stabulletin STABU-Element Leidende Principes Nieuwe Standaard Opdrachtgevend Bouwbedrijf Vraag het STABU In deze uitgave o.a. antwoord op de vragen:

Transcriptie

1 stabulletin ja a r g a n g 24 n u m m e r 03 s e p t e m b e r 2009» pagina 5» pagina 22» pagina 24 Afsprakenstelsel CAD cursusaanbod STABU Gelijkwaardig merk Nieuwe Standaard STABU-Element De Stichting STABU is, naar aanleiding van verzoeken uit de markt, het project gestart om een éénduidige koppeling te leggen tussen de Elementenmethode NL/SfB en de STABU 2 - systematiek. Vele partijen in de markt hebben zelf zo n koppeling gebouwd maar iedereen heeft een eigen invulling daaraan gegeven zodat een standaard ontbreekt. Communicatieprocessen Met de licentiehouder van de NL/SfB, de BNA, is afgesproken dat de Stichting STABU de Elementenmethode elektronisch mag uitgeven onder de voorwaarde dat deze gerespecteerd wordt en alleen uitgebreid mag worden daar waar STABU dat nuttig en noodzakelijk acht. In verband met de noodzakelijke internationale aansluiting op de BIM-Standaards, inclusief de mede door STABU ontwikkelde en beheerde IFD Object Library for buildingsmart, is de internationale SfB systematiek waarvan NL/SfB is afgeleid mede in de ontwikkeling betrokken. De Stichting STABU heeft op basis van testen met tussentijdse resultaten, haar marktpeilingen en de noodzakelijke internationale afstemming besloten om een nieuwe Standaard STABU-Element uit te brengen die bestaat uit de volgende onderdelen: Tabel 0 (Omgeving, Gebouwtypes en Ruimten); Tabel 1 (Elementen) van de NL/SfB afspraken; daaraan gekoppelde STABU-Bouwdelen en Bouwdeelcomponenten; daaraan gekoppelde STABU-Installaties en Installatieonderdelen.» lees verder op pagina 3 Vraag het STABU In deze uitgave o.a. antwoord op de vragen: Waarom zijn er bij STABU in hoofdstuk 00 ALGEMEEN teksten geplaatst die eigenlijk een min of meer administratief karakter hebben en daardoor beter passen in hoofdstuk 01 VOOR HET WERK GELDEN- DE VOORWAARDEN? Waarom zijn in de STABU-bestekssystematiek in hoofdstuk 00 onder paragraaf 04 AANBESTEDING/INSCHRIJVING teksten geplaatst die eigenlijk precontractueel zijn?» lees de antwoorden vanaf pagina 6 Leidende Principes Opdrachtgevend Bouwbedrijf De samenleving verandert en de bouw verandert mee. Zeven grote opdrachtgevende bouwbedrijven hebben leidende principes geformuleerd voor de omgang met gespecialiseerde aannemers, toeleveranciers, installateurs en andere partners in de bouw.» lees verder op pagina 20 STABULLETIN 1

2 Mapei werd in 1937 opgericht in Milaan en is vandaag de dag de grootste producent ter wereld van lijmen en producten voor de bouw. In de jaren zestig maakt Mapei een begin met de internationalisering om zo goed mogelijk aan de lokale eisen te kunnen voldoen en de transportkosten tot een minimum te beperken. Tot op heden, bestaat de industriële groep van Mapei thans uit 51 zustermaatschappijen met 47 fabrieken verdeeld over 5 continenten in 24 verschillende landen. Daarnaast heeft Mapei een uitgebreid technisch-commercieel netwerk gerealiseerd in de belangrijkste landen ter wereld, dat zorgt voor een krachtige klantenservice en advies ter plaatse op de bouwplaats. Deze service wordt met name gewaardeerd door architecten en bouwvakkers. PRODUCTEN VOOR KERAMIEK EN NATUURSTEEN PRODUCTEN VOOR DE BOUW WANDAFWERKING PRODUCTEN VOOR ELASTISCHE EN TEXTIELE BEKLEDING PRODUCTEN VOOR HET LEGGEN VAN PARKET MAALADDITIEVEN BETONHULPSTOFFEN VLOEREN OP CEMENT- EN HARSBASIS PRODUCTEN VOOR ONDERGRONDSE WERKEN 1,7 miljard euro omzet 53 vestigingen wereldwijd meer dan 1150 producten lijmen - kitten - herstellingsmiddelen - chemische producten voor de bouw 6000 werknemers van wie er 720 in onze Onderzoeks- en Ontwikkelingscentra werken meer dan ton aan producten per dag meer dan klanten wereldwijd

3 Van de redactie Ook deze keer hebben wij weer ons best gedaan om u via dit bulletin te infomeren over diverse ontwikkelingen omtrent STABU en de wensen van haar gebruikers. Naast de gangbare wegen als gebruikersdagen, voorlichtingsbijeenkomsten, beurzen, helpdesk enzovoorts is STABU recent gestart om een gebruikersgroep op LinkedIn aan te maken. Dit nieuwe medium willen we graag inzetten om over diverse onderwerpen te discussiëren, c.q. uw mening te horen. Belangstelling? Meldt u aan bij bij de STABU-gebruikers en vertel wat u vindt van de ontwikkelingen rondom STABU-Element bijvoorbeeld. Het huisorgaan van STABU heeft een restyling ondergaan. Door het bulletin te voorzien van een nieuwe indeling, nieuwe koppen boven de diverse rubrieken en met een frisse nieuwe (maar nog steeds groene!) kleur hebben we de bestaande uitstraling een make-over gegeven. Ook met de vernieuwde huisstijl blijven we op de vertrouwde manier informeren over het STABU Bouwbreed Informatiesysteem. Wanneer u wilt reageren op een van de artikelen en/of suggesties heeft voor komende uitgaven horen wij dat graag van u via dkervel@stabu.nl. Diana Kervel Inhoud» pagina 8 Onder Ede» pagina 10 Sales in the spotlight STABU-gebruikersdag scoort goed» pagina 11 Fabrikantenindex nu ook op internet Nieuwe fabrikanten met FPS-en in 2009» pagina 12 In kort bestek» pagina 14 Korte berichten» pagina 15 Klankbord via LinkedIn» pagina 16 Nieuwe generatie cv-ketels» pagina 18 Aanbesteders overvragen regelmatig met selectie-eisen» pagina 24 Projectmanagement bijeenkomsten Gelijkwaardig merk» pagina 25 Primeur POST HBO besteksdeskundige» pagina 28 Colofon Prijsoverzicht» vervolg van pagina 1 Nieuwe Standaard STABU-Element Als partijen in Nederland deze nieuwe Standaard gaan gebruiken kunnen er betere koppelingen gelegd worden tussen tekensystemen, besteksystemen en calculatiesystemen. Deze Standaard is ook gewenst door de steeds belangrijker wordende beheer- en onderhoudsmarkt. De Stichting STABU zal exploitatieovereenkomsten afsluiten met softwarehuizen en uitgevers die deze Standaard willen implementeren in hun bestaande of toekomstige softwareprogramma s en publicaties. De internationale Standaard inzake objectdefinities die de Stichting STABU ontwikkelt samen met haar partners (IFD Object Library for building- SMART) zal op termijn ook aan deze Standaard STABU-Element worden gekoppeld opdat STABU-Element ook voor de toekomstige BIM-ontwikkeling (Bouwwerk Informatie Model) bruikbaar is. Koppeling bouw-/installatiedelen Ter discussie heeft gestaan of de STABU Bouw-/Installatiedelen gekoppeld moeten worden op 4 e of 3 e positie niveau van de Elementenmethode (Tabel 1). Om hier een antwoord op te kunnen geven is in eerste instantie onderzocht welke en hoe de diverse Nederlandse instellingen, organisaties en publicaties gebruik maken van de Elementenmethode. 1e NEN o.a in de normen. NEN 2634 Termen en definities voor het overdragen van gegevens over kosten- en kwaliteitsaspecten voor bouwprojecten. NEN Conditiemeting van bouw- en installatiedelen Deel 2: Gebrekenlijsten. 2e Uneto/Vni: Handboek calculatie van Uneto/Vni. 3e Diverse calculatiesoftware. 4e College bouw zorginstellingen. 5e NBD (Sdu Uitgevers). 6e MISSET (Reed Elsevier). 7e Kostenbestanden van diverse kostendeskundige adviesbureaus (o.a. DACE). In zijn algemeenheid kan gesteld worden dat alle organisaties, instellingen en publicaties op hun eigen wijze met de Elementenmethode omgaan. De koppelingen liggen zowel op 2 e, 3 e of 4 e positie niveau soms ook aangevuld met eigen (niet bestaande) (Element)coderingen. Geconcludeerd kan worden dat het in de praktijk onmogelijk zal zijn om alle partijen met één Standaard te bedienen zonder dat zij wijzigingen moeten aanbrengen. Na testen is gebleken dat een goede koppeling op het bouwkundig gebied om een verfijning tot het 4 e positie niveau van de Elementenmethode vraagt. Hoewel voor de koppeling van de elektrotechnische en werktuigbouwkundige installaties dit minder noodzakelijk was, is uiteindelijk toch voor het 4 e positie niveau gekozen. De 4 e positie, het STAGG-niveau van de Elementenmethode is alleen in de Nederlandse versie van de Elementenmethode ontwikkeld.» STABULLETIN 3

4 Andere landen kennen dit 4 e positie niveau niet of hebben er een eigen afwijkende invulling aan gegeven. Hierbij worden de volgende kanttekeningen geplaatst: 1. niet alle elementen uit de tabel 1 zijn gebruikt; 2. niet alle STABU 2 -kortteksten zijn gekoppeld (alleen waar het zinvol is); 3. er zijn nieuwe aanvullingen gemaakt om aan te kunnen sluiten op nieuwe bouwtechnieken en nieuwe installaties. Vertrekpunt en uitbreidingen Op dit moment (augustus 2009) wordt dit nieuwe STABUproduct voorbereid op uitlevering aan de markt. De partijen die een exploitatieovereenkomst STABU-Element afsluiten krijgen de beschikking over de database STABU-Element inclusief de daarvoor ontwikkelde API. De STABU-Element database versie 2009 zal gevuld zijn met de volgende onderdelen: NL/SfB tabel 0; - Omgeving - Gebouwtypes - Ruimten NL/SfB tabel 1; aan tabel 1 gekoppelde STABU Bouwdelen en Bouwdeelcomponenten; aan tabel 1 gekoppelde STABU Installaties en Installatieonderdelen. Dit geheel noemen we de structuur van STABU-Element. Daarnaast zal de Stichting STABU in dezelfde database en API een invulling maken van de bovengenoemde structuur. Deze bestaat uit de volgende onderdelen: Alle relevante kortteksten uit de STABU 2 -database die gekoppeld kunnen worden aan de bovengenoemde bouwdelen, bouwdeelcomponenten, installaties en installatieonderdelen en geselecteerd voor nieuwbouw en bestaande bouw. In 2010 zal dit bestand worden uitgebreid met nadere invullingen van de tabel 0, tabel 1, Bouwdelen/Installaties en Bouwdeelcomponenten/Installatieonderdelen (op verschillende niveaus) met beschrijvende eisen opdat hiermede de mogelijkheid wordt gecreëerd voor het systematisch opstellen van het Programma van Eisen, Voorlopig Ontwerp en Definitief Ontwerp en de koppeling met de informatiebehoefte van het Facility Management. Opgemerkt wordt dat op basis van lopend overleg met RGD, Facility Management e.d. de tabel 0 nog aangepast kan worden! Voor het vullen van database, ontwikkelen van software en uitgeven van publicaties e.d. gebaseerd op deze ontwikkeling wordt een separate exploitatieovereenkomst aangeboden aan de markt. Hierbij de kanttekening dat indien partijen ook software ontwikkelen voor de STABU-invulling de voorwaarde gesteld wordt dat deze software alleen verkocht mag worden aan partijen die over een geldige STABU-Element licentieovereenkomst beschikken (dezelfde regeling als bij de STABU 2 -besteksprogrammatuur). Voor de goede orde wordt hierbij vermeld dat de huidige STABU 2 -structuur onderhouden wordt zoals gebruikelijk maar dat, afhankelijk van het acceptatietempo van STABU-Element, de vorm van het ter beschikking stellen van de STABU 2 -database zal evolueren. Voor meer informatie kan contact worden opgenomen met STABU: tel. (0318) of postmaster@stabu.nl. OPTIMALE VEILIGHEID BIJ WINTERSE GLADHEID FREEWAY elektrische wegdekverwarming wordt exclusief geleverd door: LUITJE BROEKEMASTRAAT GB PURMEREND TEL: FREEWAY Elektrische wegdekverwarming kan worden toegepast in: - hellingbanen bij parkeerkelders en parkeerdekken - op- en afritten van parkeergarages - laadplatforms - wegdekken - bruggen en viaducten - laadkuilen en andere vergelijkbare objecten - autowasstraten FREEWAY Verwarmingssystemen kunt u ook toepassen als: - dakverwarming - bordes, terras en/of tuinpadverwarming - sportveldverwarming - en in alle andere situaties waar gladheid de veiligheid in gevaar brengt. FREEWAY Het beste alternatief voor het sneeuwvrijhouden van dakdelen Helpt voorkomen dat dakconstructies instorten door sneeuwgewicht.

5 Afsprakenstelsel CAD Met het ondertekenen van een overeenkomst is het gedachtegoed van Geïntegreerd Bouwen (GB) overgedragen aan STABU. Hierbij is afgesproken dat STABU verdere stappen zal ondernemen op het gebied van gestructureerde informatieoverdracht in de bouw, waaronder grafische informatie dat al in juni 2007 voor beheer en exploitatie aan STABU is overgedragen via het door GB ontwikkelde GB CAD AfsprakenStelsel. STABU heeft op zich genomen dit verder uit te dragen en te ontwikkelen. De Stichting Geïntegreerd Bouwen wordt opgeheven, maar de naam leeft voort in het GB CAD AfsprakenStelsel, het GB CAS. Daarnaast bevat het GB CAD AfsprakenStelsel nog additionele informatie die ook in het vorige afsprakenstelsel was opgenomen, maar wat nu niet meer als standaard afspraak geldt: Arceerpatronen; Teksten; Lijntypes. GB CAS is met name bedoeld voor CAD gebruikers die werken met Autodesk programma s als AutoCAD LT, AutoCAD, AutoCAD Architecture (voorheen Autodesk Architectural Desktop) en Autodesk Revit. Ook voor CAD applicatie ontwikkelaars kan dit document een leidraad zijn, waarmee zij de applicaties zodanig kunnen ontwikkelen dat CAD gebruikers automatisch op basis van dit GB CAD AfsprakenStelsel kunnen werken. Het is geschikt voor 2D en 2½D tekenwerk. Om het voor 3D tekenwerk geschikt te maken (b.v. een pakket als Auto- CAD Architecture en Autodesk Revit) is het nodig verdere afspraken vast te leggen die aansluiten op de objecttechnologie die in dit pakket is gebruikt. Heden Het GB CAD AfsprakenStelsel 4 bevat afspraken over de volgende CAD onderwerpen; Naamgeving van Layers Dit onderwerp bevat alle informatie over de opbouw van de Layer naam, inclusief de toegepaste coderingen per discipline. Naamgeving van bibliotheek elementen Hieronder vallen de afspraken voor alle bibliotheek elementen zoals Blocks, Dynamische Blocks, MultiView Blocks, Styles en Families. Units gebruik Afspraken over het units gebruik per discipline. Koppeling tussen CAD kleuren en plot pennen Afspraken over het gebruik van CAD kleuren in combinatie met plotpennen. Gebruik van GB CAD afsprakenstelsel in applicaties. De bijlage bevat applicatie afhankelijke afspraken. Toekomst In de komende periode zal een project worden gestart om de ontwikkeling van 2D naar 3D tekenafspraken voort te zetten. Heeft u ook belangstelling om hieraan deel te nemen? Neem dan contact op met G.C.M. (Bert) van de Goot, adres gvandegoot@stabu.nl. Doelstelling is om te komen tot een breed gedragen GB CAD AfsprakenStelsel die naast het gebruik van 2D tekenwerk ook gedragen wordt door 3D tekenwerk. Product Wilt u gebruik maken van het GB-CAD AfsprakenStelsel GB- CAS 4.0, ga dan naar en vul de gegevens in bij Bestellen. Bij deze invulling van uw gegevens ook graag de gegevens waar we de factuur heen kunnen sturen en het adres waar we na binnenkomst van uw betaling uw gebruikersnaam en wachtwoord heen kunnen sturen. U kunt alleen via de website GB-CAS bestellen, uw gegevens ( adres) worden gebruikt om u op de hoogte te houden van wijzingen in het GB-CAD AfsprakenStelsel. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met G.C.M. (Bert) van de Goot van de Stichting STABU, telefoon of via mail gvandegoot@stabu.nl STABULLETIN 5

6 Van de vragen die onder andere via de telefonische helpdesk, de STABU gebruikersdagen en de diverse cursussen en opleidingen bij de Stichting STABU zijn binnengekomen is een selectie gemaakt, welke in deze rubriek worden weergegeven. Vraag het» Waarom zijn er bij STABU in hoofdstuk 00 ALGE- MEEN teksten geplaatst die eigenlijk een min of meer administratief karakter hebben en daardoor beter passen in hoofdstuk 01 VOOR HET WERK GELDENDE VOORWAARDEN? Bij de integratie van STABU met SRW (Standaard Referentiebestek voor de Woningbouw) in 1990 is deze plaatsing ontstaan. De onderwerpen waar dit het geval is, zijn werkterrein, aanwezige verontreinigingen, overzicht verrekenbaar gestelde hoeveelheden, verleggingsregeling omzetbelasting, werkzaamheden derden, overzicht stelposten, overzicht voorgeschreven aannemers, geschatte hoeveelheden. Als voorbeeld zal de plaatsing van de tekst werkterrein voor worden gelegd. Het STABU-standaardbestek uit 1986 had een hoofdstuk 00 wat er als volgt uit zag: 00 ALGEMENE PROJECTGEGEVENS Algemene gegevens Algemene omschrijving van het werk Situering Peilen Door de opdrachtgever beschikbaar te stellen bouwstoffen Stelposten Verrekenbaar gestelde hoeveelheden Derden Werkzaamheden door derden Werkzaamheden ten behoeve van derden Het in die tijd ook operationele Standaard referentiebestek voor de woningbouw (SRW) had eveneens een hoofdstuk 00 wat er als volgt uitzag (verkort weergegeven): 00 ALGEMENE PROJECTGEGEVENS korte beschrijving van het werk: opdrachtgever(s): architect(en): directie: constructeur(s): adviseur voor: bij dit bestek behorende bescheiden: In de huidige STABU-bestekssystematiek, sinds 1990 dus de geïntegreerde versie van de hiervoor genoemde bestekssystemen, ziet hoofdstuk 00 er als volgt uit (verkort weergegeven): 00 ALGEMEEN ALGEMENE OMSCHRIJVING ALGEMENE OMSCHRIJVING VAN HET WERK ALGEMENE PROJECTGEGEVENS TERREIN- EN BODEMGEGEVENS WERKTERREIN (A a01) ROOILIJN BODEMGEGEVENS GRONDWATERSTANDGEGEVENS AANWEZIGHEID VERONTREINIGINGEN (A a01) OVERZICHTEN De STABU specificatie A a01 met als specificatienaam- of titel WERKTERREIN zit thans via bepalingnummer 01 gekoppeld aan artikelnummer Deze specificatiecode A verraadt dat deze specificatie in de zogenaamde A-categorie (Algemene voorwaarden, data met betrekking tot onder andere de U.A.V. 1989) van de STABU-database opgeborgen zit. Het cijfer 21 (A210015) verklapt dat het hier een tekst betreft die anticipeert op de U.A.V en het cijfer 15 (A210015) staat voor paragraaf 15 Werkterrein uit de genoemde U.A.V De U.A.V zijn de Uniforme Administratieve Voorwaarden (voor werken) en vormen in de STABU-bestekssystematiek 1 van de 6 besteksdelen. Het hierop anticiperende besteksdeel zit in het bestekboek onder Administratieve bepalingen aansluitend op de U.A.V Zoals bekend is, lopen de artikelnummers onder synchroon met de paragrafen uit de U.A.V De aanvullende administratieve bepalingen over de U.A.V paragraaf Werkterrein zitten dus in beginsel onder artikel Deze specificatie A a01 zou door middel van een nog te bedenken nieuw bepalingnummer, eigenlijk ook gekoppeld kunnen worden aan ; aansluitend op de paragrafen van de U.A.V STABU is momenteel aan het onderzoeken of het mogelijk is deze wijzigingen door te voeren. Dit is al voorgelegd aan de Projectgroep Administratieve Bepalingen en wordt ook voorgelegd aan de STABU Klankbordgroep gebruikers. 6 STABULLETIN

7 STABU» vervolg van pagina 7 Beantwoord door: ing. H. H. M.( Henny) Miltenburg»Waarom zijn in de STABU-bestekssystematiek in hoofdstuk 00 onder paragraaf 04 AANBESTEDING/INSCHRIJVING teksten geplaatst die eigenlijk precontractueel zijn? In principe is aanbesteding inderdaad precontractueel en hoort eigenlijk niet in het bestek (contractueel). Deze teksten zijn geplaatst doordat het in de STABU-systematiek mogelijk is om zaken op te nemen over de aanbesteding doordat dit in de aanbestedingsreglementen wordt gesuggereerd. In de ARW 2005 staan artikelen als: Indien de aanbesteder het gunningscriterium van de economisch meest voordelige inschrijving hanteert, vermeldt de aanbesteder de informatie, bedoeld in artikel , in de aankondiging tenzij deze informatie in het bestek wordt vermeld. De aanbesteder geeft in de aankondiging of in het bestek aan welke referenties, genoemd in artikel 2.8.1, en andere bewijsstukken overgelegd dienen te worden. In het UAR 2001 stond namelijk in artikel 7 lid 1: Het bestek vermeldt naam en adres van de aanbesteder. Invulling geven hieraan kan in de STABU-bestekssystematiek op de titelpagina. Het zou wellicht beter zijn geweest als er destijds had gestaan: De aanbesteder vermeldt in de algemene bekendmaking of in de uitnodiging of in het bestek zijn naam en adres. Een andere optie is het om de huidige precontractuele teksten in hoofdstuk 00, welke grotendeels geënt zijn op het het UAR-eg 1991 (Europees aanbesteden) en het populaire UAR 2001, te herzien door ze af te stemmen op het inmiddels steeds meer gebruikte ARW STABU is momenteel aan het onderzoeken of het mogelijk is deze wijzigingen door te voeren. De aanbesteder die het gunningscriterium van de economisch meest voordelige inschrijving hanteert, specificeert in de aankondiging of in het bestek het relatieve gewicht van elk van de door hem gekozen criteria voor de bepaling van de economisch meest voordelige inschrijving. Dit gewicht kan worden uitgedrukt door middel van een marge met een passend verschil tussen minimum en maximum. Wanneer volgens de aanbesteder om aantoonbare redenen geen weging mogelijk is, vermeldt de aanbesteder de criteria in afnemende volgorde van belangrijkheid. In de aankondiging of in het bestek kan de aanbesteder een inschrijver verzoeken om in zijn inschrijving aan te geven welk gedeelte van de opdracht hij voornemens is aan derden in onderaanneming te geven en welke onderaannemers hij voorstelt. Deze opgave laat de aansprakelijkheid van de hoofdaannemer onverlet. De aanbesteder die varianten toestaat, vermeldt in de aankondiging of in het bestek aan welke minimumeisen deze varianten ten minste dienen te voldoen, en hoe zij worden ingediend. De inschrijver moet zijn inschrijving gestand doen gedurende 45 dagen na de dag waarop de aanbesteding heeft plaatsgevonden of, in voorkomend geval, de dag waarop de elektronische veiling is afgerond, tenzij in de aankondiging, het bestek of de nota van inlichtingen een andere termijn is gesteld. Daar het meest actuele aanbestedingsreglement, het ARW 2005, in tegenstelling tot het oude UAR 2001, niet expliciet iets enkel in het bestek verwoord wil zien, is het mogelijk om alle precontractuele zaken uit de STABU-bestekssystematiek te verwijderen. Duurzame verlichtingsoplossingen met toegevoegde waarde voor de professionele eindgebruiker. Tri-O-Light BV Hermesweg ND Barneveld T F I info@triolight.nl w w w. t r i o l i g h t. c o m -Laatste LED technologie -LUXEON K2 TFFC -Configuratiemogelijkheden met 7 kleuren en 6 lenzen -Dimbaar (0-10V) -Uitstekende warmtehuishouding -Laag energieverbruik -Grondspots, wandspots, downlights, wall washers LED Light Strip -Lineaire verlichting -Flexibel en waterdicht -Zeer heldere LEDs -Vaste kleuren en RGB -Dimbaar -Voor binnen en buiten -Functioneel en veelzijdig -Onderhoudsvrij en duurzaam

8 In deze rubriek geeft de auteur zijn visie op wet- en regelgeving in de bouw Onder EDE Vertrouwen als fundament We - ik ga er van uit dat u dit met mij eens bent - kunnen twee zaken constateren. Ten eerste: dat er nog steeds te veel bouwfouten gemaakt worden in onze branche. En ten tweede: dat het gebrek aan vertrouwen tussen bouwpartners als gevolg van de bouwfraude-enquête nog steeds niet substantieel, althans onvoldoende, lijkt te zijn afgenomen. De vraag dringt zich op of er een verband tussen die twee zaken bestaat. Daarvoor is het nodig nader in te gaan op het begrip bouwfouten. Het breder begrip faalkosten omvat zowel productfouten, zoals ontwerp- en uitvoeringsfouten, als procesfouten, zoals fouten die van invloed zijn op voortgang en kosten van het project, maar ook aan de basis van productfouten kunnen liggen. Terwijl productfouten met betrekking tot de constructieve veiligheid in het algemeen niet zullen voortkomen uit een gebrek aan vertrouwen tussen bouwpartners, kan dat zeker wel het geval zijn bij procesfouten, zoals een slechte planning, een slechte organisatie van de bouwplaats, het slecht nakomen van afspraken of een stroef lopende communicatie. Als oorzaak van faalkosten in de brede betekenis van het woord wordt door onderzoekers miscommunicatie aangewezen als een van de belangrijkste oorzaken (21%), op de voet gevolgd door te weinig aandacht voor uitvoerbaarheid in de ontwerpfase (20%). Beperkt men zich echter tot ontwerp- en uitvoeringsfouten met betrekking tot de constructieve veiligheid, dan komen de percentages anders te liggen. In een rapport van juni 2009 stelt TNO dat 51% van deze categorie bouwfouten tijdens het ontwerp en 37% daarvan tijdens de uitvoering, worden gemaakt. Bij een nadere specificatie van al die bouwfouten komt miscommunicatie nauwelijks voor, evenmin als onvoldoende tijd voor het ontwerp, een leesfout of overmacht. Hoofdoorzaak, zowel in de ontwerpfase als in de uitvoeringsfase, is een gebrek aan kennis en vakmanschap of onvoldoende kwalificatie voor het project. Acties tot verbetering dienen zich te richten op de professionals van ontwerp en uitvoering (en ook op onderwijs en beroepsopleiding), op de opdrachtgevers als het gaat om het inschakelen van onvoldoende gekwalificeerde partijen en op de projectorganisatie. Helaas constateert men een zekere erosie van het vakmanschap (bij voorbeeld, zo stelt prof. Blaauwendraad, de mindere beheersing van toegepaste mechanica). Het zou een kapitale fout zijn te den- ken dat men dit gebrek aan kennis of vakmanschap kan compenseren door het inschakelen van meer managers of door het invoeren van meer regels. Helaas meent Den Haag de aansprakelijkheid van aannemers te moeten aanscherpen met, gezien de al lang bestaande regelingen hieromtrent, overbodige wetgeving. Naast een noodzakelijke erkenning van de professionaliteit van de bouwpartners boven procedurele correctheid ( rules cannot replace judgement ) is er een onmiskenbare wil in diverse gremia om aan ethische waarden een prominenter belang toe te kennen dan tot nu toe gebruikelijk was, en aldus een basis voor vertrouwen te creëren. Paus Benedictus richtte zich in zijn laatste encycliek tot de bankiers om de waarlijke ethische fundering van hun activiteiten te herontdekken, maar het kost niet veel moeite om mutatis mutandis de bankiers te vervangen door leidinggevenden in alle takken van economische bedrijvigheid, waaronder de vertegenwoordigers van alle bouwpartijen. Met andere woorden: winst maken mag, maar niet als dat ten koste gaat van de kwaliteit van proces of product, dan wel ten koste van algemene maatschappelijke belangen. Er is veel veranderd in de bouw in de laatste halve eeuw. Er is een enorm scala aan systemen ontstaan: classificatiesystemen, managementsystemen, communicatiesystemen, kostenbewakingssystemen en dergelijke, waarvan een aantal weliswaar de vaak weerbarstige praktijk niet heeft overleefd, maar een aantal dus wel. Dankzij de ver gevorderde automatisering staan deze laatste systemen ter beschikking van de vele factoren in de bouw. Na goedkeuring van het definitief ontwerp, moet het nu mogelijk zijn om met toepassing van die systemen en videoconferencing, dus zonder je kantoorplek te verlaten, een perfect bouwproces te realiseren. Science fiction, zult u wellicht uitroepen! Waarom eigenlijk? Waarom zou je niet bij correcte toepassing van al die systemen mogen verwachten het beoogde resultaat te bereiken, namelijk een project met de gewenste kwaliteit voor de afgesproken kosten, binnen de geplande uitvoeringstijd, zonder geschillen en met zo min mogelijk hinder aan de omgeving? Wat jammer dat sommige projecten zich hieraan niet willen houden. Want hoe zit het bijvoorbeeld met het Muziekpaleis in Utrecht? Waarom blijkt de bouw ruim 34 miljoen euro duurder te worden dan geraamd? Waarom blijkt de uitvoering een vertraging te belopen van ruim twee jaar? Waarom wordt een bouwvergunning pas tegen het eind van dit jaar verwacht, terwijl het project toch al een hele tijd loopt? Welk management- of ander systeem heeft men verzuimd toe te passen om al deze ellende te vermijden? Dat een gedeelte van de meerkosten te wijten is aan prijsstijgingen lijkt een slap excuus. Van oudsher bestaan er degelijke risicoregelingen waarmee men zich hiertegen kan wapenen en in ieder geval de stijgingen van tevoren kan ramen. Waarom heeft men niet van tevoren de extra veiligheidseisen kunnen voorzien die voor een ander deel van de meerkosten verantwoordelijk zijn? Heb je een rapport van TNO over constructieve veiligheid nodig om als professional te voldoen aan alle voorzienbare veiligheidseisen? Het antwoord op al deze vragen heb ik als buitenstaander niet. Je mag alleen hopen dat dit project niet exemplarisch is voor de Nederlandse bouwnijverheid. 8 STABULLETIN

9 C M Y CM MY CY CMY K Door: ir. Otto Sluizer Het nieuwe Hermitage museum in Amsterdam laat gelukkig zien hoe het wel kan. Hiervan zou je hopen dat het wel exemplarisch zou kunnen zijn voor onze tak van nijverheid. De vraag is of men bij de Hermitage wel een vruchtbaar gebruik heeft gemaakt van de eerder genoemde systemen. Naar mijn overtuiging zijn de systemen noch in Utrecht noch in Amsterdam de hoofdoorzaak van het falen dan wel slagen van een bouwproces ( a fool with a tool is still a fool ). De professionaliteit van de opdrachtgever en de bouworganisatievorm zullen in beide projecten van doorslaggevend belang zijn geweest. Daarmee kom ik op mijn uitgangspunt terug: is er een verband tussen het vertrouwen in de bouwpartners en de kwaliteit van het bouwproces. Dat vertrouwen blijkt een fundamenteel element te zijn voor een bevredigend bouwproces. In dat kader kun je het streven van de paus naar een ethische fundering van onze activiteiten een handje helpen door het eigen belang van iedere bouwpartner te laten samenvallen met het algemeen belang van een project. Het erkennen dat iedere deelnemer aan een bouwproject recht heeft op een normale winst is een eerste stap. Het er op vertrouwen dat eenieder toch liever vertrouwd en bewonderd wordt dan verguisd en dus in eerste instantie zijn werk goed wil doen is een tweede stap. In conflictsituaties blijkt trouwens dat er meestal meer parallelle dan conflicterende belangen zijn. Het belang van een goede communicatie kan niet genoeg benadrukt worden, zoals een duidelijke omschrijving van de te leveren prestaties bij het sluiten van overeenkomsten, maar bij het bedreigen van het eigen belang van een bouwpartij kunnen afspraken over communicatie door die partij gemakkelijk en zonder scrupules overboord worden gezet. En dus is het evenwijdig laten lopen van de diverse belangen een vaak lastig maar noodzakelijk onderdeel van een beleid voor het scheppen van vertrouwen tussen de bouwpartners. Frappez, frappez toujours! Geen enkele automatisering, geen enkel systeem, geen enkele procedure, kan zonder vakmanschap, creativiteit, ervaring, alertheid. Automatisering, systemen, procedures zijn instrumenten, geen doelen. In een krimpende economie het EIB verwacht 15% krimp in de bouwproductie voor de komende twee jaar geldt dit in onverminderde mate. Reageren op dit artikel? Stuur uw aan postmaster@stabu.nl o.v.v. Reactie Onder Ede

10 Sales in the spotlight Hans Swagers is al 26 jaar werkzaam bij STABU en zogezegd een ouwe rot in het vak Van meet af aan is hij nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling van de STABUv.l.n.r. Hans Swagers, Esther Ligthart en Herman Kervel vormen het verkoopteam van de Stichting STABU Het verkoopteam van STABU, bestaande uit ing. J.G.G. (Hans) Swagers en H. (Herman) Kervel is begin dit jaar uitgebreid met mevrouw E.B.J. (Esther) Ligthart. Na ruime ervaring te hebben opgedaan in diverse in- en verkoopfuncties, zowel in binnen- als buitenland is Esther Ligthart bezig om de nieuwe functie bij STABU van marketing & sales officer inhoud te geven. Met name het Project Informatie Management systeem (PIM) behoort tot haar werkveld. systematiek. In de functie van coördinator externe kwaliteit is de heer Swagers het aanspreekput voor de buitenwacht. Tevens is hij verantwoordelijk voor de commerciële activiteiten en de helpdesk. De reeds opgedane ervaring op commercieel gebied komt Herman Kervel uitstekend van pas in zijn functie van commercieel medewerker buitendienst bij de Stichting STABU. Tot zijn takenpakket behoort het relatiebeheer van nieuwe en bestaande fabrikanten en gebruikers. Bij het geven van fabrikantenworkshops komt deze ervaring ook goed van pas. STABU-gebruikersdag scoort goed Op 17 en 25 juni 2009 heeft STABU de eerste gebruikersdagen van dit jaar gehouden. Deze service wordt nog altijd zeer gewaardeerd door de licentiehouders, blijkt uit de ingevulde evaluatieformulieren. Door ruim 60 bestekschrijvers werden deze STABU-gebruikersdagen bijgewoond. Diverse presentaties zijn gehouden uiteenlopend van nieuwe ontwikkelingen bij STABU, innovatieve verankeringen, restauratiebestekteksten, nieuwe generatie Door ruim 60 bestekschrijvers werden deze STABU-gebruikersdagen bijgewoond. cv-ketels tot en met de economische crisis. Uiteraard was er ook weer ruime aandacht voor vragen. Met alle verzamelde evaluatieformulieren zal STABU gaan kijken hoe in het najaar weer nieuwe invulling aan de traditionele gebruikersdagen zal kunnen worden gegeven. De presentaties van de STABU-gebruikersdagen zijn terug te vinden op de website van STABU ( STABU/STABU relaties). 10 STABULLETIN

11 Fabrikantenindex nu ook op Internet Vanuit de markt, zijnde de STABU-licentiehouders, fabrikanten, vereniging FBS, Bestekservicemakers etc., is diverse malen de wens naar voren gekomen om de STABU Fabrikanten Index (SFI) die verspreid wordt op de DVD (offline) samen met de STABU-Catalogus, BRIS Warenhuis etc. ook geschikt te maken voor internet (online). Om dit te kunnen realiseren is de Stichting STABU met Zee- Boer een samenwerking aangegaan om de functionaliteit van hun bestekservices-portals ( en de STABU Fabrikanten Index samen te voegen. Om dit in goede banen te leiden is de overige bestekservicemakers gevraagd hieraan mee te werken en gezamenlijk een sterkere positie in de markt te bereiken. In deze index worden uitgebreidere zoekmogelijkheden opgenomen om het gebruikersgemak te vergroten. Door deze samenwerking zullen voor de STABU-uitgave twee fabrikantenindexen verschijnen; de huidige STABU Fabrikanten Index uitgave op DVD èn een online versie op Op deze website worden uiteraard alleen de links meegenomen naar online bestekservices, helaas is er geen mogelijkheid om links aan te brengen naar bestekservices die alleen geschikt zijn om op DVD uitgebracht te worden. De functionaliteit van de online zoekmachine zal in samenwerking met de betrokken partijen in de loop der tijd worden uitgebouwd. Meer informatie? Een nadere toelichting is verkrijgbaar bij: G.C.M. (Bert) van de Goot van STABU; tel. (0318) of Nieuwe fabrikanten met FPS-en in 2009 In het STABU-bestand is ruimte gereserveerd voor, in samenwerking met STABU opgestelde, productspecificaties van toeleveranciers. Daarbij gaat het uitsluitend om productspecificaties die informatie bevatten ten behoeve van het bestek en niet om andere productinformatie. Naam Plaats Producten Sika Group Brussel dakbedekking Erdo Capelle a/d IJssel dakbedekking, pu coating, pv modulen Climarad Oldenzaal hybride oplossing wtw,verwarmen en ventileren Bisolar Roden pv modulen ADT Woerden beveiligingapparatuur, brandmeldinstallatie,vlammenmelder Alfa laval Breda warmtewisselaar,koeltoren,doorstroomtoestel Nebiprofa Klundert dakbedekking,dakisolatie Abeco Veghel dak, gevel, element, sandwichpaneel Eputan Meerkerk kunststof sportvloeren, vloerbedekking Fassawall Zutphen kunststof wandfolie Icopal Groningen dakbedekking Morgo folietechniek Zutphen specialist in dak en wandfolies Hercules Tienray vooraf vervaardigde steenachtige elementen Korado Haren verwarmingslichamen, radiatoren Atecpro Amsterdam dilatatie voegafdekkingsprofiel Fabromont Schmitten textiele vloerbedekking, kugelgarn Crawford Heerhugowaard deuren, aandrijfsystemen, dockshelters, dockseals, docklevellers OWA Amsterdam plafondsystemen, minerale wol HC-PS Waalwijk parkeergarage ventilatiesystemen Foreco Gorinchem houten, buitenberging Centendo Delft NAI-architectuurplaquette Schomburg Hoogeveen pleistermortel, tegellijm, bitumenemulsie Frits Jurgens Slochteren taatsdeur, binnen Lamikon Apeldoorn montagekozijn, pui kozijn Kingspan Tarec Turnhout isolatieschaal, kunstofschuimschaal STABULLETIN 11

12 De Bond van Nederlandse Bestekdeskundigen BNB streeft naar het bevorderen van de kennis, het inzicht en de vaardigheid van de bestekdeskundigen. In kort Nevenbestek installaties en demarcatie In bepaling (Werkzaamheden derden) kan de bestekschrijver vermelden, welke werkzaamheden, benodigd voor het realiseren van een project, niet door de aannemer zullen worden uitgevoerd, maar door een derde. Een overeenkomst wordt in principe gesloten tussen twee partijen (opdrachtgever en aannemer). Elke (rechts)persoon anders dan deze twee partijen kan worden beschouwd als een derde. In geval van werkzaamheden aan hetzelfde project door meerdere aannemers, zal de opdrachtgever met meerdere partijen overeenkomsten sluiten. De aannemers van de verschillende werken moeten ten opzichte van elkaar worden beschouwd derden. Het begrip derden wordt in veel bestekken te pas en te onpas gebruikt. Vooral in het laatste geval kan dat voor de opdrachtgever vervelende gevolgen hebben. In dit artikel wordt de afbakening van werkzaamheden van twee of meer partijen, door middel van een demarcatielijst onder de loep genomen. Er wordt gepleit voor het nauwkeurig samenstellen van nevenbestekken door de ontwerpende disciplines en het vermijden van overbodige bepalingen. De begrenzing van door verschillende partijen uit te voeren werken Het uitvoeren van in elkander grijpende werken en de coördinatie daarvan is geregeld in paragraaf 31 van de U.A.V De afstemming van de administratieve bepalingen in de bestekken van bij de uitvoering van het project betrokken nevenaannemers is reeds eerder beschreven in het STABU bulletin van maart De vraag, waar veel bestekschrijvers meer worstelen is hoe maak ik duidelijk welke de begrenzingen zijn van de werkzaamheden van elk van de nevenaannemers? Het antwoord op deze vraag wordt reeds gegeven door de definitie van het bestek in paragraaf 1 lid 1 van de U.A.V. 1989:...de beschrijving van het werk, de daarbij behorende tekeningen, de voor het werk geldende voorwaarden, de nota van inlichtingen en het proces-verbaal van aanwijzing;.... De reikwijdte van de U.A.V Met andere woorden: de grenzen van de door verschillende partijen uit te voeren werken dienen door de ontwerpers te worden vastgelegd in bestekboek en tekeningen. De begrenzingen moeten onderwerp van overleg zijn tussen de bij het project betrokken ontwerpers van de verschillende disciplines. Men dient zich daarbij te realiseren dat elke overeenkomst (op basis van de STABU systematiek) met een aannemer van bouwkundige of installatietechnische werken wordt geregeerd door de U.A.V ). Daardoor zijn alle bij het werk betrokken nevenaannemers gehouden aan (onder meer) de volgende bepalingen. 1) Overeenkomsten met nutsbedrijven zullen nagenoeg altijd worden geregeerd door de leveringsvoorwaarden van deze bedrijven. Bepalingen Hij is verplicht al datgene te verrichten, wat naar de aard van de overeenkomst door de wet, de billijkheid of het gebruik wordt gevorderd of tot een behoorlijke aanwending der bouwstoffen behoort. (U.A.V. 1989, Par. 6 lid 1, tweede alinea). De verplichtingen van de aannemer omvatten mede: a) de levering van de nodige bouwstoffen en het verrichten van de no dige werkzaamheden; b) de beschikbaarstelling van gereedschap, materieel, hulpmaterialen, hulpstoffen, hulpwerken en andere hulpmiddelen, nodig voor de uitvoering van het werk en het verrichten van de nodige hulpwerkzaamheden; c) de betaling van precario, kosten van aansluiting van hulpleidingen en dergelijke. (U.A.V. 1989, Par. 6 lid 3). Na gebruik en uiterlijk bij de oplevering moet het werkterrein naar genoegen van de directie zoveel mogelijk weder in de oorspronkelijke toestand worden opgeleverd. De aannemer gedoogt - zonder aanspraak op andere vergoedingen dan de in het volgende lid bedoelde - dat door derden, aan wie de directie zulks toestaat, tegelijkertijd en te zelfder plaatse wordt gewerkt. (U.A.V. 1989, Par. 31 lid 3). Als we de voor het werk gelden voorwaarden, de nota van inlichtingen en het proces verbaal van aanwijzing even vergeten, staan de ontwerper van het gebouw slechts de beschrijving van het werk en de daarbij behorende tekeningen ter beschikking om de begrenzingen van de werkzaamheden van elke aannemer vast te leggen. Hij gedoogt, dat daarbij gebruik wordt gemaakt van reeds gemaakt werk en gemaakte hulpwerken. Voor dit gebruik kan de aannemer aanspraak op bijbetaling doen gelden, indien meer van hem wordt verlangd dan redelijkerwijs van hem kan worden gevergd. (U.A.V. 1989, Par. 31 lid 3). 12 STABULLETIN

13 BESTEK Door: ir. S.W. (Sietze) Wierda namens BNB De demarcatielijst Ondanks deze bepalingen in de U.A.V worden door veel installatie-adviseurs in hun demarcatielijst bepalingen ten behoeve van opname in het bouwkundige nevenbestek aangedragen, die de indruk wekken dat de bepalingen van de U.A.V. uitsluitend gelden voor de aannemer van bouwkundige werken. In de praktijk werden onder meer de volgende bloemrijke teksten aangetroffen: Verticaal/horizontaal transport van de grote componenten bestaande uit: luchtbehandelingskasten, dakafzuigventilatoren, verdeler/verzamelaar, regelkasten en expansievaten, olieafscheider, vetvangput, koelmachines, buffervaten etc. Er wordt gepleit voor het nauwkeurig samenstellen van nevenbestekken door de ontwerpende disciplines en het vermijden van overbodige bepalingen. Het beschikbaar stellen van gas, water en elektriciteit voor het vullen en beproeven van de werktuigbouwkundige installaties, verbruikskosten zijn voor de bouwkundige aannemer. De transportkosten (vanuit Zuid-Korea?) van door derden te verwerken componenten kunnen, evenals de kosten van gas, water en elektriciteit niet door een nevenaannemer eenduidig worden begroot. Het werk en de uitvoering daarvan zijn ingevolge U.A.V. par. 6 voor rekening van de aannemer, dus ook voor rekening van de aannemer van installatietechnische werken. Niemand weerhoudt nevenaannemers er overigens van met elkaar omtrent dit onderwerp een onderlinge regeling te treffen. Deelontwerpen moeten op elkaar worden afgestemd In juridische zin is er geen verschil tussen een aannemer van bouwkundige werken en een aannemer van werktuigkundige of elektrotechnische werken. Er kan dus geen sprake van zijn, dat bepaalde verplichtingen alleen zouden gelden voor de aannemer van bouwkundige werken en andere voor de aannemer van installatietechni- sche werken. Evenmin bestaan er bepalingen, dat de ene aannemer zijn handen vuil zou mogen maken en de andere niet. Duidelijk is wel, dat bepaalde delen van het werk soms beter kunnen worden opgenomen in het nevenbestek van ene aannemer dan in dat van de andere. Deze afstemming tussen de ontwerpende partijen dient uiterlijk in de bestekfase plaats te vinden. Zie voorbeeld in kader. In veel andere gevallen is het opdragen van werkzaamheden aan een derde nodeloos ingewikkeld. Bijvoorbeeld: het graven en dichten van sleuven voor de aanleg van een buitenrioleringsleiding maakt zonder nadere bepalingen onderdeel uit van het nevenbestek van de aannemer van de installatietechnische werken. (zie U.A.V. par. 6 lid 1, tweede alinea en par. 15 lid 4). Er is geen enkele reden om het graven en dichten van de sleuven aan een derde op te dragen. Voorbeeld Het opnemen van invoerbuizen in betonnen constructiedelen. De plaats en de aard van invoerbuizen dient door de ontwerpers in onderling overleg te worden vastgesteld. Immers de plaats, de afmetingen en de technische eigenschappen van de invoerbuizen hebben invloed op het constructieve ontwerp van een betonnen constructiedeel. De afmetingen en specificaties van de invoerbuizen zijn ook afhankelijk van de eisen die worden gesteld door de aard en de omvang van de installatie en/of de eisen van het betreffende nutsbedrijf. In dit geval ligt het voor de hand de invoerbuizen op te nemen in de beschrijving en de tekeningen van het bouwkundige werk. Of de doorvoerbuizen door de aannemer worden geleverd, dan wel door/namens de opdrachtgever kan in de werkbeschrijving worden vastgelegd. STABULLETIN 13

14 Klein nieuws dat we u toch niet wilden onthouden. Korte Berichten Tentoonstellingen in het NAi Het Nederlands Architectuurinstituut (NAi) is méér dan een museum. Het is een voor iedereen toegankelijke culturele instelling waar op verschillende manieren aandacht wordt besteed aan de ontworpen omgeving. Het NAi is sinds 1993 gehuisvest in een markant gebouw, ontworpen door Jo Coenen, gelegen aan de rand van het Museumpark in het centrum van Rotterdam. In het NAi worden belangrijke archieven en collecties bewaard en toegankelijk gemaakt voor het publiek. Het instituut voorziet in mogelijkheden voor onderzoek en biedt een platform voor discussie. Door middel van tentoonstellingen en publicaties wil het NAi zowel het professionele werkveld als het grote publiek informeren, inspireren en stimuleren. Het NAi bezit een van de meest belangrijke collecties van interieur, architectuur, stedenbouw en landschap ter wereld. Komende tijd zijn diverse tentoonstellingen in het NAi te bekijken waaronder: Coolpower, prijsvraagmaquettes van de Coolsingel uit 1912 Het is al bijna 100 jaar geleden dat de eerste discussie plaatsvond over de ontwerpwedstrijd voor het Raadhuis aan de Rotterdamse Coolsingel. Aanleiding voor de expositie vormen de actuele plannen van het Rotterdamse gemeentebestuur voor de bouw van het Nieuwe Stadskantoor en de voltooiing van de restauratie van de prijsvraagmaquettes uit Het eerste deel van de tentoonstelling Coolpower schetst een historisch beeld rondom de prijsvraag voor het Raadhuis van Vanaf 1 tot 13 september toont het NAi in de foyer de vijf genomineerde maquettes uit de huidige ontwerpwedstrijd voor het Nieuwe Stadskantoor. Alle activiteiten en nieuwe ontwikkelingen rondom dit project zijn te volgen op de NAi site. Designing Coexistence van de 4e internationale architectuur biënnale Rotterdam Van 24 september t/m 10 januari 2010 zal de hoofdtentoonstelling Open City: Designing Coexistence van de 4e internationale architectuur biënnale Rotterdam (IABR) te zien zijn in het NAi. Met een nieuwe en directe verbinding tussen de straat en de grootste tentoonstellingszaal opent het gebouw zich tijdens de 4e IABR letterlijk naar de stad Rotterdam. De bezoeker van Open City: Designing Coexistence start in het Forum waar zich een grootschalig doorloopmodel van de Open City bevindt met inleidende tentoonstellingen, faciliteiten en publieksactiviteiten in het kader van het Event Program. Vanuit het Forum zijn de zes subtentoonstellingen, verspreid over het hele NAi, te bezichtigen; Maakbaarheid, Refuge, Reciprocity, Community, Squat en Collective. Kijk voor de laatste informatie op STABUm@il Het is ook mogelijk om regelmatig nieuws over STABU in uw inbox te krijgen. STABU heeft hiervoor een digitale nieuwsbrief in het leven geroepen, STABUm@il genaamd. Regelmatig zal daarin geïnformeerd worden over zogenaamde STABU-evenementen zoals gebruikersdagen, nieuwe uitgaven, beurzen, etc. Zo worden actuele zaken in een kort artikel weergegeven en de aandacht gevestigd op uitgebreidere artikelen die op onze website staan. STABUm@il wordt ongeveer 6 x per jaar verzonden naar alle geïnteresseerden. Wilt u de informatie ook ontvangen, meldt u zich aan via de website van STABU, M@il van PIM Interesse om op de hoogte te worden gehouden van allerlei informatie, specifiek rondom PIM? Voor dit doel is een PIM-nieuwsbrief opgezet met achtergronden bij nieuwe releases, evenementen, uitgebreide functionaliteit en dergelijke. Stuur een aan pim@stabu.nl met als onderwerp nieuwsbrief PIM en ontvang deze per op regelmatige basis. 14 STABULLETIN

15 Klankbord via LinkedIn STABU heeft in juni 2009 een eigen groep gecreëerd op LinkedIn; de STABU gebruikersgroep. STABU heeft haar eerste pas gezet in de wereld van Social Networks. Linkedin is gekozen omdat het een puur zakelijk network is en omdat het 1.1 miljoen Nederlandse professionals telt. Op Linkedin is het mogelijk om zich bij een groep aan te melden. Er zijn er duizenden. STABU bestaat voor en door de bouw en wil zich graag met haar licentiehouders, klanten en geïnteresseerden verbinden. Nu dus ook via Linkedin en u kunt hier mee praten, nieuws lezen, aankondigingen lezen. En verder kunt u vragen stellen, aan discussies deelnemen, maar ook uw netwerk vergroten! Kortom; wij nodigen u van harte uit om zich met ons op Linkedin te verbinden! Dat Web 2.0 interactief internetten mogelijk heeft gemaakt zal de meeste van u niet ontgaan zijn. Wie kent niet de Blog s, Forums, Communities en Social Networks die als paddenstoelen uit de grond zijn gerezen en die een steeds grotere rol spelen. Ook al maakt u (nog) niet actief gebruik van één van deze mogelijkheden om met anderen te communiceren, dan zullen namen als Facebook, Twitter, Linkedin en Hyves u vast niet zijn ontgaan. Web 2.0 maakt het mogelijk om sneller en effectiever informatie uit te wisselen en dat zorgt samen met het gebruikersgemak, voor een grote populariteit onder alle leeftijden in de bevolking. Op dit moment is er een enorme stijging van 55+ op sites als Facebook bijvoorbeeld. Eigenlijk kun je stellen dat er naast onze normale op straat maatschappij een hele nieuwe maatschappij is ontstaan; de virtuele maatschappij. En waar de normale maatschappij zich vooral kenmerkt door verharding, zie je in de virtuele maatschappij juist verzachting ontstaan. Denk aan het belangeloos delen van informatie, de informele benadering op zakelijke social networks en de opensource software, waarbij mensen over de hele wereld meewerken aan software die gratis beschikbaar is voor iedereen. Dit is een zeer interessante ontwikkeling en de cijfers liegen er niet om! Facebook bijvoorbeeld kent in januari leden wereldwijd. In juni 2009 waren dat er 200 miljoen. Er zijn ruwweg 2 vormen van Social Networks te onderscheiden; de Fun networks, denk aan Hyves, Facebook, Twitter en de zakelijke networks zoals bijvoorbeeld Linkedin. In beiden gevallen is de meest voorkomende motivatie om deel te nemen, het zich verbinden met anderen. Of dit nu vrienden en kennissen zijn, of mensen die een zelfde hobby of interesse delen. In het zakelijk Social Networken is het verbinden met mensen uit dezelfde beroepsgroep, klanten en toekomstige klanten de reden waarom dit zo ontzettend populair is en waardoor dit alleen nog maar zal toenemen. Eigenlijk kun je stellen dat er naast onze normale op straat maatschappij een hele nieuwe maatschappij is ontstaan; de virtuele maatschappij Er begeven zich heel wat bedrijven op Social Networks. Dit is niet zo vreemd, want het is een snelle, tijdsbesparende manier om met de klanten of doelgroepen te communiceren. Het is goedkoop en mits goed gebruikt, kan een bedrijf behoorlijk veel informatie over haar klanten beluisteren en verzamelen. Dit kan helpen om de marketingstrategie te verbeteren, maar ook om behoeften uit de markt te anticiperen. Bovendien kan een bedrijf zich echt verbinden met haar doelgroep en klanten. Kortom voor bedrijven biedt het naast verbinden, de mogelijkheid om te luisteren, luisteren en nog eens luisteren! Voor vragen over de gebruikersgroep van STABU op Linkedin kunt u contact opnemen met Esther Ligthart van STABU; tel. (0318) of eligthart@stabu.nl. STABULLETIN 15

16 Nieuwe generatie CV-ketels de toegevoegde waarde Op de meest recente gebruikersdag van STABU werd het voor het voetlicht gebracht; innovatie leeft en zeker in de cv-ketel branche! Manager Sales Support van Remeha, Ruud Brunst, heeft met zijn 26 jaar ervaring in de installatiebranche deze boodschap duidelijk overgedragen aan de aanwezige bestekschrijvers/licentiehouders tijdens de gebruikerdag op 25 juni Reden voor de redactie van STABU-bulletin om hem eens naar de laatste stand van zaken te vragen. Een stukje geschiedenis De geschiedenis van Remeha begint in 1935 in Apeldoorn, waar Gerard van Reekum aanvankelijk een technisch handelsbureau start. Wanneer in 1948 een eigen ijzergieterij in gebruik wordt genomen, legt het bureau zich ook toe op de productie van gietijzeren pijpen en ketels voor centrale verwarming. Aanvankelijk waren dit ketels voor vaste brandstoffen (bijv. cokes), na 1955 kwam ook het oliestoken langzaam op gang en ook werden ketels ontwikkeld voor stadsgas. In de jaren heeft Nederland de eerste aardgasvondsten gedaan. De doorontwikkeling van de (atmosferische) gasketel is vervolgens op gang gekomen. In de jaren 70 werden ook overdrukketels, met voorzetbrander, gemaakt voor olie en/of gas. Tot in de jaren 1990 werden er atmosferische (staande) gasketels geproduceerd in de vermogensrange van 14 tot 1215 kw. HR-ketels In de jaren direct volgend op de eerste energiecrisis is de ontwikkeling van hoog rendementsketels op gang gekomen met de condenserende (HR) verwarmingsketel. In eerste instantie werd er toegelegd op de ontwikkeling en productie van (grotere) atmosferische HR-ketels, met vermogens tot uiteindelijk bijna 1300 kw. In 1985 werd ook de productie van wandgasketels ter hand genomen; een type toestel dat gemeengoed zou worden in de Nederlandse woning. Inmiddels zijn de rendementen van HR-ketels gestegen tot het absoluut haalbare en is de uitstoot van milieuvervuilende stoffen geminimaliseerd. Gietijzer wordt meer en meer vervangen door aluminium en de toestellen worden steeds compacter. De ontwikkeling van de HRe-ketel heeft een grote vlucht genomen; een hoog rendement combiketel die tegelijk elektriciteit levert voor thuisgebruik. Mededeling Remeha is een innovatieve producent van centrale verwarmingsproducten en maakt deel uit van De Dietrich Remeha Group die met 2300 medewerkers een omzet realiseert van ruim 600 miljoen. De Dietrich Remeha Group, met het hoofdkantoor in Apeldoorn, is een groeiende organisatie met productielocaties in Frankrijk, Nederland en diverse verkoopkantoren verspreid over Europa. Ruud Brunst STABU Vanuit de markt kregen we al gauw vragen over het gebruik van de STABU-systematiek en de wens om bestekteksten te kunnen selecteren, direct in de database, aldus Ruud Brunst. De geluiden die we zelfs horen waren hoe goed je producten ook zijn; als je niet in STABU staat, dan selecteer ik je nooit. Uiteraard hebben we er meteen werk van gemaakt. In het begin stuurden we bij elke offerte een uitgewerkt STABU-bestek elektronisch mee. We kregen er vervolgens zoveel vraag naar, dat we besloten hebben om alle producten uit te werken en deze allemaal op de website te zetten. Hoewel het nu niet meer uniek is, waren we wel een van de eerste in de ketelbranche die dit deed en tot op de dag van vandaag worden deze bestekteksten veelvuldig gedownload. Opgezet volgens de STABU-systematiek zien de teksten er ook professioneel uit, aldus de manager sales support van Rehema. Duurzaamheid en innovatie Innovatie heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan Remeha s leidende positie binnen de Europese verwarmingsbranche. Dankzij grote investeringen in R&D is Remeha een belangrijke speler op het gebied van duurzame en efficiënte producten. Daarnaast heeft De Dietrich Remeha Group, het internationale concern waar Remeha deel van uitmaakt, een 16 STABULLETIN

17 sterke Europese positie op het gebied van warmtepompen. De laatste innovatie van Remeha is de ultramoderne HRe -ketel, die uniek is doordat de cv-ketel in staat is elektriciteit te genereren. Remeha is trots om het eerste bedrijf te zijn dat een HRe combiketel op de markt brengt. Deze ketel reduceert de CO 2 uitstoot per huishouden met maar liefst 1000 kg per jaar. Dit komt overeen met het ongeveer vier maanden niet gebruiken van een auto. De HRe -ketel kan tot 1kW aan elektriciteit voor huishoudelijk gebruik leveren, waardoor ook de energierekening van een gemiddeld gezin beduidend lager wordt. Naar verwachting zal de jaarlijkse besparing op de energiekosten tussen de 300 en 400 liggen. Dit is een bijdrage aan de transitie naar een duurzame toekomst die werkelijk verschil maakt. Duurzame energie De verdere besparing van het HR-ketelrendement is beperkt, dit samen met de stijgende energiekosten, aanzienlijke ontwikkelingen in de techniek, de liberalisering in de energiemarkt en natuurlijk de milieuaspecten heeft ervoor gezorgd dat we nog een kritisch naar het begrip duurzame energie hebben ge- Met het toepassen van de nieuwste technologieën kunnen we met recht zeggen dat cv-ketels een toegevoegde waarde hebben, aldus Ruud Brunst van Remeha. keken. Onze definitie wordt gevormd door onuitputtelijke energie waar generaties hierna geen nadelige gevolgen ondervinden. In september 2009 zal Remeha met een gasadsorptiewarmtepomp op de markt komen. en tevens collectieve zonneboilersystemen in het assortiment opnemen. De free piston stirling engine (FPSE) is een van de onderdelen van de HRe-ketel die in 2010 zal worden toegevoegd worden aan de productenrange van Remeha. Deze gaswandketel wordt gestookt op aardgas; het is echter een combiketel. Naast warmte voor tapwater en verwarming levert deze ook elektriciteit. Het overschot aan opgewekte stroom is mogelijk om terug te leveren aan het net. Met het toepassen van de nieuwste technologieën kunnen we met recht zeggen dat cv-ketels een toegevoegde waarde hebben, aldus Ruud Brunst van Remeha. Toekomst-proof! Eén ding is zeker: standaard IP-techniek in nieuwe gebouwen. Dé infrastructuur voor een supersnelle breedbandverbinding. Internet, telefonie, tv en ook deurvideo-installaties gaan over deze verbinding. Voor gebouwen van de toekomst presenteren wij het nieuwste IP-deurvideosysteem. Puur en krachtig voor opvallende prestaties. Technische specificaties: TCP/IP techniek Power over Ethernet, Peer to Peer Onbeperkt koppelen van panelen en monitoren Op afstand muteren Op vercoma.nl vindt u uitgebreide informatie over onze deurcommunicatieen domoticasystemen. U kunt ons natuurlijk ook bellen op vercoma.nl 100% IP-deurvideosysteem

18 Stichting Marktwerking Installatietechniek is een stichting die aanbestedingsprocedures ten behoeve van installatiebedrijven verder wil verbeteren. Daarbij streeft SMI naar evenwichtige, objectieve en transparante vraagen aanbodverhoudingen. Uit de praktijk Aanbesteders overvragen regelmatig met selectie-eisen De dagelijkse praktijk van SMI bestaat uit het steekproefsgewijs screenen van aanbestedingsprocedures op juistheid en praktische uitvoerbaarheid voor gegadigden. De diverse geschiktheid- en selectie-eisen dienen in balans te zijn met de aard en omvang van het aan te besteden project. Dat deze balans nogal eens ver is te zoeken, blijkt uit de volgende praktijkvoorbeelden. Referentieprojecten De uitvoeringswerkzaamheden van een nieuw multifunctioneel centrum met een omvang van een kleine m2 brutovloeroppervlak (bvo) werd aanbesteed. Het betrof een Europese aanbesteding met het besluit aanbestedingen overheidsopdrachten (BAO) van toepassing. Het centrum zou huisvesting moeten gaan bieden voor diverse gebruikers zoals een kinderopvang, basisschool, enkele winkels, peuterspeelzaal, dorpshuis en binnensportgelegenheid. Installatietechnisch betrof het geen echt complex werk; de diverse gebruikers vragen niet om extra of bijzondere installaties. Toch stelde de aanbesteder veel extra eisen aan de vakbekwaamheid, met name ervaring op het gebied van werken, waarbij sprake is van bovengenoemde gebruikers, die dus qua aard overeenkwamen. Met nog extra punten te verdienen als er sprake was van meerdere gebruikers in 1 referentieproject. Terwijl de installaties qua aard van een peuterspeelzaal en een kinderopvang of basisschool niet noemenswaardig van elkaar afwijken. Voor zover de aard van de installaties niet afwijkend zijn van elkaar bij verschillende gebruikers, is dit onderscheid in basisschool, peuterspeelzaal etc. niet van belang. En mag dus niet gevraagd worden. Bovendien werd er ook nog eens gewerkt met een uitgewerkt bestek, zonder enige ruimte voor de installateur om andere oplossingen voor de installaties door te voeren. Dan heeft het weinig zin om zulke gedetailleerde referentieprojecten te vragen. Ervaring met betreffende installaties is dan afdoende, want meer wordt bij de uitvoering van een uitgewerkt bestek niet verlangd. Ook was er nog een onderscheid aangebracht in de grootte van de referentieprojecten: een project met dezelfde omvang qua bvo s was meer punten waard dan een referentieproject dat groter was dan het multifunctioneel centrum. Ook dit onderscheid is niet reëel; immers als je in staat bent een groter project te maken, ben je ook instaat een kleiner project te maken. Het selecteren van kleinere installateurs, is hiermee te kort door de bocht - mocht dat de achterliggende reden zijn -. Wel professionele reactie Voor SMI was er dus werk aan de winkel! De aanbesteder werd op deze misslagen in de aanbesteding gewezen. De aanbesteder was meteen overtuigd dat Het huidig economisch klimaat zorgt ervoor dat opdrachtgevers extra voorzichtig zijn bij het uitkiezen van de juiste partij voor hun opdracht. Dat is een gezonde instelling, maar het kan ook doorslaan en tot negatieve effecten leiden. inschrijvers die ervaring hadden met grotere projecten gelijk beoordeeld dienen te worden met hen die referentieprojecten van gelijke omvang hadden. Maar het punt van hoe meer soorten gebouwen gelijk aan de gebruikers van het te bouwen centrum, hoe beter gewaardeerd, zag men geen noodzaak tot aanpassing. Na het benadrukken dat de specifiek geduide werkzaamheden die de aanbesteder aangaf, toch echt op de installatiewerkzaamheden moeten slaan - en nìet op de gebruiksfunctie van een gebouw op zich -, stelde de aanbesteder 18 STABULLETIN

19 SMI van Door: mr. Margreet van Deurzen & ir. Pieter van den Eijnden gelukkig zijn eisen bij. Je kunt als aanbesteder alleen volstaan met de aanduiding van het gebruik van een gebouw of ruimte, als daarmee de specifieke aard van de installatiewerkzaamheden aangeduid kunnen worden, bijvoorbeeld een laboratorium. Deze aanbesteder, een gemeente in het noorden, trad overigens professioneel op door helder uitleg over de eerdere beslissingen en uitgangspunten te geven en reageerde adequaat daar waar alsnog ingezien werd dat het echt anders moest. En zulk gedrag valt nog niet van elke aanbesteder te zeggen!. Financiële eisen Het huidig economisch klimaat zorgt ervoor dat opdrachtgevers extra voorzichtig zijn bij het uitkiezen van de juiste partij voor hun opdracht. Dat is een gezonde instelling, maar het kan ook doorslaan en tot negatieve effecten leiden. Recentelijk werd als minimum eis gesteld dat de inschrijver minimaal diende te beschikken over een A score in de PD rating van Graydon of Pyng (de laatste is overigens onderdeel van Graydon), beide dienstverleners op gebied van kredietmanagement. De aanbesteder gaf als uitleg dat gezocht is naar een manier om alleen ondernemingen te selecteren als inschrijvers, die er financieel goed voorstaan. De grootste bezwaren zijn de volgende; De organisatie waarbij deze rating verkrijgbaar is, is een commerciële instelling. Voor de betreffende rapportage moet betaald worden ( thans 100!), en dat terwijl men nog niet eens geselecteerd is. Daarnaast diende ook de gebruikelijke financiële informatie, waaronder een accountantsverklaring en een bankverklaring, ingediend te worden. Met de nodige kosten. Al met al heel veel financiële informatie met dubbele kosten. En ook nog eens in de fase waarop nog geen zekerheid is of men mag inschrijven. Als deze manier overall door aanbesteders wordt toegepast en men bedenkt dat bedrijven gemiddeld aan tien selecties moeten deelnemen om één werk daadwerkelijk te verkrijgen dan is het eenvoudig te constateren dat dit tot een disproportionele lastenverzwaring leidt. Ook is niet transparant hoe deze commerciële instellingen deze ratings vaststellen, zodat ook niet uit te sluiten valt of subjectieve elementen wat uit den boze is - van invloed zijn. Kortom voldoende reden om zo n eis te laten vallen. SMI ondersteunt - met kennis, expertise en praktisch (juridisch) advies - individuele installateurs op het gebied van aanbestedingen en contractvorming van installatietechnische werken in Nederland. Doordat SMI een onafhankelijke partij is, kan zij bij uitstek de aanbestedende partij op onjuistheden wijzen. SMI slaat bovendien een brug tussen installatiebedrijven enerzijds en de aanbestedende partijen in de bouwkolom anderzijds, als het gaat om aanbestedingsreglementen en de gevolgen ervan voor de dagelijkse praktijk. Een ander voorbeeld is dat het percentage voor de verlangde bankgarantie wordt verhoogd van 5% naar 10 tot zelfs 15%. Voor iedereen is helder dat bankgaranties (en ook al de daaraan voorafgaande bankverklaringen) beslag leggen op de kredietruimte van de bedrijven. Het huidige economische klimaat treft bedrijven daarin extra hard. Banken stellen hogere eisen en zijn veel terughoudender. Door het percentage te verhogen komen bedrijven eerder aan hun limiet, zodat zij met minder aanbestedingen kunnen meedoen. En dat leidt uiteindelijk tot minder opdrachten... de wereld op zijn kop?!? Dit geldt ook voor de gevallen waarin de bankgarantie volledig door moet blijven lopen gedurende de onderhoudsperiode, die vaak tot 1 jaar na oplevering doorloopt. Dat legt onevenredig zwaar beslag op de kredietruimte en de bankgarantiekosten lopen door. Ook hiervoor geldt een oproep aan aanbesteders om hiermee bij de eisen zorgvuldig om te gaan. Dan blijft er genoeg leven in de sector om deze periode van zwaar weer te overbruggen. Wilt u, aanbesteder, nadere informatie over hoe de markt tegen zaken aankijkt? Neem dan eens contact op via info@smiweb.nl of bel STABULLETIN 19

20 » vervolg van pagina 1 Leidende Principes Opdrachtgevend Bouwbedrijf Op weg naar duurzame same Doel Het doel van de leidende principes is om professionele samenwerking en ketenverantwoordelijkheid in de bouw te bevorderen. De principes beogen duidelijkheid te scheppen voor ketenpartners en bieden houvast aan inkopers en contractmanagers. Kernwaarden/ Leidende Principes Uitgangspunt is het verbinden van het economische principe met kernwaarden als maatschappelijke verantwoordelijkheid, integriteit, transparantie en duurzaamheid. Opdrachtgevende bouwbedrijven verwachten van publieke en private opdrachtgevers dat zij maatschappelijk verantwoord met hen omgaan en dat zij ruimte bieden voor duurzaamheid en innovatie. Het opdrachtgevend bouwbedrijf wil met de opdrachtnemers omgaan, zoals het ook zelf graag behandeld wil worden door zijn opdrachtgever. Van de opdrachtnemers en partners verlangt het opdrachtgevend bouwbedrijf dat zij zich ook professioneel, integer, transparant en maatschappelijk verantwoord gedragen. Als er wordt samengewerkt op basis van prijs en kwaliteit en als er ruimte is voor innovatie ligt duurzame samenwerking en een optimaal resultaat in het verschiet. Uitwerking/ Gedragsregels Maatschappelijke verantwoordelijkheid Het opdrachtgevend bouwbedrijf en de opdrachtnemer houden zich vanzelfsprekend aan wet- en regelgeving. Het opdrachtgevend bouwbedrijf zorgt er samen met de opdrachtnemer voor dat medewerkers hun taken sociaal verantwoord, veilig (arbeidsomstandigheden) en duurzaam kunnen uitvoeren. Van de opdrachtnemer/toeleverancier wordt verlangd dat deze de kwaliteit van de geleverde dienst / het product borgt en zorg draagt voor een duurzaam, veilig en voor de omgeving acceptabel proces. Het opdrachtgevend bouwbedrijf en opdrachtnemer/toeleverancier zijn samen ketenverantwoordelijk. Dit houdt in dat het opdrachtgevend bouwbedrijf en de opdrachtnemers de verantwoordelijkheid hebben om duurzaam in te kopen. Integriteit & Betrouwbaarheid Het opdrachtgevend bouwbedrijf gaat zakelijk en open om met opdrachtnemers, toeleveranciers en andere partners. Selectie vindt plaats op basis van prijs én kwaliteit. Er wordt fair omgegaan met aanbiedingen van ketenpartners. Vanzelfsprekend wordt ook van de ketenpartners geëist dat zij zich aldus opstellen. Afspraak is afspraak; ook dit principe geldt in beide richtingen. Toeleveranciers en opdrachtnemers worden gestimuleerd om zich te ontwikkelen tot co-maker en/of preferred supplier zodat optimaal wordt samengewerkt in de keten. Pro-actieve, innovatieve opdrachtnemers zijn aantrekkelijke partners voor de grote bouwbedrijven. Transparantie Het opdrachtgevend bouwbedrijf zorgt voor duidelijke en transparante processen en procedures. Het opdrachtgevend bouwbedrijf spant zich in om opdrachtnemers en toeleveranciers tijdig en duidelijk te informeren. De opdrachtnemer 20 STABULLETIN