk, prerenale aztemie (8ureum & creatinine tgv 9drbleding nier), hyperca (mild, ccasineel, 9excretie), hypglycemie (zelden heel uitgesprken), 9prd RBC+WBC (niet-regeneratieve anemie; sms regeneratief bij GI-bledingen). ddx: acute NI (renale aztemie), acute gastrenteritis, acute pancreatitis. dx: BOZ, bevestigen met ACTH-stimulatietest. 2. (Secundaire hypfunctie bijnierschrs: enkel crtisltekrt, tgv nvldende ACTH) Hyperadrencrticisme, hypercrtislisme, syndrm van Cushing Exgene (iatrgene) vrm: neveneffecten crticsterïden-behandeling, afhv duur en ergheid bltstelling, pu/pd, plyfagie, besiteit, spierzwakte, huidatrfie, suppressie immuunsysteem, pancreatitis, GI bledingen, ulceratie en perfratie; dx bv anamnese, ACTH-stimulatietest. Endgene vrmen: 1. ACTH-afhankelijke vrm: hypfysetumr, 85%, meestal klein, als grt andere neurlgische sn tgv druk, anrexie. Hge ACTH-secretie beiderzijdse bijnierschrshyperplasie, negatieve feedback verminderd/afwezig. 2. ACTH-nafhankelijke vrm: bijnierschrstumr, 15% (50% gedaardig), hypfyse ng gevelig vr feedback 9ACTH, 2 e bijnier vaak atrfisch. vrkmen: elk ras, middelbare tt udere leeftijd, geen geslachtspredispsitie. sn: prgressief, pu/pd (in huis plassen), plyfagie (gaan bedelen), abdminale distentie (redistributie vet), spieratrfie en zwakte (tgv eiwitafbraak), huidprblemen (ventraal abdmen, dun abdminale venen zichtbaar dr huid, wndheling traag, calcinsis cutis, alpecie, geen jeuk, makkelijk dermatitis, cmednen), anestrus/testiculaire atrfie (suppressie secretie gnadtrpe hrmnen), neurlgische sn (grte hypfysetumr). Kat: DM, 8abdminaal vlume, plyfagie, spieratrfie, besitas, hepatmegalie. lab: hematlgie: stress leucgram zeer suggestief (lymfpenie, esinpenie, neutrfilie, mncytse, erythrcytse) (k bij andere stress-situaties, negatief vrspellend)

5 Ziektenleer gezelschapsdieren 5/44 bichemie: 8alkalische fsfatase & 8gluccrticïd-geïnduceerde isenzyme van AF (bij katten slechts in 30% vd gevallen), 8ALT, matige-erge hyperglycemie, 9ureum & creatinine, 8chlesterl, lipemie, lage [T4]. urineoz: densiteit <1015 tgv pu/pd. dx: steeds bevestigen dmv hrmnfunctietesten, plasma crtisl bepaling weinig waarde vanwege episdische vrijstelling ACTH variabele plasmaniveaus. Screeningstesten, lkalisatietesten. Iatrgeen secundair hypadrencrticisme Crticsterïden-tx suppressie hypthalamus-hypfyse-bijnierschrs-as, patiënten reageren slecht p stress, hyptensie, zwakte, anrexie, braken. Stppen met tx mgelijk recidief aandening, sn van hypadrencrticisme dsis geleidelijk verminderen. Alternate-day gluccrticid therapie (ADT): m de neveneffecten te minimaliseren. Phechrmcytma: tumr bijniermerg. Hyperaldsternisme, ziekte van Cnn: vnl. kat. Hfdstuk 5: de schildklieren TW Twee aparte structuren, 3 e tt 8 e trachearing. Prductie L-thyrxine (T4) en trijdthyrnine (T3). Caudale parathyrïd in schildklier. Craniale parathyrïd extern, prberen te bewaren bij thyrïdectmie. Hypthyrïdie bij vlwassen dieren >95% primair schildklierprbleem, zeer zelden bij kat (eerder hyperthyrïdie). (<5% secundair prbleem (bv. hypfysetumr), zeldzaam.) etilgie/pathlgie: spntane vrm lymfcytaire thyrïditis: autimmune destructie schildklier idipathische atrfie: k autimmuun prces, geen ntstekingscellen iatrgene vrm: tgv tx met I 131, peratieve verwijdering, antithyrïdale GM vrkmen: hnden van grte rassen, zelden ty rassen, zelden <2j, begint zeer geleidelijk, geen geslachtspredispsitie. Gepredispneerd: Dbermann, Glden Retriever, Ierse Setter, Airedale Terriër, Deense Dg, Bbtail, Beagle, Bxer. sn: lethargie, 9mentale activiteit, huidprblemen (geen jeuk, haarverlies 2 thv staart(klier), rbasis, neusrug, flanken), myxedeem aangezicht, hyperpigmentatie, "rattenstaart", mgelijk pydermie wel jeuk, 8gewicht, kude intlerantie (verkiest warme plaatsen), bradycardie, vestibulair syndrm, facialisparalyse (tgv myxedeem), geslachtsst. ddx: seizensgebnden alpecie dx: meilijk! signalement, anamnese, sn (bradycardie, zwakke pls) niet-specifieke testen: milde niet-regeneratieve anemie, hyperchlesterlemie specifieke testen: ttaal thyrxine (TT4) (gebnden+vrij): laag, k bij systemische ziekten 3 (Cushing), GM (gluccrticïden, NSAID's) = sick euthyrïd syndrme. Negatief vrspellend als binnen referentiegrenzen (hge sensibiliteit). Lage specificiteit extra testen ndig indien TT4 gedaald. thyrïd stimulerend hrmn (TSH): wegvallen negatieve feedback 8TSH icm 9TT4, maar bij 30% geen 8TSH (zwakke sensibiliteit). Hyperthyrïdie bij de kat Meest frequente endcriene aandening kat. etilgie/pathgenese: 98% adenmateuze hyperplasie f adenma (70% bilateraal); 2% carcinma. Bijna steeds prductief (itt. carcinma hnd) 8metablisme, effect verschillende rganen (nier, hart). vrkmen: middelbare-udere leeftijd (12-13j). sn: typisch magere hyperactieve ude kat met plyfagie en plyurie. 10% niet z typisch ("apathetic hyperthyridism"): gewichtsverlies, lethargie, anrexie (bv. tgv chrnisch nierfalen, 2 T4 heel belangrijk vr haargrei 3 systemische ziekte: T4 distributie, metablisatie, transfer, 9binding plasma-eiwitten, 9TSH-secretie

6 Ziektenleer gezelschapsdieren 6/44 hartprbleem). Onverzrgd, tachycardie, sms agressief. Braken, diarree, hijgen, cardimypathie evt. hartfalen, dyspnee. Ndule te velen bij halspalpatie. ddx: pancreasinsufficiëntie, GI lymfma, DM. dx: klinisch beeld, anamnese, 90% vergrting te velen (nek strekken, kan k in thrax zitten), 8serum TT4-cncentratie (geen feliene TSH beschikbaar). Schildkliertumren en hyperthyrïdie bij de hnd 95% carcinma (niet functineel); 5% adenma (wel prductief). vrkmen: udere dieren (gem. 9j), Bxer frequent aangetast. sn: 95% erge schildkliervergrting; 5% matige vergrting met hyperfunctie sn hyperthyrïdie. Dysphagie, heesheid, trachea bstructie. ddx: ntsteking, lymfma, lipma, andere tumren hals. dx: signalement, sn, palpatie, cytlgie (incl. lnn), RX thrax (metastasen). prgnse: tch redelijk ged indien gemtiveerde eigenaar. Hfdstuk 6: de bijschildklieren 2 paar: extern + intern. Hypparathyridie Primair: wegname, immuungemedieerde atrfie. Secundair: hypercalcemie. Hyperparathyridie Primair: adenma hyperca pu/pd. Secundair: chrnische nierinsufficiëntie, calcium tekrt. Differentiaal diagnse hypercalcemie 1. labfut 2. maligne lymfma 3. adencarcinm anaalzak 4. melkkliertumren 5. andere maligne tumren 6. nierinsufficiëntie 7. primaire hyperparathyridie 8. hypadrencrticisme (Addisn) 9. hypervitaminse D 10. stemyelitis paraneplastisch syndrm (pseudhyperparathyridie) metastatische bttumren met stelyse lipemie Fe: neplastisch minder belangrijk. Pseudhyperparathyridie (paraneplastisch syndrm, hypercalcemie bij maligne tumren) Prductie parathyrid gelijkende plypeptiden (PTHrp) dr (maligne) tumr. Hnd bv lymfma, adencarcinma anaalzakken.

7 Ziektenleer gezelschapsdieren 7/44 Gastr-intestinale ziekten Hfdstuk 1: algemene benadering Basisgegevens: signalement (ras, leeftijd, geslacht), reden cnsultatie, anamnese, lichamelijk nderzek (vlledig, mndhlte, abdminale palpatie, rectaal tucher). Prbleemlijst: uit anamnese, LOZ, (lab); gerangschikt vlgens relatief belang. Analyse prblemen: lkaliseren, ddx. Plan: diagnstisch plan (ddx bevestigen f uitsluiten; denk aan geschiktheid & beschikbaarheid test, financiën, ndzaak test), therapeutisch plan (denk aan vr-/nadelen, financiën), cmmunicatie cliënt (prgnse, aanbevelingen pschrijven). Specifieke testen: bled- en urinenderzek: hematlgie (Hct, WBC, bledarmede), bichemie (electrlieten, eiwitten), urlgie (eiwitten urine). Steeds kunnen verantwrden, geen enkele test als rutine anders misschien iets gevnden wat geen verband hudt met sn. faecesnderzek medische beeldvrming TLI (trypsine like immunreactivity (9bij excriene pancreasinsufficiëntie)) flaat/cbalamine endscpie: eerst geefend, vnl. bij chrnische diarree/braken vrdelen: snel, weinig invasief, vaak mgelijk CA te verwijderen nadelen: jejunum niet bekeken, bipten enkel mucsa (+submucsa), duur materiaal. Hfdstuk 2: klinische manifestaties + diagnstische benadering Halithse = slechte geur, vnl. secundair aan bacteriële prliferatie; tgv tandprbleem, stase van vedsel, necrtisch weefsel; in mndhlte, farynx, neushlte, maag, systemische ziekte. Ptyalisme = verdadige speekselprductie; rfaryngeale ziekte, txische/irriterende prducten, maaltijd (fysilgisch), systemisch prbleem (prtsystemische shunt kat misselijkheid). Pseudptyalisme = nrmale speekselprductie, maar niet drgeslikt; dysfagie, neurlgisch, neurmusculair, misvrming, hndsdlheid, tetanus. Dysfagie = pijnlijk f meilijk slikken prbleem mndhlte: 9pname; ddx prblemen mndhlte, tng, spier, zenuw. farynx: niet slikken, ventrflexie f hyperextensie nek, vedsel valt frequent p de grnd; ddx prblemen mndhlte, tng, spier, zenuw. slkdarm (+ regurgiteren, geen verdreven bewegingen tijdens slikken); ddx (neur)musculair, CA, massa, vasculaire anmaliën, divertikel, hiatale hernia. dx: signalement & anamnese, bservatie (vide laten maken), lichamelijk OZ (mndhlte, craniale nn), standaard RX (farynx, slkdarm; evt. met cntrast) (// hier vaak al rzaak gevnden), anesthesie vlledig OZ mndhlte & biptname & endscpie, anti-ach AL (vr gelkaliseerde vrm myastenia gravis). Regurgiteren = passieve prisping van vedsel & secreten uit slkdarm/farynx (sms maag); nderscheiden van braken!, wijst p slkdarmprbleem, risic verslikkingspneumnie. regurgiteren braken ddx: farynxprbleem (zeldzaam; CA), vrtekenen nee meestal slkdarmprbleem (meest; megaesfagus, buikspiercntracties nee meestal bstructie, inflammatie, gal in 'braaksel' nee +/- divertikel, hiatale hernia), maagprbleem (zeldzaam; pylrus- bled in 'braaksel' sms (vers) +/- (vers f verteerd) dilatatie slkdarm zelden nee stense). tijd na maaltijd meestal krt variabel dx: anamnese + klinisch OZ (algemeen, GI, respiratir), prbleemlijst ddx, RX (farynx, hals + thrax, cran abdmen), flurscpie met cntrast, verder OZ nder anesthesie (inspectie farynx, endscpie slkdarm/maag, EMG farynx, slkdarm), nderliggende rzaken pspren.

8 Ziektenleer gezelschapsdieren 8/44 Braken = actieve expulsie maaginhud. Acuut (A) f chrnisch (C). ddx: gastr-intestinaal inflammatie SVS (C: lymfplasmcytaire/esinfiele gastritis; enteritis vnl. kat) neplasie (eerder C) CA (eerder A) bstructie (A) intussusceptie 4, vlvulus, dilatatie ((hyper)a) mtiliteitsstrnis infectieus (parv, crna, panleukpenie, Helicbacter) extra-gastr-intestinaal intra-abdminaal lever (kat chlangitis, hnd hepatcyten aangetast) pancreas (pancreatitis (niet EPI diarree), neplasie) nieren (insufficiëntie) peritnitis (prstatitis/pymetra) extra-abdminaal endcrien (hypadrencrticisme (A/C), diabetes ketacidse (A), feliene hyperthyrïdie (C)) metabl neurlgisch intxicatie (medicatie) (kat kan van bijna alles gaan braken) braken hematemesis anamnese/klinisch OZ acuut hematemesis chrnisch dier niet erg ziek zeer ziek dier f duidelijke rzaak gepaste tx (sympt- - hematlgie/bichemie/(urlgie) matisch, ndersteunend, Fe: T4 (>12j), FeLV, FIV gericht), tijdelijk nuchter - RX en/f ech abdmen huden - ndersteunende tx vrtzetten - endscpie & bipsie indien geen gepaste - ACTH-stimulatietest, galzuren prerespns p tx en pstprandiaal braken anamnese/klinisch OZ evt. spedtx expectratie bled uit mnd denken aan stllingsstrnis, vr de hand liggende rzaak zeken (NSAID's, shck, mastcytma, abdminale massa) symptmatische tx hematlgie/bichemie/ urlgie, RX abdmen geen reactie tx/rzaak nbekend laboz: rzaak f gevlgen braken pspren ech abdmen gastrdudenscpie hematlgie: Hct, WBC, differentiatie expectratie = het pgeven van slijm bichemie: aztemie, Na/K, eiwit, albumine, leverenzymen urlgie: (NI, bij hypprteïnemie, DM) T4, amylase, lipase Diarree = stijging frequentie & vleibaarheid & vlume uitwerpselen; syndrm van maldigestie/malabsrptie. Acuut f chrnisch. acuut ddx: primair gastr-intestinale aandeningen veding: dieetfuten (plts wijzigen, melk, vet, vuilbak), intlerantie infectieus: parv, crna, Salmnella, Campylbacter, Trichuris, Ascaris, Giardia hemrrhagische gastr-enteritis sub-bstructie 4 = invaginatie

9 Ziektenleer gezelschapsdieren 9/44 dx: chrnisch txisch/medicijnen (laxativa, NSAID's, digitalis, chem, AB) systemische aandeningen: hypadrenncrticisme, hyperthyrïdie, uremie, aztemie, acute pancreatitis frequente rzaken uitsluiten: bepalen f patiënt algemeen ziek; veding, parasitair, viraal andere testen: uitsluiten systemische rzaken, kwantificeren gevlgen chrnisch vanaf 5-7d ddx: veding (intlerantie), parasitair (ascariden, giardia), bstructie, infiltratie (lymfplasmcytair/esinfiel), neplasie, bacteriële vergrei, lymfangiectasie, excriene pancreasinsufficiëntie (EPI) dx: dunne darm: anamnese & KOZ, uitsluiten parasieten (giardia) & dunne darm dikke darm heveelheid veel weinig vrm gevrmd tt waterig ngevrmd bled melena vers slijm verspreide prpjes veel, erp tenesmus - + gedrag sms nzindelijk vaak nzindelijk frequentie brbrygmen + - flatulentie + +/- braken +/- - plydipsie + - plyfagie + - buikmvang + - diëtaire prblemen, hematlgie/bichemie/evt. urlgie (FeLV, FIV, T4), stli (hnd>kat; EPI als te laag anders dd enterpathie), therapeutische preftx (cnservatief), AB, hypallergeen dieet, meer dx testen (zeker als ziekere patiënt; RX als afwijkingen buikpalpatie f (sub)bstructie, ech), endscpie (f lapartmie) & biptname. dikke darm: anamnese & KOZ (algemeen & GI, zeker rectaal), prbleemlijst, ddx, laboz, RX en/f ech abdmen (als afwijkingen buikpalpatie, (sub)- bstructie), testdieet, sulfasalazine, endscpie (f lapartmie) met biptname. Tenesmus = herhaalde inspanning tt defaeceren, weinig prductief, persen. Znder diarree. Dysschezie = meilijke f pijnlijke ntlasting. Znder diarree. Weerspiegelen pijn, inflammatie en/f bstructies thv. cln/rectum/anus, evt. cnstipatie. ddx: clitis (lymfplasmcytaire/esinfiele/histicytaire infiltratie), CA, tumr cln, pliep, megacln kat, hernia perinealis, rectumprlaps, stense rectum, perineale fistels, stense anus, anaalzakaandeningen, tumr anus. dx: abdminale palpatie rectaal tucher: anaalzakken, ntlasting, hernia, massa, bekkenkanaal, prstaat, lnn. RX/ech: RX nrmaal bij infiltratieve aandeningen, ech sms verdikking wand. clnscpie en prctscpie: zeer bruikbaar, flexibele endscp, bipsie nemen. Hfdstuk 3: gastr-intestinale aandeningen per rgaan Ziekten van de slkdarm (ddx) Vnl. regurgiteren. Oesfagale bstructie: CA (vnl. jnge hnd), neplasie (zeer zeldzaam), strictuur (tgv CA), vasculaire anmalie (jnge hnden, vnl. Duitse Herder, persisterende 4 e rechter abg, sn plts na spenen), divertikel. Megaesfagus: dilatatie + hypermtiliteit, dx mbv RX (gevuld met lucht). Oesfagitis: vaak secundair. Hiatale hernia: vnl. jnge brachycephalen, maag via hiatus esfagalis.

10 Ziektenleer gezelschapsdieren 10/44 Ziekten van de maag (ddx) Cnsequenties frequent braken: dehydratatie (9pname & 8verlies vcht), malnutritie, elektrlyten imbalans (hypk), zuur-base imbalans (meestal metable acidse, metable alkalse bij bstructie thv pylrus). Maagmucsa: verdediging tegen HCl dr mucus/bicarbnaten, epitheel, vascularisatie; NSAID's 9mucussecretie, crtic's k negatief effect. acute gastritis: etilgie meilijk, vaak zelflimiterend. chrnische gastritis: lymfplasmcytair f esinfiel. maagretentie ulcera & ersies maag: integriteit maagmucsa geschaad dr nier- en leverinsufficiëntie, CA, neplasie bijna steeds nderliggende rzaak 9verdedigingsmechanisme epitheel. maagdilatatie en vlvulus. neplasie maag: zeldzaam, bv. leimyma (ged), carcinma (kwaad). Maagdilatatie en vlvulus SPOED! Vnl. grte dieren met diepe brstkas. anamnese: acute pzetting abdmen, braakneiging (niet prductief), sms dyspnee (8intraabdminale druk), sms shck, grte maaltijd gevlgd dr inspanningen dx: klinisch OZ, RX abdmen, maagsnde (sms tt in de maag zelfs als gedraaid) pathfysilgie: dilatatie vlvulus hypxie & weefselschade, 9veneuze terugvlei shck. Hypxie prductie mycard depressing factr (MDF) pancreas arythmie en hypcntractiliteit. Risic reperfusin injuries. tx: sped, shcktx (vleistf: eerste uur 90ml/kg/u, na 30min evalueren, evt. hypertne zutplssing/cllïden; breedspectrum AB; zuur-base & elektrlyten imbalansen herstellen), decmpressie maag dmv snde/trcard, mnitring mbv ECG ivm premature ventriculaire cntracties (VPC), chirurgie na stabilisatie, (pre- en) pst-p mnitring (ECG 3d, Hct, TE, elektrlyten, zuur-basen, 24u vasten kleine maaltijden prgressief terug naar nrmale dsis ver 2-3 maaltijden/dag, inspanningen na maaltijd vermijden). Ziekten van de dunne darm (ddx) acute enterpathieën: vedingsenteritis (alimentair), parasitair (Ascaris, Trichuris), viraal (parv), bacterieel, hemrrhagische gastr-enteritis, bstructie. chrnische/infiltratieve enterpathieën: >7d diarree; lymfplasmcytaire & esinfiele enteritis (gastritis/clitis) wrden gegrepeerd nder de terminlgie 'inflammatry bwel disease' (IBD). Lymfplasmcytaire enteritis, esinfiele enteritis, bacteriële vergrei 5, lymfangiëctasie (sn tgv PLE, Yrkshire gepredispneerd), neplasie. Parvvirus vrkmen: vnl. pups/kittens, Rttweilers en Dbermanns geveliger. sn: anrexie, (hemrrhagische) diarree "parvgeur", braken, (krts), dehydratatie, buikpijn (ddx CA), vaak acuut. dx: leukpenie (geen anemie want RBC langere t1/2), parvvirus in faeces (SNAP). tx: agressieve vleistftx: Hartmann, IV/SC/IO, PO weinig efficiënt, vlume = nderhud + dehydratatie + verlies, snelheid, keuze vleistf, evt hypertne Na/Cl f cllïden bij shck. IV AB bij hemrrhagische diarree, erge leukpenie, hyperthermie, lethargie; amxycilline f cefalsprine; niet flurquinlnes ivm interferentie KBgrei; niet aminglycsiden ivm nefrtxiciteit en al gedehydrateerd. mnitr: glycemie, elektrlytenbalans, Hct, TE braakremmers Prgnse hnd zeer behrlijk bij gede tx, slechter bij kat. Ziekten van het cln (ddx) Sn: tenesmus & dysschezie. Diarree: clitis, neplasie (f pliepen). Cnstipatie: idipathische megacln. 5 SIBO = small intestinal bacterial vergrwth

11 Ziektenleer gezelschapsdieren 11/44 Diagnse van leveraandeningen Signalement: species (hnd cngenitale & rasgebnden aandeningen, CH; kat C/CH, lipidse, leververvetting), ras (prtsystemische shunt Yrkshire, Cairn Terriër, Labradr; rasgebnden hepatitis Dbermann, Bedlingtn Terriër, West Highland White, Ccker), leeftijd, geslacht. Anamnese: mgeving (water lept, medicatie kat valium, hnd trimethprimsulfa, fenbarbital, carprfen), vaccinaties (infectieuze hepatitis, lept), serlgie (FeLV, FIV, FIP). Lever rl in: glucse hmestase, lipiden metablisme, eiwit metablisme & ureum synthese, galzuur synthese en enterhepatische cyclus, regulatie immuniteit, stckage vitamines, TAG en glycgeen, detxificatie & excretie gal. Etilgie: inflammatie, infectieus, neplastisch, txisch. Symptmen: divers, niet specifiek, acuut/chrnisch, primair/secundair, cngenitaal/verwrven; gelijkend tussen verschillende hepatpathieën en andere ziekten, sms symptmls; anrexie, gewichtsverlies, PU/PD (ccasineel, niet uitgesprken), ascites, hepatencephalpatie, abdminale vergrting, icterus, bilirubinurie (1+ nrmaal bij reu), cagulpathie. systemisch gastr-intestinaal urinair slechte grei, slecht haarkleed, anrexie, lethargie, gewicht, icterus, pu/pd 6, dehydratatie, trage recvery na anesthesie braken, diarree pllakisurie/dysurie (urineweginfectie f urlithiase (NH 3 -uraten)) Diagnse: klinische sn, klinisch OZ, lab, MBV, cytlgie, histlgie. Klinisch OZ: icterus: vaak bij chrnische leveraandeningen prehepatisch: hemlyse (erge anemie Hct) hepatisch: tgv hepatcellulaire dysfunctie pst hepatisch: tgv galexcretie (chlestase/bstructie) kat: zachte gehemelte + sclera; hnd: sclera + mndmucsa hepatencephalpathie: tgv accumulatie txines (NH 3, mercaptanen, krte keten VZ, armatische AZ) die niet meer dr lever gedetxifieerd wrden abnrmaal gedrag, neurlgische st (beven, ataxie, cirkelen, agressiviteit, evt. cma), initieel milde & niet specifieke sn (anrexie, lethargie, braken, diarree, hypersalivatie kat). Verergerd dr hypglycemie, hypk, cnstipatie en dehydratatie. Ddx: leverfalen, neurlgische ziekten, hypglycemie, erge uremie. cagulpathie (bledingsneigingen): zelden spntane bledingen, sms, verminderde synthese stllingsfactren, thrmbcytpathie (= slechte werking), vitamine K deficiëntie ( pname), milde DIC, EBDO 7. ascites: tgv prtale hypertensie, hypalbuminemie ( nctische druk) abdmincenthesis + nderzek buikvcht. Lab OZ: vaak essentieel vr identificatie, evaluatie ernst, pvlgen patiënt. Niet specifiek vr bepaalde leverziekte. hematlgie: WBC, RBC, BP, sms micrcytaire & hypchrme anemie bij PSS. bichemie: leverenzymen (zie verder), albumine, ureum, chlesterl, glucse; excretiecapaciteit f functie lever, integriteit hepatcyten (dr bepalen ALT+AST). (urlgie, galzuren functietest, ammniak, stllingstijden, analyse buikvcht) MBV: standaard RX (mvang lever), echgrafie (parenchym, mrflgische veranderingen), (scintigrafie). Cytlgie: dunne naald aspiraten (snel) (zeken naar rzaak). Histlgie: leverbipt (duurt ca. 1w) via lapartmie/echbegeleid/laparscpie, aantnen chrnische aandeningen f tumren (zeken naar rzaak). Leverenzymen: bepalen integriteit celmembraan hepatcyten f drgankelijkheid galgangen; weerspiegelen leverfunctie niet; bij meeste aandeningen gestegen, maar af en te niet (bv. fibrse); verschillen tussen kat en hnd! ALT = alanine transaminase: leverspecifiek, hnd & kat, vaak gestegen bij leverziekten, in cytplasma hepatcyten vrij bij membraanbeschadiging ( lekkage enzym); k mild-matig gestegen bij smmige systemische aandeningen (hypxie, pancreatitis, septicemie, hyperthyrïdie kat, galgangbstructie); grtte verhging geeft idee mvang letsels maar niet van reversibiliteit; t1/2 hnd 48u 2-3x mild, 5-10x matig-ernstig, >10x zeer ernstig, <2x niet significant; t1/2 kat 3u milde stijging significant. 6 glycgeen; ureum dr leverinsufficiëntie cncentrerend vermgen 7 extrahepatic bile duct bstructin

12 Ziektenleer gezelschapsdieren 12/44 AST = aspartaat transaminase: in cytplasma & mitchndria hepatcyten ( lekkage enzym); minder specifiek, want hge activiteit in skeletspieren; t1/2 hnd 12u, kat 1,5u. AF = alkalische fsfatase: stijgt bij intra- f extrahepatische chlestase; gesynthetiseerd dr galgangcellen bij chlestase tragere stijging dan ALT want geen lekkage enzym; endgene en exgene gluccrticïden induceren synthese isenzym bij hnd (niet kat!); k stijging dr barbituraten en fenbarbital; t1/2 3d hnd (2-3x significant), 6u kat (milde stijging significant). GGT (γgt) = γ-glutamyltransferase: cfr AF, minder beïnvled dr niet-hepatische ziekten f enzym-inducerende GM; kat hgere sensitiviteit en lagere specificiteit dan AF (muv bij hepatische lipidse). ureum: dr lever aangemaakt bij leverinsufficiëntie, slechte sensitiviteit, niet specifiek. albumine: in lever aangemaakt bij erge leverinsufficiëntie, slechte sensitiviteit, niet specifiek. glucse: slechte sensitiviteit vr pspren leverziekte, zelden hypglycemie bij leverziekten, als aanwezig vaak bij terminale leveraandeningen f PSS. bilirubine: slechte sensitiviteit vr pspren leverziekte, bij pre-/hepatische/pstaandeningen hepatisch/pst- als geen hemlyse andere leverfunctietesten nndig. Leverfunctietesten: als vermeden leverprblemen maar leverenzymen nrmaal, pspren PSS, pvlgen patiënt, leverfunctie evalueren bij systemische ziekten en leverenzymen. Glucse, ureum en bilirubine k leverfunctietesten, maar slechte sensitiviteit en specificiteit. ammniak: bij ureumcyclus, redelijke sensitiviteit, bij vermeden hepatencephalpathie, in huis bepaald, special handling prcedures als naar lab (NH 3 weinig stabiel). galzuren: in lever gesynthetiseerd, uitgescheiden via gal, stimuleren vetresrptie dd, terug pgenmen thv. ileum (enterhepatische kringlp), klein deel ntsnapt aan herpname in bled gemeten. Stijging bij abnrmale leverfunctie f abnrmale prtale circulatie. Pre- en pstprandiaal bepalen; pstprandiale verhgt sensitiviteit, tgv cntractie galblaas; geen speciale handling vr naar lab, niet bepaald iav icterus. Leverziekten (ddx) Infectieus: CCH 8 (kat!), FIP (kat!), adenvirus type I (hepatitis cntagisa, hnd), lept (hnd, >ANI). Niet-infectieus: CH (hnd!) + familiale CH, Cu 2+ accumulatie (hnd), cirrhse, txisch, lipidse (kat!), PSS (hnd>kat), micrvasculaire dysplasie (= micrshunts) (hnd), neplasie, chlelithiase (zeldzaam). Hematlgie Bleduitstrijkje Macrscpische evaluatie na bledname: agglutinatie: dr immunglbulines (immuungemedieerde hemlytische anemie), nderscheiden van ruleaux vrming dmv wassen in NaCl 0,9% (ruleaux verdwijnt). plasma: na afcentrifugeren micrhct bepalen. Maken van een bleduitstrijkje: zie slides, veervrm = perfect. Kleuren. Evaluatie gekleurd bleduitstrijkje: thv mnlayer (cellen in 1 laag, 50% raakt elkaar) RBC: grtte & mrflgie; bicncaaf centraal pklaring, hnd grter & pklaring, kat kleiner. WBC: aantal en mrflgie, differentiatie BP: aantal, mrflgie, aggregaten bledparasieten RBC mrflgie afwijkingen plychrmasie: blauw-lila RBC + geen centrale pklaring + grter p diff quick kleuring, zijn reticulcyten die ng ribsmen bevatten jngere RBC, wijst p regeneratieve respns aniscytse: variatie in diameter RBC, icm regeneratieve respns (met macrcyten) f bv ijzer deficiëntie (met micrcyten) 8 chlangitis/chlangihepatitis

13 Ziektenleer gezelschapsdieren 13/44 sfercyten: geen centrale pklaring, kleinere diameter tgv verlies celmembraan, geasscieerd met immuun-gemedieerde hemlytische anemie 9 (IMHA) (bij kat niet waar te nemen want RBC geen centrale pklaring), [Hb] tgv vlume. acanthcyten: RBC met spiculen p celmembraan; bij leverprblemen, hemangisarcmen, DIC, artefact, dieren p vleistftx. schistcyten = fragmentcyten: RBC fragmenten met scherpe uiteinden, tgv mechanische beschadiging RBC, typisch hemangisarcma. Hwel-Jlly bdy: klein achtergebleven kernrestantje, kan lijken p parasiet. targetcel: centrale densiteit. WBC mrflgie: ft s p slides. BP: kleiner, kernls; stllingsprbleem thrmbcytentelling; aggregaten: vaak aan rand preparaat mgelijk minder in rest staal; <15000 BP/µl + bleden tekrt BP ws rzaak. Hfdstuk 1: anemie Bleke mucsae anemie ( Hct, n CVT) regeneratief* bledverlies, hemlyse niet-regeneratief shck (n Hct, abn CVT) cardigeen niet-cardigeen trauma, hypvlemie, vasmtrisch *) beenmerg ca. 5d ndig vr nieuwe aanmaak RBC Indeling anemie: nrmcytair/micrcytair/macrcytair, nrmchrm/hypchrm. IJzerdeficiëntie: micrcytaire hypchrme anemie; k bij jngere dieren f neplasie. Milde anemie: frequent bij chrnische ziekten, eerst andere zaken aanpakken. Matige tt ernstige anemie reticulcytentelling vr respns beenmerg regeneratief: hemlytische anemie: bleduitstrijkje: sfercyten, agglutinatie, parasieten, Heinzbdies 10 plasmaprteïne: nrmaal tt verhgd urineanalyse: hemglbinurie bledverlies (intern/extern): anamnese, klinisch OZ (tachycardie) plasmaprteïne: meestal laag tt nrmaal cytlgie: intern bledverlies faeces OZ: haakwrmen, cccidise ijzerdeficiëntie: bledoz: micrcytair, hypchrm RBC: micrcytair dr ijzerdeficiëntie ijzer: [] serum, %verzadiging beenmerg: geen hemsiderine niet-regeneratief: ijzerdeficiëntie (zie hierbven) systemische ziekte: bichemie: aztemie, leverziekten bledoz: anemie dr chrnische ntsteking (niet uitgesprken) endcrinlgie: hypthyrïdie, hypadrencrticisme beenmerg: bledoz: pancytpenie (alle precursren), bicytpenie (2 bledlijnen aangetast) beenmerg: myelfibrse, aplastische pancytpenie, RBC aplasie, lymfma RBC afwijkingen. Oestrgenen kunnen beenmerg nderdrukken (bv. Sertlliceltumr). Nit fenylbutazne geven aan hnd mgelijk irreversiebele beenmergnderdrukking. Regeneratieve anemie Bleduitstrijkje: aniscytse, plychrmasie, reticulcyten. Reticulcytentelling: p bleduitstrijkje met nieuwmethyleenblauw (NMB) 9 acute hemlyse k regeneratief beeld plychrmasie & aniscytse, sfercyten. 10 uitstulpingen celmembraan

14 Ziektenleer gezelschapsdieren 14/44 abslute reticulcytentelling: reticulcyten% * RBC/µl / 100 = reticulcyten/µl crrectie vr Hct en maturatiefactr: reticulcyten% * gemeten Hct/nrmale Hct. reticulcyten (prductie) index hnd: RI = gecrrigeerde reticulcyten% / maturatiefactr >1-3: matige regeneratie, bv. bledverlies >3: uitgesprken regeneratie, bv. hemlytische anemie kat: maturatiefactr niet gekend RI niet berekend. 2 type reticulcyten: aggregate punctate ; naar aggregate kijken. bledverlies hemlyse serum eiwit n laag n hg bledingen frequent (in-/extern, melena) zelden icterus (prehep) nee frequent hemglbinemie nee frequent sfercyten afw mild matig uitgesprken als IMHA inclusies in RBC nee ccasineel agglutinatie nee frequent bij IMHA Cmb s test negatief meestal ps bij IMHA splenmegalie nee frequent RI beenmerg actiever Bledverlies Gepaard met verlies van plasma-eiwit. Ttaal bledvlume hnd 8-10%, kat 6-8%. Hemlyse immuungemedieerde hemlyse (vnl. hnd) primair (IMHA): frequent, As tegen RBC znder aanwijsbare nderliggende rzaak sn: anemie, krts 11, prehepatische icterus lab: matige-erge regeneratieve anemie, sfercyten, plychrmasie, aniscytse, evt. agglutinatie, evt. Cmb s psitief (aantnen cmplement/ As) tx: nderliggende ziekteprcessen behandelen, immunsuppressieve tx: crticsterïden: RBC destructie bijwerkingen crtic s vrkmen, rel gedkp, hge dsis plyfagie minder eten geven, gaan eten stelen, aankmen bijkmend cyclfsfamide (alkaliniserend agens, legt DNA & RNA synthese stil) f azathiprine (purineanalg, legt DNA synthese stil, nevenwerkingen niet snel pgemerkt dus gevaarlijker) pvlgen!: klinisch, Hct 12, geen sfercyten meer afbuwen, sms stppen mgelijk vchttx, bledtransfusie als levensbedreigend (lie p het vuur liever niet), prfylaxie tegen thrmbemblie (heparine, aspirine) cmplicaties: refractaire anemie, bledingen, sepsis, acuut nierfalen, pulmnair thrmbemblisme, GIziekten, pancreatitis. prgnse: afhv nderliggende aandeningen, mrtaliteit ca. 30%. pu/pd plassen in huis vaker uitlaten, waterpname niet beperken vatbaarder vr infecties Cushing-sn: alpecie GI-ulcers, ersies bledingen, melena stelgang in de gaten huden. katten tlereren tx beter. secundair tgv infectie (bledparasieten), neplasie (lymfma), medicatie bledparasieten: Babesia canis: intracellulaire parasieten RBC, via teken, transplacentair, via bledtransfusies, k bij hnden die nit in het buitenland zijn geweest pathgenese: acute fase, peracute fase, carrier fase. sn: depressie, anrexie, zwakte, bleke mucsae, krts, braken, lymfadenpathie, splenmegalie, (neurlgische sn, DIC, hemcncentratie). lab: individuele/gepaarde rganismen in RBC p bleduitstrijkje. tx: imidcarb diprprinaat. 11 krts: infecties, neplasie, immuun-gemedieerde aandeningen, inflammatir 12 hnd velt zich al beter bij iets hgere Hct die ng niet genrmaliseerd is wel ng steeds destructie

15 Ziektenleer gezelschapsdieren 15/44 Mycplasma hemfelis (meer kat) & Hembartnella canis: epicellulaire parasieten, vnl. via vlien, mgelijke rzaken hemlyse kat, vnl. ivm vechtgedrag pathgenese: acute fase, recvery fase, carrier status; geasscieerd met FeLV (tgv imm suppr kan infectie zich uiten, sn, herstel). sn: depressie, anrexie, zwakte, gewicht, bleke mucsa, (icterus) lab: in 50% te herkennen p bleduitstrijkje, PCR-test. ddx: Hwell-Jlly bdies. tx: tetracycline, crtic s (verhinderen imm gemedieerde destructie). Heinz bdy anemie: xidatieve stffen (medicijnen, uien) xideren SH-grepen in glbulinemlecule denaturatie & aggregatie Hb Heinz-bdies (= uitstulpingen celmembraan), vnl. kat (zelden hnd). Cellen dnkerder na kleuring met methyleenblauw. micrangipathische hemlytische anemie: mechanische beschadiging k fragmentcyten (& hemlyse), bv. hemangisarcma (milt, lever, re atrium; Duitse Herder gepredispneerd). Tx: nderliggende rzaak aanpakken. niet-immuungemedieerd: txische RBC schade (bv. Heinz bdy anemie (vnl. kat, 1-2 niet significant)/methemglbinemie), methyleenblauw (kat), acetaminphen (kat), ui (hnd), benzcaïne tpicaal (kat), zink txiciteit (muntstukken). abnrmaliteiten in RBC metablisme en verlevingstijd: ldvergiftiging, hypfsfatemie (zelden). erfelijke aandeningen RBC (zelden). Niet-regeneratieve anemie Gevlg van: nier-/leverziekte, chrnische ntsteking (relatief ijzertekrt), endcriene ziekte (Addisn, hypthyrïdie), medicatie (fenylbutazne, estrgenen), ijzergebrek, beenmergafwijking. Hfdstuk 2: plycythemie Stijging Hct. relatief: plasmavlume (dehydratatie), fysilgisch bij Greyhunds. absluut: prd RBC in beenmerg primair: plycythemia vera (myelprliferatieve aandening (neplasie), zeldzaam) secundair: tgv hypxie ( EPO), niertumren. Hfdstuk 3: thrmbcytpenie en thrmbcytpathie Thrmbcytpathie = kwalitatieve afwijking BP. Thrmbcytpenie = kwantitatieve afwijking BP, tgv prductie, destructie/verbruik (imm gem, primair f secundair), sequestratie (milttrsie). 1 BP bij 100x kmt vereen met BP/µl (mits geen aggregaten). Of autmatisch/manueel tellen. Onderscheid strnissen BP (primaire hemstase afw, rest k geen massale bledingen) f stllingsfactren (secundaire): sn secundaire hemstase BP/primaire petechiën zeldzaam typisch grte uitgesprken hematmen typisch zeldzaam superficiële ecchymsen vaak, grt, slitair klein, multipel hemarthrse vaak zeldzaam uitgesteld bleden na initiële prp kan gebeuren zeldzaam bleden uit pp letsels minimaal persisterend heveelheid bledverlies cpieus persisterend hematurie kan aanwezig zijn kan aanwezig zijn culaire hemrrhagie hyphema 13, sclerale hemrrhagie kleine, retinale hemrrhagie bleden in lichaamshlten vaak zeldzaam Vaak cmbi, sn kunnen verlappen. Zelden bledingen tgv thrmbcytpenie tenzij #BP <20.000/µl (n /µl), variabel. 13 bled in vrste gkamer

16 Ziektenleer gezelschapsdieren 16/44 IMT (caniene immuungemedieerde thrmbcytpenie) sn: gem 6j, 2x zveel ; anrexie, lethargie, epistaxis, hematchezie 14, melena, mucsale & cutane petechiën en ecchymsen, zwakte, hyphema, retinale bledingen, bleke mucsae. dx: uitgesprken thrmbcytpenie, n/ #megakarycyten bij beenmergoz (duur) (cmpensatie, vrming intact perifere destructie), exclusie andere rzaken; geen test vr aantnen As tegen BP. tx: immunsuppressief: gluccrticïden, cyclfsfamide f azathiprine (als geen reactie p crtic s alleen), vincristine? ( vrijgeven BP uit beenmerg). Hfdstuk 4: hemstase Primaire hemstase: BVwand, BP, vwf plaatjesprp. Secundaire hemstase: stllingsfactren, intrinsieke activatie, extrinsieke activatie (stllingsmechanisme), fibrinlytisch systeem (afbreken stlsel), bilgische stllingsremmers (vrkmen stlsel, ATIII) fibrine. Intrinsieke pathway: ppervlak - kiningeen (HMWK) - prekallikreïne activatie XII activatie XI, icm Ca 2+ activatie IX, icm factr VIIIa - Ca 2+ - fsflipide - VIIa activatie X Xa. Extrinsieke pathway: tissuefactr, icm VIIa activatie VII Xa icm Va - Ca 2+ - fsflipide activatie II (prthrmbine thrmbine) fibringeen fibrine icm XIII gestabiliseerd fibrine. Urlgie en nefrlgie Hfdstuk 1: belangrijke definities Nierziekte (renal disease): abnrmaliteit in niermrflgie/-functie; kan leiden tt nierinsufficiëntie. Nierinsufficiëntie (renal failure): als nierziekte leidt tt aztemie, als GFR vldende nderdrukt wrdt (<25%) bun, creatinine en fsfr. Aztemie: [nnprtein nitrgenus substances] bled (ureum & creatinine; NPN); bevinding bleduitslagen, tgv renale en extra-renale rzaken (k bij bv uitgedrgde patiënt). Uremie: ureum & creatinine in bled én klinische sn (suf, anrexie, braken, anemie, ulcus). GFR <33%: tubuli verliezen capaciteit m te cncentreren pu/pd. GFR <25%: ureum & creatinine (aztemie) en fsfr; sn uremie duidelijk. Hfdstuk 2: lkalisatie van de aztemie Pre-renaal ( renale bledvlei) Tgv alle ziekten die leiden tt renale bledvlei, meestal icm dehydratatie (braken, diarree, bledingen, hypadrencrticisme, hartinsufficiëntie, hypvlemie enz.). Nieren zelf nrmaal, evt. secundair aangetast (ischemische schade ANI). Aztemie mild tt matig. Vaak icm renale/pst-renale aztemie. Milde tt matige aztemie icm gecncentreerde urine (gedehydrateerd) karakteristiek vr pre-renale aztemie. Hnd SG >1030, kat >1035. Urine SG bepalen vóór infuustx (leidt tt diurese en isstenurische urine ( )). Renaal ( GFR) Geasscieerd met nierziekte en NI, >75% nefrn massa verlren (GFR <25%). Aztemie mild, matig f aanzienlijk. Ttale aztemie mgelijk verhgd dr pre-renale aztemie. Milde f aanzienlijke aztemie icm SG <1030/1035 diagnstisch vr renale aztemie. Meestal SG issthenurisch ( ). Uitznderingen: ziekte die cncentratiecapaciteit nier aantast en geasscieerd is met pre-renale aztemie (hypadrencrticisme 15, pymetra); sms hebben katten met NI gecncentreerde urine. 14 bled in stelgang 15 aldstern Na + + H 2 O retentie

17 Ziektenleer gezelschapsdieren 17/44 Pst-renaal (prbleem evacuatie urine) Tgv bstructie/ruptuur urinewegen. Obstructie intratubulaire druk & GFR aztemie, evt hydrnefrse. Ruptuur (meestal tgv trauma) urineaccumulatie in abdmen/retrperitneaal urinecmpnenten geabsrbeerd in circulatie aztemie. Urinewegbstructie: aztemie, vlle blaas, dysurie. Ruptuur: aztemie, met vcht gevuld abdmen, niet urineren, blaas niet palpeerbaar, pijn, hematurie, pyurie. bevinding pre-renaal renaal pst-renaal aztemie mild-matig mild-aanzienlijk mild-aanzienlijk urine SG >1030/1035 <1030/1035, vaak 1015 variabel sn bstructie afwezig afwezig aanwezig sn ruptuur afwezig afwezig aanwezig respns infuustx plssen <1-2d partieel/niet plssen partieel/niet plssen Hfdstuk 3: chrnische nierinsufficiëntie Geleidelijk ntstaan van aztemie tgv ziekte/beschadiging renale parenchym ver maanden-jaren. Prgressieve achteruitgang renale functie evt uremie en dd. Niet reversiebel. GFR geleidelijke ntwikkeling pu/pd, anemie, BUN, creatinine en fsfr. Nieren kunnen klein zijn. Orzaken talrijk & multifactrieel, vaak nmgelijk te achterhalen. Ptentiële reversiebele extrarenale factren kunnen NI verergeren. Veelvrkmend. Cnsequenties verlies van nefrnen: mrflgische & functinele veranderingen in verblijvende nefrnen extra-renale respns tgv verlies nefrnen renale secundaire hyperparathyrïdie (RHPTH): subklinisch & klinisch, PTH demineralisatie beenderen, PTH is uremisch txine. nierletsels P - 1αhydrxylase calcitrl (k tgv renale massa) PTH PTH renale secundaire hyperpth Ca 2+ PTH zuur-base evenwicht: metable acidse tgv renale H + secretie kalium: vaak nveranderd, sms bij zeer lage GFR. HypK kan tgv inname en/f urinair verlies, vaak bij katten spierzwakte (ventrflexie hals) anemie: niet-regeneratief tgv EPOsynthese en RBC levensduur, bledverlies immuunsysteem: suppressie septicemie belangrijke cmplicatie hypertensie: 30-40% glmerulsclerse, retinalslating, hypertrfie li hart, lethargie Etilgie: verschillende mechanismen van letsels aan renaal weefsel, weinig reageren p specifieke tx. Vaak nmgelijk initiële rzaak te achterhalen. Meeste end-stage nieren hebben chrnische interstitiële nefritis. ptentiële rzaken: nefrtxische prducten (aminglycsiden, ntstekingsremmers, chemtx), amylïdse (Shar Pei, Beagle, Abessijn; glmerulus aangetast eiwitverlies), neplasie (primair/secundair, in principe bilateraal; lymfma Fe), immunlgisch (SLE, glmerulnefritis, vasculitis (FIP)), renale ischemie (bv hyptensie bij anesthesie, veel braken), inflammatir/infectieus (pyelnefritis (kan lang subklinisch zijn), leptspirse (belangrijkste rzaak ANI, kan evlueren naar CNI dr te late dx)), urlithiasen, erfelijk & cngenitaal (nierhypplasie/-dysplasie, plycysteuze nieren (Pers, DNAtest vr pspren dragers), familiale nierziekten (Lhasa Aps, Shih Tzu, Nrwegische Elkhund, Rttweiler, Berner Sennen, Chw Chw, Newfundland, Sft-cated Wheaten Terriër)), bstructie, hyperca, idipathisch. Pathgenese: Initieel nierletsel hyperpth nefrcalcinse CNI intraglmerulaire druk glmerulsclerse CNI Fysipathlgie: Primair nierletsel stimulatie RAAS hypertensie glmerulaire arterile renaal bleddebiet ph glmerulus & Kf glmerulaire filtratiesnelheid hyperfiltratie.

18 Ziektenleer gezelschapsdieren 18/44 Klinische presentatie: pu/pd, anrexie, suf, gewicht, braken, diarree. Slechte lichaamscnditie, slecht haarkleed, stinkende mndgeur, bleke mucsae, dehydratatie, mnd-/tngulcus, kleine nregelmatige nieren. Lab: niet-regeneratieve anemie, aztemie ( BUN & creatinine), P (tgv excretie, met zeker behandeld wrden), SG <1030/1035, vaak issthenurisch ( ). IRIS-classificatie chrnische nierziekten: stage I: niet-aztemische nierziekte, creatinine <125 µml/l, bv niersteen, prteïnurie, neplasie stage 1. stage II: milde renale aztemie: creatinine µml/l stage III: matige renale aztemie: creatinine µml/l stage IV: uitgesprken renale aztemie: creatinine >440 µml/l Geldt vr stabiele niet-gedehydrateerde patiënt, 2x creatinine meten. Klinische evaluatie: hematlgie, bichemie (Na, K, P, TE, albumine), urineoz. Evt. andere testen: urinecultuur (vaak infecties), RX + ech (vr pspren rzaak, bv stenen, neplasie, pyelnefritis), systemische BD (hypertensie met behandeld wrden), urine eiwit/creatinine rati (zdat SG geen invled). Vregtijdige dx/pspring essentieel. Richtlijnen behandeling: Del: zrgen dat patiënt zich beter velt, kwaliteit leven verbeteren, vertragen evlutie NI. Identificeren & behandelen pre-/pst-renale abnrmaliteiten (bv urlithiasis, infecties, MX). Behandelingen: Reductie eiwitpname veding: diëten verlaagd in eiwitten ergheid uremische sn dr nitrgene afvalprducten, vruitgang CNI. Ideaal, maar eten belangrijker anders katablisme (spier)eiwitten naar nieren. Veel andere effecten: P PTH (tx sec RHPTH), K (kat), alkaliniserend. Tx evt anrexie: cnsistentie veding gelijk huden, pwarmen; metclpramide, anti-h2 (cimetidine, ranitidine), sucralfaat tegen uremische gastritis; desnds sndeveding (esfagaal, maag, neus). Tx sec RHPTH: fsfrrestrictie één van de meest belangrijke tx die evlutie CNI kan vertragen, bledp binnen nrmale waarden brengen. Nierdieet k laag in P, cntrle na 4w. Als dieettx nvldende rale fsfrbinders vr/met veding: Aluminium-hydrxide/-carbnaat, Ipakitine, Renazine (met Ca risic hyperca); cnstipatie neveneffect; serum P m 10-14d mnitren, bled nemen na 12u vasten m pstprandiale fluctuaties te vrkmen. Vleistf: sms nvldende drinken m pu te cmpenseren dehydratatie renale bledflw GFR; steeds tegang tt vers water, IV/SC vcht. K: hyperk vaker bij ANI, hypk (kat>hnd) raal kalium glucnaat, bledk pvlgen. Metable acidse. Anemie: Hr-EPO zeer effectief, psitieve invled kwaliteit leven, 50% kans As tegen EPO (en tegen eigen EPO), EPO hier niet verkrijgbaar enkel als écht ndig dus bij erge anemie met sn; anable sterïden misschien effectief? Systemische hypertensie: liefst BD meten bij elke hnd/kat met CNI ACE-inhibitren: vnl hnd; remming RAAS VD efferente arterile druk thv glmerulus; cntrle na 7-14d (KOZ, bledoz, BD, eiwit/creatinine urine). amldipine: Ca-kanaal blkker, enkel kat; startdsis 0,625 mg PO 1xpd, cntrle na 7-10d, als BD ng >160mmHg 1,25 mg PO 1xpd, risic hyptensie. Glmerulaire hypertensie: ACE-inhibitren, vnl als eiwit/creatinine, vrzichtig als IRIS IV. Hfdstuk 6: urineweginfecties Bacteriële klnisatie urinaire stelsel. Nieren, ureters, blaas en urethra nrmaal steriel. Nrmale dieren vrij resistent tegen UWI (vnl kat dr gecncentreerde urine) enkel infectie als gewijzigde verdedigingsmechanismen f virulent rganisme. Kat zelden bacteriële cystitis tenzij CNI/diabetes/ hyperthyrïdie (= ddx pu/pd ude kat cnc geveligheid). Brn: GI/UG-flra, uitznderlijk hematgeen (nieren) % dieren die gekatheteriseerd wrden ntwikkelen een UWI.

19 Ziektenleer gezelschapsdieren 19/44 Organismen: E. cli (bijna 50%), Staphylcccus (15%), Prteus (15%), Streptcccus, enterbacter, Klebsiella, Pseudmnas. Nrmale GHverdedigingsmechanismen: urinevlei, [urine], systemische + lkale immuniteit, epitheel, glycsaminglycanen-barrière. Gecmpliceerde UWI: UWI met nderdrukte GHverdediging, incl alle katten (nrmaal resistent) en intacte reuen (prstaat meestal k aangetast bacteriën er in verstpt sterkere AB ndig); agressievere tx. Risicpatiënten: nderbreking mechanische/anatmische verdedigingsmechanismen (urinaire bstructie, ectpische ureters ureter in gecntamineerde vagina ipv steriele blaas), nderbreking lkale AB verdedigingsmechanismen (urlithen epitheel beschadigd), nderbreking immuncmpetentie GH. Klinische sn: lagere urinewegen: dysurie, pllakisurie, hematurie, incntinentie, strangurie hgere urinewegen: krts (meestal nieren aangetast), lethargie, sufheid, anrexie, rugpijn, pu/pd (E. cli interfereert met ADH-receptren) asymptmatisch: bv Cushing ( ntsteking), DM (glucsurie + imm) bacteriële cystitis: geen krts, ws te gelkaliseerd. Diagnse: Sediment OZ: pyurie, hematurie, sms bacteriurie, kristallen. Liefst psitieve urine cultuur (zeker bij recidieven). Persisterende alkalische ph kan sms een hint zijn vr UWI, maar niet geneg vr tx. Behandeling: AB keuze bv cultuur met ABgram f gram-kleuring urinesediment f vr meest vrkmende bacteriën en met gede penetratie E. cli: trimetprim-sulfa (gedkp, maar veel nevenwerkingen), 1 e generatie cefalsprine, amxicilline-clavulaanzuur (enkel amxicilline kan k, maar liefst sensitiviteit want resistentie mgelijk) Staphylcccus: amxicilline, TMS, 1 e generatie cefalsprinen Streptcccus: amxicilline, TMS Prteus: amxicilline, TMS, 1 e generatie cefalsprine, amxicilline-clavulaanzuur Pseudmnas: TMS, gentamycine (nefrtxisch); liefst sensitiviteit als langere tx f gecmpliceerde UWI f recidiverend cultuur en sensitiviteit testen Gewne/niet-gecmpliceerde cystitis ( pyelnefritis): eerste/zeldzame episde UWI in nrmaal dier; dx dmv urineoz en evt cultuur; tx juiste AB 10-14d max; ideaal urineoz 5d na stppen AB. Gecmpliceerde cystitis: UWI bij patiënt met GHverdedigingsmechanismen (bv tumr, stenen, Cushing), niet-gesteriliseerde reu (prstaat), recidiverend, kat; dx bv urineoz en cultuur, geen eetlust; tx juiste AB 3-4w, hercntrle 5d na stppen tx, sms 3-5d na beginnen tx; nderliggende rzaak vinden & tx. Pyelnefritis: minder frequent, altijd gecmpliceerd, supprtive care, meestal E. cli; juiste AB bv cultuur 4-6w, hercntrle zeer belangrijk, acuut chrnisch; p ech gedilateerd nierbekken. Na tx: genezing, blijft gepredispneerd/recidief/reïnfectie/persistentie. Hfdstuk 7: urlithiasen Stenen in het urinaire stelsel, benemd vlgens verheersende mineraal aanwezig (>80%). Sms lagen van verschillende materialen f kern met verschillend materiaal. Ok benemd vlgens lcatie in urinewegen: nefrlithen (zeldzaam, eerder kat, vaker Ca-xalaat), ureterlith, urcystlith, urethrlith. Vaak geasscieerd met UWI bij hnd dysurie, strangurie, hematurie. Evt leiden tt bstructie (sped). Meest struviet (= magnesium-ammnium-fsfaat), Ca-xalaat: heel verschillende tx (resp dieet, chirurgie). Vrming van urlithen Supersaturatie: urine ververzadigd met kristallgene substanties kristallen. Matrix nucleatin: vrgevrmde mucprteïne matrix f andere nidus vrmt kern. Verlies kristallisatie inhibitren. Urine ph en SG invled (veel drinken vermindert kans vrming).

20 Ziektenleer gezelschapsdieren 20/44 Diagnstische benadering van een patiënt met urlithiasis Sn: hangen af van lcalisatie hgere urinewegen: hematurie, persisterende UWI, pijn, NI (meestal niet als maar 1 nier aangetast); nefrlithen kunnen asn zijn lagere urinewegen: hematurie, dysurie, strangurie, pllakisurie, recidiverende UWI, bstructie Klinisch OZ: sms palpeerbaar in blaas. MBV: standaard RX: lkalisatie + grtte radi-paque stenen (struviet, Ca-xalaat) evaluatie tx cntrast RX: radilucente stenen + blaaswand ech: lkalisatie stenen, # meilijk te bepalen, k radilucente stenen, niet ureter & urethra (te klein), k geasscieerde abnrmaliteiten, ± cmplementair met standaard RX; kwaliteit afhv testel & gebruiker. Als stenen gevnden vlledige urinewegen evalueren. UrineOZ: hematurie, pyurie (WBC), bacteriurie, ph, kristallen (vaak zelfde substantie als stenen, maar k gecmbineerd f tegengesteld kmt vr), cultuur (vaak UWI). Struvietstenen: vnl in geïnfecteerde alkalische urine iav bacteriën die ureum kunnen splitsen tt ammniak ph urine. Meer bij want geveliger vr UWI. Kat geen infectie ndig vr struvieten. NH 2 C NH 2 + H 2 O NH 3 + CO 2 NH 3 + H 2 O NH OH -. O kristaltype uitzicht urine ph interpretatie struviet 3-6 zijdige prisma s alkalisch n, infectie geïnduceerd, urlith calciumfsfaat amrf neutraal-alk n, CaP f struviet urlith calciumxalaat kleine kleurlze zuur-neutraal n, Ca-x urlithen dihydraat envelppe calciumxalaat mnhydraat klein haltervrmig zuur-neutraal n, Ca/x excretie, ethyleenglycl ammnium uraat drnappels zuur-neutraal-alk metablisch, PSS, Dalmatiër cystine platte kleurlze hexagns zuur-neutraal metablisch cystinuria bilirubine rd/bruin naalden zuur n (hnd), bilirubine afw chlesterl platte platen met inkeping in hek zuur-neutraal n? weefsel destructie? nefrtisch syndrm? Hematlgie/bichemie: vnl bij jnge hnd f algemeen ziek, metablische abnrmaliteiten detecteren (PSS, hypercalcemie). Bepalen van urlith samenstelling Kwantitatieve analyse (welke mineralen & heveel) van verwijderde/uitgeplaste urlith is absluut ndzakelijk! preventief werken m recidieven te vrkmen. Raden van de cmpsitie signalement: leeftijd: jnge dieren vaak struvieten (icm infectie) f ammniumuraten (PSS) geslacht: & vaker struvieten, % vaker ammniumuraten ras: Dalmatiër vaak amm-uraat, mini-schnauzer vaak Ca-xalaat identificeren karakteristieke kristallen in sediment, sms stenen znder kristallen & andersm. Sms leidt urlith (bv Ca-x f amm-uraat) tt infectie struviet kristallen! RX vrkmen: mineraal type radi-paciteit vrm urine ph struviet ++ tt ++++ glad, rnd-vaal >6,5 (steriel), >7 (inf) calciumfsfaat ++++ glad, rnd/facetten >7 calciumxalaat ++++ ruw, rnd-vaal, sms <7 jackstne ammniumuraat 0 tt ++ glad, rnd/vaal <7 cystine + tt ++ glad, klein, rnd-vaal <7 silicaat ++ tt ++++ typisch jackstne <7