Kleuters met gedragsproblemen: temperament of stoornis?
|
|
- Lodewijk de Meyer
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Kleuters met gedragsproblemen: temperament of stoornis? Tessa Bunte Kinder- en jeugdpsychiater, UMC Utrecht Inhoud Vroegdiagnostiek ODD/CD/ADHD bij het jonge kind Research Van research naar praktijk Conclusie Geen strijdige belangen 1
2 Waarom vroegdiagnostiek? Belangrijk om vroeg behandeling/begeleiding op te starten; ouders zo vroeg mogelijk ondersteunen in opvoedingsproces Diagnose: Bij ouders: onzekerheid naar houvast, bijstellen eisen; minder frustratie ouders/kind, beter begrip Bij kind: meer begrip omgeving, betere relatie ouders Diagnostiek jonge kind Vroegdiagnostiek belangrijk maar Jonge kinderen: < 6 jaar (peuters en kleuters): ingewikkeld: temperament of stoornis? Normale range van ongewenst gedrag passend bij de leeftijd of kinderpsychiatrische stoornis? Gevaar overdiagnostiek: gezonde kinderen krijgen psychiatrische stoornis 2
3 Belangrijk: wat is normale ontwikkeling en wanneer is er sprake van een kinderpsychiatrische stoornis? Oppositioneel opstandige stoornis (ODD) DSM IV-TR criteria A.Een patroon met negativistische, vijandige en openlijk ongehoorzaam gedrag met een duur van tenminste zes maanden waarin vier (of meer) van de volgende aanwezig zijn: (1)is vaak driftig (2)maakt vaak ruzie met volwassenen (3)is vaak opstandig of weigert zich te voegen naar verzoeken of regels van volwassenen (4)ergert vaak met opzet anderen (5)geeft anderen vaak de schuld van eigen fouten of wangedrag (6)is vaak prikkelbaar en ergert zich gemakkelijk aan anderen (7)is vaak boos en gepikeerd (8)is vaak hatelijk en wraakzuchtig N.B.: Overweeg dat pas aan een criterium wordt voldaan als het gedrag vaker voorkomt dan kenmerkend is voor qua leeftijd en ontwikkelingsniveau vergelijkbare personen. B.De gedragsstoornis veroorzaakt in significante mate beperkingen in het sociale, school- of beroepsmatig functioneren. C.De gedragingen komen niet uitsluitend voor tijdens het beloop van een psychotische of stemmingsstoornis. D.Er wordt niet voldaan aan de criteria van een gedragsstoornis en indien betrokkene achttien jaar of ouder is wordt niet voldaan aan de criteria van de antisociale persoonlijkheidsstoornis. DSM IV-TR: niet ontwikkelingsspecifiek DSM-V: onder de 5 jaar meerdere keren per week 3
4 Diagnostiek temperament of ODD? Is vaak driftig, normale range: 90e percentiel voor kleuters is 2/3 keer dag 75% 2-jarigen: driftbuien (Tremblay 1999) Context van belang: met name thuis 75 % driftbuien <5 min mnd Meest voorkomende ODD symptomen bij kleuters: (Keenan 2010) 100% verzet, 94% driftbuien, 84% ergeren, hatelijk en wraakzuchtig: niet Conduct disorder (DSM IV-TR) Normoverschrijdende gedragsstoornis (DSM V) A.Een zich herhalend en aanhoudend gedragspatroon waarbij de grondrechten van anderen of belangrijke bij de leeftijd horende sociale normen of regels worden overtreden zoals blijkt uit de aanwezigheid gedurende de laatste twaalf maanden van drie (of meer) van de volgende criteria, met ten minste de laatste zes maanden één criterium aanwezig: Agressie gericht op mensen en dieren (1)pest, bedreigd of intimideert vaak anderen (2)begint vaak vechtpartijen (3)heeft een 'wapen' gebruikt dat anderen ernstig lichamelijk letsel kan toebrengen (bijvoorbeeld een knuppel, kei, gebroken fles, mes, vuurwapen) (4)heeft mensen mishandeld (5)heeft dieren mishandeld (6)heeft in een direct contact het slachtoffer gestolen (bijvoorbeeld iemand van achteren neerslaan, tasjesroof, afpersing, gewapende overval) (7)heeft iemand tot seksueel contact gedwongen Vernieling van eigendom (8)heeft opzettelijk brand gesticht met de bedoeling ernstige schade te veroorzaken (9)heeft opzettelijk eigendommen van anderen vernield (anders dan door brandstichting) Leugenachtigheid of diefstal (10)heeft ingebroken in iemand's huis, gebouw of auto (11)liegt vaak om goederen of gunsten van anderen te krijgen of om verplichtingen uit de weg te gaan (bijvoorbeeld oplichting) (12)heeft zonder direct contact met het slachtoffer voorwerpen van waarde gestolen (bijvoorbeeld winkeldiefstal maar zonder in te breken, valsheid in geschrifte) Ernstige schendingen van regels (13)blijft vaak, ondanks het verbod van de ouders, 's nachts van huis weg, beginnend voor het dertiende jaar (14)is ten minste tweemaal van huis weggelopen en 's nachts weggebleven (of eenmaal gedurende een lange periode zonder terug te keren) (15)spijbelt vaak, beginnend voor het dertiende jaar 4
5 Diagnostiek temperament of conduct disorder? Leugenachtigheid of diefstal (bij jonge kk niet: stelen uit een winkel) Schending van regels (bij jonge kk niet: weglopen en spijbelen) Agressie naar mensen/dieren (bij jonge kk niet: tot seksueel contact gedwongen) Unclear how early this disorder can be identified in children (3jr) (Rolon-Arroy, Arnold & Harvey, 2013). Kim-Cohen et al. in 2005: DSM-IV criteria sensitive enough for CD (4-5jr) Keenan 2010: CD kan vastgesteld worden (3-5 jr) Normale range: vechtpartijen/fysieke agressie Lifespan intra-individual changes in physical aggression 5
6 Diagnostiek temperament of ADHD Hyperactiviteit (normale ontwikkeling) Impulsiviteit (normale ontwikkeling) Aandachtstekort (- fouten in schoolwerk) ADHD: normale range: -625 kk 40% (3-6 jr) 7 vd 18 ADHD sympt. (Smidts DP, Oosterlaan J, 2008) -38% ouders CB druk gedrag (Kousemaker, 1997). Bij jonge kinderen 75% HI type Onderzoek UMCU Vroegdiagnostiek is belangrijk Belangrijk om vroeg behandeling/begeleiding op te starten Diagnostiek op jonge leeftijd ingewikkeld: normale range vs kinderpsychiatrische stoornis Onderzoeksvraag: Kan diagnose ODD/CD/ADHD op kleuterleeftijd gesteld worden? Prof. dr. W. Matthys en Prof. dr. P.G.M. van der Heijden Kim Schoemaker (executieve functie taken) Team jonge kind UMCU En heel veel onderzoeksassistenten/studenten 6
7 Onderzoek UMCU Onderzoeksvragen: Betrouwbaarheid en validiteit van 1. Gedragsobservatie: Disruptive Behavior Diagnostic Observation Schedule (DB-DOS) (Wakschlag et al., 2008) 2. Semi-gestructureerd ouderinterview: Kiddie-Disruptive Behavior Disorder Schedule (K-DBDS) (Keenan et al., 2000/2007) 3. Beloop na 9 en 18 maanden: stabiliteit van diagnosen 4. Welke kind- en omgevingsfactoren zijn van invloed op beloop Onderzoek UMCU N=251 van jaar (N=193 verwezen pat./n=58 NC) (80%J-20%M) Verwijzing via CB, HA, KA, neuroloog etc Inclusiecriteria: IQ > 70, geen ernstig vermoeden of diagnose ASS, score op TRF en/of CBCL >90e percentiel aandacht/agressie Herdiagnostiek na 9 en 18 maanden 7
8 Onderzoek UMCU; T0T1T2 Intelligentie onderzoek T0 Verbaal (Peabody) en performaal (Raven) Executieve functie taken (Kim Schoemaker) T0T1T2 7 taken aangepast voor kleuters, verschillende mate van beloning Werkgeheugen, Inhibitie, Cognitieve flexibiliteit Semi-gestructureerd interview (K-DBDS) T0T1T2 Gedragsobservatie (DB-DOS) T0T2 Vragenlijsten Opvoedingsvaardigheden en beleving van stress Depressiviteit en ADHD kenmerken bij de ouder Tevens vragenlijsten voor leerkracht (o.a. TRF, CGAS) DB-DOS Diagnostiek: niet alleen info ouder/leerkracht, ook zelf (deel van) gedrag zien; voorkeur gestandaardiseerd Gedragsobservatie: DB-DOS Disruptive Behavior Diagnostic Observation Schedule (Wakschlag et al., 2008) (ADOS) Duur: 60 minuten Getrainde onderzoeker; afname en score (betrouwbaar). Onderscheid tussen normaal (0 en 1) en klinisch: (2 en 3) DB-DOS: ADHD module ontwikkeld, 10 items ADHD: Hyperactiviteit (4), impulsiviteit (2) en aandacht (4) 8
9 DB-DOS 3 Modules: 1. ouder- kind (parent) 2. onderzoeker (actief)- kind 3. onderzoeker (passief)- kind Per module taakjes: 1. puzzel, boekje/vragenlijst 2. kapot speelgoed, samenspel 3. verboden speelgoed K-DBDS Kiddie- Disruptive Behavior Disorder Schedule (K-DBDS) (Keenan et al., 2000/2007, Bunte et al. 2013) Semi-gestructureerd ouderinterview Duur: 45 minuten DSM-IV criteria aangepast aan de kinderleeftijd: ODD: driftbui: hoe vaak, hoe ernstig, hoe lang hoeveel tijd om te kalmeren, plaats, beperking CD: Min: Inbreken/ weglopen/ spijbelen/lang wegblijven s nachts; Aangepast: ipv heeft een wapen gebruikt: heeft een object gebruikt (steen/stok) om iemand (proberen) pijn te doen ADHD: hoe vaak, plaats, beperking 9
10 Resultaten onderzoek UMCU Betrouwbaarheid en Validiteit: 1. en 2. DB-DOS en K-DBDS zijn betrouwbare en valide onderzoeksinstrumenten voor diagnostiek ODD/CD en ADHD bij het jonge kind (Bunte et al. 2013) 3. Beloop na 9 en 18 maanden: stabiliteit van diagnosen Stabiliteit, maar ook instabiliteit van diagnosen (in behandelde groep): 62% preschool (verwezen) ODD: 1.5 jr later: ODD 35% preschool (verwezen) CD: 1.5 jr later: CD 59% preschool (verwezen) ADHD: 1.5 jr later: ADHD Beloop ODD/CD en ADHD Keenan et al. (2011): 66% na 2 jaar diagnose ODD, 33% CD Lahey et al. (2004): 4-6 jarigen met ADHD > na 3 jaar: bijna allemaal ADHD (ernstige symptomen op jonge lftd>verhoogde kans op persistentie) Riddle et al., (2013): 4.4 jaar >3 jaar: 76% diagnose en >6 jaar: 77% diagnose ADHD 10
11 Beloop Vanaf 2 jaar persistent traject van gedragsproblemen (Shaw, Lacourse and Nagin 2005) 21 Beloop * * * * * * = P<.001 *= *= P<.05 P<.05 11
12 Beloop Stabiliteit van diagnose, maar ook remissie na 18 maanden New onset: op eerste meetmoment geen diagnose op T2 en/of T3 wel Belang van herdiagnostiek Aandacht voor aantal symptomen T1 ODD Resultaten onderzoek UMCU Welke kind- en omgevingsfactoren zijn van invloed op beloop T0: Aantal symptomen, inhibitie (impulsen beheersen), aanwezigheid symptomen KDV/ school, stress ouders, opvoedingsvaardigheden (ODD): stabiliteit ODD/CD/ADHD na 18 mnd. Geslacht, IQ, BDI, SES voorspelt NIET (in dit onderzoek) 12
13 Van onderzoek naar praktijk Zorgprogramma poli ontwikkelingsstoornissen jonge kind (0 tot 6 jaar) UMCU Reden van aanmelding: gedragsproblemen, zorgen over contact, druk en onrustig gedrag, extreme driftbuien Verwijzers: huisarts, jeugd arts, kinderarts, gemeente Naar aanmeldteam psychiatrie: Intake poli Week 1: Intake ochtend (spiegelkamer): 9.00 reden van aanmelding en kennismaking kind KJP en KJP i.o./verpleegkundig specialist 9.45 gestructureerde spelobservatie (ADOS/DB-DOS) psycholoog ontwikkeling, familie anamnese, K-DBDS zn KJP i.o./verpleegkundig specialist terugkoppeling en voorstel vervolg onderzoek 13
14 Intake poli Week 1: Intakeochtend Week 2-4: Op indicatie: psychologisch onderzoek, huis/school/pzs bezoek Telefonisch overleg met betrokkenen; verwijzer/wijkteam/ logopediste Week 5: Adviesgesprek: terugkoppeling onderzoeken en advies Vroegdiagnostiek: geen diagnose en dan? Geen diagnose, wel zorgen ontwikkeling Verwijzen naar wijkteam voor bv opvoedondersteuning Cursus vergroten opvoedingsvaardigheden (bv; Incredible Years Pittige Jaren ) Webster-Stratton et al., 2013 Verwijzing naar logopedie, fysiotherapie etc Herdiagnostiek na bv half-1 jaar 14
15 Vroegdiagnostiek: wel een diagnose en dan? Psycho-educatie (groep/individueel) Kortdurende ouderbegeleiding (Behavioral Parent Training: positief effect) (Greenhill et al., 2008, Mulqueen et al., 2013) Incredible Years (Webster-Stratton et al., 2013) Verwijzen naar wijkteam voor bv opvoedondersteuning Verwijzen naar of overleggen met andere instantie (dagbehandeling, KDC, logopedie, fysiotherapie, KA etc) Schoolinterventies Instellen medicatie Conclusie Verschil temperament en stoornis is vast te stellen: ODD/CD en ADHD is bij jonge kinderen vast te stellen Maak gebruik van gestandaardiseerde meetinstrumenten (verwijs indien nodig) Belang herdiagnostiek: remissie/new onset Vroegdiagnostiek wel/geen diagnose: ouders ondersteunen is altijd mogelijk. 15
16 Vragen? 16
Een drukke kleuter: normale ontwikkeling of ADHD? Tessa Bunte Kinder- en jeugdpsychiater UMC Utrecht
Een drukke kleuter: normale ontwikkeling of ADHD? Tessa Bunte Kinder- en jeugdpsychiater UMC Utrecht Inhoud Diagnostiek ADHD jonge kinderen Research Van research naar praktijk Behandeling Conclusie Waarom
Nadere informatieDSM-IV-TR: Aandachtstekortstoornissen en gedragsstoornissen
DSM-IV-TR: Aandachtstekortstoornissen en gedragsstoornissen 314.xx Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit.01 Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit, gecombineerde type.00 Aandachtstekortstoornis
Nadere informatieDISRUPTIEVE GEDRAGSSTOORNISSEN
DISRUPTIEVE GEDRAGSSTOORNISSEN Beheersing van emoties en gedrag Rechten van anderen Conflict met maatschappelijke normen en waarden Indeling Gedragsstoornissen in DSM 5 Oppositioneel-Opstandige Stoornis
Nadere informatieBrutaal, boos en agressief gedrag bij kinderen met ADHD: Psycho-educatie en opvoedingsadviezen. Walter Matthys
Brutaal, boos en agressief gedrag bij kinderen met ADHD: Psycho-educatie en opvoedingsadviezen Walter Matthys Gedragsproblemen Opstandig gedrag Anderen ergeren Prikkelbaarheid, boosheid, woede, driftbui
Nadere informatieMarijn Nijboer Orthopedagoog i.o.t. GZ-psycholoog Accare UCKJP
Marijn Nijboer Orthopedagoog i.o.t. GZ-psycholoog Accare UCKJP INHOUD Impulsief en agressief gedrag; normaal op jonge leeftijd? Alarmsignalen Verwijzen? Werkwijze team jonge kinderen zorglijn ADHD en gedragsstoornissen
Nadere informatiePsychiatrisering en de terreur van het perfecte kind. Prof. Dr. Stijn Vanheule Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen
Psychiatrisering en de terreur van het perfecte kind Psychiatriseren = Het moeilijke kind stelt de volwassene vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen
Nadere informatieWat is ODD? ODD is een gedragsstoornis waarbij kinderen gedurende langere tijd opstandig, negatief en agressief gedrag laten zien.
ODD Wat is ODD? ODD is een gedragsstoornis waarbij kinderen gedurende langere tijd opstandig, negatief en agressief gedrag laten zien. Hoe wordt ODD ook wel genoemd? ODD is een afkorting voor de Engelse
Nadere informatieWanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen
Wanneer de vlag de lading niet meer dekt: over het gebruik van labels voor stoornissen Het moeilijke kind stelt ons vragen: Wie is de volwassene is die hem of haar zo moeilijk vindt? Met welke ver(w)achtingen
Nadere informatieADHD en ASS. Bij normaal begaafde volwassen. Utrecht, 23-01-2014 Anne van Lammeren, psychiater UCP/UMCG
ADHD en ASS Bij normaal begaafde volwassen Utrecht, 23-01-2014 Anne van Lammeren, psychiater UCP/UMCG Disclosure belangen spreker (potentiële) Belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Nadere informatie03/07/15' ADHD, ODD, CD? Wat moet ik weten en wat kan ik ermee? Programma. Begripsbepaling: Agressie. Begripsbepaling: ODD, CD en ADHD
ADHD, ODD, CD? Wat moet ik weten en wat kan ik ermee? Woensdag 29 oktober P. Deschamps Begripsbepaling: ODD, CD en ADHD Begripsbepaling: Agressie Disruptive Behavior Disorders (DBD), Disruptieve Gedragsstoornissen
Nadere informatieKajak Congres Psychiatrie en LVB
WERKEN AAN SAMENSPEL Kajak Congres Psychiatrie en LVB Sammy Roording, Klinisch neuropsycholoog Karakter, Zorglijn LVB Ede/Apeldoorn s.roording@karakter.com Muntgebouw Utrecht, 17 mei 2018 pagina 1 INVENTARISATIE
Nadere informatiePROFIEL SOCIAAL EMOTIONELE ONTWIKKELING PERSOONLIJKE RAPPORTAGE VAN
PROFIEL SOCIAAL EMOTIONELE ONTWIKKELING PERSOONLIJKE RAPPORTAGE VAN naam Gegevens deelnemer Algemeen Leerling naam Leeftijd 14 Geslacht Schooltype man VWO Klas/jaar 2 School/instelling: Vestigingsplaats
Nadere informatieFAQs tijdens intakes op de polikliniek kinderpsychiatrie Spreekuur: het jonge kind
FAQs tijdens intakes op de polikliniek kinderpsychiatrie Spreekuur: het jonge kind Elemi Breetvelt, kinderpsychiater UMC Utrecht, The Netherlands University Health Network, Toronto, Canada Overzicht presentatie
Nadere informatieDe betrouwbaarheid en validiteit van de ADHD-schalen van de DB-DOS in de oudermodule
De betrouwbaarheid en validiteit van de ADHD-schalen van de DB-DOS in de oudermodule De verschillen tussen kinderen met gediagnosticeerde ADHD en zich normaal ontwikkelende kinderen Juni 2010 Imke van
Nadere informatieOverzicht. Wat heeft hij/zij? Wat is zijn diagnose? Omgaan met psychische aandoeningen voor docenten. Inleiding. 1. Inleiding
Omgaan met psychische aandoeningen voor docenten Success@School Urecht, 29 november 2018 1. Inleiding Overzicht 2. Signaleren psychische problemen 3. Invloed psychische aandoening op het studeren dr. Lies
Nadere informatieExecutieve Functies & Agressieve Gedragsproblemen Wat, bij Wie en Waarom?
Executieve Functies & Agressieve Gedragsproblemen Wat, bij Wie en Waarom? Prof.dr. Bram Orobio de Castro Ontwikkelingspsychologie, Universiteit Utrecht Wie? - overzicht - Agressie & Disruptieve Gedragsstoornissen
Nadere informatieExecutive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis
Executive functioning bij kinderen met een ontwikkelings- of gedragsstoornis Sylvie Verté INLEIDING Reeds geruime tijd worden pogingen ondernomen om te bepalen welke aspecten van diverse ontwikkelings-
Nadere informatieDSM-V referatencyclus Infantpsychiatrie
DSM-V referatencyclus Infantpsychiatrie Tamar Rozendaal, kinder- en jeugdpsychiater 19 mei 2015 Casus Bijna 2-jarige meisje, Amelia Verwezen door revalidatiearts Reden: weinig initiatief VRAAG 1 Werkt
Nadere informatieDiagnose en classificatie in de psychiatrie
Diagnose en classificatie in de psychiatrie Klinische Validiteit Research Betrouwbaarheid Prof dr Bert van Hemert psychiater en epidemioloog Afdelingshoofd psychiatrie DBC Kosten-baten 2 Diagnosen in de
Nadere informatieExecutieve Functies & Agressieve Gedragsproblemen Wat, bij Wie en Waarom?
Executieve Functies & Agressieve Gedragsproblemen Wat, bij Wie en Waarom? Prof.dr. Bram Orobio de Castro Ontwikkelingspsychologie, Universiteit Utrecht Wie? - overzicht - Agressie & Disruptieve Gedragsstoornissen
Nadere informatieVerschillende vormen van betrouwbaarheid en validiteit van een semigestructureerd interview voor kinderen met gedragsproblemen
Verschillende vormen van betrouwbaarheid en validiteit van een semigestructureerd interview voor kinderen met gedragsproblemen Auteur: Marjolein Duits (Universiteit Utrecht) Studentnummer: 3206696 Datum:
Nadere informatieRichtlijn / info voor ouders. Ernstige gedragsproblemen. Richtlijnen Jeugdzorg aanbevelingen voor de praktijk. NVO, NVMW en NIP
Richtlijn / info voor ouders Ernstige gedragsproblemen Richtlijnen Jeugdzorg aanbevelingen voor de praktijk NVO, NVMW en NIP 2013 Nederlandse Vereniging van Maatschappelijk Werkers, Nederlands Instituut
Nadere informatieGedragsstoornissen bij kinderen
Elk kind is wel eens brutaal of boos. Dat is normaal. Langdurige gedragsproblemen kunnen echter ingrijpende en blijvende negatieve gevolgen hebben voor het kind en de omgeving. In Gedragsstoornissen bij
Nadere informatieDe ene klap is de andere niet Ontwikkeling en aanpak van agressief gedrag
De ene klap is de andere niet Ontwikkeling en aanpak van agressief gedrag Prof.dr. Bram Orobio de Castro Ontwikkelingspsychopathologie Universiteit Utrecht Diagnostiek Aanpak - overzicht - Misverstanden
Nadere informatieSCHEMA S STOORNISSEN KINDERPSYCHIATRIE
SCHEMA S STOORNISSEN KINDERPSYCHIATRIE Dyslexie Moeite met de techniek van het lezen en spellen, door problemen om het woordniveau en met als belangrijk kenmerk dat geen echte automatisering van het lezen
Nadere informatieGeneralistische Basis GGZ en Specialistische GGZ
Generalistische Basis GGZ en Specialistische GGZ Informatie voor huisartsen Organisatie voor geestelijke gezondheidszorg GGZ Rivierduinen biedt vele vormen van geestelijke gezondheidszorg voor alle leeftijden;
Nadere informatieRichtlijn / info voor ouders. Ernstige gedragsproblemen. Richtlijnen Jeugdhulp aanbevelingen voor de praktijk. NVO, NVMW en NIP
Richtlijn / info voor ouders Ernstige gedragsproblemen Richtlijnen Jeugdhulp aanbevelingen voor de praktijk NVO, NVMW en NIP 2014 Nederlands Vereniging van Maatschappelijk Werkers, Nederlands Instituut
Nadere informatieADHD. Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit. Hoe wordt de diagnose bij kinderen gesteld? ADHD poli
00 ADHD Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit Hoe wordt de diagnose bij kinderen gesteld? ADHD poli U bent met uw kind verwezen naar de ADHD poli. De ADHD poli is een samenwerkingsverband tussen
Nadere informatieProbleemgedrag versus psychiatrie. Congres Simea 7 april 2017
Congres Simea 7 april 2017 voorstellen Pro Persona- de Riethorst; afdeling doven en slechthorenden Alma Gerritsen Maatschappelijk werker en beleidsadviseur afdeling doven en slechthorenden de Riethorst
Nadere informatiePsychiatrie & Psychologie bij 22q11DS
Studiedag Stichting 22Q11 19 november 2017 A.M. Fiksinski a.m.fiksinski@umcutrecht.nl Psycholoog & onderzoeker (PhD kandidaat) Department of Psychiatry, Rudolf Magnus Institute of Neuroscience, University
Nadere informatieAD(H)D. een meetbare hersenfunctiestoornis. A.Haagen, kinderartskinderneuroloog 1
AD(H)D een meetbare hersenfunctiestoornis 1 Inleiding Wanneer spreken we van ADHD? Hoe stellen we de diagnose? Wat gebeurt er in de hersenen? 2 BEGRIPPEN Attention Deficit Hyperactivity Disorder = Aandachtsstoornis
Nadere informatieDiagnostiek LVB & Psychiatrie Een vak apart?!
Diagnostiek LVB & Psychiatrie Een vak apart?! Symposium 17 mei 2018 LKC volwassenen&psychiatrie Jeanet nieuwenhuis, ( beleids) psychiater en junior onderzoeker VGGNet Inhoud lezing Verwachtingen en leerdoelen
Nadere informatiePrikkelverwerking bij Gedragsstoornissen
Prikkelverwerking bij Gedragsstoornissen (ODD & CD) Congres Prikkelverwerking 6 november 2014 Dr. M.A.J. Raaijmakers GZ-psycholoog en Universitair Docent UU INTRODUCTIE AGRESSIE! Video:! http://www.youtube.com/watch?v=o00yfkje1fo!
Nadere informatieNiet Aangeboren Hersenletsel
Niet Aangeboren Hersenletsel diagnostiek en behandeling door de revalidatiearts Wie ben ik? Opleiding (neuro)psychologie in Utrecht (afgerond 2001) Opleiding geneeskunde in Utrecht Opleiding tot revalidatiearts
Nadere informatieWaarom onderzoek naar zorggebruik? Over- of onderbehandeling van jongeren in de GGZ? Inhoud. dr. F. Jörg
Frederike Jörg Stelling 1 Frederike Jörg Stelling 2 Teveel kinderen en jongeren in Nederland zoeken en krijgen tweedelijns, specialistische GGZ-hulp terwijl er vaak geen sprake is van psychiatrische problematiek
Nadere informatieONTWIKKELINGSGROEP KINDEREN EN JONGEREN MET GEDRAGSSTOORNISSEN. Prof. Dr. Dirk van West Voorzitter Dhr. Koen Lowet Co-voorzitter
ONTWIKKELINGSGROEP KINDEREN EN JONGEREN MET GEDRAGSSTOORNISSEN Prof. Dr. Dirk van West Voorzitter Dhr. Koen Lowet Co-voorzitter > Inleiding Terminologie Klinische kenmerken ODD/CD > Richtlijnen gedragsstoornissen
Nadere informatieHoe gewoon is boosheid en ongehoorzaamheid bij kleuters?
Hoe gewoon is boosheid en ongehoorzaamheid bij kleuters? De betrouwbaarheid en validiteit van de disruptieve schalen binnen de Examiner-Active module van de DB-DOS Marjolein van Susante, 3061272 Dineke
Nadere informatieLezing voor de NVA. Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog. Ontwikkelingsstoornissen Dimence
Lezing voor de NVA Door Harmke Nygard-Smith Klinisch psycholoog Ontwikkelingsstoornissen Dimence Waarom diagnostiek? Hoe doen we eigenlijk diagnostiek? De DSM 5 Wijzigingen in de DSM 5 voor de autisme
Nadere informatieTen halve gekeerd... Preventie van antisociaal gedrag bij jeugdigen
Ten halve gekeerd... Preventie bij jeugdigen Prof. Wim Slot. Drs. Emilievan Leeuwen, Dr. Bas Bijl; & Drs Yvonne Duivenvoorden. Vrije Universiteit Orthopedagogiek PI Research Duivendrecht PI Research: doet
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen
Correcties DSM 5 : Handboek voor de classificatie van psychische stoornissen Derde oplage, mei 2015 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de tweede oplage (november 2014). Pagina
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Op grond van klinische ervaring en wetenschappelijk onderzoek, is bekend dat het gezamenlijk voorkomen van een pervasieve ontwikkelingsstoornis en een verstandelijke beperking tot veel bijkomende
Nadere informatieJeanet Nieuwenhuis (beleids)psychiater (V)GGNet. Geen disclosures
Jeanet Nieuwenhuis (beleids)psychiater (V)GGNet Geen disclosures Psychiatrische diagnostiek en LVB: Diagnostiek in 3D Inleiding Theoretische achtergrond Casuïstiek Take away message Mijn blik als kinder-
Nadere informatieInhoud. Uitgebreide opgave
Inhoud Uitgebreide opgave 1 Inleiding 21 Van DSM-IV naar DSM-5 21 Verwarrende terminologie 23 Een nieuw begrippenkader 24 De bron van het gedrag en de hulpverleningsstrategie 27 Een biopsychologisch model
Nadere informatieEACD recommendations DCD. EACD recommendations. EACD recommendations DCD. EACD recommendations DCD. What s new? EACD recommendations DCD 3-12-2013
EACD recommendations NL vertaling en aanpassing H. Reinders namens DCD Stuurgroep Internationaal: Juli 2011 Vertaling: zomer 2012 Bespreken in werkgroepen najaar 2012 Stuurgroep voorstel: maart 2013 Reactie
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Net als oudere kinderen kunnen ook peuters en kleuters sociaal-emotionele problemen en gedragsproblemen hebben die hen belemmeren in hun functioneren (Angold & Egger, 2007). Er
Nadere informatieOverschatting en overvraging van patiënten in de psychiatrie. Maartje Brink Verpleegkundige in opleiding tot specialist GGZ Parnassia Groep
Overschatting en overvraging van patiënten in de psychiatrie Maartje Brink Verpleegkundige in opleiding tot specialist GGZ Parnassia Groep Inhoud Casusbeschrijving Disharmonisch intelligentieprofiel Emotionele
Nadere informatieEF en gedragsproblemen. Walter Matthys
EF en gedragsproblemen Walter Matthys Verminderde EF bij gedragsproblemen afhankelijk van ADHD (symptomen)? Meta-analyse bij jonge kinderen met externaliserend gedrag (Schoemaker, Mulder, Dekovic & Matthys,
Nadere informatieOp naar DSM 5. Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie
Op naar DSM 5 Mariken van Onna Klinisch psycholoog-psychotherapeut Supervisor VGCt Karakter Nijmegen Universitair Centrum Kinder- en jeugdpsychiatrie Nieuwe (wetenschappelijke) ontwikkelingen Meer kennis
Nadere informatie4. Wat zijn de consequenties voor het kind of jongere, die lijdt onder psychische klachten?
Gastdocent: Drs. Fernando Cunha (Child Support Europe) Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist In dienst van kinderen, jongeren en hun ouders
Nadere informatieStemmingsstoornissen. Van DSM-IV-TR naar DSM-5. Johan van Dijk, klinisch psycholoog-psychotherapeut Max Güldner, klinisch psycholoog-psychotherapeut
Stemmingsstoornissen Van DSM-IV-TR naar DSM-5 Johan van Dijk, klinisch psycholoog-psychotherapeut Max Güldner, klinisch psycholoog-psychotherapeut Inhoud Veranderingen in de DSM-5 Nieuwe classificaties
Nadere informatiein gesprek over: Gedragsstoornissen bij kinderen
in gesprek over: Gedragsstoornissen bij kinderen Colofon Auteur: W. Matthys Met dank aan Mevrouw A.C. Paternotte van Balans, de landelijke vereniging voor ouders van kinderen met ontwikkelings-, gedrags-
Nadere informatieSociale uitsluiting bij autisme spectrum stoornis (ASS) Gegevens bij aanmelding. Gegevens bij aanmelding. Inhoud
Gegevens bij aanmelding Gegevens bij aanmelding Ervaring Bijna iedereen Waarom/bij wie? Langdurige overvraging Stress en puberteit Drugs Geen grip op leven; zeer onveilig gevoel Bij jongeren ( als ouder
Nadere informatieGedragswaaier. Stephanie de Kroon Margreet Smit Ronald Wiedemeyer
Gedragswaaier Stephanie de Kroon Margreet Smit Ronald Wiedemeyer Het drukke kind Het dromerige kind Het faalangstige kind Het opstandige, agressieve kind Het teruggetrokken, sociaal angstige kind Het kind
Nadere informatieZorgpad Jeugd Intake
Zorgpad Jeugd Intake Aanmelding Verwijzing via huisarts, school of jeugdinstelling Bespreking Team Er vindt wekelijks multidisciplinair overleg plaats, waarbij nieuwe aanmeldingen en lopende trajecten
Nadere informatieVragenlijst voor Inventarisatie van Sociaal gedrag van Kinderen (VISK)
Instrument Vragenlijst voor Inventarisatie van Sociaal gedrag van Kinderen (VISK) De VISK is ontwikkeld om sociaal probleemgedrag van kinderen met (mildere) varianten van pervasieve ontwikkelingsstoornissen
Nadere informatieDiagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose. Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG
Diagnostiek en onderzoek naar autisme bij dubbele diagnose Annette Bonebakker, PhD, klinisch neuropsycholoog CENTRUM DUBBELE PROBLEMATIEK DEN HAAG 1 Autisme spectrum stoornissen Waarom dit onderwerp? Diagnostiek
Nadere informatieWelke essentiële maatschappelijke verandering is er t.a.v. generatie 45 >> NU?
Welke essentiële maatschappelijke verandering is er t.a.v. generatie 45 >> NU? 1 2 1 WAT kenmerkt een multiculturele samenleving? 3 Mensen van autochtone en allochtone afkomst Van 16,3 miljoen inwoners
Nadere informatie7-4-2014. WAT kenmerkt een multiculturele samenleving? Mensen van autochtone en allochtone afkomst
Welke essentiële maatschappelijke verandering is er t.a.v. generatie 45 >> NU? 1 2 WAT kenmerkt een multiculturele samenleving? Mensen van autochtone en allochtone afkomst Van 16,3 miljoen inwoners van
Nadere informatieLiesbeth Mevissen. www.bsl.nl
Liesbeth Mevissen www.bsl.nl EMDR bij mensen met een verstandelijke beperking en/of autisme Liesbeth Mevissen, klinisch psycholoog, EMDR supervisor 27 september 2013 l.mevissen@accare.nl verstandelijk
Nadere informatieHET LAGERE SCHOOLKIND DEEL 2: SCREENING VAN GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN
HET LAGERE SCHOOLKIND DEEL 2: SCREENING VAN GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN Opleiding Jeugdgezondheiszorg Eline Van Hoecke Medische Psychologie Kinderen en Jongeren UZ Gent 30 maart 2012 1 OVERZICHT 1.
Nadere informatieDGT voor adolescenten
DGT voor adolescenten VGCT 2012 Met dank aan Nicole Muller Rosanne de Bruin Agaath Koudstaal Nicole Muller Kennismaking VGCT 2012 ESSPD 2012 In press; november 2012 VGCT 2012 Aangepast aan de ontwikkelingstaken
Nadere informatieAutisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek
Autisme en de DSM-5 symposium autismenetwerk Zuid- Holland Zuid Autismeweek Woensdag 2 april 2014 Ad van der Sijde, Yulius Autisme Paul Reijnen, BOBA Inhoud Presentatie Vragen Veranderingen DSM-5 autisme
Nadere informatieVaardighedentoets (Portfolio) gezondheidszorgpsycholoog diagnostiek en indicatiestelling (volwassenen en ouderen)
Vaardighedentoets (Portfolio) gezondheidszorgpsycholoog diagnostiek en indicatiestelling (volwassenen en ouderen) Doelstelling De volgende twee Kerncompetenties en vaardigheden in de Regeling periodieke
Nadere informatieScreening van gedragsproblemen en consequenties hiervan op effect van interventies. Walter Matthys
Screening van gedragsproblemen en consequenties hiervan op effect van interventies Walter Matthys Preventie en behandeling Wezenlijk verschillend? Voorbeeld: Coping Power (Minder boos en opstandig) bij
Nadere informatieDe invloed van slapeloosheid op psychiatrische stoornissen en agressie
De invloed van slapeloosheid op psychiatrische stoornissen en agressie - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Agressie en dwangtoepassing leren van elkaar
Nadere informatieBijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1
Bijlage 25: Autismespectrumstoornis in DSM-5 (voorlopige Nederlandse vertaling) 1 Moet voldoen aan de criteria A, B, C en D A. Aanhoudende tekorten in sociale communicatie en sociale interactie in meerdere
Nadere informatieInformatie voor patiënten van Ziekenhuis Rijnstate/Zevenaar. Het ADHD-team
Informatie voor patiënten van Ziekenhuis Rijnstate/Zevenaar Het ADHD-team Uw kind heeft AD(H)D of er bestaat het vermoeden dat uw kind deze aandachtsstoornis heeft. Op het ADHD-spreekuur van de polikliniek
Nadere informatieThe development of ToM and the ToM storybooks: Els Blijd-Hoogewys
The development of ToM and the ToM storybooks: Els Blijd-Hoogewys Een reactie door Hilde M. Geurts Lezing Begeer, Keysar et al., 2010: Advanced ToM 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Autisme (n=34) Controle
Nadere informatieFysieke en mentale rigiditeit bij High Functioning Autism Hoe buigzaam kan een kind zijn? Wouter Staal en Mandy Kerckhoffs-Mosterd
Keuzesessie 1 Winst met werkgeheugentraining? Cogmed, effectieve behandelmethode in de kinder- en jeugdpsychiatrie? Sammy Roording en Dorine Slaats-Willemse verstand Met de toegenomen kennis over het brein
Nadere informatieKlinische behandeling
Klinische behandeling voor kinderen met ASS informatie voor cliënten, ouders en verwijzers september 2013 centrum voor autisme dr. leo kannerhuis verder met autisme Klinische behandeling voor kinderen
Nadere informatieOppositioneel-opstandig gedrag
DC 53 Oppositioneel-opstandig gedrag 1 Inleiding Ongehoorzaam zijn, eigenwijs zijn, koppig zijn hoort bij bepaalde leeftijdsfasen. Maar soms gaat het niet over. Vier tot vijf procent van de kinderen heeft
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatieDe rol van school en samenwerking met hulpverlening. Anne-Freda Brouwer Gz-psycholoog / Systeemtherapeut Karakter, kinder- en jeugdpsychiatrie
De rol van school en samenwerking met hulpverlening Anne-Freda Brouwer Gz-psycholoog / Systeemtherapeut Karakter, kinder- en jeugdpsychiatrie Casus Milan 13 jaar woont als enig kind bij zijn ouders Hij
Nadere informatieUMC Utrecht Hersencentrum. (dag)klinische behandeling ontwikkelingsstoornissen. Informatie voor ouders, verzorgers en naasten
UMC Utrecht Hersencentrum (dag)klinische behandeling ontwikkelingsstoornissen Informatie voor ouders, verzorgers en naasten Wat is het Hersencentrum? In het UMC Utrecht Hersencentrum vindt u de beste professionals
Nadere informatieADHD in de DSM-5. Reino Stoffelsen, kinder- en jeugdpsychiater Ariane Tjeenk-Kalff, klinisch neuropsycholoog 21 april 2015
ADHD in de DSM-5 Reino Stoffelsen, kinder- en jeugdpsychiater Ariane Tjeenk-Kalff, klinisch neuropsycholoog 21 april 2015 ADHD, wat kan je er (niet) mee? Veel media aandacht Casus: Ben DSM-geschiedenis
Nadere informatieDe ontwikkeling van inhibitie bij. kleuters met ADHD en/of ODD
Universiteit Utrecht De ontwikkeling van inhibitie bij kleuters met ADHD en/of ODD Thesis master Kinder- en Jeugdpsychologie Naam: Nicole Gelissen Studentnummer: 3070425 Master Kinder- en Jeugdspsychologie
Nadere informatieWanneer in deze folder wordt gesproken over ouders en kinderen worden daar uiteraard ook respectievelijk verzorgers en jongeren mee bedoeld.
ADHD poli Roermond Deze folder is bedoeld voor ouders van kinderen en jongeren met ADHD. In de folder wordt uitleg gegeven over het stellen van de diagnose en behandeling bij ADHD. Wanneer in deze folder
Nadere informatieNHG standaard ADHD bij kinderen en ontwikkelingen in de 1 ste lijns zorg
NHG standaard ADHD bij kinderen en ontwikkelingen in de 1 ste lijns zorg Implicaties voor de zorg anno 2015 Door. Mw. A.Kruishoop, (mede) auteur NHG standaard Lid werkgroep transitie jeugdzorg Utrecht
Nadere informatieResultaten van neuropsychologisch en gedragsonderzoek bij 13 kinderen met PTPN11 mutatie
Resultaten van neuropsychologisch en gedragsonderzoek bij 13 kinderen met PTPN11 mutatie Diane Willekens Mie-Jef Descheemaeker Orthopedagogen, CME, Leuven 29/09/07 1 Literatuurgegevens Weinig specifieke
Nadere informatieGestructureerde gedragsobservatie bij kleuters.
Gestructureerde gedragsobservatie bij kleuters. Invloed van leeftijd, geslacht en psychiatrische stoornis. Malou van den Brink [3010341] Januari 2010 Universiteit Utrecht Orthopedagogiek, werkveld Jeugdzorg
Nadere informatieMasterclass DementieNet Vroege signalen dementie. Jan Oudenes 2017
Masterclass DementieNet Vroege signalen dementie Jan Oudenes 2017 Hoe herken ik vroege signalen van dementie? Programma: Welkom en kennismaking Inleiding Doel van de training Waarom is het belangrijk om
Nadere informatiePsychisch functioneren bij het syndroom van Noonan
Psychisch functioneren bij het syndroom van Noonan drs. Ellen Wingbermühle GZ psycholoog / neuropsycholoog GGZ Noord- en Midden-Limburg Contactdag 29 september 2007 Stichting Noonan Syndroom 1 Inhoud Introductie
Nadere informatieInhoud. Ontgifting en stabilisatie. Observatie en Diagnostiek en Behandeling. Cijfers en Onderzoek. Aanbod Jeugd in Nederland
Polls drugsweb Kun je op eigen houtje van drugs afkomen Ja: 85% Moeten we minder gaan drinken Ja: 57% Bang om verslaafd te worden Ja: 21% Drugs meenemen naar buitenland Ja: 73% Wiet is een harddrug Ja:
Nadere informatieAutisme spectrum stoornissen en delinquentie
Autisme spectrum stoornissen en delinquentie Lucres Nauta-Jansen onderzoeker kinder- en jeugdpsychiatrie VUmc Casus Ronnie jongen van 14, goed en wel in de puberteit onzedelijke handelingen bij 5-jarig
Nadere informatieExecutieve functies binnen de vroegbehandeling. Evelien Dirks NSDSK
Executieve functies binnen de vroegbehandeling Evelien Dirks NSDSK Van der Lem symposium september 2015 De6initie Executieve functies = parapluterm Executieve functies: Vaardigheden die nodig zijn om een
Nadere informatieCorrecties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria
Correcties DSM 5 : Beknopt overzicht van de criteria Vierde oplage, juni 2016 In deze lijst zijn de belangrijkste wijzigingen opgenomen t.o.v. de derde oplage (juni 2015). Pagina Stoornis Derde oplage,
Nadere informatieProtocol Obesitas St. Antonius Ziekenhuis. Gera Hoorweg-Nijman & Marja van der Vorst kinderartsen
Protocol Obesitas St. Antonius Ziekenhuis Gera Hoorweg-Nijman & Marja van der Vorst kinderartsen Kinderen en adolescenten met obesitas 1. Definities 2. Indicatie verwijzing 3. Poliklinische verwijzing
Nadere informatieAD(H)D bij Volwassenen
AD(H)D bij Volwassenen https://youtu.be/fgssoj-tbsa JASPER'S REAL LIFE DSM IV-TR naar DSM 5 1950 DSM I Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 2013 DSM 5 X DSM IV-TR naar DSM 5 Belangrijke
Nadere informatie6,5. Werkstuk door een scholier 1568 woorden 8 november keer beoordeeld. De definitie van ADHD
Werkstuk door een scholier 1568 woorden 8 november 2001 6,5 63 keer beoordeeld Vak Biologie De definitie van ADHD De aandachtsstoornis met hyperactiviteit is een ernstige en duurzame stoornis van de ontwikkeling,
Nadere informatieKwaliteit van leven van naar de GGZ verwezen kinderen Geestdrift Symposium 2007 Matthias de Kroon Kwaliteit van leven (WHO) De individuele perceptie van iemands positie in het leven, binnen de context
Nadere informatieAanmelding, intake en diagnostiek. Kinderen en Jeugdigen. Informatie voor ouders/verzorgers
Aanmelding, intake en diagnostiek Kinderen en Jeugdigen Informatie voor ouders/verzorgers Aanmelding, intake en diagnostiek Inleiding In deze brochure geven wij u informatie over de aanmelding, de intake
Nadere informatieADHD Centrum & behandelvormen
ADHD Centrum & behandelvormen Hanneke van Aalst GZ-psycholoog/Orthopedagoog- Generalist 21 oktober 2016 Symposium ADHD 1 Psychologische theorie Genetisch Biologisch (Medicatie) Omgeving (Ouder/leerkracht
Nadere informatieDivisie Kinderen en Jeugdigen. Orthopsychiatrie & Ambulante forensische zorg
Divisie Kinderen en Jeugdigen Orthopsychiatrie & Ambulante forensische zorg Mad or Bad? Jongeren met problematiek of problematische jongeren? René Cardynaals 2010 Mikx Sedna (Rita vd Elzen, Odette de Theije)
Nadere informatieoudertraining contact & communicatie
oudertraining contact & communicatie gebaseerd op de Pivotal Respons Treatment (PRT) methode een aanbod van de Polikliniek in Doorwerth en de Polikliniek in Amsterdam februari 2013 centrum voor autisme
Nadere informatieAngst en depressie. Multistage assessment. Denise Bodden
Angst en depressie Multistage assessment Denise Bodden Indeling Hoe vaak komt angst en depressie voor? Onderdiagnostiek? Signalering Waar? Waneer? Wie? Hoe? Multi-stage assessment Hoe vaak komt angst en
Nadere informatietraining van basis naar brug
training van basis naar brug een extra steuntje in de rug voor kinderen met autisme bij de overstap van de basisschool naar de brugklas een aanbod van de Polikliniek in Doorwerth informatie voor cliënten,
Nadere informatieDe betrouwbaarheid en validiteit van de ADHDschaal van de DB-DOS in de onderzoeker actief module
De betrouwbaarheid en validiteit van de ADHDschaal van de DB-DOS in de onderzoeker actief module Student Jeske Staats, 3111830 Student Lindsey Bodzinga, 3177351 Thesisbegeleider Prof.dr. W. Matthys Werkveld
Nadere informatieScreening van Gedragsproblemen bij Kleuters in Vlaanderen: De Nood aan Specifieke Normen.
Academiejaar 2007-2008 Screening van Gedragsproblemen bij Kleuters in Vlaanderen: De Nood aan Specifieke Normen. Scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van licentiaat in de pedagogische wetenschappen,
Nadere informatieSTOP 4-7 programma. Samen sterker Terug. Pad
STOP 4-7 programma Samen sterker Terug Op Pad STOP 4-7 PROGRAMMA Samen sterker Terug Op Pad Ecologisch (samen) en positief (sterker terug op pad) Een vroeg interventie- of preventieprogramma: kindtraining
Nadere informatieWat is ADHD? Aandachtstekort:
Wat is ADHD? ADHD is de afkorting van Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Het is een stoornis die voorkomt bij ongeveer 3 tot 5 % van de bevolking. Jongens hebben 4 keer zoveel kans om de diagnose
Nadere informatie