dr. Katrien Antonio en dr. Richard Plat AAG RBA

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "dr. Katrien Antonio en dr. Richard Plat AAG RBA"

Transcriptie

1 dr. Katrien Antonio en dr. Richard Plat AAG RBA 1

2 Micro-Level Stochastic Loss Reserving Katrien Antonio (UvA) Richard Plat (Richard Plat Consultancy) 2

3 Agenda Introductie Schadereservering Huidige technieken Individuele data Stochastische schadereservering op microniveau Resultaten Conclusies 3

4 Introductie Mede door de introductie van Solvency 2 is de aandacht van verzekeraars voor risicomanagement en marktwaardering de laatste jaren sterk toegenomen. Het projecteren van toekomstige kasstromen en de bijbehorende onzekerheid wordt daardoor steeds belangrijker. De vraag rijst dan of de huidige technieken hiervoor nog verbeterd kunnen worden. Hiertoe hebben wij een nieuwe methodiek voor stochastische schadereservering geïntroduceerd. 4

5 Schadereservering huidige technieken (1) De schadevoorziening is gebaseerd op twee soorten incomplete claims: IBNR: Incurred But Not Reported RBNS: Reported But Not Settled Vrijwel alle hedendaags gebruikte technieken worden toegepast op data die geaggregeerd wordt in een schadedriehoek. De aggregatie vindt plaats per schadejaar en ontwikkelingsjaar. De huidige technieken (bijv. Chainladder) zijn erop gericht om door middel van extrapolatie de rest van de driehoek te vullen. 5

6 Schadereservering huidige technieken (2) Echter, dit geeft een aantal issues, waarover al een hele literatuur op zichzelf is verschenen. Vaak zijn er nuttige aanvullingen mogelijk op de Chain Ladder methode, maar daar kan meestal maar één van de vele issues mee opgelost worden. Maar belangrijker nog, er is veel zinvolle en beschikbare data op individueel niveau die niet gebruikt wordt. 6

7 Individuele data (1) Afwikkelingsproces van een individuele schade: Schade Betalingen Melding Afsluiting t 1 t 2 t 3 t 4 t 5 t 6 IBNR RBNS 7

8 Individuele data (2) Databases van verzekeraars bevatten gedetailleerde informatie over het afwikkelingsproces van historische en huidige schades: Exposure, aantal claims Reporting delay, ontwikkelingsproces schades Betalingen Verklarende variabelen (bijv. geboekte voorzieningen) Dus waarom zouden we deze data niet gebruiken? Hiertoe hebben we een stochastisch model op het niveau van individuele schades (microniveau) ontwikkeld. 8

9 Stochastische schadereservering op microniveau (1) Een stochastisch model op microniveau heeft veel voordelen, oa: Flexibiliteit Verklarende variabelen kunnen meegenomen worden (bijv. geboekte voorziening, kalenderjaar, eigen risico, maximum uitkering) Geen robuustheidsproblemen of overparametrisatie Sterke punten van het artikel: Modelleren op microniveau werd gesuggereerd door onder meer England & Verrall, maar niet eerder uitgewerkt Realistische data, uit de Nederlandse markt 9

10 Stochastische schadereservering op microniveau (2) Het model bestaat uit 4 onderdelen: Reporting delay Aantal IBNR schades Afwikkelingsproces Betalingen De stochastische modellen gebruikt bij deze onderdelen worden geschat op basis van de individuele data. Alle processen zijn gefit en gesimuleerd in SAS. 10

11 Stochastische schadereservering op microniveau (3) Reporting delay Reporting delay is een éénmalig event die gemodelleerd kan worden aan de hand van survival analysis. Gebruikt is een mixture van een Weibull en 9 ontaarde verdelingen. Fit Reporting Delay - 'Material' Fit Reporting Delay - 'Injury' Density Weibull / Degenerate Observed Density Weibull / Degenerate Observed In months since occurrence In months since occurrence 11

12 Stochastische schadereservering op microniveau (4) Aantal (IBNR) schades Poisson proces met stuksgewijs constante intensiteit. Dit proces is gefit, conditioneel op het gegeven dat de schade reeds gemeld is. Simulatie van aantal IBNR claims is eenvoudig. 12

13 Stochastische schadereservering op microniveau (5) Afwikkelingsproces Gemodelleerd op basis van het raamwerk van terugkerende gebeurtenissen. Onderscheid tussen de volgende (recurrent) events : Type 1: afsluiting zonder betaling Type 2: afsluiting met betaling (op hetzelfde tijdstip) Type 3: tussentijdse betaling (zonder afsluiting) Gemodelleerd op basis van een stuksgewijs constant (en Weibull) specificatie voor de hazard rate per type event. Als de hazard rate beschikbaar is, kan eenvoudig de tijd tot en het type van een volgend event gesimuleerd worden. 13

14 Stochastische schadereservering op microniveau (6) Betalingen Verschillende verdelingen onderzocht, lognormale verdeling gaf de beste fit. Ontwikkelingsperiode en geboekte voorziening als verklarende variabelen opgenomen. 14

15 Resultaten (1) De resultaten van het model zijn getest en vergeleken met de huidige methoden op basis van een out-of-sample test. Voor een aansprakelijkheidsportefeuille (gesplitst in letsel en materieel) is de reserve per berekend op basis van data t/m Vervolgens zijn de uitkomsten van de modellen vergeleken met de daadwerkelijke realisaties (in de periode tot en met ). 15

16 Resultaten (2) Materiële schades Individueel Model Geaggregeerd Model - Overdispersed Poisson Geaggregeerd Model - Lognormal Frequency verw achting realisatie Frequency verw achting realisatie Frequency verw achting realisatie Reserve Reserve Reserve Conclusie: performance individueel model beter, en de vorm van de verdeling realistischer. 16

17 Resultaten (3) Letsel schades Individueel Model Geaggregeerd Model - Overdispersed Poisson Geaggregeerd Model - Lognormal Frequency verw achting realisatie Frequency verw achting realisatie Frequency verw achting realisatie Reserve Reserve Reserve Conclusie: performance individueel model beter, en de vorm van de verdeling realistischer. 17

18 Conclusie In deze presentatie en bijbehorende artikel is een nieuw model geïntroduceerd voor stochastische schadereservering, op basis van modellering op microniveau. Het model maakt beter gebruik van de beschikbare data en omzeilt issues die er bestaan bij methoden op basis van geaggregeerde data. Een out-of-sample test laat zien dat voor de betreffende portefeuilles het model een betere performance en realistischere verdelingen geeft dan de traditionele technieken. 18

19 Verder onderzoek Het artikel stimuleert verder onderzoek naar het potentieel van micro-level data. Bijv. Antonio & Borgers (2011), een niet-parametrische bootstrap techniek voor individuele schade data (inclusief IBNR). Gebruik van extreme waarden technieken bij schadereservering? Potentieel voor AOV data? Recurrent episodes in plaats van recurrent events, graad van arbeidsongeschiktheid eveneens modelleren. Mogelijkheden voor de herverzekeraar? 19

20 Micro-Level Stochastic Loss Reserving Katrien Antonio (UvA) Richard Plat (Richard Plat Consultancy) 20

Single and Multi-Population Mortality Models for Dutch Data

Single and Multi-Population Mortality Models for Dutch Data Single and Multi-Population Mortality Models for Dutch Data Wilbert Ouburg Universiteit van Amsterdam 7 Juni 2013 Eerste begeleider: dr. K. Antonio Tweede begeleider: prof. dr. M. Vellekoop Wilbert Ouburg

Nadere informatie

Schatten van reserve-risico voor niet-levensverzekeringen bij Solvency II

Schatten van reserve-risico voor niet-levensverzekeringen bij Solvency II Schatten van reserve-risico voor niet-levensverzekeringen bij Solvency II J.P. Kunst ABSTRACT Met de invoering van Solvency II is de nadruk voor het bepalen van reserves van een ultieme horizon naar een

Nadere informatie

Tabel 1: Algemene gegevens van de ondernemingen waarop de aanvraag van de ondernemingsspecifieke parameters (USP s) betrekking heeft.

Tabel 1: Algemene gegevens van de ondernemingen waarop de aanvraag van de ondernemingsspecifieke parameters (USP s) betrekking heeft. Tabel 1: Algemene gegevens van de ondernemingen waarop de aanvraag van de ondernemingsspecifieke parameters (USP s) betrekking heeft. Algemene gegevens 1 Statutaire naam en relatienummer van de onderneming

Nadere informatie

Door Hans Waszink Drs. Hans Waszink AAG is eigenaar van Waszink Actuarieel Advies B.V.

Door Hans Waszink Drs. Hans Waszink AAG is eigenaar van Waszink Actuarieel Advies B.V. Standaard en Interne Modellen onder Solvency II Hoe een intern model kan bijdragen tot beter risicobeheer Door Hans Waszink Drs. Hans Waszink AAG is eigenaar van Waszink Actuarieel Advies B.V. Inleiding

Nadere informatie

3 november 2014. Inleiding

3 november 2014. Inleiding 3 november 2014 Inleiding In 2006 publiceerde het KNMI vier mogelijke scenario s voor toekomstige veranderingen in het klimaat. Het Verbond van Verzekeraars heeft vervolgens doorgerekend wat de verwachte

Nadere informatie

Figuur 1. Schematisch overzicht van de structuur van het twee-stadia recourse model.

Figuur 1. Schematisch overzicht van de structuur van het twee-stadia recourse model. Samenvatting In dit proefschrift worden planningsproblemen op het gebied van routering en roostering bestudeerd met behulp van wiskundige modellen en (numerieke) optimalisatie. Kenmerkend voor de bestudeerde

Nadere informatie

Klimaatverandering & schadelast. April 2015

Klimaatverandering & schadelast. April 2015 Klimaatverandering & schadelast April 2015 Samenvatting Het Centrum voor Verzekeringsstatistiek, onderdeel van het Verbond, heeft berekend in hoeverre de klimaatscenario s van het KNMI (2014) voor klimaatverandering

Nadere informatie

Nationale Staat: Zorg

Nationale Staat: Zorg Nationale Staat: Zorg SAMENVATTING 1 Doel Het Nederlandse zorgstelsel is onder meer door het vereveningssysteem uniek in Europa en mede hierom is deze nationale staat ontwikkeld. Het doel van deze nationale

Nadere informatie

Nieuwe inzichten voor ALM analyse naar aanleiding van de krediet crisis

Nieuwe inzichten voor ALM analyse naar aanleiding van de krediet crisis Nieuwe inzichten voor ALM analyse naar aanleiding van de krediet crisis Peter Vlaar Hoofd ALM modellering APG VBA ALM congres 5 november 2009 Agenda Karakteristieken van de kredietcrisis? Hoe kunnen we

Nadere informatie

Het MaDeSi project: Maintenance Decision Support & Simulation. Wim Lammen (NLR) AMC Seminar, Amsterdam 8 november 2017

Het MaDeSi project: Maintenance Decision Support & Simulation. Wim Lammen (NLR) AMC Seminar, Amsterdam 8 november 2017 Het MaDeSi project: Maintenance Decision Support & Simulation Wim Lammen (NLR) AMC Seminar, Amsterdam 8 november 2017 MaDeSi: doelstelling Ontwikkeling van generieke methodiek (+ proof of concept) Simulatie

Nadere informatie

Commissie Sterfte Onderzoek

Commissie Sterfte Onderzoek Prof.dr.ir. M.H. Vellekoop Drs. E.B.B. Kromme AAG Inhoud 1. Achtergrond: opdracht CSO en Werkgroep 2. Modelstructuur en eigenschappen 3. Gebruik: als (best estimate) statische prognosetafel als stochastische

Nadere informatie

Kijken in een glazen bol Voorspellen van IBNR schade

Kijken in een glazen bol Voorspellen van IBNR schade Manja van der Meer Kijken in een glazen bol Voorspellen van IBNR schade Doctoraalscriptie, verdedigd op 4 augustus 2006 Afstudeerdocent: Prof. Dr. L.C.M. Kallenberg Afstudeerbegeleider: Dr. E.W. van Zwet

Nadere informatie

Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II

Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II AG Commissie ERM Leidraad: overzicht wetgeving en vereisten Introductie In dit document is een overzicht opgenomen van de vereisten aan de risicomanagement

Nadere informatie

Griepepidemie. Modelleren B. Javiér Sijen. Janine Sinke

Griepepidemie. Modelleren B. Javiér Sijen. Janine Sinke Javiér Sijen Janine Sinke Griepepidemie Modelleren B Om de uitbraak van een epidemie te voorspellen, wordt de verspreiding van een griepvirus gemodelleerd. Hierbij wordt zowel een detailbenadering als

Nadere informatie

Prognosetafel AG2016 1

Prognosetafel AG2016 1 1 Agenda 15.00 15.20 uur Inleiding Prognosetafel AG2016 15.20 16.00 uur Technische toelichting Prognosetafel AG2016 16.00 16.30 uur Vragen 16.30 16.35 uur Uitreiking rapport 16.35 17.00 uur Pauze 17.00

Nadere informatie

Kantoorruimte is simpelweg te duur om verloren te laten gaan aan ongebruikte toiletten technische studie Kurt Van Hautegem Wouter Rogiest

Kantoorruimte is simpelweg te duur om verloren te laten gaan aan ongebruikte toiletten technische studie Kurt Van Hautegem Wouter Rogiest Kantoorruimte is simpelweg te duur om verloren te laten gaan aan ongebruikte toiletten technische studie Kurt Van Hautegem Wouter Rogiest In dit document geven we een korte toelichting bij de aannames

Nadere informatie

Principe Maken van een Monte Carlo data-set populatie-parameters en standaarddeviaties standaarddeviatie van de bepaling statistische verdeling

Principe Maken van een Monte Carlo data-set populatie-parameters en standaarddeviaties standaarddeviatie van de bepaling statistische verdeling Monte Carlo simulatie In MW\Pharm versie 3.30 is een Monte Carlo simulatie-module toegevoegd. Met behulp van deze Monte Carlo procedure kan onder meer de betrouwbaarheid van de berekeningen van KinPop

Nadere informatie

Audit Assurance bij het Applicatiepakket Interne Modellen Solvency II

Audit Assurance bij het Applicatiepakket Interne Modellen Solvency II Confidentieel 1 Audit Assurance bij het Applicatiepakket Interne Modellen Solvency II 1 Inleiding Instellingen die op grond van art. 112, 230 of 231 van de Solvency II richtlijn (richtlijn 2009/139/EC)

Nadere informatie

Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II

Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II Risicomanagement functie verzekeraars onder Solvency II Hoofdindeling: Leidraden Opgesteld door: Commissie Enterprise Risk Management (ERM) Vastgesteld door: Commissie Enterprise Risk Management (ERM)

Nadere informatie

Statistische Valkuilen in Solvency II. Miriam Loois

Statistische Valkuilen in Solvency II. Miriam Loois Statistische Valkuilen in Solvency II Miriam Loois Statistiek Vinden mensen moeilijk en saai Tegen intuïtief Een moeder heeft twee kinderen, een ervan is een jongen. Wat is de kans dat de ander ook een

Nadere informatie

HOOFDTAKEN VAN DE ACTUARIËLE FUNCTIE

HOOFDTAKEN VAN DE ACTUARIËLE FUNCTIE HOOFDTAKEN VAN DE ACTUARIËLE FUNCTIE 1. Actuariële functie ADDACTIS Worldwide heeft ervaren en gekwalificeerde consultants die u kunnen ondersteunen bij de acuariële functie. De steun die kan worden geboden

Nadere informatie

Inhoud. Data. Analyse van tijd tot event data: van Edward Kaplan & Paul Meier tot David Cox

Inhoud. Data. Analyse van tijd tot event data: van Edward Kaplan & Paul Meier tot David Cox van tijd tot event data: van Edward Kaplan & Paul Meier tot David Cox Bram Ramaekers Bianca de Greef KEMTA Masterclass Inhoud Data Kaplan-Meier curve Hazard rate Log-rank test Hazard ratio Cox regressie

Nadere informatie

stimuleert ondernemerschap BRochure HENRY

stimuleert ondernemerschap BRochure HENRY BRochure HENRY 2015/2016 DreamStorm presenteert HENry het train de trainer programma Onderwijs & Ondernemen voor docenten Het Train de Trainer programma Onderwijs & Ondernemen is een 12-uurs E- learning

Nadere informatie

jaar ASTIN verleden heden toekomst

jaar ASTIN verleden heden toekomst 50 jaar ASTIN verleden heden toekomst INHOUD 50 jaar ASTIN 2 4 8 10 14 18 20 24 28 32 36 38 41 44 48 50 54 56 Voorwoord door Jan-Huug Lobregt Een terugblik op Astin en op actuariële ontwikkelingen ASTIN,

Nadere informatie

Veranderingen in toezicht en risicomanagement. Emiel Roozen CFO Delta Lloyd Groep

Veranderingen in toezicht en risicomanagement. Emiel Roozen CFO Delta Lloyd Groep Veranderingen in toezicht en risicomanagement Emiel Roozen CFO Delta Lloyd Groep ACIS- UvA symposium, 6 september 2012 Agenda I. Turbulente marktomstandigheden II. Toegenomen levensverwach8ng III. Rentecurves

Nadere informatie

Summary in Dutch 179

Summary in Dutch 179 Samenvatting Een belangrijke reden voor het uitvoeren van marktonderzoek is het proberen te achterhalen wat de wensen en ideeën van consumenten zijn met betrekking tot een produkt. De conjuncte analyse

Nadere informatie

Ontwikkeling schademarkt

Ontwikkeling schademarkt Ontwikkeling schademarkt Waardering Technische Voorzieningen SII Michiel van Dellen & Harold Hendriks DNB heeft zorgen over de Schadesector FD 26-11-2014: Voor verzekeraars zijn er geen eenvoudige oplossingen

Nadere informatie

Verbeterde afsprakenplanning voor patiënt en gipsverbandmeester

Verbeterde afsprakenplanning voor patiënt en gipsverbandmeester Verbeterde afsprakenplanning voor patiënt en gipsverbandmeester Maartje van de Vrugt, Petra Matel, Richard J. Boucherie, Peter van Engelen, Tiny Beukman en John de Laat. De gipsverbandmeesters van het

Nadere informatie

Stochastische grafen in alledaagse modellen

Stochastische grafen in alledaagse modellen Stochastische grafen in alledaagse modellen Ionica Smeets en Gerard Hooghiemstra 27 februari 2004 Stochastische grafen zijn grafen waarbij het aantal kanten bepaald wordt door kansverdelingen. Deze grafen

Nadere informatie

A network approach to interrelated insurance risk. Ted van der Aalst

A network approach to interrelated insurance risk. Ted van der Aalst A network approach to interrelated insurance risk Ted van der Aalst Kunnen we netwerken gebruiken om cyberverzekeringen te modelleren? Ted van der Aalst Cyberrisico - Problemen Onderlinge afhankelijkheid

Nadere informatie

9e PUG symposium PRINCE2, The Next Generation. Is sturen op budget voldoende?

9e PUG symposium PRINCE2, The Next Generation. Is sturen op budget voldoende? 9e PUG symposium PRINCE2, The Next Generation Is sturen op budget voldoende? Nieuwe ontwikkelingen om de resultaten te volgen! Nicole Claassen Gianni Piazza Performanagement Introductie Performanagement

Nadere informatie

Health Impact Assessment & Kosten-Baten analyse. Tim Meijster

Health Impact Assessment & Kosten-Baten analyse. Tim Meijster Health Impact Assessment & Kosten-Baten analyse Tim Meijster Samenwerking Nick Warren, Health and Safety Laboratory, UK Dick Heederik, Institute for Risk Assessment Sciences Erik Tielemans, TNO Kwaliteit

Nadere informatie

Modelmatige analyse van het Bindend Studieadvies

Modelmatige analyse van het Bindend Studieadvies Modelmatige analyse van het Bindend Studieadvies Rijksuniversiteit Groningen Casper Albers, Hans Beldhuis, Carlien Vermue, Taco de Wolff DAIR Kennissessie, november 2014 Doel kennissessie 1 Inleiding geven

Nadere informatie

Tijdreeksanalyse in verkeersveiligheidsonderzoek met behulp van state space methodologie

Tijdreeksanalyse in verkeersveiligheidsonderzoek met behulp van state space methodologie Samenvatting Tijdreeksanalyse in verkeersveiligheidsonderzoek met behulp van state space methodologie In dit proefschrift wordt een aantal studies gepresenteerd waarin tijdreeksanalyse wordt toegepast

Nadere informatie

Monte Carlo-analyses waarschijnlijkheids- en nauwkeurigheidsberekeningen van

Monte Carlo-analyses waarschijnlijkheids- en nauwkeurigheidsberekeningen van Waarom gebruiken we Monte Carlo analyses? Bert Brandts Monte Carlo-analyses waarschijnlijkheids- en nauwkeurigheidsberekeningen van gebeurtenissen kunnen een bruikbaar instrument zijn om de post Onvoorzien

Nadere informatie

Studie over de stijging van de schades in functie van de leeftijd in de hospitalisatieverzekeringen

Studie over de stijging van de schades in functie van de leeftijd in de hospitalisatieverzekeringen Studie over de stijging van de schades in functie van de leeftijd in de hospitalisatieverzekeringen Eindverhandeling in het kader van de Master na Master in de Actuariële Wetenschappen - Academiejaar 2011-2012

Nadere informatie

BETROUWBAARHEIDSINTERVALLEN VANUIT VERSCHILLENDE HOEKEN BELICHT. S.A.R. Bus

BETROUWBAARHEIDSINTERVALLEN VANUIT VERSCHILLENDE HOEKEN BELICHT. S.A.R. Bus BETROUWBAARHEIDSINTERVALLEN VANUIT VERSCHILLENDE HOEKEN BELICHT S.A.R. Bus WAAR DENK JE AAN BIJ BETROUWBAARHEIDSINTERVALLEN? Wie van jullie gebruikt betrouwbaarheidsintervallen? WAAROM BETROUWBAARHEIDSINTERVALLEN???

Nadere informatie

Macromodellen: Hoe verder?

Macromodellen: Hoe verder? Macromodellen: Hoe verder? Free Huizinga KNAW, Amsterdam 20 juni 2011 Economische crisis Vertrouwen in (macro-) economen gedaald Vertrouwen van (macro-) economen in eigen kunnen gedaald Hoe verder? Vul

Nadere informatie

4.1 Simulatie in de analysefase

4.1 Simulatie in de analysefase 1 Bijlage 4 Simulatietechnieken Simulatie is een toetstechniek waarmee door middel van het nabootsen van een bepaalde situatie (bijvoorbeeld een herontworpen bedrijfsproces) in een afgeschermde omgeving

Nadere informatie

Kosten-baten analyse in de arbeidshygiëne

Kosten-baten analyse in de arbeidshygiëne in de arbeidshygiëne De kosteneffectiviteit van beheersmaatregelen tegen luchtwegziekten onder bakkerijmedewerkers. 28 maart 2012 2 Inhoud van deze presentatie Waarom kosten-baten analyse? Kwalificaties

Nadere informatie

Aardbevingen en gaswinning. Bernard Dost KNMI

Aardbevingen en gaswinning. Bernard Dost KNMI Aardbevingen en gaswinning Bernard Dost KNMI Aardbevingen in Nederland (1300-2013) Natuurlijke aardbevingen Rood: 1980-2013 Roze: 1904-1980 Licht roze: 1986

Nadere informatie

PE Bijeenkomst Prognosetafel AG2016

PE Bijeenkomst Prognosetafel AG2016 PE Bijeenkomst Prognosetafel AG2016 1 Inhoud 1. Datasets en Databewerking 2. Modelstructuur en eigenschappen 3. Correlaties 4. Vergelijking met AG2014 5. Gebruik: als (best estimate) statische prognosetafel

Nadere informatie

Verzekeraars en klimaatverandering. Timo Brinkman 20 april 2016

Verzekeraars en klimaatverandering. Timo Brinkman 20 april 2016 Verzekeraars en klimaatverandering Timo Brinkman 20 april 2016 Agenda Wat doen het Verbond en de verzekeraars? Welke schades zien verzekeraars? Climate Two Degrees Gezamenlijk risicomanagement: Techniek

Nadere informatie

Backtesten met een rollende horizon. Miriam Loois

Backtesten met een rollende horizon. Miriam Loois Backtesten met een rollende horizon Miriam Loois Backtesten met een rollende horizon Het onderwerp van het artikel is backtesten met een rollende horizon..maar eigenlijk gaat het over falende intuïtie

Nadere informatie

Kosten-baten analyse met behulp van health impact assessment

Kosten-baten analyse met behulp van health impact assessment Kosten-baten analyse met behulp van health impact assessment Effectiviteit van beheersmaatregelen ter verlaging van gezondheidsklachten onder bakkers Birgit van Duuren 2 Inhoud van deze presentatie Waarom

Nadere informatie

Marktrisico Non-life risico Tegenpartij kredietrisico Operationeel risico Correlatie effecten totaalniveau 500,0% 400,0% 300,0% 200,0% 100,0% 0,0%

Marktrisico Non-life risico Tegenpartij kredietrisico Operationeel risico Correlatie effecten totaalniveau 500,0% 400,0% 300,0% 200,0% 100,0% 0,0% Aan: Van: Directie, XYZ verzekeraar Arcturus Datum: 25 oktober 2010 Betreft: Rapportage QIS 5 op basis boekjaar 2009 (FICTIEF) Management Samenvatting DNB heeft in augustus 2010 verzekeraars gevraagd om

Nadere informatie

De Solvency II risicomarge voor Schade: een vergelijking van vier berekeningsmethodes

De Solvency II risicomarge voor Schade: een vergelijking van vier berekeningsmethodes De Solvency II risicomarge voor Schade: een vergelijking van vier berekeningsmethodes Paulien van de Hoef Studentnummer 6353924 14-8-2011 1 Inhoud 1 Voorwoord... 4 2 Inleiding... 5 3 Reserveren bij schadeverzekeraars...

Nadere informatie

Een illiquiditeitspremie bij de waardering van verzekeringsverplichtingen

Een illiquiditeitspremie bij de waardering van verzekeringsverplichtingen drs. Jenneke Meijer Scriptie Jenneke Meijer 27 mei 2011 Onder begeleiding van: Prof. dr. ir. M. H. Vellekoop Prof. dr. R Kaas Drs. P. ter Berg Dr. W. J. Willemse Een illiquiditeitspremie bij de waardering

Nadere informatie

Nationale Staat: Zorg

Nationale Staat: Zorg Nationale Staat: Zorg Samenvatting 1 Doel Het Nederlandse zorgstelsel is onder meer door het vereveningssysteem uniek in Europa en mede hierom is deze nationale staat ontwikkeld. Doel is inzicht krijgen

Nadere informatie

Het schatten van een kansverdeling uit een rij met data.

Het schatten van een kansverdeling uit een rij met data. KPI S MET WEIBULL Het schatten van een kansverdeling uit een rij met data. Hoe vaak komt het niet voor dat er gegevens beschikbaar zijn om kpi's mee te berekenen? Een setje data met levertijden, doorlooptijden,

Nadere informatie

REACH. Meetgegevens zijn nuttig onder REACH

REACH. Meetgegevens zijn nuttig onder REACH Meetgegevens zijn nuttig onder REACH Maar... Blootstellingschatting g onder REACH Schatten of meten? Voorkeur kwaliteit Efficientie/gemaki Goede Betrouwbaar Hoog Metingen Representatief Stof zelf Voldoende

Nadere informatie

Vergelijking verzekeringen voor avontuurlijke reizen in het buitenland Special ISIS - Globetrotter - Lang op Reis

Vergelijking verzekeringen voor avontuurlijke reizen in het buitenland Special ISIS - Globetrotter - Lang op Reis Vergelijking verzekeringen voor avontuurlijke reizen in het buitenland Special ISIS - Globetrotter - Lang op Reis Een lange reis maken is natuurlijk een prachtige ervaring. Maar hoe zorg je dat je goed

Nadere informatie

Energy Balance Assessment Tool

Energy Balance Assessment Tool Energy Balance Assessment Tool Energy Balance Assessment Tool (EBAT) Verbruik van verschillende soorten energie in de waterkringloop: een Excel tool Energy Balance Assessment Tool (EBAT) Waarom is EBAT

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Het voornaamste doel van dit proefschrift is nieuwe methoden te ontwikkelen en te valideren om de effectiviteit van customization te kunnen bepalen en hoe dataverzameling kan worden verbeterd. Om deze

Nadere informatie

Samenvatting Nederlands

Samenvatting Nederlands Samenvatting Nederlands 178 Samenvatting Mis het niet! Incomplete data kan waardevolle informatie bevatten In epidemiologisch onderzoek wordt veel gebruik gemaakt van vragenlijsten om data te verzamelen.

Nadere informatie

Verkeersmodel op maat: sneller en beter

Verkeersmodel op maat: sneller en beter Verkeersmodel op maat: sneller en beter Door veel meer data naar veel betere antwoorden Wim van der Hoeven Nationaal Verkeerskunde Congres Nieuwegein, 2 november 2011 Situatie In Nederland relatief veel

Nadere informatie

Arbeidsongeschiktheid onder zelfstandigen in Nederland: de feiten op een rij

Arbeidsongeschiktheid onder zelfstandigen in Nederland: de feiten op een rij Arbeidsongeschiktheid onder zelfstandigen in Nederland: de feiten op een rij Laura Spierdijk University of Groningen May 2016 Inleiding (1) Zelfstandigen zijn sinds augustus 2004 niet meer verplicht verzekerd

Nadere informatie

Het potentieel van zonnepanelen toegepast op geluidsschermen langs de Rijkswegen Auteur: Sander Meppelink (2015)

Het potentieel van zonnepanelen toegepast op geluidsschermen langs de Rijkswegen Auteur: Sander Meppelink (2015) Het potentieel van zonnepanelen toegepast op geluidsschermen langs de Rijkswegen Auteur: Sander Meppelink (2015) Dit document is een Nederlandstalige samenvatting van de (Engelstalige) master thesis The

Nadere informatie

Maakt uw organisatie al optimaal gebruik van de diensten van Schadegarant & Glasgarant?

Maakt uw organisatie al optimaal gebruik van de diensten van Schadegarant & Glasgarant? Maakt uw organisatie al optimaal gebruik van de diensten van Schadegarant & Glasgarant? Dossierverrijking Schadegarant en Glasgarant Schademelding Aanmaken in exchange Schadegarant en Glasgarant Dekkingsverificatie

Nadere informatie

Conclusies. Martijn de Ruyter de Wildt en Henk Eskes. KNMI, afdeling Chemie en Klimaat Telefoon +31-30-2206431 e-mail mruijterd@knmi.

Conclusies. Martijn de Ruyter de Wildt en Henk Eskes. KNMI, afdeling Chemie en Klimaat Telefoon +31-30-2206431 e-mail mruijterd@knmi. Lotos-Euros v1.7: validatierapport voor 10 en bias-correctie Martijn de Ruyter de Wildt en Henk Eskes KNMI, afdeling Chemie en Klimaat Telefoon +31-30-2206431 e-mail mruijterd@knmi.nl Conclusies Bias-correctie:

Nadere informatie

Modelleren van onzekerheid, met zekerheid!

Modelleren van onzekerheid, met zekerheid! Modelleren van onzekerheid, met zekerheid! Vergroting van betrouwbaarheid in verkeersmodellen in een onbetrouwbaar systeem Introductie Verkeersmodellen maar waarom? Niet alles in de werkelijkheid testen!

Nadere informatie

Introductie Prognosetafel AG2014 Effect voorziening zeer beperkt, kostendekkende premie neemt wel toe

Introductie Prognosetafel AG2014 Effect voorziening zeer beperkt, kostendekkende premie neemt wel toe Introductie Effect voorziening zeer beperkt, kostendekkende premie neemt wel toe Op dit moment is de de overlevingstafel waarmee pensioenfondsen hun verplichtingen waarderen. Deze overlevingstafel houdt

Nadere informatie

Item-responstheorie (IRT)

Item-responstheorie (IRT) Item-responstheorie (IRT) niet direct voor een dubbeltje, maar wel erg cool op het podium Ruth van Nispen 1 Caroline Terwee 2 1 Afdeling Oogheelkunde 2 Afdeling Epidemiologie en Biostatistiek VU medisch

Nadere informatie

Toolbox 11: Registratie ongevallen en incidenten

Toolbox 11: Registratie ongevallen en incidenten 38 Toolbox 11: Registratie ongevallen en incidenten De Provincie doet zoveel mogelijk om het werken bij PWD zo veilig mogelijk te maken. Toch kunnen altijd situaties ontstaan dat er tóch ongevallen (met

Nadere informatie

Simulatie als hulpmiddel bij het creëren van lean zorgprocessen in het UMCG

Simulatie als hulpmiddel bij het creëren van lean zorgprocessen in het UMCG Simulatie als hulpmiddel bij het creëren van lean zorgprocessen in het UMCG Durk-Jouke van der Zee Peer Goudswaard Lean zorgproces? Lean Lean is Loving is MeanCare Lean is minder waardeloze momenten Complex

Nadere informatie

Extrapolatie van de waterstand in het Waddengebied

Extrapolatie van de waterstand in het Waddengebied Extrapolatie van de waterstand in het Waddengebied Henk van den Brink KNMI 8 juli 2015 Probleemstelling De onzekerheid in de extrapolatie is ongewenst groot bij het gebruik van een 3-parameter (Extreme

Nadere informatie

InfoPaper ǀ Maart Compliance-raamwerk borgt de datakwaliteit

InfoPaper ǀ Maart Compliance-raamwerk borgt de datakwaliteit InfoPaper ǀ Maart 2017 Compliance-raamwerk borgt de datakwaliteit INLEIDING Steeds meer organisaties in de verzekeringsbranche innoveren met datagestuurde-toepassingen en de mogelijkheden van Big Data.

Nadere informatie

Samenvatting (in Dutch)

Samenvatting (in Dutch) Samenvatting (in Dutch) Geordende latente klassen modellen voor nonparametrische itemresponstheorie Een geordend latente klassen model kan als een nonparametrisch itemresponstheorie model beschouwd worden.

Nadere informatie

Interne Modellen vragen en antwoorden (Q&A) Juni 2012

Interne Modellen vragen en antwoorden (Q&A) Juni 2012 Interne Modellen vragen en antwoorden (Q&A) Juni 2012 Categorie Nr Vraag Datum Diversificatie 1 Hoe kan men diversificatieeffecten binnen een intern model onderbouwen in lijn met de voorwaarden die daaraan

Nadere informatie

IFM workshop Amsterdam Business School. Den Haag, 23 februari 2015

IFM workshop Amsterdam Business School. Den Haag, 23 februari 2015 IFM workshop Amsterdam Business School Den Haag, 23 februari 2015 Inhoud Workshop Management visie Loss Reserving met IFM o IFM theoretische basis o IFM step by step oifm aan de slag met uitkomsten o Achtergrond

Nadere informatie

Modelonzekerheid in GeoTOP

Modelonzekerheid in GeoTOP Modelonzekerheid in GeoTOP TNO Geologische Dienst Nederland Versiehistorie Documentversie GeoTOP versie Toelichting 24 juni 2014 GeoTOP v1.2 De in dit document beschreven modelonzekerheid is opgenomen

Nadere informatie

Stochastische Modellen in Operations Management (153088)

Stochastische Modellen in Operations Management (153088) S1 S2 X ms X ms Stochastische Modellen in Operations Management (153088) R1 S0 240 ms Ack Internet R2 L1 R3 L2 10 ms 1 10 ms D1 Richard Boucherie Stochastische Operations Research TW, Ravelijn H 219 http://wwwhome.math.utwente.nl/~boucherierj/onderwijs/153088/153088.html

Nadere informatie

Routekeuze modellen voor fietsers. Danique Ton Oded Cats Dorine Duives Serge Hoogendoorn 30 November 2017

Routekeuze modellen voor fietsers. Danique Ton Oded Cats Dorine Duives Serge Hoogendoorn 30 November 2017 Routekeuze modellen voor fietsers Danique Ton Oded Cats Dorine Duives Serge Hoogendoorn 30 November 2017 Waarom routekeuze modellen voor fietsers? Om het gedrag beter te begrijpen Welke factoren beïnvloeden

Nadere informatie

Heeft u uw keuze al gemaakt? Ontwikkelingen in keuzemodellen. Gerard de Jong Significance, ITS Leeds en NEA

Heeft u uw keuze al gemaakt? Ontwikkelingen in keuzemodellen. Gerard de Jong Significance, ITS Leeds en NEA Heeft u uw keuze al gemaakt? Ontwikkelingen in keuzemodellen Gerard de Jong Significance, ITS Leeds en NEA Inhoud 1. Keuzemodellen in soorten en maten 2. RUM (random utility model) 3. GEV (generalised

Nadere informatie

Xedule: stimulator en simulator voor de verbetering van plannen én roosteren

Xedule: stimulator en simulator voor de verbetering van plannen én roosteren Xedule: stimulator en simulator voor de verbetering van plannen én roosteren dr. ir. P.J.A. (Peter) Verdaasdonk 1 Agenda Introductie Onderwijslogistiek Wat is het? Plannen versus roosteren Werken met onzekerheid

Nadere informatie

Inhoud. Humane risico-evaluatie. Probleemstelling. Probleemstelling. Probleemstelling. Page 1. Probabilistische Humane Risicoanalyse in Bodemsanering

Inhoud. Humane risico-evaluatie. Probleemstelling. Probleemstelling. Probleemstelling. Page 1. Probabilistische Humane Risicoanalyse in Bodemsanering Inhoud Probabilistische Humane Risicoanalyse in Bodemsanering Frederik Verdonck, K. Maes, A. Vandercappellen, H. De Lembre, P.A. Vanrolleghem & M. Vangheluwe Doelstelling Denken vanuit onzekerheid Methodologie

Nadere informatie

Tentamen Biostatistiek 3 / Biomedische wiskunde

Tentamen Biostatistiek 3 / Biomedische wiskunde Tentamen Biostatistiek 3 / Biomedische wiskunde 25 maart 2014; 12:00-14:00 NB. Geef een duidelijke toelichting bij de antwoorden. Na correctie liggen de tentamens ter inzage bij het onderwijsbureau. Het

Nadere informatie

S n = tijdstip van de n-de gebeurtenis, T n = S n S n 1 = tijd tussen n-de en (n 1)-de gebeurtenis.

S n = tijdstip van de n-de gebeurtenis, T n = S n S n 1 = tijd tussen n-de en (n 1)-de gebeurtenis. HET POISSON PROCES In veel praktische toepassingen kan het aaankomstproces van personen, orders,..., gemodelleerd worden door een zogenaamd Poisson proces. Definitie van een Poisson proces: Een Poisson

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/29754 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/29754 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29754 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Cao, Lu Title: Biological model representation and analysis Issue Date: 2014-11-20

Nadere informatie

De Marketeer is niet meer; leve de Geomarketeer! Over de integratie van lokatie in marketing

De Marketeer is niet meer; leve de Geomarketeer! Over de integratie van lokatie in marketing De Marketeer is niet meer; leve de Geomarketeer! Over de integratie van lokatie in marketing dr. Jasper Dekkers Afdeling Ruimtelijke Economie, vrije Universiteit amsterdam Korte introductie Economie Geo

Nadere informatie

Waarom testen? Het draait allemaal om: - winst marge - klant tevredenheid - product inzicht (van productie tot eind gebruiker)

Waarom testen? Het draait allemaal om: - winst marge - klant tevredenheid - product inzicht (van productie tot eind gebruiker) Waarom testen? Zorgen dat het ontwikkelde product geschikt is voor zijn einddoel Minimale transportschade, waardoor minder beschadigde producten bij einddoel Voorkomen van schade claims en juridische kosten

Nadere informatie

Karaterisering van trends in blootstelling: cytostatica in Nederlandse ziekenhuizen als voorbeeld

Karaterisering van trends in blootstelling: cytostatica in Nederlandse ziekenhuizen als voorbeeld Karaterisering van trends in blootstelling: cytostatica in Nederlandse ziekenhuizen als voorbeeld Kenniscentrum RIWE (Risk Assessment in the Work Environment) Tim Meijster Department of Food & Chemical

Nadere informatie

Samenvatting. A. van Leeuwenhoeklaan MA Bilthoven Postbus BA Bilthoven KvK Utrecht T

Samenvatting. A. van Leeuwenhoeklaan MA Bilthoven Postbus BA Bilthoven   KvK Utrecht T A. van Leeuwenhoeklaan 9 3721 MA Bilthoven Postbus 1 3720 BA Bilthoven www.rivm.nl KvK Utrecht 30276683 T 030 274 91 11 info@rivm.nl Uw kenmerk Gevoeligheid van de gesommeerde depositiebijdrage onder 0,05

Nadere informatie

Towers Watson Replica. Complexe modellen eenvoudig gemaakt

Towers Watson Replica. Complexe modellen eenvoudig gemaakt Towers Watson Replica Complexe modellen eenvoudig gemaakt Towers Watson Replica Complexe modellen eenvoudig gemaakt Regelgeving verhoogt de druk De huidige regelgeving verhoogt de druk op verzekeraars

Nadere informatie

ALM en het nieuwe pensioencontract. Theo Nijman 17 December 2010

ALM en het nieuwe pensioencontract. Theo Nijman 17 December 2010 ALM en het nieuwe pensioencontract Theo Nijman 17 December 2010 Agenda Schets structuur nieuwe pensioencontracten Mogelijke ontwikkeling toezichtsmodel ALM toepassingen voor nieuwe contract en uitdagingen

Nadere informatie

Technische keuzes Management Informatie Systeem MeanderGroep

Technische keuzes Management Informatie Systeem MeanderGroep Technische keuzes Management Informatie Systeem MeanderGroep Dit document beschrijft de keuzes die gedaan worden ten aanzien van de hard en software voor het Management Informatie Systeem. Voor de presentatielaag

Nadere informatie

Stochastiek 2. Inleiding in the Mathematische Statistiek. staff.fnwi.uva.nl/j.h.vanzanten

Stochastiek 2. Inleiding in the Mathematische Statistiek. staff.fnwi.uva.nl/j.h.vanzanten Stochastiek 2 Inleiding in the Mathematische Statistiek staff.fnwi.uva.nl/j.h.vanzanten 1 / 12 H.1 Introductie 2 / 12 Wat is statistiek? - 2 Statistiek is de kunst van het (wiskundig) modelleren van situaties

Nadere informatie

Koppeling Staatsexamens NT2 aan het Europees Raamwerk (ERK)

Koppeling Staatsexamens NT2 aan het Europees Raamwerk (ERK) Koppeling Staatsexamens NT2 aan het Europees Raamwerk (ERK) De standaardisatiefase uitgelicht Laura van Hofwegen 2009-2010, uitgevoerd i.s.m. Henk Kuijper en Matthieu Brinkhuis Inleiding Aan de orde komen:

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) In dit proefschrift worden een aantal psychometrische methoden beschreven waarmee de accuratesse en efficientie van psychodiagnostiek in de klinische praktijk verbeterd kan worden. Psychodiagnostiek wordt

Nadere informatie

Risicomanagement in de energiesector

Risicomanagement in de energiesector De invloed van (project)leiderschap en cultuur Amersfoort 11 januari 2010 Marco Kuijpers Agenda 1. Introductie 2. Case 1 3. Case 2 4. Case 3 5. Conclusie 2 1. Introductie Managing partner Twynstra Gudde:

Nadere informatie

Clima V en Stresstest Schade. Gerlof Wiersma en Michiel van Dellen Verzekeringsmiddag Bussum, 25 april 2018

Clima V en Stresstest Schade. Gerlof Wiersma en Michiel van Dellen Verzekeringsmiddag Bussum, 25 april 2018 Clima V en Stresstest Schade Gerlof Wiersma en Michiel van Dellen Verzekeringsmiddag Bussum, 25 april 2018 Agenda Klimaatrisico s voor schadeverzekeraars (Gerlof Wiersma) Verder kijken dan je SCR lang

Nadere informatie

Zo geldt voor o.o. continue s.v.-en en X en Y dat de kansdichtheid van X + Y gegeven wordt door

Zo geldt voor o.o. continue s.v.-en en X en Y dat de kansdichtheid van X + Y gegeven wordt door APP.1 Appendix A.1 Erlang verdeling verdeling met parameters n en λ Voor o.o. discrete s.v.-en X en Y geldt P (X + Y = z) =P (X = x 1 en Y = z x 1 )+P(X = x en Y = z x )+... = P (X = x 1 )P (Y = z x 1

Nadere informatie

Gegevensverwerving en verwerking

Gegevensverwerving en verwerking Gegevensverwerving en verwerking Staalname - aantal stalen/replicaten - grootte staal - apparatuur Experimentele setup Bibliotheek Statistiek - beschrijvend - variantie-analyse - correlatie - regressie

Nadere informatie

De dynamica van een hertenpopulatie. Verslag 1 Modellen en Simulatie

De dynamica van een hertenpopulatie. Verslag 1 Modellen en Simulatie De dynamica van een hertenpopulatie Verslag Modellen en Simulatie 8 februari 04 Inleiding Om de groei van een populatie te beschrijven, kunnen vele verschillende modellen worden gebruikt, en welke meer

Nadere informatie

De kwestie van opties en garanties

De kwestie van opties en garanties De kwestie van opties en garanties Een consistente waardering voor alle toepassingen Verzekeringsproducten worden vaak gekenmerkt door garanties of opties die contractueel door de verzekeraar zijn toegezegd

Nadere informatie

qis4 legt de risico s van verzekeraars langs de meetlat

qis4 legt de risico s van verzekeraars langs de meetlat Afgelopen zomer hebben maar liefst 125 Nederlandse verzekeraars vrijwillig de impact van een conceptversie van een nieuw Europees kapitaalraamwerk (Solvency ii) op hun financiële positie berekend. Uit

Nadere informatie

Good practice Kostentoerekening. Good practice Kostentoerekening

Good practice Kostentoerekening. Good practice Kostentoerekening Good practice Kostentoerekening Inleiding Dit document bevat een good practice ten aanzien van het onderwerp kostentoerekening. De geformuleerde standpunten vormen een nadere concretisering van de vigerende

Nadere informatie

DCTF Jaarcongres, 23 juni 2010, Amrâth Hotel Lapershoek te Hilversum Rapport over deelsessie II: Risico management in klinisch onderzoek

DCTF Jaarcongres, 23 juni 2010, Amrâth Hotel Lapershoek te Hilversum Rapport over deelsessie II: Risico management in klinisch onderzoek DCTF Jaarcongres, 23 juni 2010, Amrâth Hotel Lapershoek te Hilversum Rapport over deelsessie II: Risico management in klinisch onderzoek Nellie Kraaijeveld, Rikard Juttmann, Henk Kamsteeg, Willem Verweij,

Nadere informatie

Het classificeren van hoortoestel modaliteiten m.b.v. een Big Data benadering: Latent Class Trees analyse

Het classificeren van hoortoestel modaliteiten m.b.v. een Big Data benadering: Latent Class Trees analyse Het classificeren van hoortoestel modaliteiten m.b.v. een Big Data benadering: Latent Class Trees analyse Simon Lansbergen & Wouter Dreschler Motivatie // Introductie 1. Veel verschillende hoortoestellen,

Nadere informatie

Evaluatie van C-ITS & AR

Evaluatie van C-ITS & AR Evaluatie van C-ITS & AR Ronde tafel Effecten van C-ITS & Automatisch rijden Henk Taale & Hans van Lint 19 april 2016 Inhoud Context Definities Evaluatie-aanpakken De evaluatiecirkel Algemene aspecten

Nadere informatie