BCM Benchmark in de zorg

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "BCM Benchmark in de zorg"

Transcriptie

1 BCM Benchmark in de zorg Jesse Struick Thesis Master Business Information Systems Universiteit van Amsterdam Faculteit der Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica Datum: 15 augustus 2013 Begeleiders: Tom van Engers (Universiteit van Amsterdam) Steven Debets (Verdonck Klooster & Associates)

2 Abstract The use of ICT as a whole cannot be disregarded at companies anymore and it supports more often than not the critical processes of businesses. With this in mind, we know that ceasing ICT means a direct impact on the continuation of dependable critical business processes. Therefore, if it weren't for ICT, the continued existence of an organization can get in danger. Business Continuity Management (BCM) is the field of expertise that aims for continuation of businesses during crisis. Models exist with which the BCM-maturity can be measured and expressed. A typical model can offer know-how to develop a strategy to sustain the BCM- maturity and bring the variable to the desired height. In this research, a typical model will be constructed. This model is based on results of earlier research. Subsequently, a benchmark tool has been developed based on this model. With this tool, a benchmark has been executed at 14 hospitals. This has created data which shows that 50% of the researched hospitals (according to the BCM-maturity model) do not pass the minimum rate of matuirty, and therefore are less resilient in the case of a calamity. Samenvatting Het gebruik van ICT is niet meer weg te denken bij bedrijven en ondersteunt vaak de kritieke bedrijfsprocessen. Dit zorgt ervoor dat het wegvallen van ICT een directe impact heeft op de continuïteit van afhankelijke kritieke bedrijfsprocessen. Hierdoor kan het voortbestaan van een organisatie in gevaar komen. Business Continuity Management (BCM) is het aandachtsveld, en voor sommige zelfs het vakgebied dat zich richt op de bedrijfscontinuïteit tijdens een crisis. Er bestaan modellen waarmee de mate van BCM-volwassenheid in een organisatie tot uitdrukking kan worden gebracht. Een dergelijk model kan handvatten bieden om een strategie te ontwikkelen waarmee de volwassenheid van BCM op een gewenst level kan worden gebracht. In dit onderzoek wordt een dergelijk model geconstrueerd. Dit model is mede gebaseerd op resultaten van eerder uitgevoerd onderzoek. Vervolgens is op basis van dit model een benchmarktool ontwikkeld. Met deze tool is een benchmark uitgevoerd bij 14 ziekenhuizen. Dit heeft een beeld gecreëerd waaruit blijkt dat 50% van de onderzochte ziekenhuizen volgens het BCM-volwassenheidsmodel te weinig volwassen is en daardoor niet veerkrachtig genoeg in geval van een calamiteit. Pagina 2

3 Inhoudsopgave 1. Inleiding Doel van het onderzoek Context en achtergrond BCM Historie BCM Definitie BCM Informatiebeveiliging en BCM BCM Standaarden Lean BCM BCM-volwassenheidsmodellen Opbouw van BCM-volwassenheidsmodel Onderzoekspopulatie Constructie van het model Definitie BCM herzien Missend 0-level voor benchmark Relatie tot BCMS Onderzoeksmethode Benchmarktool toepasbaar maken Benchmarktool en model toepassen in de praktijk Onderzoeksgroep Interview Benchmark data verwerken Zoeklichtvragen analyseren Inschattingsvragen analyseren Combinatie zoeklichtvragen, inschattingsvragen en inschatting organisatie Resultaten Resultaten per ziekenhuizen Resultaten van de sample Overzicht ziekenhuizen Overige resultaten Conclusies Inzicht krijgen in de volwassenheid van BCM in de zorg Ziekenhuizen met minimaal level Ziekenhuizen onder level Sector Hanteerbaar Benchmarktool Hanteerbaar BCM volwassenheidsmodel Aanbevelingen Toepassen van het model in een andere sector Pagina 3

4 9.2 Verbeteringen BCM-volwassenheidsmodel Verbeteringen Benchmarktool Aanpassen audit Referenties / bronnen Bijlagen BCM-Volwassenheidsmodel Highlevel model Model met Objectives Benchmarktool Inschattingsvragen Onderzoeksresultaten ziekenhuizen Benchmark excel tool Pagina 4

5 1. Inleiding Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van het afronden van de masteropleiding Business Information Systems aan de Universiteit van Amsterdam. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met Verdonck, Klooster & Associates (VKA) te Zoetermeer. Het gebruik van ICT is niet meer weg te denken bij bedrijven en ondersteunt vaak de kritieke bedrijfsprocessen. Dit zorgt ervoor dat het wegvallen van ICT een directe impact heeft op de continuïteit van afhankelijke kritieke bedrijfsprocessen. Hierdoor kan het voortbestaan van een organisatie in gevaar komen. Om dit te voorkomen treffen organisaties vaak maatregelen. Zo worden bijvoorbeeld single points of failure uit de ICT infrastructuur weggewerkt, zodat het uitvallen van een belangrijk systeem de bedrijfscontinuïteit niet schaadt. In dit kader zijn niet alleen maatregelen op het gebied van ICT of maatregelen die preventief werken van belang. Ook repressieve en correctieve maatregelen op een ander gebied dan ICT, zoals het uitwerken van scenario s over wat de organisatie doet als het kantoorpand is afgebrand, zijn belangrijk. Business Continuity Management (BCM) is het aandachtsveld, en bij sommige zelfs het vakgebied, dat zich richt op de bedrijfscontinuïteit tijdens een crisis. Ondanks de noodzaak tot BCM besteedt niet iedere organisatie hier evenveel aandacht aan, waardoor het wel eens te laat kan zijn als het noodlot toeslaat. Dit onderzoek gaat in op maatregelen die organisaties treffen in het kader van BCM. Er zijn modellen die de volwassenheid van een BCM in een organisatie kunnen meten. Dergelijke modellen geven een inschatting op de vraag of een organisatie voldoende in staat is om de continuïteit te garanderen. De vraag van dit onderzoek is of een BCM-volwassenheidsmodel hanteerbaar is om de continuïteit van een organisatie in te schatten. Het gebruikte BCM-volwassenheidsmodel is ontwikkeld door VKA in Na een aantal gesprekken is besloten om het onderzoek samen met VKA uit te voeren. Dit levert aan weerszijden voordelen op. Een dergelijk model kan voor een organisatie concrete handvatten bieden om de volwassenheid van BCM op een gewenst level te krijgen. Er zijn al verschillende studies geweest naar BCM-volwassenheidsmodellen waar dit onderzoek gebruik van maakt. Het BCM-volwassenheidsmodel dat gebruikt wordt is ontwikkeld in 2005 en is een model dat organisatiegeneriek een inschatting geeft van de BCM volwassenheid. Om dit te onderzoeken is er een literatuurstudie uitgevoerd naar BCM-volwassenheidsmodellen, welke heeft geresulteerd in een model dat met enige aanpassingen hanteerbaar lijkt. Om dit te testen is vervolgens een benchmark met het model uitgevoerd. In een ideale situatie was deze benchmark uitgevoerd bij meerdere organisaties met verschillende omvang uit verschillende sectoren die nationaal en internationaal opereren. De tijd gegeven voor het onderzoek limiteert dit echter. Uiteindelijk is er voor een sector gekozen waar informatieverwerking niet het primaire proces vormt en daarom niet de primaire focus van het management heeft, zoals bij een bank of een verzekeraar, maar waar continuïteit gezien de aard van de organisaties onderdeel is van de bedrijfsvoering. De onderzoeksgroep zijn de Nederlandse ziekenhuizen. Daarnaast bleek uit een in 2011 door Ernst & Young onder 35 ziekenhuizen uitgevoerd benchmarkonderzoek, dat bij ruim drie kwart van de Nederlandse ziekenhuizen de informatiebeveiliging slecht op orde is. Aangezien informatiebeveiliging en BCM een overlap hebben zou dit ook iets kunnen impliceren op het gebied van de kwaliteit van BCM bij ziekenhuizen. Pagina 5

6 In hoofdstuk 3 wordt de achtergrond van BCM en de toepassing van deze in de zorg toegelicht. De onderzoekspopulatie staat beschreven in hoofdstuk 4. Vervolgens komt het BCMvolwassenheidsmodel van Smit (2005) aanbod in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 6 gaat in op de onderzoeksmethode door het gebruikte model met bijbehorend benchmarktool, de toepassing van deze in de praktijk en de dataverwerking te beschrijven. Hoofdstuk 7 geeft de resultaten van het onderzoek. De conclusies zijn beschreven in hoofdstuk 8. Aanbevelingen staan in hoofdstuk 9 beschreven. 2. Doel van het onderzoek Bij een onderzoek worden vragen of doelen opgesteld. Gezien de constructieve opzet van het onderzoek zijn er doelen geformuleerd. Deze zijn: 1. Inzicht krijgen in de volwassenheid van BCM in de zorg (cure). a. Hanteerbaar BCM-volwassenheidsmodel model verkrijgen b. Hanteerbaar BCM-volwassenheidsmodel toepassingsinstrument verkrijgen Pagina 6

7 3. Context en achtergrond BCM 3.1 Historie BCM BCM kan worden beschouwd als een evolutie van crisismanagement uit de jaren 70. Onder deze discipline valt de organisatie en coördinatie van activiteiten ter voorbereiding en als reactie op gebeurtenissen die de operationele processen belemmeren (Herbane, 2010). Organisaties zijn destijds op eigen initiatief begonnen met crisismanagement. Voorbeelden van dergelijke organisaties waren internationale banken en de Amerikaanse overheid. Aanleiding was dat risico s die organisaties liepen steeds moeilijker te beïnvloeden waren (Hiles, 2011, p. 32). In de jaren 80 is er een fase begonnen waarin het uitvoeren van audits op gebied van BCM normaal werd. Aanleiding hiervoor was wet en regelgeving die aangepast of opgesteld werd. Halverwege de jaren 80 was crisismanagement geëvolueerd tot Disaster Recovery Planning (DRP). Op DRP ontstond kritiek dat deze een te technische focus had. Een discipline als Human Resources werd te veel buiten beschouwing gelaten. Men was opzoek naar een breder georiënteerde methode, wat resulteerde in Business Continuity Planning (BCP). Nieuw was een aanpak waarbij een analyse de kritieke bedrijfsprocessen in kaart bracht van begin tot eind door de organisatie (Herbane, 2010). In de tweede helft van de jaren 90 zijn de BCP activiteiten geformaliseerd in een aanpak met onder andere activiteiten als: project initialisatie, risico identificatie, business impact analyse, opstellen van maatregelen, het beheer van plannen en het testen van plannen in de praktijk (Herbane, 2010). Deze aanpak staat bekend als Business Continuity Management. De eerste standaard waar BCM structureel in voor kwam was de BS7799 uit 2000, welke ook gepubliceerd is als ISO (Saint-Germain, 2005). Deze standaard diende als basis voor de standaard BS25999 (zie hoofdstuk 3.4 ). 3.2 Definitie BCM BCM is een discipline die nog sterk in ontwikkeling is. Er zijn verschillende definities te vinden uit verschillende jaren. Daarom moet er een definitie gekozen worden. Dit onderzoek hanteert de definitie van Cazemier, Leegwater & Ploeg (Business Continuity Management; Weg van de gebaande paden, 2010). Zij beschreven een definitie voor BCM welke over de volle breedte van het vakgebied gaat. De definitie luidt: Business Continuity Management (bedrijfscontinuïteitmanagement; BCM): is de internationaal gehanteerde term voor het managementproces, dat: mogelijke dreigingen voor een organisatie identificeert; de gevolgen ervan voor de bedrijfsprocessen vaststelt; een raamwerk verschaft om de organisatie in staat te stellen effectief en efficiënt te reageren op de ontstane situatie de belangen van aandeelhouders en partners, en de reputatie van het merk veiligstelt. Voor deze definitie is gekozen omdat deze recent is, ingaat op de volle breedte van het BCM vakgebied, aansluit op de situatie uit de praktijk en vergelijkbaar is met andere experts zoals Hiles (The definitive handbook of Business Continuity Management 3e edition, 2011). 3.3 Informatiebeveiliging en BCM BCM en informatiebeveiliging zijn twee disciplines die deels met elkaar overeenkomen. Deze overlap is echter beperkt. Informatiebeveiliging heeft bij veel organisaties de focus op Pagina 7

8 vertrouwelijkheid, integriteit en beschikbaarheid van informatie. Hiervoor worden maatregelen getroffen welke overeen kunnen komen met BCM maatregelen. BCM focust zich alleen op de kritieke processen. Informatiebeveiliging op alle processen. Informatiebeveiliging neemt alleen continuïteitsmaatregelen welke preventief zijn. BCM gaat in op maatregelen die preventief, repressief en correctief zijn. 3.4 BCM Standaarden Figuur 1: overlap Informatiebeveiliging en BCM (Naomi Smit, 2005, p. 14) Na de eeuwwisseling zijn er diverse standaarden ontwikkeld die een richting geven aan de implementatie van BCM. In deze paragaaf worden een aantal van deze standaarden beschreven. BS25999 British standard beschrijft BCM als de strategische en tactische capaciteit van een organisatie om in geval van een incident, die de bedrijfscontinuïteit kan schaden, door te kunnen werken op een vooraf gedefinieerd niveau (Hiles, 2011). Aan de implementatie van BCM wordt richting gegeven door een framework aan te bieden. Deze geeft onder andere aan om gebruik te maken van een Business Impact analyse, opstellen van een strategie, maatregelen te nemen en vervolgens oefeningen uitvoeren en deze te evalueren (Cazemier, Leegwater, & Ploeg, 2010, p. 73) In de praktijk wordt BS25999 veel gebruikt. BCMS ISO BS25999 is in 2012 vervangen door de standaard ISO In deze standaard is de nadruk gelegd op een management systeem voor BCM. Deze is gebaseerd op de PDCA cyclus, welke gerelateerd is aan andere ISO normen, zoals ISO 9001 Quality Management. PDCA staat voor Plan Do Check Act en is ontwikkeld door Dr. W. Edwards Deming. Het is een model om kwaliteit te verbeteren. De Plan Do Check Act zijn 4 fases. In de eerste fase (Plan) worden plannen opgesteld. Vervolgens worden deze uitgevoerd (do), gecontroleerd (Check) en geëvalueerd (Act). Vervolgens start een nieuwe iteratie van het model. Pagina 8

9 Figuur 2: PDCA cirkel (Moen & Norman, 2012) De IS norm is ook uitgegeven als NEN (NEN, 2012). BSI.DE Notfallmanagement Een andere BCM standaard is de Notfallmanagment. Deze Duitse standaard van het Bundesamt für Sicherheit in der Infromationstechnik heeft een systematische aanpak voor BCM en maakt o.a. gebruik van best practices. (Bundesamt für Sicherheit in der Informationstechnik (BSI), 2008). In Nederland wordt deze standaard weinig gebruikt (Cazemier, Britse standaard belemmert efficiënte invoering van BCM, 2012). 3.5 Lean BCM Er is kritiek op het gebruik van standaarden bij het implementeren van BCM. Zo zou het te lang duren voordat deze resultaat laat zien en wordt er getwijfeld aan de effectiviteit in de praktijk (Cazemier, Britse standaard belemmert efficiënte invoering van BCM, 2012). Als reactie is er een nieuw initiatief op het gebied van BCM ontstaan, genaamd Lean BCM. Deze aanpak is sterk afwijkend met de standaarden. De kern is om snel en effectief BCM in te voeren met zo min mogelijk documentatie. De aanpak maakt gebruik van de zelfde principes als de PDCA cirkel. Een groot verschil is dat er gestart wordt met de Check fase, terwijl andere methodes beginnen met de plan fase. Lean BCM past business analyses in vergelijking met de standaard aanpak anders toe. Deze aanpak is relatief nieuw maar bereikt hetzelfde resultaat op een snellere manier met minder papierwerk dan de standaard methode (Cazemier, Leegwater, & Ploeg, 2010, pp ). Pagina 9

10 Figuur 3: Opzet Lean BCM (Cazemier, Leegwater, & Ploeg, 2010, p. 79) 3.6 BCM-volwassenheidsmodellen In de loop der jaren zijn er een aantal volwassenheidsmodellen ontwikkeld. In deze paragraaf worden drie modellen besproken die de BCM-volwassenheid toetsen. Deze modellen geven weer hoe veerkrachtig een organisatie is op het moment van uitbreken van een crisis. Onder veerkracht wordt het vermogen verstaan dat een organisatie heeft om de continuïteit van de organisatie en de totstandkoming van producten en diensten te waarborgen tijdens en na een crisis (Cazemier, Leegwater, & Ploeg, Business Continuity Management; Weg van de gebaande paden, 2010, p. 4). PAS56 Audit evaluation criteria Workbook van de British Continuity Institute Dit model is het resultaat van het Business Continuity Institute (BCI) en een aantal andere organisaties. Het BCM-volwassenheidsmodel is ontwikkeld in 2003 en is opgebouwd in 6 fases en is gekoppeld aan de PAS 56 standaard. Deze standaard is later opgegaan in de BS25999 (Ream, 2003). Business Continuity Maturity Model van virtual corp Het Business Continuity Management Model is ontwikkeld door het Amerikaanse Virtual Corp. Het model werkt met 6 levels. Deze tool is ontwikkeld met het doel om een BCM implementatie te evalueren op het gebied van volwassenheid. Pagina 10 BCM volwassenheidsmodel Smit en VKA Dit model is ontwikkeld in het onderzoek van Naomi Smit (2005) in samenwerking met VKA. Het model beoordeelt BCM op 6 verschillende levels op 4 verschillende scopes. Dit is

11 uitgewerkt in figuur 4. Het doel van het model is om aanbevelingen op te stellen om de kwaliteit van BCM van een organisatie te verbeteren. Dit model is gebruikt in dit onderzoek. De reden om voor dit model te kiezen is beschreven in hoofdstuk 5. In dit hoofdstuk zal alleen dit laatste model in meer detail worden beschreven Opbouw van BCM-volwassenheidsmodel Figuur 4: BCM volwassenheidsmodel (Naomi Smit, 2005, p. iv) Het BCM-volwassenheidsmodel van Smit is destijds ontwikkeld in 2005 met de volgende opbouw: Figuur 5: Opbouw BCM-volwassenheidsmodel (Smit 2005) Op basis van literatuuronderzoek is een concept model van een BCM volwassenheidsmodel opgesteld (initial model). Deze is vervolgens door een focus groep van BCM specialisten beoordeeld. De feedback hiervan is verwerkt in het model. Op basis van het model is een markt scan uitgevoerd bij 30 verschillende organisaties door middel van interviews. Dit heeft geresulteerd in een Final Model. Bij dit model is een QuickScan opgesteld. Ook is er een aanbeveling gedaan om een benchmark uit te voeren op basis van het BCM-volwassenheidsmodel. Van een organisatie wordt verwacht dat deze veerkrachtig genoeg is om een crisis te doorstaan zodra level 4 is behaald. Met de Quickscan kan de BCM-volwassenheid van een organisatie bepaald worden. Bij elk level is op elke scope een aantal characteristic s besproken. Bij elke Characteristic zijn objectives beschreven met de bijbehorende Requirements. Deze Requirements zijn meetbaar en kunnen als Pagina 11

12 eisen worden gebruikt. Hier is de QuickScan op gebaseerd. De Quickscan kan als Benchmarktool gebruikt worden in dit onderzoek. Figuur 6: Opbouw Characteristic, Objectives en Requirements Het BCM-volwassenheidsmodel bestaat uit 59 characteristic s. Bij elk van deze characteristic horen nog 1 tot 4 objectives. Aan een objective hangen weer 1 tot 4 requirement s. Bij elkaar zijn dit ongeveer 150 requirement s welke omgezet zijn tot stellingen, waarbij de context van deze stellingen ook doorgesproken moet worden. Pagina 12

13 4. Onderzoekspopulatie De onderzoeksgroep voor dit onderzoek zijn Nederlandse ziekenhuizen. Deze groep kan verder verdeeld worden in drie categorieën. Deze zijn: Algemene ziekenhuizen Een algemeen ziekenhuis is meestal een klein ziekenhuis dat basiszorg levert en de beschikking heeft over spoedeisende hulp, operatiekamers, polikliniek en intensive-care. Topklinische ziekenhuizen Topklinische ziekenhuizen voeren dezelfde taken uit als een Algemeen ziekenhuis. Daarnaast wordt er gewerkt aan toegepast wetenschappelijk onderzoek en innovatie. Ook het opleiden van medisch personeel is een activiteit van een Topklinisch ziekenhuis. Universitaire medische centra Universitaire medische centra gaan nog een stap verder dan Topklinische ziekenhuizen. Naast zorg is wetenschappelijk onderzoek op specialistische gebieden het belangrijkste wat er wordt uitgevoerd. Dit zijn de grootste organisaties in het onderzoek. De drie type ziekenhuizen zijn in twee federaties verenigd. Alle Universitaire medische centra zijn vertegenwoordigd in de Nederlandse Federatie van Universitaire Medische Centra (NFU). Alle Topklinische en Algemene ziekenhuizen zijn vertegenwoordigd in de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ). Toezichthouder De toezichthouder voor de gezondheidszorg is de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ), onderdeel van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Daarnaast is het College Bescherming Persoonsgegevens betrokken met de wet bescherming persoonsgegevens. De standaard voor informatiebeveiliging in de zorg (NEN 7510) wordt gebruikt als referentie kader bij audits. Zo heeft de IGZ in overleg met de NVZ in 2010 een deel van de NEN 7510 opgesteld als auditvereiste voor een audit bij alle Nederlandse ziekenhuizen. De NVZ heeft vervolgens een aantal organisaties geaccrediteerd om deze audit uit te voeren. De betreffende audit stelde aan continuïteit een schaal van 1 tot 4. Een 2 was nodig om de minimale vereisten van de audit te halen. De IGZ verwachte wel dat de ziekenhuizen er naar streven om uiteindelijk de 4 te halen. In het jaar 2011 waren er 91 ziekenhuizen in Nederland. Hiervan waren er 8 Universitaire medische Centra, 28 Top Klinische ziekenhuizen en 55 Algemene ziekenhuizen (Stichting Dutch Hospital Data, 2013). Pagina 13

14 5. Constructie van het model Er is gekozen om het onderzoek uit te voeren met het model van Naomi Smit. Deze keuze is gemaakt met de volgende overwegingen: Het model werkt sector en organisatie onafhankelijk Het model is simpel communiceerbaar Het model geeft een organisatie handvatten om een strategie op het gebied van BCM te ontwikkelen Het model is gebaseerd op theorie en best practices zodat er een aansluiting is op de praktijk Een nadeel van deze keuze is dat het model geen gebruik maakt van de eerder gestelde BCM definitie (hoofdstuk 3.2 ). Ook is het model redelijk verouderd. Daarom zijn er een aantal verbeteringen doorgevoerd op het model. Deze verbeteringen zijn het resultaat van een literatuurstudie en interviews met experts op het gebied van BCM. Niet alle herzieningen voor het model zijn doorgevoerd door een beperking in tijd. Deze zijn doorgeschoven naar aanbevelingen voor vervolgonderzoek. Het model is toegevoegd in de bijlagen (hoofdstuk 11.1 ) 5.1 Definitie BCM herzien Het BCM-volwassenheidsmodel is gebaseerd op de volgende definitie van BCM: Business Continuity Management encompasses the management process that aims to prevent severe disruptions in the business and to protect critical processes against the consequences of disruptions or disasters. (Naomi Smit, 2005) De scope van BCM vandaag de dag is veranderd t.a.v. deze definitie. Uit de praktijk blijkt dat bijna iedere organisatie een set aan preventieve beveiligingsmaatregelen treft. Cazemier, Leegwater & Ploeg (2010) beschrijven de preventieve maatregelen als: randvoorwaarde, voordat het daadwerkelijke BCM-werk begint. Voorbeelden van deze randvoorwaarde voor BCM zijn brandmeldsystemen, afspraken over uitwijk van kritieke bedrijfsprocessen, wegwerken van single points of failure uit de ICT infrastructuur maar ook een infrastructuur voor BCM. Dit onderzoek maakt niet gebruik van exact dezelfde definitie waarmee het BCMvolwassenheidsmodel is ingericht. Daarom zijn de volgende punten van het BCMvolwassenheidsmodel aangepast, zodat de definitie, gebruikt in dit onderzoek, van toepassing is op het BCM-volwassenheidsmodel. De definitie van BCM gebruikt in deze scriptie (hoofdstuk 3.2 ) heeft een mindere focus op preventieve maatregelen. Hierdoor vallen de volgende punten uit het model, omdat deze niet meer binnen de nieuwe definitie vallen: o 2.2B.vi BHV plan o 2.2.D.i BHV plans BU's tuned 5.2 Missend 0-level voor benchmark Niet alle organisaties zijn in het BCM-volwassenheidsmodel te vatten. Het model stelt op het laagste level een aantal restricties. Indien een organisatie hier niet aan voldoet is de organisatie niet te plaatsen in het model. Het BCM-volwassenheidsmodel is deels gebaseerd op het Capability Matuirty Model van Paulk (1993). In dit volwassenheidsmodel zijn op het laagste level geen restricties opgelegd. Zo zijn alle organisaties te plaatsen. Voor een benchmark lijkt het onwenselijk om organisaties niet in te kunnen schalen. Dit omdat het de suggestie wekt dat een organisatie niet Pagina 14

15 getoetst is, of dat er impliciet ook niet aan BCM wordt gedaan. Om dit probleem op te lossen is er een 0-level toegevoegd, genaamd impliciet. Aan dit level zijn geen restricties opgesteld. Voor het woord impliciet is gekozen omdat dit ook wel stilzwijgend betekent en omdat dit een tegenstelling is van eisen uit het opvolgend level. 5.3 Relatie tot BCMS De systeem standaard voor BCM, genaamd BCMS, heeft een duidelijke relatie met de PDCA cirkel (Hiles, 2011).Deze standaard is vastgelegd in ISO Men heeft er voor gekozen om dit kwaliteitssysteem toe te passen omdat dezelfde aanpak heeft als andere ISO standaarden. De PDCA cirkel is veel toegepast in kwaliteitsmanagement. Het kan voor herkenbaarheid voordelen opleveren door deze te koppelen aan het BCM-volwassenheidsmodel. Dit is een goede toevoeging en daarom ook doorgevoerd in het model. Pagina 15

16 6. Onderzoeksmethode Benchmark tool toepasbaar maken Benchmark tool en model toepassen in de praktijk Benchmark data verwerken Figuur 7: Opzet onderzoeksmethode 6.1 Benchmarktool toepasbaar maken De QuickScan lijkt met 150 stellingen niet praktisch hanteerbaar om toe te passen in dit onderzoek, omdat op deze stellingen ook doorgevraagd moet worden. Om dit probleem op te lossen moet er gezocht worden naar een andere opzet. Er is daarom gekozen voor een andere opzet voor de interviews. Daarvoor is er een benchmarktool ontwikkeld. Uitgangspunten benchmarktool Aan de nieuwe benchmarktool zijn de volgende eisen opgesteld: De tool moet in maximaal 1 uur een inschatting kunnen geven. (Het is voor de geïnterviewde vaak moeilijk om meer dan één uur vrij te maken voor een interview.) Doorvragen op antwoorden. Vragen dienen gevalideerd te worden door een meer gedetailleerde achtergrondbeschrijving te geven. Het interview moet een inschatting geven voor het BCM-volwassenheidsmodel van Smit (2005) door aan te sluiten op een aantal objectives van het model. Opzet Benchmarktool De benchmarktool heeft een nieuwe structuur. Deels wordt er nog wel gebruik gemaakt van de QuickScan. Algemene informatie Zoeklicht Inschattings vragen Controlevragen Figuur 8: opzet interview De benchmark interviews zijn opgezet in 4 delen, waarvan de laatste niet verplicht is. Deze opzet is beschreven in Figuur 8. Pagina Algemene vragen. Het eerste deel van het interview verzamelt algemene informatie over de organisatie en een aantal algemene vragen over BCM in de organisatie. 2. Zoeklicht. Dit deel stelt vragen over BCM met betrekking tot het BCMvolwassenheidsmodel. Deze vragen zijn gebaseerd op het BCM-volwassenheidsmodel. Een vraag uit het volwassenheidsmodel dekt vaak meerdere eisen van het BCMvolwassenheidsmodel. Dit deel van het interview geeft ruw een schatting van het behaalde level van de organisatie op het model. Antwoorden worden gevalideerd door subvragen welke doorvragen op een onderwerp. Voor de zoeklichtvragen zijn de belangrijkste objectives van het BCM volwassenheidsmodel gebruikt. Hieronder vallen objectives die

17 gerelateerd zijn aan een BCMS. 3. Inschattingsvragen. Het deel Zoeklicht geeft een grove indicatie van de stand van zaken van BCM in de organisatie. Deze grove indicatie wordt gevalideerd in dit deel van het interview. In dit deel wordt namelijk het level waar de grove schatting op uitkomt gerevalideerd door alle eisen van dit deel te valideren. Hierbij wordt ede quickscan gebruikt. Ook is in dit onderdeel gevraagd aan de geïnterviewde welk BCM-volwassenheidslevel de organisatie heeft. 4. Controlevragen. Per level van het BCM-volwassenheidsmodel zijn er controlevragen opgesteld. Indien er na de inschattingsvragen nog twijfel bestaat over het behalen van een volwassenheidslevel kunnen de controlevragen gebruikt worden om deze twijfel weg te nemen. Hierna kan besloten worden of er nog inschattingsvragen van een nog niet getoetst level gebruikt moeten worden. Benchmarktool valideren bij experts In het onderzoeksplan was opgenomen om een focusgroep te organiseren. Dit was echter niet te plannen in het korte tijdsbestek van dit onderzoek. Daarom is hiervan afgeweken en is er besloten om deze te vervangen door losse interviews met de experts. In totaal hebben 3 BCM experts van VKA, 1 Chief Information Security Officer uit de zorg, 1 Business Continuity Manager van een grote overheidsorganisatie en 1 Security Officer van een post organisatie de benchmarktool in een interview gereviewd. De feedback die hierbij gegeven werd is verwerkt tot de uiteindelijke versie van de tool. De benchmarktool is toegevoegd in de bijlagen (hoofdstuk 11.2 en hoofdstuk 11.3 ). 6.2 Benchmarktool en model toepassen in de praktijk Onderzoeksgroep Van de 91 ziekenhuizen in Nederland zijn er 28 benaderd om deel te nemen aan het onderzoek. Deze ziekenhuizen zijn op 3 manieren benaderd. Namelijk: via een oproep van een overleg orgaan tussen Topklinische ziekenhuizen, via bestaande relaties van VKA en via een directe benadering (het algemeen telefoonnummer van het ziekenhuis en ). In totaal zijn er 14 ziekenhuizen meegenomen in het onderzoek. Dit zijn 5 Universitaire medische centra, 6 Top klinische ziekenhuizen en 4 algemene ziekenhuizen. Bij deze ziekenhuizen is een interview afgenomen met de verantwoordelijke voor het uitvoeren van BCM in de organisatie. Aangezien ziekenhuizen zelf de vrijheid hebben om hun organisatie in te richten zijn de gesprekken met medewerkers geweest met verschillende titels. Voorbeelden hiervan zijn Chief Information Security Officer, Stafadviseur informatiebeveiliging, Manager ICT, Security Officer, crisis coördinator en Manager Ontvangst, Service & beveiliging. Alle geïnterviewde rapporteren vanuit hun functie aan de Raad van Bestuur. Van de 28 ziekenhuizen hebben er daadwerkelijk 14 deelgenomen aan het onderzoek. Van de overige 13 ziekenhuizen gaven er 3 aan dat de verantwoordelijke voor BCM op vakantie was, 3 gaven aan het te druk te hebben voor een interview, was het bij 1 ziekenhuis niet mogelijk om een verantwoordelijke voor BCM te vinden (buiten de raad van bestuur), hebben 5 ziekenhuizen niets van zich laten horen en heeft 1 ziekenhuis aangegeven geen relatie met de Universiteit van Amsterdam en ook geen relatie met VKA te hebben en daarom geen kritieke bedrijfsinformatie te willen delen. Een interview kon door vakanties niet op tijd gepland worden en is daarom niet meegenomen in het onderzoek maar heeft wel plaatsgevonden. Pagina 17

18 6.2.2 Interview De interviews zijn uitgevoerd door twee interviewers. Vanuit VKA is er een begeleider mee geweest. Vooraf is gegarandeerd dat de informatie uit het interview vertrouwelijk en anoniem wordt verwerkt en behandeld. De namen van ziekenhuizen zijn vervangen door termen uit het NATO alfabet. Elk interview is volgens een vaste procedure uitgevoerd waarbij de benchmarktool leidend was. Elk interview duurde ongeveer een uur en was voldoende om de procedure te doorlopen. Gedurende het interview liep een bandrecorder mee, werd de benchmarktool ingevuld en werden losse aantekeningen gemaakt. Een risico voor de validiteit van het onderzoek hierbij is dat het niet kan worden geborgd dat de geïnterviewde correcte data levert over de organisatie. De data is ook gebaseerd op antwoorden van een interview van slechts een uur. Echter ontstaat er wel een beeld van de volwassenheid van BCM in de organisatie. In een ideale situatie zouden de interviews worden teruggekoppeld. Dit is wegens de beperkte tijd nog niet uitgevoerd, maar is verplaatst naar een later moment. 6.3 Benchmark data verwerken Alle interviews zijn achteraf nog beluisterd en opgeslagen in Survey Monkey. Survey Monkey is een tool voor online questionnaires. Door de data op te slaan in Survey Monkey zijn alle resultaten in een eenduidig formaat opgeslagen. Survey Monkey wordt veel gebruikt voor diverse soorten onderzoeken (SurveyMonkey, 2013). Vanuit Survey Monkey is de data geëxporteerd naar een Excel formaat. De data is vervolgens gebruikt in een Excel spreadsheet om weer te geven aan welk level voldaan is conform de zoeklicht vragen en de inschattingsvragen uit het interview Zoeklichtvragen analyseren De zoeklichtvragen zorgen er voor dat er een ruw beeld gevormd kan worden van de volwassenheid van BCM bij een organisatie. De vragen zijn gebaseerd op de Objectives van het BCMvolwassenheidsmodel. Er is een selectie gemaakt van de meest belangrijke objectives op basis van een interview met een BCM expert van VKA. Hierdoor zijn bepaalde objectives niet gemeten. De behaalde objectives geven een indicatie van de behaalde Characteristic en het bijbehorende level. Figuur 9: Vragen interview gescoord op objectives van het BCM-volwassenheidsmodel. (overgenomen uit hoofdstuk 11.5 ) Pagina 18

19 6.3.2 Inschattingsvragen analyseren Bij de inschattingsvragen zijn de Requirements conform het model gekoppeld aan Characteristic s (via objectives). Een objective wordt als gehaald beschouwd (gecodeerd als Waar in de tabel) indien alle onderliggende requirements voor minimaal 80% zijn behaald.. Figuur 10: Relatie Characteristic, objectives, requirements Combinatie zoeklichtvragen, inschattingsvragen en inschatting organisatie De resultaten van de zoeklichtvragen(in de afbeelding Interview) en de inschattingsvragen(in de afbeelding Model) geven samen een beeld van de BCM-volwassenheid. Door een kwalitatieve inschatting is vervolgens een behaald level te bepalen. Figuur 11: Een deel van een Excel weergave van het BCM-volwassenheidsmodel.(Overgenomen uit hoofdstuk 11.4 ) Pagina 19

20 Het combineren van informatie uit de zoeklichtvragen (in Figuur 11 vermeld als Interview) en de inschattingsvragen (in Figuur 11 vermeld als Model) geven samen een beeld van de BCMvolwasssenheid van een organisatie. In de weergave wordt ook aangegeven in hoe verre dit overeen komt met de inschatting die de geinterviewde had. Een level is hierbij behaald als minimaal 80% van de zoeklichtvragen en minimaal 2/3 van de objectives zijn behaald. 7. Resultaten 7.1 Resultaten per ziekenhuizen De resultaten van de BCM-volwassenheid van de ziekenhuizen worden in dit hoofdstuk per ziekenhuis besproken. De resultaten zijn terug te vinden in de bijlagen (hoofdstuk 11.4 ). Alpha (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 0, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. Er is geen meetbaar initiatief gericht op BCM. Dit blijkt niet uit de resultaten van het interview, maar wel uit de resultaten van het model. In de organisatie zijn wel BCM aspecten gesignaleerd. Dit kan impliceren dat een snelle verbeterslag van de BCM-volwassenheid mogelijk is. De inschatting van de organisatie zelf is sterk afwijkend met de inschatting van het model. De kwaliteit van BCM is in dit ziekenhuis onvoldoende. Bravo (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 5, Chain focus 5 en Intergrated focus 5. De organisatie is voldoende BCM-volwassen. De organisatie heeft nog deels een uitdaging op het gebied van audits van het BCM. Vandaar dat op level 5 voor 2/3 deel aan de eisen is voldaan. De inschatting van de organisatie komt aardig overeen met de inschatting van het model. Charlee (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. Er zijn wel initiatieven in de organisatie aanwezig zoals een crisisteam en oefeningen met betrekking tot de continuïteit. Het probleem voor deze organisatie is dat een aantal essentiële plannen op het gebied van BCM missen. Ook beschikt de organisatie niet over een goed gekeurd BCM beleid. De BCM-volwassenheid is te laag. Wel zijn er implicaties dat met relatief weinig moeite de volwassenheid van BCM verhoogd kan worden naar een acceptabel level. De inschatting van de organisatie is sterk afwijkend met de inschatting van het BCM model. Pagina 20

21 Delta (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 4 en Intergrated focus 4. De organisatie is voldoende BCM-volwassen. De inschatting van het BCM volwassenheidsmodel komt aardig overeen met de inschatting van de organisatie zelf. Echo (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. Het BCM initiatief is beperkt tot de Facility focus. Door de afhankelijkheid met andere focussen van het model kan ook geen hoger level behaald worden. De BCM-volwassenheid is te laag. Wel zijn er initiatieven zichtbaar op andere level. Zo worden er wel bepaalde testen uitgevoerd. De inschatting van de organisatie is op de organisation focus sterk afwijkend met de resultaten van de benchmarktool. Dit is interessant aangezien er is aangegeven in het interview dat er geen initiatief is op het gebied van de Organisation focus, Chain focus en Intergrated focus. Foxtrot (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 1, Chain focus 1 en Intergrated focus 1. De organisatie was tijdens de meting bezig met een initiatief om het BCM te verbeteren, waarbij de Chain focus en de Intergrated focus buiten beschouwing zijn gelaten. De organisatie heeft recent een BIA uitgevoerd. De bijbehorende essentiële plannen onvoldoende opgesteld. De BCM-volwassenheid is te laag. Wel zijn er initiatieven zichtbaar op andere levels. De inschatting van de organisatie komt aardig overeen met de inschatting van de benchmarktool en het model. Golf (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 3 en Intergrated focus 3. De organisatie heeft nog wel een uitdaging op het gebied van Awareness op level 4. Hierdoor is 1/3 van de characteristics niet voldoende. Pagina 21

22 De inschatting van de organisatie zelf op het gebied van de Intergrated focus is sterk afwijkend met de inschatting van de benchmarktool. Voor de overige onderdelen komt deze aardig overeen. Hotel (Algemeen ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: 0-250) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 3 en Intergrated focus 2. De Intergrated focus is lager doordat er geen integrale afspraken zijn gemaakt tussen onderdelen van de organisatie. De organisatie heeft nog wel een uitdaging op het gebied van Awareness op level 4. Hierdoor is 1/3 van de characteristics niet voldoende. De verwachtingen van de organisatie komt op de Intergrated focus na aardig overeen met de uitkomst van het model en de benchmarktool. India (Algemeen ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. De inschatting van de organisatie komt aardig overeen met de inschatting van het model en van de benchmarktool. Juliet (Algemeen ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. De inschatting van de organisatie komt aardig overeen met de uitkomst van het model en de tool, op de inschatting van de Organisation focus na. Kilo (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 3, Organisation focus 3, Chain focus 3 en Intergrated focus 3. De organisatie scoort geen volwaardige 4 omdat er niet voldoende geoefend en getest wordt met het BCM. De inschatting van de organisatie komt aardig overeen met de uitkomsten van het BCM model en de benchmarktool. Pagina 22

23 Lima (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 3 en Intergrated focus 4. De inschatting van de organisatie komt overeen met de uitkomsten van het model. Mike (Algemeen ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 4 en Intergrated focus 3. De inschatting van de organisatie komt overeen met de uitkomsten van het model. November (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: 0-250) Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 5, Organisation focus 5, Chain focus 5 en Intergrated focus 5. De inschatting van de organisatie is op de Organisation focus, Chain focus en Intergrated focus sterk verschillend met de inschattingen van het model. De organisatie heeft op level 5 nog een uitdaging liggen op het gebied van het beheerproces van BCM. 7.2 Resultaten van de sample Overzicht ziekenhuizen De BCM-volwassenheidslevels zijn samengevat in een overzicht. Dit geeft een beeld van de BCM volwassenheid tussen de verschillende ziekenhuizen. Ook is hierbij de geanonimiseerde naam, het type en een gegroepeerde grootte van het ziekenhuis meegenomen. Pagina 23

24 Samengevat is de volgende tabel op te bouwen met de informatie van de ziekenhuizen: Naam Type ziekenhuis Omzet Aantal bedden A. Facility focus B. Org. focus C. Chain focus D. Intergrated focus November Universitair Bravo Top Klinisch Delta Universitair Mike Algemeen Golf Universitair Hotel Algemeen Lima Top Klinisch Kilo Universitair Foxtrot Top Klinisch Charlee Universitair Echo Top Klinisch India Algemeen Juliet Algemeen Alpha Top Klinisch ziekenhuizen (50%) hebben volgens het BCM-volwassenheidsmodel voldoende veerkracht om een crisissituatie te doorstaan. De overige ziekenhuizen komen veerkracht te kort. Wat verder opvalt is dat: De behaalde levels zijn met elkaar verweven. Verschillen tussen levels in een ziekenhuis zijn maar 1 level. Er is geen verschil tussen de BCM-volwassenheid van universitaire medische centra, top klinische ziekenhuizen en algemene ziekenhuizen te constateren. Er is geen relatie tussen de volwassenheid van BCM en de grootte van een ziekenhuis. 7.3 Overige resultaten Naast de resultaten die het model levert zijn er ook nog andere relevante resultaten gevonden. 10 ziekenhuizen (71%) beschouwen BCM als een operationele activiteit. 3 ziekenhuizen (21%) beschouwen BCM als een programma. 1 ziekenhuis (7%) beschouwd BCM als een project. 4 ziekenhuizen (29%) zijn in de afgelopen 8 jaar negatief in het nieuws geweest met betrekking tot de continuïteit van de organisatie. Alle ziekenhuizen zijn in 2010 door de audit (gebaseerd op een deel van NEN 7510) heen gekomen. 2 ziekenhuizen (14%) hiervan hebben een tweede poging nodig gehad. Bij alle ziekenhuizen wordt de Raad van Bestuur aangewezen als eind verantwoordelijke voor BCM. Bij alle ziekenhuizen heeft het BCM initiatief een focus op ICT. Pagina 24

25 Bij 13 ziekenhuizen (93%) heeft het BCM initiatief een focus op de kritieke processen van de organisatie. Bij 10 ziekenhuizen (71%) heeft het BCM initiatief een focus op leveranciers. Bij 9 ziekenhuizen (64%) heeft het BCM initiatief een focus op de integrale samenhang van de organisatie. Bij alle ziekenhuizen is een crisismanagement team opgericht. 11 ziekenhuizen (79%) hebben een goedgekeurd BCM beleid. Bij 12 ziekenhuizen (86%) beschouwen medewerkers van ICT BCM als een vanzelfsprekend onderdeel van het werk. Bij 8 ziekenhuizen (57%) beschouwen medewerkers die betrokken zijn bij de kritieke bedrijfsprocessen BCM als een vanzelfsprekend onderdeel van het werk. Bij 11 ziekenhuizen (79%) beschouwt het management BCM als een vanzelfsprekend onderdeel van het werk. 9 ziekenhuizen (64%) houden snel veranderende informatie (relevant in crisistijd) voortdurend bij. 12 ziekenhuizen (86%) weten wat hun kritieke processen zijn. o Deze ziekenhuizen weten van welke ICT de kritieke processen afhankelijk zijn. o 10 ziekenhuizen weten van welke leveranciers hun kritieke processen afhankelijk zijn. 2 ziekenhuizen (14%) weten niet van welke faciliteiten zij afhankelijk zijn. 12 ziekenhuizen (86%) houden oefeningen waar BCM ook bij betrokken wordt. Zij houden de volgende type oefeningen: o 8 ziekenhuizen testen op papier o 7 ziekenhuizen doen aan coldtesten o 6 ziekenhuizen testen in productie o 3 ziekenhuizen testen integraal Voor de oefeningen worden de volgende frequenties gebruikt: o 6 ziekenhuizen eens per half jaar o 5 ziekenhuizen eens per jaar o 1 ziekenhuis 2-jaarlijks Bij 8 ziekenhuizen (57%) is BCM een standaard onderdeel van de afdeling inkoop 5 ziekenhuizen(36%) herevalueren de inrichting van BCM niet 7 ziekenhuizen(50%) voeren bewust controles uit op de inrichting van BCM 3 ziekenhuizen(21%) voeren alle beheeractiviteiten uit conform planning 6 ziekenhuizen(43%) voeren benchmarks uit (alle universitaire + 1 top klinische) Pagina 25

26 8. Conclusies 8.1 Inzicht krijgen in de volwassenheid van BCM in de zorg Met de benchmarktool zijn de ziekenhuizen gescoord op het BCM-volwassenheidsmodel. Dit heeft een beeld gecreëerd waarin duidelijk is geworden dat 7 ziekenhuizen (50%) voldoende veerkracht hebben door minimaal level 4 te scoren, en 7 ziekenhuizen (50%) te weinig veerkracht hebben omdat zij onder level 4 scoren Ziekenhuizen met minimaal level 4 De 7 ziekenhuizen, die mimimaal level 4 hebben behaald, zien BCM als een operationele activiteit, hebben een Business Impact Analyse uitgevoerd, maatregelen geïmplementeerd, testen of oefenen deze en verwerken de resultaten van testen of oefeningen tot initiatieven ter verbetering van het BCM. Hiermee is een PDCA cirkel doorlopen. Waar deze groep ziekenhuizen op verschilt, is het uitvoeren van audits, beheer van het BCM en awareness van BCM in de organisatie Ziekenhuizen onder level 4 De 7 ziekenhuizen, die een level lager dan level 4 hebben behaald, varieert sterk in initiatieven op het gebied van BCM. In deze groep springt één ziekenhuis er uit als randgeval. Dit ziekenhuis (Kilo) heeft erg veel initiatieven op het gebied van BCM, alleen oefent en test dit ziekenhuis onvoldoende. De overige ziekenhuizen scoren bijzonder laag op BCM-volwassenheid. Zo hebben 5 van de 7 ziekenhuizen een analyse uitgevoerd, waarmee zij weten van welke faciliteiten de kritieke processen afhankelijk zijn. Slechts 3 van deze 7 ziekenhuizen hebben hierbij ook gekeken naar de afhankelijkheden van leveranciers. En 2 ziekenhuizen hebben ook afspraken gemaakt in het kader van BCM met leveranciers. Bij 1 van deze 7 ziekenhuizen wordt BCM standaard meegenomen in verandertrajecten. Als mogelijke oorzaak voor de laag behaalde levels lijkt aannemelijk dat de focus van het BCM te veel ligt is op de continuïteit van ICT en niet de continuïteit van de kritieke processen van de organisatie. Zo hebben slechts 2 van de 7 ziekenhuizen na een Business Impact Analyse maatregelen getroffen op het gebied van de chain focus. Voor de Facility focus (ICT) hebben 5 ziekenhuizen maatregelen getroffen. Dit wekt de indruk dat BCM bij deze ziekenhuizen niet verder gaat dan de scope van informatiebeveiliging. Interessant is dat alle onderzochte ziekenhuizen de audit van de IGZ, gebaseerd op de NEN 7510, op een voldoende niveau hebben afgerond in 2010 (zie hoofdstuk 4. ). Dit onderzoek laat zien dat de audit uit 2010 onvoldoende grondslag biedt om vertrouwen te kunnen hebben in de veerkracht van de onderzochte organisaties. De audit uit 2010 verdient een bijstelling op het gebied van continuïteit Sector Bij de onderzochte ziekenhuizen is 50% voldoende veerkrachtig om een crisis op het gebied van de continuïteit te doorstaan. Aangezien de continuïteit van primaire bedrijfsprocessen, gezien de aard van de organisatie, een essentieel onderdeel hoort te zijn van de bedrijfsvoering lijkt het er op dat er nog een grote verbeterslag gemaakt moet worden. Pagina 26

27 8.2 Hanteerbaar Benchmarktool Het toepassingsinstrument is in de toepassing hanteerbaar gebleken. Het heeft een beeld kunnen schetsen van de BCM-volwassenheid. Er is door gebruik van de tool een duidelijk verschil geconstateerd in de BCM-volwassenheid. Naast het feit dat de Benchmarktool ons in staat heeft gesteld om een beeld van de BCMvolwassenheid in de zorg te geven, zijn er ook een aantal kanttekeningen te maken over de tool. Verschil uitkomst tool en inzicht ziekenhuis Bij 6 van de 14 ziekenhuizen (43%) verschilde de uitkomst van de benchmarktool twee of meer levels met de inschatting van de organisatie. Dit kant te wijten zijn aan de communiceerbaarheid van de tool, omdat de organisatie alleen maar bekend is met een highlevel omschrijving van de tool. Een andere mogelijkheid is dat de tool een vertekende inschatting geeft. Level 2 op intergrated focus niet voldoende getoetst De inschattingsvragen van de Benchmarktool toetsen de meest essentiële onderdelen van een BCM implementatie. Op de intergrated focus is het niet mogelijk om op level 3 een inschatting te geven door middel van alleen de inschattingsvragen. Als dit toegevoegd zou worden, dan zouden de inschattingsvragen op elke level en op elke focus een nauwkeurige inschatting kunnen geven. Zoeklichtvragen geven een rooskleurig beeld Wat is opgevallen bij de analyse van de data is dat de resultaten van de zoeklichtvragen een hogere inschatting geven dan de resultaten van de inschattingsvragen. Dit is deels te verklaren door het feit dat de inschattingsvragen op meer Requirements toetsen. 8.3 Hanteerbaar BCM volwassenheidsmodel Het BCM-volwassenheidsmodel is in het onderzoek hanteerbaar gebleken. Het is mogelijk om, doormiddel van de Benchmarktool, op het model de verschillen tussen organisaties aan te geven. Het BCM-volwassenheidsmodel zal in de terugkoppeling richting ziekenhuizen gebruikt worden om een strategie ter verbetering van het BCM op te stellen. Interessant was dat de eerste scope van het model, Facility focus, ook de hoogste scores heeft gehaald. Dit toont aan dat het model aansluit op de sector. Het gebruik van dit model heeft aangetoond dat het mogelijk is om een sector en een organisatie generiek model te gebruiken om BCM volwassenheid te benchmarken. Pagina 27

28 9. Aanbevelingen Hoewel dit onderzoek laat zien dat BCM nog verder ontwikkeld kan worden is met dit onderzoek uiteraard geen antwoord gegeven op alle mogelijke relevante vragen met betrekking tot dit onderwerp. In deze sectie wordt een aantal suggesties gedaan voor vervolgonderzoek. 9.1 Toepassen van het model in een andere sector In dit onderzoek is BCM gebenchmarkt in een sector waar informatie verwerking niet tot een primair proces van de organisatie behoord. Het zou interessant zijn om te onderzoeken wat de uitkomsten zijn bij een sector waar dit wel het geval is. Ook zou het interessant zijn om een sector te benchmarken waar continuïteit niet direct tot de aard van de organisatie behoort. 9.2 Verbeteringen BCM-volwassenheidsmodel Er zijn een aantal verbeterpunten te definiëren voor de benchmarktool en voor het BCMvolwassenheidsmodel. Lean BCM Het BCM-volwassenheidsmodel is niet afgestemd met nieuwe BCM ontwikkelingen als Lean BCM. Daarom is het relevant om het model af te stemmen met deze nieuwe ontwikkelingen door de toepassing van het BCM-volwassenheidsmodel toe te passen op organisaties waar Lean BCM is toegepast. Uitgangspunt Facility focus of Organisation focus Het goed integreren van de verschillende focussen van het model is essentieel voor de werking van BCM. Deze uitdaging is niet alleen voor BCM van toepassing. Henderson en Venkatraman (1993) herkennen dit probleem ook op de integratie van ICT en business in het algemeen. Zij stellen dat het onvermogen om waarde te creëren uit een IT investering deels te wijten is aan het missen van een goede afstemming tussen de ICT en business strategie (Henderson & Venkatraman, 1993, p. 472). Om duidelijk te maken hoe deze integratie kan verlopen, stellen zij het Strategic Alignment model voor. Dit model schetst een aantal mogelijkheden om strategieën te integreren. Hierbij kan business of IT de driver zijn om strategieën te integreren. Vanuit het oogpunt van BCM zou de organisatie, beschreven in de Organisation focus, de driver van BCM moeten zijn omdat deze de kritieke processen bevat. Voor het model zou het dus ook beter zijn om de Organisation focus als startpunt te nemen in plaats van de facility focus. 9.3 Verbeteringen Benchmarktool Bij het toepassen van de Benchmarktool zijn een aantal kanttekeningen geplaatst over de werking van de benchmarktool. Hier dient een verbeterslag gemaakt te worden. De geïdentificeerde issues zijn: Verschil uitkomst tool en inzicht ziekenhuis De inzichten van de ziekenhuizen verschillen in 43% van de onderzochte ziekenhuizen sterk met de uitkomst van de BCM benchmark. Vraag is hoe dit te verklaren is. Zoeklichtvragen geven een rooskleurig beeld. Voor vervolgstudie zou de vraag gesteld kunnen worden hoe dit verbeterd kan worden. Pagina 28

29 9.4 Aanpassen audit Dit onderzoek heeft laten zien dat de audit uit 2010 onvoldoende grondslag biedt om vertrouwen te kunnen hebben in de veerkracht van de onderzochte organisaties. De audit uit 2010 verdient een bijstelling op het gebied van continuïteit. Pagina 29

30 10. Referenties / bronnen Bundesamt für Sicherheit in der Informationstechnik (BSI). (2008). BSI-Standard notfallmanagement. Bonn: Bundesamt für Sicherheit in der Informationstechnik (BSI). Cazemier, J. A. (2012). Britse standaard belemmert efficiënte invoering van BCM. informatiebeveiliging, Cazemier, J. A., Leegwater, D., & Ploeg, J. (2010). Business Continuity Management; Weg van de gebaande paden. Den Haag: Sdu. Henderson, J., & Venkatraman, N. (1993). Strategic Alignment; Leveraging information technology for transforming organizations. IBM systems journal, Herbane, B. (2010). The evolution of business continuity management: A historical review of practices and drivers. Business History, 52:6, Hiles, A. (2011). The definitive handbook of Business Continuity Management 3e edition. West Sussex, United Kingdom: Wiley. Moen, R., & Norman, C. (2012, September). Evolution of the PDCA Cycle. Opgehaald van Trilogy Program: PDCA.pdf Naomi Smit, E. U. (2005). Master thesis BUSINESS CONTINUITY MANAGEMENT; A maturity model. NEN. (2012, november 30). Norm voor 'Business Continuïteit Management'. Opgehaald van NEN: Managementsystemen/Norm-voor-Business-Continuiteit-Management.htm Paulk, M. C. (1993). Capability Maturity Model for Software, Version 1.1. Pittsburgh: Software Engineering Institute, Carnegie Mellon University. Ream, S. W. (2003, November). The Business Continuity Maturity Model. Opgehaald van The%20Business.pdf Saint-Germain, R. (2005). Information Security Management Best Practice Based on ISO/IEC The Information Management Journal, Stichting Dutch Hospital Data. (2013, Februari). Kengetallen Nederlandse Ziekenhuizen Opgehaald van Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen: Pagina 30

31 11. Bijlagen 11.1 BCM-Volwassenheidsmodel Highlevel model (PDCA) Plan Do Check & Act 0 Implicit 1 Initial 2 Planned 3 Implemented 4 Embedded 5 Controlled 6 Optimized B. Organisation D. Intergrated A. Facility focus focus C. Chain focus focus Interview Interview Interview Interview Pagina 31

32 Model met Objectives A. Facilty focus B.Organisation focus C. Chain focus D. Integrated focus [1] Only part internal assets on All internal assets on All internal assets and in- & BCM process of BU[2] which critical processes which critical processes outputs on which critical integrated/ tuned through the depend taken into account depend taken into processes depend taken into in BCM account in BCM account in BCM entire organization Plan 0. Implicit 1. Initial 2. Planned 1.Responsibilities BCM 2. BCM policy 1. BC analysis 2. BC plan 1.1A.i Responsibilities for continuity of the facility covered at least at highest management level for facility 1.2A.i Objectives regarding continuity of facility 2.1A.i BIA focused on facility 2.1A.ii Risk analysis focused on facility 2.1A.iii Continuity measures determined 2.2A.i BC plan for facility 2.2A.ii Disaster recovery plan for facility 2.2A.iii. Escalation plan for disaster recovery 1.1B.i Responsibility for BCM covered at management team level 1.2B.i Policy formulated by management team regarding BCM 2.1B.i BIA including all internal dependencies 2.1B.ii Risk analysis focused on internal assets 2.1B.iii BCM measures determined 2.2B.i BC plan 2.2B.ii Uitwijk & recovery plan 2.2B.iii Escalation plan 2.2B.iv Communication plan 1.1C.i Responsibility for BCM covered board level 1.2C.i BCM policy that takes external parties into account 2.1C.i BIA including all internal & external dependencies 2.1C.ii Risk analysis focused on internal assets and in-& outputs 2.2C.i. Plan including active participation of chain partners 1.1D.i Responsibility for BCM covered both at board level and the management team level within each BU 1.2D.i Policy of individual BU's integrated/ tuned 2.1D.i BIA of all BU's integrated/tuned 2.1D.ii Risk analysis of all BU's integrated/tuned 2.1D.iii BCM measures individual BU's tuned 2.2D.i Preventive plans, Uitwijk & recovery plans and BHV plans BU's tuned 2.2D.ii Organization wide coordinating escalation & communication plan 2.2D.iii Uniformity among plans of various BU's.

33 2.2B.v Description crisis management organization Do 3.Impleme nted 1. BC facilities 3.1A.i Facilities for continuity of facility on which focus is on implemented 3.1B.i Facilities for BCM implemented 3.1C.i Contractual agreements in behalf of BCM made 3.1D.i Possible (contractual) agreements between BU's made 2. BC tasks 3.2A.ii Tasks continuity plan assigned 3.2B.i Tasks BC plan assigned 3. BC responsibility 3.3.A.i responsiblity for BC plans at facility determend 3.3.B.i Responsibility for BC plans for the organisation determend 1.Maintenanc e plan BCM 4.1A.i Maintenance plan developed for facility continuity plan 4.1B.i Maintenance plan developed for BC plan 4.1C.i Maintenance plan encompasses also external contracts 4.1D.i Integral maintenance process designed for BCM Check & Act 4. Embedde d 2. Awareness importance BCM 3. Familiarity & availability BC plan 4.2A.i Awareness importance continuity facility 4.3A.i Calamity for facility plan communicated 4.2B.i Awareness importance BCM 4.3B.i Calamity plan communicated 4.3C.i Calamity plan communicated with involved external parties 4.1D.ii Supervision on set-up BCM Pagina 33

34 1. Maintenance process BCM 4.3A.ii Calamity for facility available in case of incidents 5.1A.i Maintenance process continuity management facility executed 4.3B.ii Calamity available in case of incidents 5.1B.i Maintenance process BCM executed 5.1D.i Integral maintenance process BCM executed 5. Controlle d 2. BCM exercises 5.2A.i Exercises for facility continuity plan 5.2B.i Exercises for BC plan 5.2C.i Exercises including external parties 5.2D.i Coordinating escalation and communication plan exercised integrally 6. Optimized 3. Audit& control existing BCM 1. Strategic approach BCM 2. Continuous improvement BCM 5.3A.i Audit and control on existing facility continuity management 6.1A.i Continuity management tuned with strategy regarding facility 6.1A.ii Continuity part of managerial planning and control cycle 6.2A.i Continuous search for new possibilities for improvements continuity management 6.2A.ii Assumptions BCM periodically audited 6.2A.iii Maintenance entire continuity management process, not only plan 5.3B.i Audit and control on existing BCM 6.1B.i BCM tuned with business strategy 6.1B.ii BCM part of managerial planning and control cycle 6.2B.i Continuous search for new possibilities for improvements BCM 6.2B.ii Assumptions BCM periodically audited 6.2B.iii Maintenance entire BCM process, not only plan 5.3C.i Agreements with external parties checked 6.1C.i BCM tuned with chain strategy 6.2C.i Knowledge exchange with chain partners in behalf of BCM 6.2C.ii Assumptions BCM actively tuned with chain partners 5.3D.i Central supervision on existence and functioning BCM 6.1D.i BCM point of attention for board 6.2D.i Organization wide knowledge exchange in behalf of BCM 6.2D.ii Central coordination of entire BCM process Pagina 34

35 3. BC culture 6.3A.i Continuity facility part of organization culture 6.3B.i BCM part of organization culture 6.3C.i Relation with chain partners characterized by continuity thinking 6.3D.i Relation between BU's characterized by continuity thinking Pagina 35

36 11.2 Benchmarktool

37 Pagina 37

38 Pagina 38

39 Pagina 39

40 Pagina 40

41 Pagina 41

42 Pagina 42

43 Pagina 43

44 Pagina 44

45 Pagina 45

46 Pagina 46

47 Pagina 47

48 Pagina 48

49 Pagina 49

50 Pagina 50

51 11.3 Inschattingsvragen

52 Pagina 52

53 Pagina 53

54 Pagina 54

55 Pagina 55

56 Pagina 56

57 Pagina 57

58 Pagina 58

59 Pagina 59

60 Pagina 60

61 Pagina 61

62 Pagina 62

63 Pagina 63

64 11.4 Onderzoeksresultaten ziekenhuizen Alpha (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 0% 1 0% 1 0% 1 0% 1 1 Initial 100% % % % 0 1 Plan 2 Planned 100% 1 50% 1 100% 1 0 Do 3 Implemented 50% 1 100% 1 100% 1 50% 0 Check & Act 4 Embedded 100% 0 100% 0 50% 1 0% 0 5 Controlled 33% 0 33% 0 33% 0 33% 0 6 Optimized 50% 0 33% 0 50% 0 50% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 0, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. Er is geen initiatief gericht op BCM. Dit blijkt niet uit de resultaten van het interview, maar wel uit de resultaten van het model. In de organisatie zijn wel BCM aspecten gesignaleerd. Dit kan impliceren dat een snelle verbeterslag van de BCM-volwassenheid mogelijk is. De inschatting van de organisatie zelf is sterk afwijkend met de inschatting van het model. De kwaliteit van BCM is in dit ziekenhuis is onvoldoende. org. Pagina 64

65 Bravo (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Plan 2 Planned 100% 1 100% 1 100% 1 1 Do 3 Implemented 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Check & Act 4 Embedded 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 5 Controlled 67% 2/ % 2/ % 2/ % 2/3 1 6 Optimized 50% 1/3 0 67% 1/3 1 50% 2/3 0 50% 2/3 1 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 5, Chain focus 5 en Intergrated focus 5. De organisatie is voldoende BCM-volwassen. De organisatie heeft nog deels een uitdaging op het gebied van audits van het BCM. Vandaar dat op level 5 voor 2/3 de deel aan de eisen is voldaan. De inschatting van de organisatie komt redelijk overeen met de inschatting van het model. org. Pagina 65

66 Charlee (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1 50% 1 50% 1 50% 1 Plan 2 Planned 100% % % Do 3 Implemented 50% 1 33% 1 50% 0 50% 0 Check & Act 4 Embedded 50% 0 50% 0 0% 0 0% 0 5 Controlled 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 6 Optimized 0% 0 33% 0 0% 0 0% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. Er zijn wel initiatieven in de organisatie aanwezig zoals een crisisteam en oefeningen met betrekking tot de continuïteit. Het probleem voor deze organisatie is dat een aantal essentiële plannen op het gebied van BCM missen. Ook beschikt de organisatie niet over een goed gekeurd BCM beleid. De BCM-volwassenheid is te laag. Wel zijn er implicaties dat met relatief weinig moeite de volwassenheid van BCM verhoogd kan worden naar een acceptabel level. De inschatting van de organisatie is sterk afwijkend met de inschatting van het BCM model. org. Pagina 66

67 Delta (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Plan 2 Planned 100% 1 100% 1 100% 1 1 Do 3 Implemented 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Check & Act 4 Embedded 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 5 Controlled 67% 1/ % 1/ % 1/ % 1/3 0 6 Optimized 100% 1/3 0 67% 1/ % 1/ % 1/3 0 org. Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 4 en Intergrated focus 4. De organisatie is voldoende BCM-volwassen. De inschatting van het BCM volwassenheidsmodel komt redelijk overeen met de inschatting van de organisatie zelf. Pagina 67

68 Echo (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 0% 1 0% 1 0% 1 1 Initial 100% % 1/2 1 50% 1/2 0 50% 1/2 0 Plan 2 Planned 100% 0 1 0% 0 1 0% Do 3 Implemented 100% 0 33% 1 50% 0 50% 0 Check & Act 4 Embedded 50% 0 50% 0 0% 0 0% 0 5 Controlled 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 6 Optimized 50% 0 0% 0 0% 0 0% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. Het BCM initiatief is beperkt tot de Facility focus. Door de afhankelijkheid van deze van andere focussen van het model kan ook geen hoger level behaald worden. De BCM-volwassenheid is te laag. Wel zijn er initiatieven zichtbaar op andere levels. Zo worden er wel bepaalde testen uitgevoerd. De inschatting van de organisatie is op de organisation focus sterk afwijkend met de resultaten van de benchmarktool. Dit is interessant aangezien er is aangegeven in het interview dat er geen initiatief is op het gebied van de Organisation focus, Chain focus en Intergrated focus. org. Pagina 68

69 Foxtrot (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 100% 1 0% 1 0% 1 1 Initial 100% % % % 1 1 Plan 2 Planned 100% % 0 0 0% Do 3 Implemented 50% 0 33% 0 50% 0 50% 0 Check & Act 4 Embedded 50% 0 50% 0 0% 0 0% 0 5 Controlled 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 6 Optimized 50% 0 33% 0 0% 0 0% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 1, Chain focus 1 en Intergrated focus 1. De organisatie was tijdens de meting bezig met een initiatief om het BCM te verbeteren, waarbij de Chain focus en de Intergrated focus buiten beschouwing zijn gelaten. De organisatie heeft recent een BIA uitgevoerd. De bijbehorende essentiële plannen onvoldoende opgesteld. De BCM-volwassenheid is te laag. Wel zijn er initiatieven zichtbaar op andere levels. De inschatting van de organisatiekomt aardig overeen met de inschatting van de benchmarktool en het model. org. Pagina 69

70 Golf (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1 100% 1 100% 1 100% 0 Plan 2 Planned 100% 1 100% 1 100% 1 0 Do 3 Implemented 100% 1 100% 1 100% 0 100% 0 Check & Act 4 Embedded 100% 2/ % 2/3 0 50% 2/ % Controlled 0% 0 33% 0 33% 0 33% 0 6 Optimized 0% 0 33% 0 50% 0 50% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 3 en Intergrated focus 3. De organisatie heeft nog wel een uitdaging op het gebied van Awareness op level 4. Hierdoor is 1/3 de van de characteristic s niet voldoende. De inschatting van de organisatie zelf op het gebied van de Intergrated focus is sterk afwijkend met de inschatting van de benchmarktool. Voor de overige onderdelen komt deze redelijk overeen. org. Pagina 70

71 Hotel (Algemeen ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: 0-250) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Plan 2 Planned 100% 1 100% 1 100% 1 1 Do 3 Implemented 100% 1 100% 1 100% 1 50% 1 Check & Act 4 Embedded 100% 2/ % 2/ % 1/ % Controlled 67% 2/3 0 67% 1/3 0 67% 1/3 0 67% 1/3 0 6 Optimized 50% 0 33% 0 50% 0 50% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 3 en Intergrated focus 2. De Intergrated focus is lager doordat er geen integralen afspraken zijn gemaakt tussen onderdelen van de organisatie. De organisatie heeft nog wel een uitdaging op het gebied van Awareness op level 4. Hierdoor is 1/3 de van de characteristics niet voldoende. De verwachtingen van de organisatie komt op de Intergrated focus na aardig overeen met de uitkomst van het model en de benchmarktool. org. Pagina 71

72 India (Algemeen ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 100% 1 0% 1 0% 1 1 Initial 100% % % % 0 1 Plan 2 Planned 0% 0 0 0% 0 0 0% Do 3 Implemented 50% 0 67% 0 50% 1 50% 0 Check & Act 4 Embedded 0% 0 50% 0 0% 1 0% 0 5 Controlled 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 6 Optimized 50% 0 33% 0 50% 0 50% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. De inschatting van de organisatie komt aardig overeen met de inschatting van het model en van de benchmarktool. org. Pagina 72

73 Juliet (Algemeen ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1/ % % 1/2 1 50% 0 1 Plan 2 Planned 0% % 0 1 0% Do 3 Implemented 0% 0 33% 1 50% 0 50% 0 Check & Act 4 Embedded 50% 0 50% 0 50% 0 0% 0 5 Controlled 33% 0 33% 0 33% 0 33% 0 6 Optimized 50% 0 0% 0 50% 0 50% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 1, Organisation focus 0, Chain focus 0 en Intergrated focus 0. De inschatting van de organisatie komt aardig overeen met de uitkomst van het model en de tool. Op de inschatting van de Organisation focus na. org. Pagina 73

74 Kilo (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model 0 Implicit 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Plan 2 Planned 100% 1 100% 1 100% 1 1 Do 3 Implemented 100% 1 100% 0 100% 1 100% 0 Check & Act 4 Embedded 50% 1/3 1 50% 1/3 0 50% 1/ % 1/3 0 5 Controlled 0% 0 0% 0 0% 0 0% 0 6 Optimized 50% 0 67% 0 50% 0 50% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 3, Organisation focus 3, Chain focus 3 en Intergrated focus 3. De organisatie scoort geen volwaardige 4 omdat er niet voldoende geoefend en getest wordt met het BCM. De inschatting van de organisatie komt aardig overeen met de uitkomsten van het BCM model en de benchmarktool. org. Pagina 74

75 Lima (Top klinisch ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. 0 Implicit 100% 1 100% 0 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Plan 2 Planned 100% 1 100% 1 100% 1 1 Do 3 Implemented 100% 1 100% 1 100% 0 100% 0 Check & Act 4 Embedded 100% % % 2/ % 2/3 0 5 Controlled 0% 0 0 0% 0 0 0% 0 0 0% Optimized 50% 0 33% 0 50% 0 50% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 3 en Intergrated focus 4. De inschatting van de organisatie komt overeen met de uitkomsten van het model. Pagina 75

76 Mike (Algemeen ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: ) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. 0 Implicit 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Plan 2 Planned 100% 1 100% 1 100% 1 1 Do 3 Implemented 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Check & Act 4 Embedded 100% 2/ % 2/ % 2/3 1 0% 2/3 0 5 Controlled 100% % % % Optimized 50% 0 33% 0 50% 0 50% 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 4, Organisation focus 4, Chain focus 4 en Intergrated focus 3. De inschatting van de organisatie komt overeen met de uitkomsten van het model. Pagina 76

77 November (Universitair ziekenhuis, Omzet: miljoen, Aantal bedden: 0-250) (PDCA) A. Facility focus B. Organisation focus C. Chain focus D. Intergrated focus Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. Interview Model org. 0 Implicit 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 1 Initial 100% 1 100% 1 100% 1 100% 1 Plan 2 Planned 100% 1 100% 1 100% 1 0 Do 3 Implemented 100% 1 100% 1 100% 0 100% 0 Check & Act 4 Embedded 100% 1 100% 0 100% 0 100% 0 5 Controlled 100% 2/ % 2/ % 2/ % 2/3 0 6 Optimized 100% 1/ % 1/ % % 0 0 Constateringen De BCM-volwassenheid wordt ingeschat op de volgende levels: Facility focus 5, Organisation focus 5, Chain focus 5 en Intergrated focus 5. De inschatting van de organisatie is op de Organisation focus, Chain focus en Intergrated focus sterk verschillend met de inschattingen van het model. De organisatie heeft op level 5 nog een uitdaging liggen op het gebied van het beheerprocess van BCM. Pagina 77

78 11.5 Benchmark excel tool Pagina 78

BCM Volwassenheid. Het VKA BCM Maturity Model. 15-02-2006 Steven Debets

BCM Volwassenheid. Het VKA BCM Maturity Model. 15-02-2006 Steven Debets BCM Volwassenheid Het VKA BCM Maturity Model 15-02-2006 Steven Debets Inhoud Aanleiding BCM Maturity model en Quick Scan Resultaten Marktscan 2 3 4 Effectieve implementatie; Een goede blauwdruk als basis.

Nadere informatie

Bedrijfscontinuïteit met behulp van een BCMS

Bedrijfscontinuïteit met behulp van een BCMS Bedrijfscontinuïteit met behulp van een BCMS 26 november 2014 Aart Bitter@ISGcom.nl www.information-security-governance.com Disaster Recovery Plan 2 The Bitter Brew Case To Brew or not to Brew, That s

Nadere informatie

Business Continuity Management

Business Continuity Management Business Continuity Management Aart Bitter - 14 januari 2014 SAFER, SMARTER, GREENER Praktijk case Wij zijn als bierbrouwerij voorgedragen om onze producten te leveren aan het Holland House tijdens het

Nadere informatie

SESSIE 1.3 GEBRUIK: NATUURGEWELD

SESSIE 1.3 GEBRUIK: NATUURGEWELD SESSIE 1.3 GEBRUIK: NATUURGEWELD Voorbereiden van chemische bedrijven tegen natuurgeweld en domino-effecten 21 juni 2018, Dag van de chemische veiligheid 21-6-2018 BCM Specialist - Alex Hoogteijling 1

Nadere informatie

Business as (un)usual

Business as (un)usual Business as (un)usual Beperking van de impact van incidenten begint vandaag! Aon Global Risk Consulting Business Continuity Practice Continuiteit = basis voor succesvol ondernemen.voor u business as usual?

Nadere informatie

Digital Independence. Plan Today to be ready for Tomorrow. Grip op uw continuïteit! Information Security and Continuity Services

Digital Independence. Plan Today to be ready for Tomorrow. Grip op uw continuïteit! Information Security and Continuity Services Digital Independence Grip op uw continuïteit! Plan Today to be ready for Tomorrow Information Security and Continuity Services Digital Independence Grip op uw continuïteit! Weet u welke risico s uw bedrijf

Nadere informatie

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting xvii Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting Samenvatting IT uitbesteding doet er niet toe vanuit het perspectief aansluiting tussen bedrijfsvoering en IT Dit proefschrift is het

Nadere informatie

BluefieldFinance Samenvatting Quickscan Administratieve Processen Light Version

BluefieldFinance Samenvatting Quickscan Administratieve Processen Light Version BluefieldFinance Samenvatting Quickscan Administratieve Processen Light Version Introductie Quickscan De financiële organisatie moet, net zo als alle andere ondersteunende diensten, volledig gericht zijn

Nadere informatie

ISO 20000 @ CTG Europe

ISO 20000 @ CTG Europe ISO 20000 @ CTG Europe 31/10/2007 mieke.roelens@ctg.com +32 496266725 1 Agenda 31 oktober 2007 Voorstelling Project Business Case: Doel & Scope Projectorganisatie Resultaten assessments en conclusies De

Nadere informatie

J.H. van den Berg. Versie 1.0 Mei 2011

J.H. van den Berg. Versie 1.0 Mei 2011 Versie 1.0 Mei 2011 J.H. van den Berg B U S I N E S S C O N T I N U I T Y M A N A G E M E N T Business Continuity Plan Handboek Vertrouw niet altijd op iemands blauwe ogen. Meiberg Consultancy Bronkhorsterweg

Nadere informatie

De nieuwe ISO norm 2015 Wat nu?!

De nieuwe ISO norm 2015 Wat nu?! De nieuwe ISO norm 2015 Wat nu?! Stichting QualityMasters Nieuwland Parc 157 3351 LJ Papendrecht 078-3030060 info@qualitymasters.com www.qualitymasters.com 02-2015 Inhoud Inleiding pagina 3 Van Oud naar

Nadere informatie

Opdrachtgeverschap 2.0. Toezien op de afspraken in de verwerkersovereenkomst

Opdrachtgeverschap 2.0. Toezien op de afspraken in de verwerkersovereenkomst Opdrachtgeverschap 2.0 Toezien op de afspraken in de verwerkersovereenkomst Doel van deze presentatie Zelf een mening hebben over welke certificering/ verklaring het beste past bij een af te nemen dienst

Nadere informatie

Op 14 maart 2017 publiceerde het DNB Expertisecentrum Operationele en IT Risico's een memo 'Toelichting Toetsingskader Informatiebeveiliging 2017'.

Op 14 maart 2017 publiceerde het DNB Expertisecentrum Operationele en IT Risico's een memo 'Toelichting Toetsingskader Informatiebeveiliging 2017'. Inleiding Op 14 maart 2017 publiceerde het DNB Expertisecentrum Operationele en IT Risico's een memo 'Toelichting Toetsingskader Informatiebeveiliging 2017'. Hierin wordt aangegeven dat DNB in 2017 met

Nadere informatie

Informatiebeveiligingsbeleid. Stichting Pensioenfonds Chemours

Informatiebeveiligingsbeleid. Stichting Pensioenfonds Chemours Informatiebeveiligingsbeleid Stichting Pensioenfonds Chemours Versiebeheer Versie Datum Van Verspreid aan 0.1 J.W. Kinders W. Smouter Vroklage Goedkeuring Versie Goedgekeurd door Datum 2 INHOUD Algemeen

Nadere informatie

Fysieke beveiliging: Waarom voorkomen niet altijd beter is dan genezen. Over Thimo Keizer

Fysieke beveiliging: Waarom voorkomen niet altijd beter is dan genezen. Over Thimo Keizer Over Thimo Keizer Met een kritische, out of the box, analytische blik help ik organisaties met bedrijfskundige vraagstukken waaronder change management, integrale beveiliging en risico management. Af van

Nadere informatie

BUSINESS CONTINUITY MANAGEMENT Hoe kunt u uw onderneming beschermen voor gevaren.

BUSINESS CONTINUITY MANAGEMENT Hoe kunt u uw onderneming beschermen voor gevaren. BUSINESS CONTINUITY MANAGEMENT Hoe kunt u uw onderneming beschermen voor gevaren. Business Continuity Plan Handboek J.H. van den Berg M. Baas B U S I N E S S C O N T I N U I T Y M A N A G E M E N T Business

Nadere informatie

BUSINESS CONTINUITEIT

BUSINESS CONTINUITEIT BUSINESS CONTINUITEIT BUSINESS CONTINUITY MANAGEMENT Tine Bernaerts, Consultant risk management, Amelior Business Continuity Management volgens ISO 22301: Societal Security Business Continuity Management

Nadere informatie

Energiemanagementprogramma HEVO B.V.

Energiemanagementprogramma HEVO B.V. Energiemanagementprogramma HEVO B.V. Opdrachtgever HEVO B.V. Project CO2 prestatieladder Datum 7 december 2010 Referentie 1000110-0154.3.0 Auteur mevrouw ir. C.D. Koolen Niets uit deze uitgave mag zonder

Nadere informatie

Business Impact Anlayses worden in de meeste organisaties eens per jaar of eens per halfjaar geactualiseerd en bevatten meestal beschrijvingen van:

Business Impact Anlayses worden in de meeste organisaties eens per jaar of eens per halfjaar geactualiseerd en bevatten meestal beschrijvingen van: (BIA s) Veel organisaties beschikken over BIA s ofwel Business Impact Analyses per Business Unit of per Afdeling. Hierna gaan we verder uit van Business Impact Analyses op Business Unit niveau. Dit artikel

Nadere informatie

Tijd voor verandering: Lean Security. Simpeler, sneller, goedkoper, flexibeler en toch effectief

Tijd voor verandering: Lean Security. Simpeler, sneller, goedkoper, flexibeler en toch effectief Tijd voor verandering: Lean Security Simpeler, sneller, goedkoper, flexibeler en toch effectief Lean Security Mei 2013 Informatiebeveiliging Het inrichten van informa>ebeveiliging blijkt iedere keer weer

Nadere informatie

Whitepaper. Veilig de cloud in. Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1. www.traxion.com

Whitepaper. Veilig de cloud in. Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1. www.traxion.com Veilig de cloud in Whitepaper over het gebruik van Cloud-diensten deel 1 www.traxion.com Introductie Deze whitepaper beschrijft de integratie aspecten van clouddiensten. Wat wij merken is dat veel organisaties

Nadere informatie

Beleid Informatiebeveiliging InfinitCare

Beleid Informatiebeveiliging InfinitCare Beleid Informatiebeveiliging InfinitCare Wijzigingshistorie Versie Wie Wanneer Wat 2019-V001 Han Laarhuis 2019-03-04 Aanpassen aan nieuwe ISMS 2019 V096 Han Laarhuis 2016-03-21 Toevoegen Wijzigingshistorie

Nadere informatie

I T S X. Informatiebeveiliging, IT Audit & Compliance, Security as a Service, Risicomanagement, Educatie

I T S X. Informatiebeveiliging, IT Audit & Compliance, Security as a Service, Risicomanagement, Educatie I T S X Understanding the Tools, the Players and the Rules Informatiebeveiliging, IT Audit & Compliance, Security as a Service, Risicomanagement, Educatie Voorwoord Ralph Moonen Arthur Donkers Mijn naam

Nadere informatie

Energie Management Actieplan

Energie Management Actieplan Energie Management Actieplan Rijssen, Juli 2013 Auteur: L.J. Hoff Geaccodeerd door: M. Nijkamp Directeur Inhoudsopgave 1. Inleiding Pagina 3 2. Beleid CO₂ reductie Pagina 4 3. Borging CO₂ prestatieladder

Nadere informatie

De ISO High Level Structure (HLS) en de nieuwe ISO 22000

De ISO High Level Structure (HLS) en de nieuwe ISO 22000 De ISO High Level Structure (HLS) en de nieuwe ISO 22000 26 september 2018 Dick Hortensius Senior consultant Managementsystemen NEN Milieu & Maatschappij dick.hortensius@nen.nl Welke onderwerpen kunt u

Nadere informatie

PinkSCAN. Verbeter de kwaliteit van uw IT dienstverlening

PinkSCAN. Verbeter de kwaliteit van uw IT dienstverlening PinkSCAN Verbeter de kwaliteit van uw IT dienstverlening De business stelt steeds hogere eisen aan de kwaliteit van de IT dienstverlening. Nieuwe service modellen vereisen aanpassingen in de wijze waarop

Nadere informatie

ISO 9001: Business in Control 2.0

ISO 9001: Business in Control 2.0 ISO 9001: 2015 Business in Control 2.0 Waarom Geintegreerd toepassen verschillende management normen Betere aansluiting normen op de strategie; zorgen voor een goede inbedding in de bedrijfsvoering WAAROM

Nadere informatie

Bedrijfscontinuïteit Kleine stappen. en toch snel(ler) thuis

Bedrijfscontinuïteit Kleine stappen. en toch snel(ler) thuis Bedrijfscontinuïteit Kleine stappen en toch snel(ler) thuis Wie is Jan Ploeg sinds 2009 Strategisch Informatiemanager VROM-Inspectie 2001 2009 Adviseur Informatiebeveiliging en BCM Expanding Visions BV

Nadere informatie

Software Processen. Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 4 Slide 1. Het software proces

Software Processen. Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 4 Slide 1. Het software proces Software Processen Ian Sommerville 2004 Software Engineering, 7th edition. Chapter 4 Slide 1 Het software proces Een gestructureerd set van activiteiten nodig om een software systeem te ontwikkelen Specificatie;

Nadere informatie

Hoezo dé nieuwe ISO-normen?

Hoezo dé nieuwe ISO-normen? De nieuwe ISO-normen Dick Hortensius Senior consultant Managementsystemen NEN Milieu & Maatschappij dick.hortensius@nen.nl 1 Hoezo dé nieuwe ISO-normen? 2 1 De cijfers voor Nederland (eind 2013) Norm Aantal

Nadere informatie

"Baselines: eigenwijsheid of wijsheid?"

Baselines: eigenwijsheid of wijsheid? "Baselines: eigenwijsheid of wijsheid?" Een afrondende 'beschouwende' presentatie Ing. Ernst J. Oud CISA CISSP Philips Toshiba Crypsys Data Security Getronics Business Continuity (a.k.a. CUC) Urenco Deloitte

Nadere informatie

Readiness Assessment ISMS

Readiness Assessment ISMS Readiness Assessment van ISMS ISO/IEC27001:2005 1 Senior Internal/IT auditor Luyke Tjebbes EMIA RO CISA Lead Auditor ISO/IEC27001:2005 Projectleider ISO assessment 2 Wat is ISO 27001 eigenlijk? ISO/IEC

Nadere informatie

Samenvatting Onderzoek Pilot ISO Milieuprestatiemeting

Samenvatting Onderzoek Pilot ISO Milieuprestatiemeting Samenvatting Onderzoek Pilot ISO 14001 Milieuprestatiemeting 28 november 2018 door Mart van Assem N181101 VERSI E 28 NOVEMB ER 2018 SAMENVATTING ONDERZOEK PILOT ISO 14001 MILIEUPRESTATIEMETING 1 1 Achtergrond

Nadere informatie

VOORWOORD. 1 Code voor informatiebeveiliging, Nederlands Normalisatie Instituut, Delft, 2007 : NEN-ISO.IEC 27002.

VOORWOORD. 1 Code voor informatiebeveiliging, Nederlands Normalisatie Instituut, Delft, 2007 : NEN-ISO.IEC 27002. Gesloten openheid Beleid informatiebeveiliging gemeente Leeuwarden 2014-2015 VOORWOORD In januari 2003 is het eerste informatiebeveiligingsbeleid vastgesteld voor de gemeente Leeuwarden in de nota Gesloten

Nadere informatie

Gebr. Beentjes GWW B.V. Kwaliteitsmanagementplan voor de inventaris

Gebr. Beentjes GWW B.V. Kwaliteitsmanagementplan voor de inventaris Gebr. Beentjes GWW B.V. Kwaliteitsmanagementplan voor de inventaris Gebr. Beentjes GWW, 7 januari 2014 2 Gebr. Beentjes GWW Kwaliteitsmanagementplan Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Stuurcyclus... 4 1.1

Nadere informatie

SURFaudit, getoetst in de praktijk Februari 2012, Alf Moens, SURFfoundation

SURFaudit, getoetst in de praktijk Februari 2012, Alf Moens, SURFfoundation SURFaudit, getoetst in de praktijk Februari 2012, Alf Moens, SURFfoundation Inleiding In 2011 is de eerste auditronde van SURFaudit gehouden. In deze ronde zijn het normenkader, de meetmethode en het benchmarktool

Nadere informatie

Informatiebeveiliging, noodzakelijk kwaad of nuttig? www.dnvba.nl/informatiebeveiliging. DNV Business Assurance. All rights reserved.

Informatiebeveiliging, noodzakelijk kwaad of nuttig? www.dnvba.nl/informatiebeveiliging. DNV Business Assurance. All rights reserved. 1 Informatiebeveiliging, noodzakelijk kwaad of nuttig? Mike W. Wetters, Lead Auditor DNV Albertho Bolenius, Security Officer GGzE Informatiebeveiliging. Noodzakelijk kwaad of nuttig? 3 Wat is informatiebeveiliging?

Nadere informatie

Kwaliteitsmanagement theoretisch kader

Kwaliteitsmanagement theoretisch kader 1 Kwaliteitsmanagement theoretisch kader Versie 1.0 2000-2009, Biloxi Business Professionals BV 1 1. Kwaliteitsmanagement Kwaliteitsmanagement richt zich op de kwaliteit organisaties. Eerst wordt het begrip

Nadere informatie

Berry Kok. Navara Risk Advisory

Berry Kok. Navara Risk Advisory Berry Kok Navara Risk Advisory Topics Informatiebeveiliging in het nieuws Annual Benchmark on Patient Privacy & Data Security Informatiebeveiliging in de zorg Extra uitdaging: mobiel Informatiebeveiliging

Nadere informatie

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente?

Enterprise Architectuur. een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Enterprise Architectuur een duur begrip, maar wat kan het betekenen voor mijn gemeente? Wie zijn we? > Frederik Baert Director Professional Services ICT @frederikbaert feb@ferranti.be Werkt aan een Master

Nadere informatie

PROJECT PLAN VOOR DE IMPLEMENTATIE VAN EEN STANDAARD SITE VOOR DE VERENIGING O3D

PROJECT PLAN VOOR DE IMPLEMENTATIE VAN EEN STANDAARD SITE VOOR DE VERENIGING O3D PROJECT PLAN VOOR DE IMPLEMENTATIE VAN EEN STANDAARD SITE VOOR DE VERENIGING O3D Auteur : P. van der Meer, Ritense B.V. Datum : 17 juli 2008 Versie : 1.3 2008 Ritense B.V. INHOUD 1 VERSIEBEHEER...1 2 PROJECT

Nadere informatie

STRATAEGOS CONSULTING

STRATAEGOS CONSULTING STRATAEGOS CONSULTING EXECUTIE CONSULTING STRATAEGOS.COM WELKOM EXECUTIE CONSULTING WELKOM BIJ STRATAEGOS CONSULTING Strataegos Consulting is een strategie consultancy met speciale focus op strategie executie.

Nadere informatie

VOICE OF THE CUSTOMER

VOICE OF THE CUSTOMER 4/20/ E-BOOK VOICE OF THE CUSTOMER Gratis e-book leansixsigmatools.nl Introductie Bij Six Sigma staat het denken vanuit de behoeften van de klant centraal. Juist de vertaling van de stem(men) van de klant(en)

Nadere informatie

Global Project Performance

Global Project Performance Return on investment in project management P3M3 DIAGNOSTIEK IMPLEMENTATIE PRINCE2 and The Swirl logo are trade marks of AXELOS Limited. P3M3 -DIAGNOSTIEK (PROJECT PROGRAMMA PORTFOLIO MANAGEMENT MATURITY

Nadere informatie

Energiemanagement Actieplan

Energiemanagement Actieplan 1 van 8 Energiemanagement Actieplan Datum 18 04 2013 Rapportnr Opgesteld door Gedistribueerd aan A. van de Wetering & H. Buuts 1x Directie 1x KAM Coördinator 1x Handboek CO₂ Prestatieladder 1 2 van 8 INHOUDSOPGAVE

Nadere informatie

Kwaliteitssysteem datamanagement. Meetbaar Beter

Kwaliteitssysteem datamanagement. Meetbaar Beter Kwaliteitssysteem datamanagement Meetbaar Beter Datum: 22 maart 2016 Versie : 0.8 Kwaliteitssysteem Meetbaar Beter versie 0.8 Pagina 1 van 8 Voorwoord Het aantal centra dat is aangesloten bij Meetbaar

Nadere informatie

Stappenplan naar GDPR compliance

Stappenplan naar GDPR compliance Stappenplan naar GDPR compliance In samenwerking met ESET heeft Mazars een whitepaper geschreven met als doel om meer inzicht te geven in het ontstaan en de gevolgen van de General Data Protection Regulation

Nadere informatie

energiemanagement & kwaliteitsmanagement

energiemanagement & kwaliteitsmanagement Energiemanagement Programma & managementsysteem Het beschrijven van het energiemanagement en kwaliteitsmanagementplan (zoals vermeld in de norm, voor ons managementsysteem). 1 Inleiding Maatschappelijk

Nadere informatie

Business Continuity Management. Pieter de Ruiter 1 / MAXIMAAL DRIE WOORDEN

Business Continuity Management. Pieter de Ruiter 1 / MAXIMAAL DRIE WOORDEN Business Management Pieter de Ruiter 1 / MAXIMAAL DRIE WOORDEN Lelystad, 29 juni 2009 AGENDA Waarom Business Management? Hoe pakken we BCM aan? Wat is de relatie van BCM met SABSA? SCS Lelystad en mijn

Nadere informatie

OBS A.M.G. Schmidt 7 februari 2014

OBS A.M.G. Schmidt 7 februari 2014 OBS A.M.G. Schmidt 7 februari 2014 Managementrapportage Scholengemeenschap Veluwezoom wil periodiek meten hoe de tevredenheid is onder haar belangrijkste doelgroepen: leerlingen, ouders, leerkrachten en

Nadere informatie

Stappenplan naar GDPR compliance

Stappenplan naar GDPR compliance Stappenplan naar GDPR compliance Stappenplan voor compliance met de Algemene Verordening Gegevensbescherming Het Europees Parlement heeft op 14 april 2016 de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG)

Nadere informatie

Onderzoek naar de effectiviteit van Business Control 2018

Onderzoek naar de effectiviteit van Business Control 2018 Onderzoek naar de effectiviteit van Business Control 2018 Eerste inzichten v Rotterdam, december 2018 Inleiding tot deze eerste inzichten Inleiding tot ons onderzoek FinTouch doet 2-jaarlijks onderzoek

Nadere informatie

Volwassen Informatiebeveiliging

Volwassen Informatiebeveiliging Volwassen Informatiebeveiliging NBA LIO en NOREA symposium Amersfoort 4 februari 2019 Agenda 15.00-15.05 uur Opening Maureen Vermeij- de Vries, voorzitter NBA LIO bestuur 15.05-15.15 uur Introductie programma

Nadere informatie

Informatiebeveiligingsbeleid

Informatiebeveiligingsbeleid Informatiebeveiligingsbeleid Document nummer ISMS 2 Versie 1.4 Auteur M. Konersmann Goedgekeurd door J. Meijer Datum 30-08-2017 Classificatie Openbaar Versie Datum Reden voor Aangepast door opmaak 1.0

Nadere informatie

Emotioneel Belastend Werk, Vitaliteit en de Mogelijkheid tot Leren: The Manager as a Resource.

Emotioneel Belastend Werk, Vitaliteit en de Mogelijkheid tot Leren: The Manager as a Resource. Open Universiteit Klinische psychologie Masterthesis Emotioneel Belastend Werk, Vitaliteit en de Mogelijkheid tot Leren: De Leidinggevende als hulpbron. Emotional Job Demands, Vitality and Opportunities

Nadere informatie

Integrated Audit in het Erasmus MC

Integrated Audit in het Erasmus MC Integrated Audit in het Erasmus MC NFU Symposium Mind the gap! Effectieve inzet van interne audits 29 mei 215 Freek Wegerif Sector Audit Succesfactoren Uitdagingen 2 Integrated audit - uitvoering EXPERTS

Nadere informatie

AVG Routeplanner voor woningcorporaties

AVG Routeplanner voor woningcorporaties AVG Routeplanner voor woningcorporaties 24 oktober 2017 Versie 1.0 24 oktober 2017 0 Inleiding Aedes wil haar leden ondersteunen bij de implementatie van de privacywetgeving. Daarvoor biedt zij onder andere

Nadere informatie

ISO 41001; a game changer for Facility Management?!

ISO 41001; a game changer for Facility Management?! ISO 41001; a game changer for Facility Management?! Kennissessie 14 juni 2018 Standards and Regulations 1 Mijn gemiddelde dag... Sheryl Limburg 2 Fijn dat u er bent! Korte kennismaking met een paar vragen,

Nadere informatie

weer wat nieuws KEMA KEMA Reden van verandering KLANT- & PRESTATIEGERICHT! Oude norm was onvoldoende 16-04-2003 KEMA Quality B.V.

weer wat nieuws KEMA KEMA Reden van verandering KLANT- & PRESTATIEGERICHT! Oude norm was onvoldoende 16-04-2003 KEMA Quality B.V. Ze hebben weer wat nieuws bedacht! 16-04-2003 Quality B.V. 1 Reden van verandering Oude norm was onvoldoende KLANT- & PRESTATIEGERICHT! 16-04-2003 Quality B.V. 2 1 Reden van verandering a. ISO normen iedere

Nadere informatie

Competenties Luuk van Paridon. Analyseren

Competenties Luuk van Paridon. Analyseren Competenties Luuk van Paridon Overzicht waar ik nu sta: Afbeelding 1: Spinnenweb competenties De groene lijn geeft aan welke competenties ik tot nu toe behaald heb (zie Afbeelding 1). De competenties die

Nadere informatie

Kwaliteitssysteem datamanagement. Meetbaar Beter

Kwaliteitssysteem datamanagement. Meetbaar Beter Kwaliteitssysteem datamanagement Meetbaar Beter Datum: 20 juli 2017 Versie : 0.10 Kwaliteitssysteem Meetbaar Beter versie 0.10.docx Pagina 1 van 8 Voorwoord Het aantal centra dat is aangesloten bij Meetbaar

Nadere informatie

2 volgens het boekje

2 volgens het boekje 10 balanced scorecard 2 volgens het boekje Hoeveel beleidsplannen leven alleen op de directieverdieping, of komen na voltooiing in een stoffige bureaula terecht? Hoeveel strategische verkenningen verzanden

Nadere informatie

Dorpsschool Rozendaal 7 februari 2014

Dorpsschool Rozendaal 7 februari 2014 Dorpsschool Rozendaal 7 februari 2014 Managementrapportage Scholengemeenschap Veluwezoom wil periodiek meten hoe de tevredenheid is onder haar belangrijkste doelgroepen: leerlingen, ouders, leerkrachten

Nadere informatie

Auteurs: Jan van Bon, Wim Hoving Datum: 9 maart 2009. Cross reference ISM - COBIT

Auteurs: Jan van Bon, Wim Hoving Datum: 9 maart 2009. Cross reference ISM - COBIT Auteurs: Jan van Bon, Wim Hoving Datum: 9 maart 2009 Cross reference ISM - COBIT ME: Monitor & Evaluate Cross reference ISM - COBIT Management summary Organisaties gebruiken doorgaans twee soorten instrumenten

Nadere informatie

ZELFEVALUATIE VAN DE THEMA S HOOG RISICO MEDICATIE IDENTITOVIGILANTIE

ZELFEVALUATIE VAN DE THEMA S HOOG RISICO MEDICATIE IDENTITOVIGILANTIE COÖRDINATIE KWALITEIT EN PATIËNTVEILIGHEID TWEEDE MEERJARENPLAN 2013-2017 Contract 2013 ZELFEVALUATIE VAN DE THEMA S HOOG RISICO MEDICATIE IDENTITOVIGILANTIE Sp-ziekenhuizen 1 1. Inleiding Hierna volgt

Nadere informatie

Informatiebeveiligingsbeleid

Informatiebeveiligingsbeleid Stichting Werken in Gelderland Versiebeheer Eigenaar: Review: Bestuur juni 2019 Versie Status Aangepast Datum Door 0.1 Concept Versiebeheer 31-5-2018 Privacyzaken, Michel Rijnders 1.0 Vastgesteld Vastgesteld

Nadere informatie

Energiemanagementplan Carbon Footprint

Energiemanagementplan Carbon Footprint Energiemanagementplan Carbon Footprint Rapportnummer : Energiemanagementplan (2011.001) Versie : 1.0 Datum vrijgave : 14 juli 2011 Klaver Infratechniek B.V. Pagina 1 van 10 Energiemanagementplan (2011.001)

Nadere informatie

LIO NOREA bijeenkomst 4 februari 2019

LIO NOREA bijeenkomst 4 februari 2019 LIO NOREA bijeenkomst 4 februari 2019 DNB meting inzake informatiebeveiliging door Self Assessments CZ 4-2-2019 "Het COBIT model is net een set winterbanden" Soms doen ze wat maar echt nodig heb je ze

Nadere informatie

Is zelfstandigheid in het werk onmisbaar voor bevlogen ziekenhuismedewerkers?

Is zelfstandigheid in het werk onmisbaar voor bevlogen ziekenhuismedewerkers? Is zelfstandigheid in het werk onmisbaar voor bevlogen ziekenhuismedewerkers? Workshop HRM in de Zorg 2015 Astrid Ridderbos, senior adviseur Arbeid & Organisatie SKB Nienke Huitema, P&O-adviseur Deventer

Nadere informatie

Vergelijking van de eisen in ISO 9001:2008 met die in ISO FDIS 9001:2015

Vergelijking van de eisen in ISO 9001:2008 met die in ISO FDIS 9001:2015 ISO Revisions Nieuw en herzien Vergelijking van de eisen in ISO 9001:2008 met die in ISO FDIS 9001:2015 Inleiding Dit document maakt een vergelijking tussen ISO 9001:2008 en de Final Draft International

Nadere informatie

Seminar Trends in Business & IT bij woningcorporaties. Informatiebeveiliging

Seminar Trends in Business & IT bij woningcorporaties. Informatiebeveiliging Seminar Trends in Business & IT bij woningcorporaties Informatiebeveiliging Agenda Rondje verwachtingen Even voorstellen.. Informatiebeveiliging waarom? Stand van zaken bij corporaties Informatiebeveiliging

Nadere informatie

Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager.

Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager. Opleiding PECB ISO 9001 Quality Manager www.bpmo-academy.nl Wat is kwaliteitsmanagement? Kwaliteitsmanagement beoogt aan te sturen op het verbeteren van kwaliteit. Tevens houdt het zich bezig met het verbinden

Nadere informatie

Inhoudsopgave Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd.

Inhoudsopgave Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Validatie van het EHF meetinstrument tijdens de Jonge Volwassenheid en meer specifiek in relatie tot ADHD Validation of the EHF assessment instrument during Emerging Adulthood, and more specific in relation

Nadere informatie

Failure As Option. ISACA, Round Table, Eindhoven, September 16, 2014 Failure is an Option

Failure As Option. ISACA, Round Table, Eindhoven, September 16, 2014 Failure is an Option Failure As Option ISACA, Round Table, Eindhoven, September 16, 2014 Failure is an Option Aristoteles Volgens Aristoteles Verandering, de enige Constante 93% Wat was nieuws vandaag? Future View BCRM Management

Nadere informatie

ISO 9000:2000 en ISO 9001:2000. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V.

ISO 9000:2000 en ISO 9001:2000. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. ISO 9000:2000 en ISO 9001:2000 Een introductie Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 11 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 1.1 ALGEMEEN... 3 1.2 VERSIEBEHEER...

Nadere informatie

Onderzoek naar de effectiviteit van Business Control

Onderzoek naar de effectiviteit van Business Control Onderzoek naar de effectiviteit van Business Control Top 10 kenmerken van een effectieve v Rotterdam, februari 2015 vs Final Wat kunt u in deze doorkijk verwachten? Inleiding FinTouch doet onderzoek naar

Nadere informatie

Waarde creatie door Contract Management

Waarde creatie door Contract Management Waarde creatie door Contract Management Value Next voor opdrachtgever en opdrachtnemer Herman van den Hoogen M: 06-53.96.36.14 www.hoogen- Procurement.com Nick Piscaer M: 06-37.60.03.12 nick.piscaer@ziggo.nl

Nadere informatie

De toepassing van integraal veiligheidsmanagement binnen de zorgsector

De toepassing van integraal veiligheidsmanagement binnen de zorgsector De toepassing van integraal veiligheidsmanagement binnen de zorgsector De hete appel niet doorschuiven maar verantwoordelijkheid delen 16-3-2011 1 Noodzaak VMS Structureel falend risicomanagement kost

Nadere informatie

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior

De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag. The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior De Invloed van Perceived Severity op Condoomgebruik en HIV-Testgedrag The Influence of Perceived Severity on Condom Use and HIV-Testing Behavior Martin. W. van Duijn Student: 838797266 Eerste begeleider:

Nadere informatie

Een Information Security Management System: iedereen moet het, niemand doet het.

Een Information Security Management System: iedereen moet het, niemand doet het. ADVIESRAPPORT Een Information Security Management System: iedereen moet het, niemand doet het. Een onderzoek naar de betekenis van het ISMS ter borging van de Baseline Informatiebeveiliging Nederlandse

Nadere informatie

Inleiding Wat is twin datacenter? Waarom implementeren organisaties twin datacenter oplossingen? Business Continuity Management (BCM)

Inleiding Wat is twin datacenter? Waarom implementeren organisaties twin datacenter oplossingen? Business Continuity Management (BCM) Inleiding ICT-infrastructuur vervult een dermate belangrijke rol in de bedrijfsvoering dat beschikbaarheids-eisen steeds hoger komen te liggen. De afhankelijkheid van ICT-services wordt steeds groter en

Nadere informatie

18 november 2013 Jo De Landtsheer Senior Consultant

18 november 2013 Jo De Landtsheer Senior Consultant 18 november 2013 Jo De Landtsheer Senior Consultant Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, digitale kopie, scan of op welke wijze dan ook

Nadere informatie

Informatiebeveiliging voor gemeenten: een helder stappenplan

Informatiebeveiliging voor gemeenten: een helder stappenplan Informatiebeveiliging voor gemeenten: een helder stappenplan Bewustwording (Klik hier) Structureren en borgen (Klik hier) Aanscherping en maatwerk (Klik hier) Continu verbeteren (Klik hier) Solviteers

Nadere informatie

De toepassing van het Zelf Evaluatie Veiligheid Instrument Gezondheidszorg

De toepassing van het Zelf Evaluatie Veiligheid Instrument Gezondheidszorg De toepassing van het Zelf Evaluatie Veiligheid Instrument Gezondheidszorg De hete aardappel niet doorschuiven maar verantwoordelijkheid delen 8-4-2011 1 Noodzaak VMS Structureel falend risicomanagement

Nadere informatie

Introductie OHSAS 18001

Introductie OHSAS 18001 Introductie OHSAS 18001 OHSAS 18001 -in het kort OHSAS 18001 is een norm voor een managementsysteem die de veiligheid en gezondheid in en rondom de organisatie waarborgt. OHSAS staat voor Occupational

Nadere informatie

MKB Cloudpartner Informatie TPM & ISAE 3402 2016

MKB Cloudpartner Informatie TPM & ISAE 3402 2016 Third Party Memorandum (TPM) Een Derde verklaring of Third Party Mededeling (TPM) is een verklaring die afgegeven wordt door een onafhankelijk audit partij over de kwaliteit van een ICT-dienstverlening

Nadere informatie

CobiT. Drs. Rob M.J. Christiaanse RA PI themabijeenkomst Utrecht 29 juni 2005 9/2/2005 1

CobiT. Drs. Rob M.J. Christiaanse RA PI themabijeenkomst Utrecht 29 juni 2005 9/2/2005 1 CobiT Drs. Rob M.J. Christiaanse RA PI themabijeenkomst Utrecht 29 juni 2005 9/2/2005 1 Control objectives for information and related Technology Lezenswaardig: 1. CobiT, Opkomst, ondergang en opleving

Nadere informatie

6.6 Management en informatiebeveiliging in synergie

6.6 Management en informatiebeveiliging in synergie 6.6 Management en informatiebeveiliging in synergie In veel organisaties ziet men dat informatiebeveiliging, fysieke beveiliging en fraudemanagement organisatorisch op verschillende afdelingen is belegd.

Nadere informatie

De Omslag in het ICT Onderwijs: Duurzaamheid voor Systeembeheerders. Ervaringen met een Pilot

De Omslag in het ICT Onderwijs: Duurzaamheid voor Systeembeheerders. Ervaringen met een Pilot De Omslag in het ICT Onderwijs: Duurzaamheid voor Systeembeheerders Ervaringen met een Pilot 1 Even voorstellen Henk Plessius Hogeschool Utrecht o Onderzoeker o Docent o Projectleider Aandachtsgebieden:

Nadere informatie

Onderzoeksplan doeltreffendheid en doelmatigheid 2018

Onderzoeksplan doeltreffendheid en doelmatigheid 2018 splan doeltreffendheid en doelmatigheid 2018 Gemeente Groningen Oktober 2017-1 - 1. Algemeen Op grond van artikel 213a Gemeentewet moet ons college periodiek onderzoek doen naar de doelmatigheid en doeltreffendheid

Nadere informatie

De Nederlandsche Bank N.V. mei 2011. Toetsingskader Business Continuity Management Financiële Kerninfrastructuur

De Nederlandsche Bank N.V. mei 2011. Toetsingskader Business Continuity Management Financiële Kerninfrastructuur De Nederlandsche Bank N.V. mei 2011 Toetsingskader Business Continuity Management Financiële Kerninfrastructuur Inhoud INLEIDING... 3 NORMEN BUSINESS CONTINUITY MANAGEMENT FKI... 5 1. STRATEGIE / BELEID...

Nadere informatie

Even Voorstellen GEGEVENSBESCHERMING IN DE PRAKTIJK. SHK Najaar symposium Folkert van Hasselt RI. Folkert van Hasselt 29 november 2017

Even Voorstellen GEGEVENSBESCHERMING IN DE PRAKTIJK. SHK Najaar symposium Folkert van Hasselt RI. Folkert van Hasselt 29 november 2017 GEGEVENSBESCHERMING IN DE PRAKTIJK Folkert van Hasselt 29 november 2017 Even Voorstellen Folkert van Hasselt RI Register informaticus Werkzaam bij Instituut Verbeeten Manager ICT Information Security Officer

Nadere informatie

Balanced Scorecard. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V.

Balanced Scorecard. Een introductie. Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. Balanced Scorecard Een introductie Algemene informatie voor medewerkers van: SYSQA B.V. Organisatie SYSQA B.V. Pagina 2 van 9 Inhoudsopgave 1 INLEIDING... 3 1.1 ALGEMEEN... 3 1.2 VERSIEBEHEER... 3 2 DE

Nadere informatie

ENERGIEMANAGEMENT ACTIEPLAN. 3 oktober 2013

ENERGIEMANAGEMENT ACTIEPLAN. 3 oktober 2013 ENERGIEMANAGEMENT ACTIEPLAN code: B1308 3 oktober 2013 datum: 3 oktober 2013 referentie: lak code: B1308 blad: 3/8 Inhoudsopgave 1. Inleiding 4 2. Onderdelen van het energiemanagement actieplan 5 2.1

Nadere informatie

2. Wat zijn per sector/doelgroep de algemene inzichten ten aanzien van de inhoud van de continuïteitsplannen?

2. Wat zijn per sector/doelgroep de algemene inzichten ten aanzien van de inhoud van de continuïteitsplannen? Samenvatting Aanleiding en onderzoeksvragen ICT en elektriciteit spelen een steeds grotere rol bij het dagelijks functioneren van de maatschappij. Het Ministerie van Veiligheid en Justitie (hierna: Ministerie

Nadere informatie

Risk & Requirements Based Testing

Risk & Requirements Based Testing Risk & Requirements Based Testing Tycho Schmidt PreSales Consultant, HP 2006 Hewlett-Packard Development Company, L.P. The information contained herein is subject to change without notice Agenda Introductie

Nadere informatie

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM

IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM IN ZES STAPPEN MVO IMPLEMENTEREN IN UW KWALITEITSSYSTEEM De tijd dat MVO was voorbehouden aan idealisten ligt achter ons. Inmiddels wordt erkend dat MVO geen hype is, maar van strategisch belang voor ieder

Nadere informatie

Ordening van processen in een ziekenhuis

Ordening van processen in een ziekenhuis 4 Ordening van processen in een ziekenhuis Inhoudsopgave Inhoud 4 1. Inleiding 6 2. Verantwoording 8 3. Ordening principes 10 3.0 Inleiding 10 3.1 Patiëntproces 11 3.2 Patiënt subproces 13 3.3 Orderproces

Nadere informatie

Bijgevoegde documenten Onderstaand geeft u aan of alle voor de toetsing benodigde informatie is bijgevoegd.

Bijgevoegde documenten Onderstaand geeft u aan of alle voor de toetsing benodigde informatie is bijgevoegd. Checklist Contactgegevens Onderstaand vult u de contactgegevens in van de eerste én tweede contactpersoon voor wanneer er vragen zijn over het instrument(en), de aangeleverde documentatie of anderszins.

Nadere informatie