Maakt de uitleg van huwelijkse voorwaarden inbreuk op de rechtszekerheid?

Transcriptie

1 Maakt de uitleg van huwelijkse voorwaarden inbreuk op de rechtszekerheid? Onderzoek naar de uitleg van huwelijkse- en andere voorwaarden in het licht van de rechtvaardigheid en rechtszekerheid. Naam student: Anne-Claire Mallant ANR: Tilburg Universiteit Masterthesis Rechtsgeleerdheid, accent privaatrecht Scriptiebegeleider: Prof. mr. P. Vlaardingerbroek Tweede lezer: mr. E.C.M. Hurkens Derde lezer: mr. dr. L.H.M. Zonnenberg Afstudeerdatum: 20 november 2014

2 Voorwoord Voor u ligt mijn masterthesis ter afsluiting van de Master Rechtsgeleerdheid, accent privaatrecht aan de Universiteit van Tilburg. In deze thesis zal de uitleg van huwelijkse- en andere voorwaarden, zoals partnerschapsvoorwaarden, centraal staan. In de praktijk van het personen- en familierecht komt het namelijk vaak voor dat er in geval van echtscheiding onenigheid ontstaat tussen echtgenoten over de uitleg van hun huwelijkse voorwaarden. Graag wil ik in dit voorwoord van de mogelijkheid gebruik maken om een aantal mensen te bedanken. Allereerst wil ik mijn begeleider prof. mr. P. Vlaardingerbroek bedanken voor zijn deskundige begeleiding en zijn feedback. Tevens wil ik in het bijzonder de heer mr. dr. L.H.M. Zonnenberg bedanken dat hij tijd heeft willen vrijmaken om mij eveneens te begeleiden. Ik ben hem zeer dankbaar voor zijn aanvullingen vanuit de praktijk en zijn deskundige adviezen, gezien zijn expertise op dit rechtsgebied. Daarnaast wil ik uiteraard ook mijn ouders bedanken voor hun onvoorwaardelijke steun en vertrouwen in mij. Zij hebben mij de mogelijkheid gegeven om zowel de Master Rechtsgeleerdheid als de Master Ondernemingsrecht te volgen en met succes af te ronden. Het eindresultaat ligt dan ook voor u en nu rest mij alleen nog u veel plezier te wensen met het lezen van deze thesis. Anne-Claire Mallant Tilburg, november 2014

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Maatschappelijk problem Onderzoeksdoel Afbakening onderzoek en onderzoeksmethoden Het theoretisch kader Onderzoeksopzet Uitleg van huwelijkse en andere voorwaarden Toepasselijkheid van het algemene verbintenissenrecht op huwelijkse voorwaarden Overeenkomst van huwelijkse voorwaarden Verschillende soorten overeenkomsten Vormen van uitleg Uitleg van Overeenkomsten Uitleg van overeenkomst van huwelijkse voorwaarden Uitleg van partnerschapsvoorwaarden en samenlevingscontracten Redelijkheid en billijkheid Onvoorziene omstandigheden, ongerechtvaardigde verrijking en de natuurlijke verbintenis Rechtszekerheid & Rechtvaardigheid Rechtszekerheid Rechtvaardigheid Rechtszekerheid versus rechtvaardigheid Tussenconclusie Knelpunten bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden in de jurisprudentie Tussenkomst van de notaris De natuurlijke verbintenis Het Le Miralda arrest Het Rijschoolhouder arrest Het Natuurlijke verbintenis arrest Verruimde toepassing redelijkheid en billijkheid Het Lindner-Mannaerts arrest en Contrair gedrag arrest Uitsluiting van iedere gemeenschap met een periodiek verrekenbeding Vossen/Swinkels Rensing/Polak... 24

4 3.4.3 Verrekenen van ondernemingswinsten Werkzaamheden in de huishouding of onderneming Het Baartman/Huijbers arrest Probleemsituaties bij de afwikkeling van partnerschapsvoorwaarden en samenlevingscontracten Tussenconclusie Rechtszekerheid versus Rechtvaardigheid Mogelijke oplossingen voor de problematiek betreffende de uitleg van huwelijkse voorwaarden Standaarduitleg Haviltex met een twist Mogelijkheden tot vergroting van de rechtszekerheid Rechtszekerheid en de rol van de notaris hierbij Vragenlijst vooraf Considerans Onderzoeksrapport Koude uitsluiting Prenups Tussenconclusie Rechtsvergelijking Civil-law versus Common-law landen Het Duitse huwelijksvermogensrecht Het Duitse echtscheidingsrecht Wirksamkeitskontrolle en Ausübungskontrolle Rechtsvergelijking Conclusie & Aanbevelingen Mate van rechtszekerheid en rechtvaardigheid in de jurisprudentie Klassieke Haviltexnorm versus geobjectiveerde Haviltexnorm Rechtsvergelijking Literatuurlijst... 46

5 1. Inleiding Uit de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek blijkt dat de afgelopen tien jaar het percentage huwelijken, dat eindigt in een echtscheiding, is gestegen van 33% naar 36,5%. 1 De laatste jaren maken ook steeds meer stellen huwelijkse voorwaarden of daarop lijkende partnerschapsvoorwaarden of samenlevingscontracten. In de praktijk van het personen- en familierecht komt het veelvuldig voor dat er tussen partners, die gehuwd zijn onder huwelijkse voorwaarden, of die partnerschapsvoorwaarden hebben, onenigheid ontstaat over de uitleg van wat er is overeengekomen. De Hoge Raad heeft bepaald dat op de uitleg van huwelijkse voorwaarden de Haviltex maatstaf van toepassing is. 2 Datzelfde geldt als partnerschapsvoorwaarden gelden of samenlevingscontracten zijn gesloten. Bij de vraag hoe in een schriftelijk contract de verhouding van partijen is geregeld en of dit contract een leemte laat die moet worden aangevuld, dient namelijk niet alleen te worden gelet op de zuiver taalkundige uitleg van de bepalingen van dat contract, maar ook op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden over en weer redelijkerwijs aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij te dien aanzien redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten Maatschappelijk probleem De tekst van de huwelijkse of partnerschapsvoorwaarden is in beginsel het startpunt van de toetsing aan partijbedoelingen. Indien de tekst volgens zuiver taalkundige uitleg duidelijk is, kan het echter alsnog zo zijn dat partijen iets anders hebben bedoeld dan uit die taalkundige uitleg naar voren lijkt te komen. 4 Indien een partij die stelling met concrete feiten en omstandigheden aannemelijk kan maken, kan hij inzake die afwijkende partijbedoeling een gespecificeerd bewijsaanbod doen (bijv. getuigenbewijs). 5 Het komt volgens de Haviltex maatstaf dus aan op de partijbedoeling. Daarmee is meteen het probleem bij toepassing van de Haviltex maatstaf op de uitleg van huwelijkse voorwaarden gegeven. Vaak hebben partijen bij het aangaan van hun huwelijkse voorwaarden slechts een vaag begrip van wat voor soort huwelijkse voorwaarden zij wensen. Het staat hen niet concreet voor ogen wat de inhoud ervan zou moeten zijn. Hun bedoelingen bevindingen zich op een ander niveau dan dat waarop zich de discussie over de inhoud van de huwelijkse voorwaarden aan het einde van het huwelijk afspeelt. 6 Zeker als partijen de keuze aan een ander, zoals de notaris, hebben overgelaten wordt uitleg van de partijbedoelingen lastig. Aan het doen van een voldoende gespecificeerd bewijsaanbod over de bedoelingen van partijen zullen echtgenoten dus bijna nooit toekomen. Die HR 28 november 2003, NJ 2004, HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635 (Haviltex). 4 Van Duijvendijk-Brand 2007, p Een voorbeeld van een geval waarin een beroep op een van de tekst van de overeenkomst afwijkende partijbedoeling door de Hoge Raad werd gehonoreerd, is HR 10 maart 1995, NJ 1995, 550 (Vlooienmarkt/De Kring). 6 Van Duijvendijk-Brand 2007, p

6 problemen komen het meest naar voren bij de koude uitsluiting. Bij huwelijkse voorwaarden die een koude uitsluiting inhouden, is er sprake van volledig gescheiden vermogens, wat inhoudt dat er goederenrechtelijk gezien geen enkele huwelijksgoederengemeenschap ontstaat. Ook verbintenisrechtelijk vindt er geen verrekening van inkomen en/of vermogen plaats. Partijen zijn dan vaak gericht op de goederenrechtelijke uitsluiting en het buiten iedere verdeling en verrekening houden van geërfd of geschonken familiekapitaal. Zij hebben daarentegen zelden de bedoeling gehad dat tijdens het huwelijk niets gemeenschappelijk wordt in de gevallen waarin de echtgenoot, die de huishoudelijke taken en zorg voor de kinderen op zich neemt, van iedere vermogensopbouw verstoken blijft. Dat partijen die bedoeling wel hebben gehad, kan evenmin worden gesteld, aangezien partijen zich daar vaak eenvoudigweg geen gedachten over hebben gevormd. 7 Tjittes stelt de vraag of de Haviltex maatstaf niet (gedeeltelijk) aan vervanging toe is. 8 Hij stelt dat het weliswaar primair blijft aankomen op het achterhalen van de gemeenschappelijke partijbedoeling, maar als die niet gesteld of bewezen is, komt het volgens Tjittes subsidiair aan op de betekenis die redelijke personen van gelijke hoedanigheid als partijen in dezelfde omstandigheden daaraan zouden hebben toegekend. Zijn opvattingen betekenen volgens Langemeijer (bij de subsidaire toets) een verschuiving van subjectieve redelijkheid en billijkheid naar objectieve redelijkheid en billijkheid. 9 Gezien het bovenstaande moet de uitleg van huwelijkse voorwaarden naar mijn mening nog eens kritisch worden bekeken, zeker in het licht van de rechtszekerheid. 1.2 Onderzoeksdoel Het onderzoeksdoel is het beoordelen van de maatstaven die de rechter gebruikt voor de uitleg van huwelijkse voorwaarden. Aan de hand van literatuur, jurisprudentie en praktijkvoorbeelden zal ik de uitleg van huwelijkse voorwaarden in het licht van de rechtszekerheid bekijken. Tot slot zal er worden getracht om mogelijke oplossingen te vinden voor eventuele tekortkomingen in het gebruik van de beoordelingsinstrumenten bij de uitleg van huwelijkse- en andere voorwaarden, die zouden kunnen leiden tot meer rechtszekerheid. De onderzoeksvraag die bij deze thesis centraal zal staan luidt: Maakt de uitleg van huwelijkse voorwaarden inbreuk op de rechtszekerheid? Om een goed antwoord op de onderzoeksvraag te kunnen geven, zijn de volgende deelvragen geformuleerd: - Op welke manier vindt de eigentijdse uitleg van huwelijkse- en andere voorwaarden plaats? - Wat zijn de knelpunten bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden in de jurisprudentie? 7 Van Duijvendijk-Brand 2007, p Tjittes 2005, p Advocaat-Generaal Langemeijer bespreekt de opvattingen van Tjittes in zijn conclusie voor HR 8 juli 2005, LJN AT 4557, R04/113 HR. 2

7 - Rechtszekerheid versus Rechtvaardigheid: Welke mogelijke oplossingen kunnen er geboden worden om de rechtszekerheid te waarborgen? - Rechtsvergelijking: Hoe geschiedt de uitleg van huwelijkse voorwaarden in het buitenland en dan met name in Duitsland? - Conclusie en aanbevelingen. 1.3 Afbakening onderzoek en onderzoeksmethoden Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, zal ik een juridische analyse, een jurisprudentieonderzoek en een rechtsvergelijkende methode van onderzoek gebruiken. De theoretische methode (juridische analyse) zal ik gebruiken om de huidige situatie rondom de uitleg van huwelijkse- en andere voorwaarden te beschrijven en argumenten te vinden voor het beschrijven en beoordelen van de genoemde maatschappelijke problematiek. Na het theoretische gedeelte volgt er een jurisprudentieonderzoek waarin de knelpunten bij de uitleg van huwelijkse voorwaarden naar voren zullen komen. Verder zal ik gebruik maken van enkele praktijkvoorbeelden uit de advocatuur. Daarnaast zal ik rechtsvergelijkend onderzoek doen naar de uitleg van huwelijkse voorwaarden in het buitenland. Er zal een rechtsvergelijking worden gemaakt met Duitsland. Gekeken zal worden of het Duitse systeem van uitleg van huwelijkse voorwaarden enkele verbeterpunten of alternatieven voor het Nederlandse systeem biedt. Het bovenstaande zal uiteindelijk uitmonden in een conclusie en eventuele aanbevelingen. 1.4 Het theoretisch kader Het theoretische kader van mijn onderzoek is het huwelijksvermogensrecht. Het verbintenissenrecht speelt een belangrijke rol, aangezien de Haviltexnorm zijn oorsprong vindt in het verbintenissenrecht (uitleg van contracten, bedoeling van partijen). Ook zal ik een rechtsvergelijking maken met een buitenlands rechtsstelsel, waardoor mijn theoretisch kader verder gaat dan enkel het Nederlandse privaatrecht. Het theoretisch kader behoort echter ook te worden afgebakend door middel van criteria, die als maatstaf worden genomen. Bij de uitleg van huwelijkse voorwaarden speelt aan de ene kant de rechtszekerheid (grammaticale uitleg van de huwelijkse voorwaarden) en aan de andere kant de rechtvaardigheid (kijken naar de bedoelingen van partijen). Met het gebruik van de Haviltex maatstaf is voornamelijk de rechtvaardigheid gediend. Contractvrijheid staat soms tegenover de solidariteit die tussen echtgenoten speelt. Het opstellen van huwelijkse voorwaarden voorafgaand of tijdens het huwelijk heeft immers tot gevolg dat de in Titel 7 van Boek 1 BW gegeven goederenrechtelijke 3

8 rechtsverhouding (waarvan volgens Schonewille gesteld zou kunnen worden dat deze de solidariteit tussen echtgenoten belichaamt) niet tot stand komt, respectievelijk wordt doorbroken Onderzoeksopzet In deze scriptie zal worden onderzocht of de huidige vorm van uitleg van huwelijkse voorwaarden een goed bruikbaar instrument voor de rechter is, dat voldoet aan de eisen van rechtvaardigheid en rechtszekerheid, of dat inbreuk wordt gemaakt op de rechtszekerheid. Om deze vraag te kunnen beantwoorden zullen in het tweede hoofdstuk de huidige uitlegmethoden van huwelijkse- en andere voorwaarden worden beschreven. Gekeken zal worden in hoeverre het algemene verbintenissenrecht van toepassing is op het huwelijksvermogensrecht en in welke mate een overeenkomst van huwelijkse voorwaarden overeenkomt met een overeenkomst uit het algemene verbintenissenrecht. In het derde hoofdstuk zal er een jurisprudentieonderzoek plaatsvinden en zal een aantal uitspraken van de Hoge Raad worden besproken. Deze uitspraken zien op veel voorkomende probleemsituaties die zich bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden kunnen voordoen. Aan de hand van de jurisprudentie zal worden gekeken welke probleemsituaties leiden tot afwijking van de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden en met welke uitlegmethode de huwelijkse voorwaarden worden uitgelegd en of deze afwijking leidt tot een rechtvaardige uitkomst. In hoofdstuk vier zal nader worden ingegaan op de beginselen rechtszekerheid en rechtvaardigheid. Er zullen mogelijke oplossingen voor de problematiek betreffende de uitleg van huwelijkse voorwaarden worden gegeven. Het vijfde hoofdstuk zal een rechtsvergelijking met Duitsland zijn, waarin het Duitse huwelijksvermogensrecht en de Duitse uitleg van huwelijkse voorwaarden zal worden vergeleken met het Nederlandse stelsel. Tot slot zal deze thesis in hoofdstuk 6 worden afgesloten met conclusies en aanbevelingen naar aanleiding van dit onderzoek. Er zal een antwoord worden gegeven op de eerder genoemde juridische hoofd- en deelvragen. 10 Schonewille 2012, p

9 2. Uitleg van huwelijkse en andere voorwaarden In dit hoofdstuk is de vraag aan de orde in hoeverre het algemene verbintenissenrecht van toepassing is op het huwelijksvermogensrecht en in welke mate een overeenkomst van huwelijkse voorwaarden overeenkomt met een overeenkomst uit het algemene verbintenissenrecht. Dit is van belang om te onderzoeken of de vormen van uitleg van beide overeenkomsten hetzelfde zijn. Er zal een vergelijking worden gemaakt tussen de uitleg van overeenkomsten in het algemene verbintenissenrecht en in het huwelijksvermogensrecht. De belangrijkste vorm van uitleg van contractsbepalingen is het Haviltexarrest. In het kort zal de ontwikkeling van de Haviltex-norm worden beschreven, om vervolgens te bespreken hoe deze wordt toegepast bij de uitleg van huwelijkse en andere voorwaarden. De overeenkomst van huwelijkse voorwaarden wordt mede door de redelijkheid en billijkheid beheerst. In het verlengde van de beginselen van de redelijkheid en billijkheid zal worden ingegaan op de mogelijkheid van ontbinding van de overeenkomst op grond van onvoorziene omstandigheden en op het leerstuk van de ongerechtvaardigde verrijking en de natuurlijke verbintenis. Alle vormen van uitleg van overeenkomsten zullen worden bekeken in het kader van de rechtszekerheid. 2.1 Toepasselijkheid van het algemene verbintenissenrecht op huwelijkse voorwaarden Door het aangaan van een huwelijk ontstaan tussen echtgenoten over en weer vele verplichtingen. Het zijn echter niet de contracterende partijen, die deze verplichtingen uitdrukkelijk in hun wilsverklaringen opnemen, maar de wet die de gevolgen van deze overeenkomst dwingend regelt (Boek 1 BW). De bepalingen die in de Boeken 3 en 6 gegeven zijn voor een obligatoire overeenkomst, zijn op het huwelijkscontract niet toepasselijk, omdat de meeste van de bepalingen uit de aard der zaak toepassing missen of zich ertegen verzetten (zie artikel 3:59 BW en 6:216 BW) en voornamelijk omdat de wet dit contract in Boek 1 uitvoerig heeft geregeld. 11 Van een gedeelte van de door de wet aan het huwelijk verbonden vermogensrechtelijke gevolgen kunnen partijen afwijken door huwelijkse voorwaarden aan te gaan. Naar algemeen wordt aangenomen zijn deze huwelijkse voorwaarden overeenkomsten. De overeenkomsten worden wel aangegaan met het oog op een voorgenomen huwelijk, maar regelen de vermogensrechtelijke betrekkingen van verschillende aard (artikel 6:216 BW is dus van toepassing). 12 In geval van een echtscheiding moet de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden worden afgewikkeld volgens de artikelen uit Boek 1 BW en slechts aanvullend volgens de artikelen uit de Boeken 3 en 6 BW. Het algemene verbintenissenrecht is op huwelijkse voorwaarden slechts aanvullend van toepassing. 11 Asser/Hartkamp & Sieburgh 2010 (6-III), p Asser/Hartkamp & Sieburgh 2010 (6-III), p

10 2.2 Overeenkomst van huwelijkse voorwaarden Gesteld kan worden dat er sprake is van een overeenkomst van huwelijkse voorwaarden, maar de vraag is wat dat dan voor overeenkomst is. Mocht deze overeenkomst enkel het goederenrechtelijk gevolg hebben dat tussen partijen de wettelijke gemeenschap van goederen niet zal intreden, dan kan volgens Van Mourik verdedigd worden dat deze overeenkomst door voltrekking van het huwelijk is uitgewerkt. Indien daarentegen tevens een periodiek verrekenbeding is overeengekomen, dan kan de overeenkomst (tevens) als obligatoir worden aangemerkt. Door de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden als een obligatoire overeenkomst te kwalificeren, wordt aangegeven dat uit de overeenkomst over en weer rechten en verplichtingen ontstaan. 13 De overeenkomst van huwelijkse voorwaarden kent een aantal bijzonderheden. Zo moeten huwelijkse voorwaarden op straffe van nietigheid bij notariële akte worden aangegaan (artikel 1:115 lid 1 BW). Daarnaast lijkt de overeenkomst, hoewel het een duurovereenkomst is, tijdens de looptijd daarvan nauwelijks praktische betekenis te hebben. In de meeste gevallen liggen de huwelijkse voorwaarden ergens goed opgeborgen en komen ze pas weer tevoorschijn aan het einde van het huwelijk, dus na het overlijden van een van de echtgenoten of bij een echtscheiding. 14 Het feit dat de huwelijkse voorwaarden veelal zo lang gelden als het huwelijk zal duren, zorgt voor vragen naar de gebondenheid aan wat destijds is overeengekomen in het geval de omstandigheden wezenlijk gewijzigd zijn en in redelijkheid mag worden aangenomen dat partijen die wijziging destijds niet hebben voorzien. 15 Echtgenoten zijn vaak niet bij machte de juridische gevolgen van hun huwelijkse voorwaarden te overzien. Zij zijn afhankelijk van de voorlichting door de notaris, die een zwaarwegende zorgplicht heeft. 16 De notaris die de huwelijkse voorwaarden heeft opgemaakt, zorgt voor de inschrijving hiervan in het huwelijksgoederenregister. 17 Huwelijkse voorwaarden kunnen evenals andere vermogensrechtelijke overeenkomsten worden vernietigd, wanneer deze door bedreiging, bedrog of misbruik van omstandigheden of onder invloed van dwaling tot stand is gekomen. 18 Zo werd in een uitspraak van de Hoge Raad van 9 september 2005 een beroep op dwaling aanvaard in een geval waarin een der partijen de huwelijksvermogensrechtelijke gevolgen van de huwelijkse voorwaarden niet had overzien Verschillende soorten overeenkomsten De overeenkomst van huwelijkse voorwaarden vertoont een aantal gelijkenissen met een overeenkomst uit het algemene verbintenissenrecht. Als meerzijdige rechtshandeling bezit de 13 Van Mourik 2009, p Van Duijvendijk-Brand 2007, p Van Mourik 2009, p Van Mourik 2009, p Van Mourik 2009, p Breedveld-de Voogd 2010, p. 385 (Art. 3:44 BW en art. 6:228 BW). 19 HR 9 september 2005, NJ 2006, 99 (Zeeuwse Huwelijkse Voorwaarden). 6

11 overeenkomst de bijzonderheid dat steeds twee of meer personen de rechtshandeling verrichten. Daarnaast is op beide overeenkomsten het algemene verbintenissenrecht van toepassing; op het commerciële contract is het rechtstreeks van toepassing en op huwelijkse voorwaarden wordt het aanvullend gehanteerd, naast de bepalingen van Titel 6 van Boek 1 BW. 20 Ten slotte kunnen er bij beide overeenkomsten derden, zoals crediteuren, betrokken zijn. Tevens is er ook een aantal verschillen aan te merken. Ten eerste hebben beide overeenkomsten een verschillend karakter. Het commerciële contract wordt gekenmerkt door het feit dat het doorgaans een groot aantal (standaard)bepalingen en gedetailleerde regelingen bevat. Verder wordt het contract gesloten tussen commerciële partijen, die zich bij het uitonderhandelen en opstellen van het contract in de regel door deskundig te achten juristen laten bijstaan. 21 Het commerciële contract heeft dus een zakelijke insteek en partijen zullen de verbintenis veelal geheel zakelijk benaderen. Bij de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden ligt dit anders, omdat de aard van de huwelijksverhouding met zich meebrengt dat deze niet wordt gekenmerkt door zakelijkheid. 22 Ten tweede worden partijen bij het sluiten van een commercieel contract in de regel bijgestaan door een juridisch adviseur, maar kan het contract ook door partijen zelf worden gesloten. Huwelijkse voorwaarden worden daarentegen op straffe van nietigheid bij notariële akte aangegaan Vormen van uitleg Onder contractsuitleg kan worden verstaan de vaststelling van de juridische betekenis van de door de contractanten afgelegde verklaringen en dus van de daardoor ontstane rechtsgevolgen. 24 Aan deze vaststelling gaat echter noodzakelijkerwijs een werkzaamheid vooraf, die betrekking heeft op de kwalificatie van het object van uitleg, bijvoorbeeld als arbeidsovereenkomst, transportakte of als commercieel contract. Iedere overeenkomst is namelijk aan regels van uitleg gebonden en deze regels luiden niet steeds hetzelfde. Om deze reden kan uitleg zonder voorafgaande kwalificatie van het uitlegobject geen goede aanvang nemen. Als de kwalificatie heeft plaatsgevonden is duidelijk welke regels bij de uitleg van het betreffende object gebruikt moeten worden. 25 De overeenkomst van huwelijkse voorwaarden is een overeenkomst in de zin van Boek 6 BW en zoals ten aanzien van iedere overeenkomst kunnen problemen met de uitleg ervan ontstaan. Wat de uitleg van huwelijkse voorwaarden lastig maakt is het feit dat de overeenkomst veelal wordt aangegaan in een niet zakelijke sfeer en de uitlegvragen zich aandienen na verloop van vele huwelijksjaren. De tekst van de huwelijkse of partnerschapsvoorwaarden is in beginsel het startpunt van de toetsing aan partijbedoelingen. Indien de tekst volgens zuiver taalkundige uitleg echter duidelijk is, kan het 20 Kraan & Marck 2008, p Bakker 2011, Van Mourik & Nuytinck p Art. 1:115 lid 1 BW. 24 Vgl. Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-III * 2010, nr. 362 en H. Dooyeweerd. 25 Bakker 2011,

12 alsnog zo zijn dat partijen iets anders hebben bedoeld dan uit die taalkundige uitleg naar voren lijkt te komen. 26 In het algemene verbintenissenrecht is in de loop der jaren veel jurisprudentie betreffende de uitleg van commerciële overeenkomsten ontstaan. Deze ontwikkelingen zullen eveneens worden besproken, aangezien ze ook van invloed zijn op de uitleg van huwelijkse voorwaarden. Bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden wordt namelijk regelmatig een beroep gedaan op de vormen van uitleg die bij overeenkomsten uit het algemene verbintenissenrecht gebruikt worden Uitleg van Overeenkomsten Zoals in de inleiding is aangegeven werd gedurende de afgelopen jaren de uitlegproblematiek van overeenkomsten beheerst door de zogenaamde Haviltexmaatstaf (de klassieke Haviltexnorm). 27 De Hoge Raad heeft bepaald dat op de uitleg van huwelijkse voorwaarden eveneens de Haviltexmaatstaf van toepassing is. 28 In de Haviltex-formule gaat het volgens Tjittes om het volgende: Het objectieve redelijke verwachtingspatroon van de subjectieve concrete partijen in de desbetreffende omstandigheden staat centraal. 29 Deze uitleg houdt een subjectief-objectieve uitleg in. Tjittes stelt dat het weliswaar primair blijft aankomen op het achterhalen van de gemeenschappelijke partijbedoeling, maar als die niet gesteld of bewezen is, komt het volgens hem subsidiair aan op de betekenis die redelijke personen van gelijke hoedanigheid als partijen in dezelfde omstandigheden daaraan zouden hebben toegekend. 30 Wanneer een gemeenschappelijke partijbedoeling strijdig is met bewoordingen van een gemaakte afspraak, prevaleert de subjectieve gemeenschappelijke partijbedoeling. 31 Het is redelijk dat tussen partijen beslissend is wat zij over en weer in de gegeven omstandigheden hebben moeten begrijpen. De Haviltex-norm verliest echter haar vanzelfsprekendheid in de gevallen dat een overeenkomst ook rechtsgevolgen voor derden heeft, aangezien derden doorgaans geen inzicht hebben in hetgeen zich tussen partijen heeft afgespeeld. Tegen deze achtergrond is het begrijpelijk dat in de rechtspraak uitzonderingen op de gewone wijze van uitleg van overeenkomsten zijn ontstaan. Sommige overeenkomsten hebben namelijk niet slechts incidenteel gevolgen voor derden, maar zijn er naar hun aard op gericht om aan derden rechten toe te kennen of verplichtingen op te leggen. 32 Na de (subjectieve) Haviltex-norm volgden dan ook de CAO-arresten, 33 waaruit de (objectieve) CAO-norm voortvloeit. In de CAO-norm gaat het om een zeer objectieve wijze van uitleg aan de hand van de tekst, structuur en eventuele openbare toelichting op het contract. 34 De CAO-norm laat de objectieve wijze van uitleg zwaarder wegen, aangezien het in de casus, die leidde tot het arrest, geen subjectieve 26 Van Duijvendijk-Brand 2007, p HR 13 maart 1981, NJ 1981, 635 (Haviltex). 28 HR 28 november 2003, NJ 2004, Tjittes 2009, p Tjittes 2005, p Tjittes 2009, p Jac. Hijma e.a. 2007, p HR 17 en 24 september 1993, NJ 1994, 173 en 174 (CAO-arresten). 34 Verdam 2009, nr. 3. 8

13 contractspartijen waren die partij waren in het geding over de uitleg van het contract (de werknemer en de werkgever waren niet de onderhandelings- en contractspartij bij de CAO). De Hoge Raad oordeelde dat het bij de uitleg van een CAO-bepaling niet relevant is wat de contractsluitende partijen over en weer hebben verklaard. De (veronderstelde) gemeenschappelijke partijbedoeling verschuiven naar de achtergrond. 35 Het komt in beginsel aan op een grammaticale uitleg; de bewoordingen van de bepalingen (in het licht van de gehele tekst van de overeenkomst) zijn van beslissende betekenis. In de rechtspraak is echter slechts een beperkt aantal overeenkomsten volgens deze CAO-norm uitgelegd. 36 Dit is voornamelijk het geval bij een collectieve arbeidsovereenkomst en bij een notariële akte tot levering van een registergoed (goederenrechtelijke overeenkomst). Bij deze overeenkomsttypen zijn namelijk structureel derden betrokken, voor wie de rechtszekerheid voorop staat. 37 Volgens Tjittes heeft de Hoge Raad in 2004 met het DSM/Fox-arrest 38 de CAO-norm trachten te verzoenen met de Haviltex-norm, doordat het arrest de praktijk bewust maakt van een objectieve invulling van de Haviltexmaatstaf: een redelijke uitleg kan meebrengen dat die dient te geschieden aan de hand van de in de CAO-norm genoemde objectieve omstandigheden. 39 In het DSM/Foxarrest wordt een sterk accent gelegd op de redelijkheid van de uitleg. Aan een objectieve uitleg wordt een groter gewicht toegekend naarmate de overeenkomst naar haar aard meer bedoeld is de rechtspositie van derden te beïnvloeden, alsook naarmate het voor de opstellers van het contract voorzienbare aantal derden dat daaraan gebonden is, groter is. 40 In het arrest wordt duidelijk dat tussen de Haviltex-norm en de CAO-norm een vloeiende overgang bestaat en een gemeenschappelijke grondslag van redelijkheid en billijkheid. 41 Volgens beide normen dient de uitleg van een schriftelijk contract niet plaats te vinden op grond van alleen maar taalkundige betekenis van de bewoordingen. De CAO-norm schrijft dus geen grammaticale uitleg voor. 42 Voorts is voor de commerciële praktijk het arrest Meyer Europe/PontMeyer 43 van belang, waaruit volgt dat bij een zorgvuldig onderhandeld contract tussen commerciële partijen het uitgangspunt geldt van grammaticale uitleg. Tegenbewijs dat de bedoeling van partijen anders is dan uit de bewoordingen volgt is echter wel mogelijk. De gedachte achter deze uitspraak is dat wanneer partijen zich laten bijstaan door juridisch deskundigen er vanuit mag worden gegaan dat de bedoeling van partijen nauwkeurig in het contract is geformuleerd. 44 De Hoge Raad heeft in dit arrest de volgende factoren genoemd: de aard van de transactie, de omvang en gedetailleerdheid van het contract, de wijze van 35 Verhagen & Strutz 2013, pp Tjittes 2009, p Hijma 2008, p HR 20 februari 2004, NJ 2005, 493 (DSM/Fox). 39 Tjittes 2009, p Verdam 2009, nr Tjittes 2009, p Hijma, Van Dam & Van Schendel, 2007, p HR 19 januari 2007, NJ 2007, 575 (Meyer Europe/PontMeyer). 44 Tjittes 2009, p

14 totstandkoming ervan en in het bijzonder de opneming van een entire agreement clause. 45 Nadien is in het arrest Derksen/Homburg nog een factor hieraan toegevoegd; het feit dat partijen bij de totstandkoming daarvan werden bijgestaan door (juridisch) deskundige raadslieden. 46 Bij de uitleg van overeenkomsten zijn dus verschillende subjectieve en objectieve gezichtspunten van belang Uitleg van overeenkomst van huwelijkse voorwaarden Ook bij huwelijkse voorwaarden komt het aan op de zin die partijen in de gegeven omstandigheden aan deze bepalingen mochten toekennen en op hetgeen zij redelijkerwijs van elkaar mochten verwachten. 47 Het is echter niet zo dat de bedoeling van partijen eerst aan de orde komt, in het geval dat de tekst van de huwelijkse voorwaarden reden tot twijfel over de uitleg ervan geeft. 48 Huwelijkse voorwaarden worden aangegaan bij notariële akte en dus komt bij de toepassing van de Haviltexmaatstaf mede gewicht toe aan hetgeen de notaris in het kader van de voorlichting aan de aanstaande echtgenoten heeft medegedeeld omtrent de inhoud en strekking van de bepalingen in de huwelijkse voorwaarden en aan de betekenis die veel voorkomende bepalingen in huwelijkse voorwaarden volgens notarieel gebruik normaal gesproken hebben. 49 Bij de uitleg van de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden kunnen de andere in paragraaf besproken arresten eveneens een rol spelen. Echter, niet alle normen kunnen rechtstreeks worden toegepast bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden. De CAO-norm is niet (rechtstreeks) van toepassing op de uitleg van huwelijkse voorwaarden, aangezien de echtelieden wel degelijk contractspartijen zijn in het geding over de uitleg van het contract. Tevens is de CAO-norm door de Hoge Raad van toepassing geacht op overeenkomsten die de rechtspositie van derden bepalen en bij huwelijkse voorwaarden zijn niet structureel derden betrokken. 50 De betrokkenheid van derden varieert namelijk naar gelang hetgeen in de huwelijkse voorwaarden wordt geregeld. Als we echter kijken naar het arrest Meyer Europe/PontMeyer waarin commerciële partijen zich hebben laten bijstaan door een juridisch deskundige, dan zou een vergelijking kunnen worden gemaakt met de uitleg van huwelijkse voorwaarden. De aard van het contract (notariële akte) en de wijze van totstandkoming (met behulp van een juridisch deskundige, namelijk de notaris) zouden naar mijn mening een grammaticale uitleg kunnen rechtvaardigen. Echter, de deskundige rol van de notaris is dubieus, aangezien partijen bij het aangaan van hun huwelijkse voorwaarden slechts een vaag begrip hebben van wat voor soort huwelijkse voorwaarden zij wensen. Hun bedoelingen bevinden zich op een ander niveau dan dat waarop zich de discussie over de inhoud van de huwelijkse voorwaarden aan 45 Verhagen & Strutz 2013, pp HR 29 juni 2007, NJ 2007/576 (Derksen/ Homburg). 47 Breedveld-de Voogd 2010, p HR 28 november 2003, NJ 2004, 116 (Uitleg huwelijkse voorwaarden). 49 HR 4 mei 2007, RvdW 2007, 481 (Huis te Budel). 50 HR 17 en 24 september 1993, NJ 1994, 173 en 174 (CAO-arresten). 10

15 het einde van het huwelijk afspeelt. 51 Aanstaande echtgenoten blijven volgens Van Duijvendijk-Brand steken in vage notities en hebben geen zin om zich te verdiepen in wat de verschillende mogelijkheden van huwelijkse voorwaarden zijn. De aanstaande echtgenoten laten feitelijk de keuze over aan de notaris. 52 Van Duijvendijk-Brand stelt zelfs dat het in veel gevallen niet de bedoelingen van de aanstaande echtgenoten zelf zijn die hebben geleid tot specifieke bepalingen die in hun huwelijkse voorwaarden zijn vastgesteld, maar de bedoelingen en opvattingen van de instrumenterende notaris. 53 Daarnaast voeren echtgenoten hun huwelijkse voorwaarden tijdens het huwelijk niet altijd uit, vooral ook omdat de inhoud van de huwelijkse voorwaarden de echtgenoten niet bekend is Uitleg van partnerschapsvoorwaarden en samenlevingscontracten Het geregistreerd partnerschap is geregeld in Titel 5a van Boek 1 BW en is gelijkgesteld met het huwelijk, aangezien bepaald is dat de rechtsgevolgen van het huwelijk ook gelden in geval van een geregistreerd partnerschap. Op een geregistreerd partnerschap zijn de Titels 6,7 en 8 van Boek 1 van overeenkomstige toepassing met uitzondering van het omtrent scheiding van tafel en bed bepaalde (art. 1:80b BW). De gevolgen van het geregistreerd partnerschap zijn vrijwel gelijk aan het huwelijk. Partnerschapsvoorwaarden worden net zoals huwelijkse voorwaarden bij notariële akte aangegaan en worden dan ook op dezelfde manier uitgelegd als huwelijkse voorwaarden. Volgens de Hoge Raad moet evenals bij huwelijkse voorwaarden bij de uitleg van samenlevingscontracten worden uitgegaan van het Haviltexcriterium. 55 Daarbij moet rekening worden gehouden met alle bijzondere omstandigheden van het geval en in dat verband ook met de maatstaven van de redelijkheid en billijkheid. De jurisprudentie laat een nogal wisselend beeld zien van uitspraken over de uitleg van samenlevingscontracten. De uitkomst is mede afhankelijk van de concrete omstandigheden van ieder geval. Wel wordt steeds sneller aangenomen dat er enige vorm van eenvoudige gemeenschap tussen de samenwonende partners is ontstaan, die verdeeld c.q. verrekend moet worden Redelijkheid en billijkheid Bij de uitleg van huwelijkse voorwaarden speelt de aanvullende werking van de redelijkheid en billijkheid een rol (art. 6:248 lid 1 BW). De eisen van de redelijkheid en billijkheid kunnen echter ook derogerend werken (art. 6:228 lid 2 BW). 57 Een op grond van de huwelijkse voorwaarden tussen partijen geldende regel wordt niet toegepast voor zover dit naar maatstaven van redelijkheid en 51 Van Duijvendijk-Brand, p Van Duijvendijk-Brand 2007, p Van Duijvendijk-Brand 2007, p Schonewille 2012, p HR 22 september 2006, NJ 2006, De Bruijn 2010, p Breedveld-de Voogd 2010, p

16 billijkheid onaanvaardbaar zou zijn. 58 Zonder de huwelijkse voorwaarden als zodanig te wijzigen kan in geval van echtscheiding op zodanige wijze worden afgerekend dat de onrechtvaardigheid wordt gecorrigeerd. De redelijkheid en billijkheid zijn als aanvulling nodig, omdat van partijen niet kan worden verlangd dat zij bij het sluiten van een overeenkomst rekening houden met alles wat eventueel zou kunnen gebeuren. In de loop der jaren kunnen omstandigheden veranderen en dan kan een partij niet volstaan met enkel een verwijzing naar hetgeen tussen partijen is overeengekomen Onvoorziene omstandigheden, ongerechtvaardigde verrijking en de natuurlijke verbintenis Onvoorziene omstandigheden De rechter kan op verlangen van een van de partijen de gevolgen van een overeenkomst wijzigen of geheel of gedeeltelijk ontbinden op grond van onvoorziene omstandigheden. Onder onvoorziene omstandigheden moet worden verstaan; omstandigheden, ingetreden na het sluiten van een overeenkomst, die partijen niet uitdrukkelijk of stilzwijgend in hun overeenkomst hebben verdisconteerd, omstandigheden waarin partijen niet hebben voorzien. 60 Deze omstandigheden moeten van dien aard zijn dat de wederpartij naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid geen ongewijzigde instandhouding van de overeenkomst mag verwachten. 61 Het artikel kan echter ook worden toegepast op de gevolgen van de overeenkomst. 62 De rechter moet wel enige terughoudendheid betrachten ten aanzien van de aanvaarding van een beroep op onvoorziene omstandigheden Ongerechtvaardigde verrijking Een vergoedingsrecht dat tevens wortelt in de redelijkheid en billijkheid is een actie uit ongerechtvaardigde verrijking; Hij die ongerechtvaardigd is verrijkt ten koste van een ander, is verplicht, voor zover dit redelijk is, diens schade te vergoeden tot het bedrag van de verrijking, art. 6:212 BW. Een verrijking is ongerechtvaardigd, indien een redelijke grond voor de verrijking ten koste van de ander ontbreekt. 64 Indien een man bijvoorbeeld meer bijdraagt ter dekking van de kosten van de huishouding dan waartoe hij wettelijk of volgens de huwelijkse voorwaarden verplicht is, dan kan dit ongerechtvaardigde verrijking tot gevolg hebben. Dit kan het geval zijn indien vervolgens ook de draagplicht van de kosten van de huishouding in de knel komt, doordat de vrouw weigert haar bijdrage te leveren. Mocht de man geen bezwaar hebben gehad tegen afwijking van de wettelijke of contractuele regeling aangaande de draagplicht voor de kosten van de huishouding, dan kan niet 58 HR 29 september 1995, NJ 1996, 88 (Melkquotum). 59 Hijma, Van Dam & Van Schendel 2007, p Asser/Hartkamp 2001 (4-11), nr Art. 6:258 lid 1 BW. 62 Van Mourik 2009, p HR 19 november 1993, NJ 1994, Van Mourik 2009, p

17 worden gesproken van ongerechtvaardigde verrijking. Tevens is er niet snel sprake van een ongerechtvaardigheid, indien een verrijking een uitvloeisel is van een overeenkomst Natuurlijke verbintenis Volgens art. 6:3 lid 2 BW bestaat een natuurlijke verbintenis, wanneer iemand jegens een ander een dringende morele verplichting heeft van zodanige aard dat naleving daarvan, ofschoon rechtens niet afdwingbaar, naar maatschappelijke opvattingen als voldoening van een aan die ander toekomende prestatie moet worden aangemerkt. Bij een natuurlijke verbintenis komt het niet alleen aan op een dringende morele verplichting van de betaler. Even belangrijk is of de ontvanger de betaling mag opvatten als een hem toekomende prestatie, hoewel deze niet afdwingbaar is. 66 De betrekking tussen ontvanger en betaler moet dus van twee kanten worden bekeken. 67 Uit de jurisprudentie blijkt dat met name binnen een regime van koude uitsluiting het op de naam van de vrouw zetten van een onroerende zaak, ondanks het feit dat de financiering kwam of zal komen van de man, als voldoening aan een natuurlijke verbintenis kan worden beschouwd. 68 Bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden kan de natuurlijke verbintenis bijvoorbeeld aan de orde komen, wanneer de ene echtgenoot een huis koopt en dat op naam zet van de andere echtgenoot. Dan hoeft de laatstgenoemde echtgenoot geen vergoedingsrecht te betalen aan de echtgenoot die het huis kocht, omdat het kopen van het huis geobjectiveerd moet worden gezien als het voldoen aan een natuurlijke verbintenis. 69 Dit zorgt echter voor de nodige discussie; het mag immers betwijfeld worden of het op naam zetten van de vrouw geschiedt met het oogmerk aan de vrouw een woonwaarborg te geven of dat het als doel dient verhaal zoekende crediteuren achter het net te laten vissen. Het bestaan van een natuurlijke verbintenis kan daarnaast het ontstaan van een vergoedingsrecht verhinderen. Zo kan het verrichten van tijdrovende en verzorgende en opvoedende taken het ontstaan van een natuurlijke verbintenis tot gevolg hebben. Ook het leveren van een aanmerkelijke arbeidsprestatie ten gunste van de onderneming van de ander zonder daarvoor een passende beloning te hebben ontvangen kan leiden tot het ontstaan van een natuurlijke verbintenis. 70 Daarbij speelt wel de aard en de omvang van de verrichte werkzaamheden een rol Rechtszekerheid & Rechtvaardigheid Rechtszekerheid Vertrekpunt bij de uitleg van contractsbepalingen is het vaststellen van de taalkundige betekenis van de in het contract voorkomende bepalingen. Deze uitleg dient de rechtszekerheid, aangezien partijen 65 Zie HR 11 april 1986, NJ 1986, 622 (Baartman-Huijbers). In Hoofdstuk 3 zal hierover meer volgen. 66 HR 18 maart 1953, NJ 1953, 640 en HR 24 juni 1953, NJ 1953, Cahen 2002, p Van Mourik 2009, p HR 15 september 1995, NJ 1996, 616 (Le Miralda), m.nt. WMK. 70 HR 4 december 1987, NJ 1988, 610 (EAAL; Helmondse kledingbokser). 71 Van Mourik 2009, p

18 uit de bewoordingen van het contract kunnen afleiden wat zij zijn overeengekomen. 72 Het kan echter zo zijn dat partijen van mening verschillen over hetgeen is overeengekomen. In geval van onduidelijkheid dient de overeenkomst te worden uitgelegd, zoals in voorgaande paragrafen beschreven. Het voordeel van de subjectieve Haviltex-norm is dat partijen zichzelf niet verstrikken in terminologie. Een keerzijde aan deze manier van uitleg van schriftelijke overeenkomsten is het feit dat de rechtszekerheid bepaald niet is gediend met een dergelijke open benadering. 73 Rechtszekerheid kan onderscheiden worden in interne en externe rechtszekerheid. Wanneer het gaat om de rechtszekerheid van derden die bij de overeenkomst betrokken zijn, spreekt men van externe rechtszekerheid. In dit onderzoek zal het echter voornamelijk gaan om de interne rechtszekerheid, die de rechtszekerheid tussen twee contractsluitende partijen inhoudt. Rechtszekerheid is een groot goed, omdat partijen er vanuit mogen gaan dat hetgeen tussen hen wordt overeengekomen ook daadwerkelijk wordt nagekomen. Uit de rechtspraak blijkt dat de rechter momenteel de vrijheid heeft om de tekst van de huwelijkse voorwaarden anders uit te leggen, dan is overeengekomen Rechtvaardigheid Rechtvaardigheid is geen eenduidig begrip. Volgens Van Mourik hebben we op het eerste gezicht te maken met een relatief begrip dat moet worden bezien in relatie met concrete gedragingen. 75 Rechtvaardigheid kan in objectieve en subjectieve zin worden uitgelegd. In objectieve zin richt rechtvaardigheid zich op gelijke behandeling bij de verdeling van rechten en plichten. Recht is in deze gedachte per definitie rechtvaardig, aangezien naar democratische en praktische maatstaven gemeten de kwaliteit van het positieve recht aan de hoogst haalbare eisen voldoet. 76 Rechtvaardigheid is de norm waaraan het objectieve recht beantwoordt. Dat de toepassing van het recht in een concreet geval onrechtvaardig kan uitpakken, heeft veelal te maken met het feit dat het subjectief beleefde rechtvaardigheidsgevoel niet correspondeert met het objectieve recht. 77 Gommer bekijkt een rechtvaardige afwikkeling van huwelijkse voorwaarden vanuit een biologisch perspectief. Vanuit deze invalshoek heeft hij naar enkele uitspraken, zoals het Lindner-Mannaertsarrest 78, gekeken en zichzelf de vraag gesteld of de Hoge Raad uiteindelijk niet terugvalt op een rechtvaardigheids- gevoel. Onbewust rationaliseert de Hoge Raad denkprocessen achteraf door te beslissen dat naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid de vermogensbestanddelen in casu alsnog verdeeld moeten worden Meijer & Wessels 2009, p Lamers HR 28 november 2003, NJ 2004, Van Mourik 2008, p Van Mourik 2008, p Van Mourik 2008, p HR 26 oktober 2001, NJ 2002,93 (Lindner-Mannaerts). Dit arrest zal verder worden besproken in Hoofdstuk Gommer 2010, p

19 2.6.3 Rechtszekerheid versus rechtvaardigheid De vraag is of de huidige vorm van uitleg van huwelijkse voorwaarden een goed bruikbaar instrument voor de rechter is dat voldoet aan de eisen van rechtvaardigheid en rechtszekerheid of dat inbreuk wordt gemaakt op de rechtszekerheid. 80 Door het introduceren van een duidelijke uitlegregel zou de rechtseenheid kunnen worden bevorderd en daarmee de rechtszekerheid. Een overeenkomst van huwelijkse voorwaarden is een authentieke akte die niet zomaar mag worden doorbroken. Afwijking van deze authentieke akte op grond van de redelijkheid en billijkheid kan met het oog op de rechtszekerheid tot een ongewenst resultaat leiden. Bij huwelijkse voorwaarden is rechtszekerheid een groot goed, maar het is niet altijd het grootste goed. Schonewille betoogt de rechtszekerheid niet als absolute grootheid voor te stellen en een groter gewicht toe te kennen aan een rechtvaardige uitkomst van uitleg en toetsing van huwelijkse voorwaarden. 81 In de relatie tot derden is rechtszekerheid veelal wel het meest belangrijke begrip. 82 In de verhouding tussen echtgenoten onderling speelt rechtvaardigheid, ingevuld door de redelijkheid en billijkheid, een minstens zo belangrijke rol als de rechtszekerheid. Niet in iedere situatie kunnen echtgenoten eraan worden gehouden om de tekst van hun huwelijkse voorwaarden letterlijk te volgen, enkel en alleen omdat het op een bepaalde manier in de huwelijkse voorwaarden staat vermeld. 83 Rechtszekerheid en rechtvaardigheid kunnen bij de uitleg van huwelijkse voorwaarden dus op zeer gespannen voet met elkaar staan. De rechtszekerheid dient echter mede in het belang van partijen zoveel mogelijk gewaarborgd te blijven. Partijen hebben immers zelf gekozen voor huwelijkse voorwaarden en de daarbij horende gevolgen. Slechts in enkele bijzondere gevallen moet op grond van de redelijkheid en billijkheid alsnog worden ingegrepen. 2.7 Tussenconclusie Door de verschillen tussen een overeenkomst van huwelijkse voorwaarden en een commerciële overeenkomst, is het niet mogelijk uitleg-normen uit het algemene verbintenissenrecht onverkort toe te passen op het huwelijksvermogensrecht. Niettemin geldt voor de overeenkomsten van huwelijkse- en andere voorwaarden het Haviltexcriterium, dat in de regel op de uitleg van schriftelijke overeenkomsten van toepassing is. 84 Daarnaast speelt het begrip rechtszekerheid bij zowel de commerciële overeenkomst als bij de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden een grote rol. Bij de overeenkomst van huwelijkse voorwaarden speelt de rechtvaardigheid (ingekleurd door de redelijkheid en billijkheid) een minstens zo belangrijke rol als de rechtszekerheid. In deze scriptie zal daarom worden onderzocht of de huidige vorm van uitleg van huwelijkse voorwaarden een goed bruikbaar instrument voor de rechter is en of geen inbreuk wordt gemaakt op de rechtszekerheid. 80 Schonewille 2012, p Schonewille 2012, p Hijma 2008, p. 348 en CAO arresten. 83 Hidma & Van Duijvendijk-Brand 1994, p HR 6 oktober 2006, RvdW 2006, 923 (Inkomsten uit Arbeid) en HR 19 januari 2007, RvdW 2007,

20 3. Knelpunten bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden in de jurisprudentie Nadat in het vorige hoofdstuk een vergelijking is gemaakt met het algemene verbintenissenrecht, zal in dit hoofdstuk een jurisprudentieonderzoek plaatsvinden en zal een aantal uitspraken van de Hoge Raad worden besproken. De beslissingen die besproken zullen worden, zien op veel voorkomende probleemsituaties die zich bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden kunnen voordoen, zoals de natuurlijke verbintenis, ongerechtvaardigde verrijking en de problemen rondom uitsluiting van iedere gemeenschap met een periodiek verrekenbeding. Er zal worden gekeken wanneer van huwelijkse voorwaarden wordt afgeweken en op grond waarvan de rechter datgene wat is afgesproken in de huwelijkse voorwaarden, doorbreekt. De vraag is of de eigentijdse uitleg van huwelijkse voorwaarden uitdrukking geeft aan de rechtsbeginselen rechtvaardigheid en rechtszekerheid. Uitleg van huwelijkse voorwaarden komt de rechtszekerheid namelijk niet altijd ten goede. 3.1 Tussenkomst van de notaris Bij de afwikkeling van huwelijkse voorwaarden is het belangrijk dat de rechtszekerheid zoveel mogelijk is gewaarborgd. De notaris is hierbij een belangrijke partij, aangezien huwelijkse voorwaarden bij notariële akte worden aangegaan 85 en de inhoud van het huwelijksvermogensregime vaak voor de rest van het huwelijk wordt vastgelegd. De notaris heeft dan ook een algemene zorgplicht en een plicht om partijen te informeren. 86 Zo had in het Zeeuwse notaris arrest 87 een vrouw blind vertrouwen in haar man gesteld als kandidaat-notaris en echtgenoot en heeft zij tijdens haar huwelijk ingestemd met huwelijkse voorwaarden, die de opheffing van gemeenschap van goederen inhielden. In deze uitspraak vernietigde de Hoge Raad de huwelijkse voorwaarden vanwege dwaling (art. 6:228 BW). Aan de uitspraak komt algemene werking toe ter zake van de zorgplicht die iedere notaris heeft. 88 Nuytinck merkt op dat de kern van de dwaling gelegen is in het feit dat de inlichtingen van de man en de notaris zich hebben beperkt tot de externe aspecten van de huwelijkse voorwaarden en dat ze hadden kunnen weten dat de vrouw de akte niet ongewijzigd zou hebben getekend, indien zij ook was voorgelicht wat de interne aspecten waren. 89 Daarnaast is zowel in het Reparatiehuwelijk arrest 90 als in het arrest Zweedse vrouw 91 bepaald dat in geval van huwelijkse voorwaarden, de op straffe van nietigheid voorgeschreven notariële tussenkomst mede strekt tot bescherming van de partijen bij de op te stellen akte van huwelijkse voorwaarden. De 85 Art. 1:115 lid 1 BW 86 De informatieplicht is verankerd in art. 43 lid 1 Notariswet. 87 HR 9 september 2005, NJ 2006, 99 (Zeeuwse notaris). 88 De zaak bouwt voort op HR 20 januari 1989, NJ 1989, 766 (Groningse huwelijkse voorwaarden). 89 Nuytinck 2006, p HR 2 mei 1986, NJ 1987, 353 (Reparatiehuwelijk). 91 HR 27 juni 2003, NJ 2003, 524 (Zweedse vrouw). 16